روز قیامت
روز قیامت پروردگار متعال اعمال و رفتار افراد بشر را با معیار عدل و یا فضل خود بررسی می کند و به آنان برطبق آنچه انجام داده اند کیفر و پاداش می دهد و این مسأله به قدری مهم است که در آیات و روایات از روز رستاخیز به «یوم الحساب» تعبیر شده است. ولی برخی از مردم به مقتضای حکمت بالغه الهی و فضل عظیمش بی حساب به بهشت قدم می گذارند از جمله افرادی که اعمال آنان بررسی نمی شود و اهل نجات هستند انسان های بردبارند.
امام باقر(ع) در این مورد می فرمایند: هرکس هنگام دلدادگی، و به گاه ترس و زمان خشم بر خود چیره باشد خدا پیکرش را بر آتش حرام فرماید. امام صادق نیز در همین باره می فرماید: هرکس خشم خویش را از مردم باز دارد خداوند هم عذاب روز قیامت را از او باز می دارد.
علائم قیامت
هنگامی که موئمنان به بهشت, نزدیک می شوند درهای آن گشوده می شود و فرشتگان رحمت به استقبال آنان میآیند و با سلام و احترام, مژده سعادت ابدی به ایشان می دهند.
از قرآن کریم استفاده می شود که بر پایی جهان آخرت, تنها به زنده شدن مجدد انسانها نیست بلکه اساساً نظام این جهان, دگرگون می شود و جهان دیگری با ویژگیهای دیگری بر پا می گردد, جهانی که برای ما قابل پیش بینی نیست و طبعاً شناخت دقیقی هم از ویژگیهای آن نمی توانیم داشته باشیم. و آنگاه همه انسانها از آغاز تا پایان خلقت با هم, زنده می شوند و به نتایج اعمالشان می رسند و جاودانه در نعمت یا عذاب می مانند.
و چون آیات مربوط به این بحث, فراوان است و بررسی آنها به درازا می کشد از این رو, تنها به ذکر فشرده مضامین آنها بسنده می کنیم .
● وضع زمین و دریاها و کوهها
در زمین, زلزله عظیمی پدید میآید۱ و آنچه در اندرون آن است بیرون می ریزد۲ و اجزای آن, متلاشی می گردد,۳ و دریاها شکافته می شوند,۴ و کوهها به حرکت در میآیند۵ و درهم کوبیده می شوند۶ و مانند تل شنی می گردند۷ و سپس به صورت پشم حلاجی شده در میآیند۸ و آنگاه در فضا, پراکنده می شوند۹ و از سلسله کوههای سر به آسمان کشیده, جز سرابی باقی نمی ماند.۱۰
● وضع آسمان و ستارگان
ماه۱۱ و خورشید۱۲ و ستارگان عظیمی که بعضی از آنها میلیونها بار از خورشید ما بزرگتر و پر فروغتر است به تیرگی و خاموشی می گرایند,۱۳ و نظم حرکت آنها به هم می خورد,۱۴ و از جمله ماه و خورشید به هم می پیوندند۱۵ و آسمانی که هم چون سقف محفوظ و محکمی بر این جهان, احاطه کرده است سست و متزلزل می شود۱۶ و می شکافد و از هم می درد۱۷ و طومار آن درهم می پیچد,۱۸ و اجرام آسمانی به صورت فلز مذابی در میآید۱۹ و فضای جهان پر از دود و ابر می شود.۲۰
● شیپور مرگ
در چنین اوضاع و احوالی است که شیپور مرگ, نواخته می شود و همه موجودات زنده می میرند۲۱ و در جهان طبیعت, اثری از حیات نمی ماند, و وحشت و اضطراب بر جانها سایه می افکند۲۲ مگر کسانی که از حقایق و اسرار هستی, آگاهند و دلهایشان غرق معرفت و محبت الهی است .
● شیپور حیات و آغاز رستاخیز
سپس جهان دیگری که قابلیت بقا و ابدیت داشته باشد, بر پا می شود,۲۳ و صحنه گیتی با نور الهی روشن می گردد,۲۴ و شیپور حیات به صدا در میآید۲۵ و همه انسانها (بلکه حیوانات نیز)۲۶ در یک لحظه, زنده می شوند۲۷ و سراسیمه و هراسان۲۸ همانند ملخها و پروانگانی که در هوا منتشر می شوند۲۹ با سرعت,۳۰ به سوی محضر الهی روانه می گردند و همگی در صحنه عظیمی فراهم میآیند۳۲ و غالباً می پندارند که توقفشان در عالم برزخ به اندازه یک ساعت یا یک روز و یا چند روز بوده است .۳۳
● ظهور حکومت الهی و انقطاع سببها و نسبها
در آن عالم, حقایق آشکار می شود۳۴ و حکومت و سلطنت الهی, ظهور تام می یابد۳۵ و چنان هیبتی بر خلایق, سایه می افکند که هیچ کس را یاری بلند سخن گفتن نیست,۳۶ و هر کسی به فکر سرنوشت خویش است و حتی فرزندان از پدر و مادر; و خویشان و نزدیکان از یکدیگر, فرار می کنند,۳۷ و اساساً رشته نسبها و سببها می گسلد۳۸ و دوستیهایی که بر پایه منافع و معیارهای دنیوی و شیطانی بوده تبدیل به دشمنی می گردد,۳۹ و حسرت و پشیمانی از تقصیرهای گذشته, دلها را فرا می گیرد.۴۰
● محکمه عدل الهی
آنگاه دادگاه عدل الهی, تشکیل می شود و اعمال همه بندگان حاضرمی گردد۴۱ و نامه های اعمال, توزیع می شود۴۲ و انتساب هر کاری به فاعل آن, چنان آشکار است که دیگر نیازی نیست که از کسی بپرسند چه کرده ای؟۴۳
در این دادگاه, فرشتگان و پیامبران و برگزیدگان خدا به عنوان شهود, حضور دارند۴۴ و حتی دست و پا و پوست بدنها گواهی می دهد۴۵ و حساب همه مردم به دقت, رسیدگی و با میزان الهی, سنجیده می شود۴۶ و براساس عدل و قسط درباره ایشان داوری می گردد,۴۷ و هر کس نتیجه سعی و کوشش خود را می یابد,۴۸ و به نیکوکاران, ده برابر پاداش داده می شود,۴۹ و هیچ کس بار دیگری را نمی کشد,۵۰ اما کسانی که دیگران را گمراه کرده اند علاوه بر گناهان خودشان, معادل گناهان گمراه شدگان را نیز بر دوش می کشند.۵۱ (بدون اینکه از گناهان آنان کاسته شود) هم چنین عوض و بدلی ازکسی پذیرفته نمی شود۵۲ و شفاعت کسی مقبول نمی گردد۵۳ مگر شفاعت کسانی که از طرف خدای متعال, ماذون باشند و براساس معیارهای مرضی خدا شفاعت کنند.۵۴
● بسوی اقامتگاه ابدی
سپس حکم الهی اعلام شده۵۵ نیکوکاران و تبهکاران از یکدیگر جدا می شوند۵۶ و موئمنان, روسفید و شاد و خندان بسوی بهشت ۵۷; و کافران و منافقان, روسیاه و اندوهگین و با ذلت و خواری به سوی دوزخ, روانه می گردند۵۸ و همگی از دوزخ, عبور می کنند۵۹ در حالی که از چهره موئمنان, نور می تابد و راهشان را روشن می سازد۶۰ و کافران و منافقان در تاریکی به سر می برند.
منافقاتی که در دنیا با موئمنان, اختلاط داشتند آنها را صدا می زنند که رو به سوی ما کنید تا از نور شما استفاده کنیم, و پاسخ می شنوند که باید برای اکتساب نور, به عقب (به دنیا) برگردید! باز می گویند: مگر ما در دنیا با شما نبودیم؟ و پاسخ می شنوند: چرا, در ظاهر با ما بودید ولی خودتان را گرفتار کردید و دلهایتان دچار شک و تردید و قساوت شد و امروز, کارتان یکسره شده و از شما و از کافران, عوضی پذیرفته نمی شود و سرانجام, کافران و منافقان در کام دوزخ فرو می روند.۶۱
هنگامی که موئمنان به بهشت, نزدیک می شوند درهای آن گشوده می شود و فرشتگان رحمت به استقبال آنان میآیند و با سلام و احترام, مژده سعادت ابدی به ایشان می دهند.۶۲ و از سوی دیگر, هنگامی که کافران و منافقان به دوزخ می رسند درهای آن باز می شود و فرشتگان عذاب, با خشونت آنان را مورد سرزنش قرار داده به ایشان وعده عذاب ابدی می دهند.