دانلود مقاله تاریخچه چوب

تاریخچه چوب چوب یکی از اولین موادی است که بطور طبیعی و فراوان در دسترس بشر قرار داشته است.از این رو تاریخ استفاده از آن به زمانهای خیلی دور می رسد.نا آشنائی انسانهای قدیم به ادوات مناسب جهت تبدیل این جسم،به طوری که تاریخ نشان می دهد،مصرف آنرا محدود می ساخته ولی با پیشرفت زندگی و امکانات بهتر تبدیل چوب به صورت های مختلف هر چه بیشتر توسعه یافته است.بطور کلی میتوان گفت با انکه انسان قبل از تاریخ پناهگاه زندگی خود را از غارنشینی آغاز کرد ولی از چوب پیش از سایر مواد استفاده نمود.در کاوشهای باستان شناسی در کنار دریاچه های سوئیس،ساووآ(در حوزه آلپ)،ایتالیا و بسیاری از نقاط دیگر که در گذشته در آب قرار داشته اند پایه های چوبی خانه های شناور مربوط به دوران پارینه سنگی،نوسنگی و عصر آهن هنوز به دست می آید که نشانه قدمت استفاده از چوب در ساختمان،وسایل کار و منزل می باشد و نشان می دهد که انسانهای قدیم چوب را به شکل خیلی ابتدایی بخصوص برای پایه و پوشش پناهگاه خود بکار می بردند.جالب اینکه هنوز هم در بعضی نقاط جهان مثل اقیانوسیه و مالاکا،خانه هایی شناور در آب توسط بومی ها به همان صورتهای ابتدایی ساخته می شود.

بطور کلی مصارف چوب در گذشته و تا حدود دویست سال پیش هنوز هم شکل سنتی خود را حفظ کرده بود و از قرنهای متمادی بدون تغییر وتحول چشم گیری در جوامع انسانی رایج بوده است.این مصارف شامل استفاده ازچوب در تهیه؛دسته افزار،گهواره،خانه سازی،تختخواب،نرده بام،وسائل کشاورزی،کشتی و قایق سازی،وسائل نخ ریسی و بافندگی،وسائل جنگی و شکار،میز و نیمکت،در سازی و گاری سازی،تابوت سازی و سوخت،بوده است.

در این میان ملاحظه می گردد که نقش چوب در تکامل تمدن انسانها از اهمیت ویژه ای برخوردار است بخصوص زمانی که تعمق کنیم که در سواحل آبها تنها وسیله حمل و نقل،قایق و کشتی بوده و این وسیله حرکت تا چه اندازه در اشاعه تمدن و تکامل آن و در کشف نواحی و منابع ناشنا خته در کره زمین تاثیر داشته و یکی از اسباب حفظ بقاء انسان در طی ادوار تاریخ گردیده است.

در موزه آلتونا در هامبورگ تکامل استفاده از چوب در کلیه موارد مذکور و نقش حیاتی این ماده در تداوم و تکامل انسان ها آشکارا از روی وسائل چوبی که در آنجا جمع آوری گردیده نمایان است.به همین ترتیب آثار چوبی که در موزه علوم طبیعی لندن وجود دارد بازگو کننده آن است که بشر از حدود 10000 سال قبل با نیزه چوبی به شکار می رفته و در اروپای شمالی از 5000سال قبل،از قایق و وسائل چوبی استفاده می کرده است.

مساله قبل توجه در تاریخچه مصرف چوب،تکامل صنایع چوبی در مصر قدیم است که از حدود 3200 سال قبل از میلاد به خوبی به فنون کار با چوب آشنا بوده اند و در دوره آنتولی تیک (دوره سنگ و مس ) از فلز مس افزار های تبدیل چوب ساخته اند.در بازدید از موزه انگلستان و لوور به آثار متعددی از صنایع چوب در مصر قدیم بر می خوریم که در خور اعجاب و تحسین می باشد و بطور کلی می توان گفت که در دره نیل درودگری،ساختن گاری،افزار کشاورزی،تهیه روکش های چوبی و تخته لایه (بخصوص برای استفاده در تابوتها و محفظه مومیائی ها ) از ظرافت و دقت خاصی برخوردار بوده است.صنایع مستظرفه چوبی نیز نظیر حکاکی بر روی چوب،منبت کاری و مبل سازی،که نمونه بارز آن تخت سلطنتی توتان خامون ملکه مصر که از چوب آبنوس ساخته شده است و مربوط به چهار هزار سال قبل می باشد،رونق بسزائی داشته است.در کاوشگری ها از آثار مصر قدیم،مراحل مختلف تخته چند لایه سازی به شرح زیر مشخص شده است؛ _ تهیه لایه از توده چوب (چوب ماسیو ) توسط افزارهای شکاف دهنده.

_ مسطح کردن و تراش دادن و پرداخت کردن _ تهیه چسب _ جور کردن لایه ها و چسب زنی.

_ فشردن لایه های چسب خورده و تهیه تخته چند لایه.

در امپراطوری چین در حدود یازده قرن قبل از میلاد مسیح چوب به قدری اهمیت و ارزش داشته است که آئین نامه هائی برای تنبیه متخلفبن که درختان را قطع می کرده اند،وضع شده است.در معابد بودائی که در هند و جنوب شرقی آسیا در اعصار بسیار قدیم ساخته شده اند،مجسمه های چوبی به اشکال مختلف قرار داده شده است،که ظرافت هنرهای چوبی و اطلاع از خواص این ماده را بازگو می کند و غالب آنها از چوب خوش بوی صندل می باشد.

در یونان نیز صنایع چوب رونق داشته است ولی مسلما قدمت آن به پایه هنر مصریان نمی رسد.در امپراطوری روم از چوب نیز وسائل زیبا می ساختند و قدر مسلم آن است که آثار روکش سازی چوبی که در روم قدیم دیده می شود از مصر به بابل و آشور و از آنجا به روم انتقال یافته است.جالب توجه است که رومیان قدیم به اهمیت نقوش چوب در ریشه وطوقه درختان پی برده بودند و از آنها روکش های خوش نقش،بخصوص از چوب توسکا و پسته،می ساختند.در قرون بعد از میلاد صنایع چوب در اروپای آن روز که تحت سلطه رومیها قرار داشت نیز توسعه فراوان یافت بطوری که در سده سوم میلادی رومیها کشتی های عظیم حمل گندم ساخته بودند و بعد ها در حدود سال های 1000میلادی علت تسلط اقوام وای کینگ و فرمان روائی آنان بر اروپای شمالی وجود کشتیهائی بود که( آثار آنها در موزه های ممالک اسکاندیناوی از چوب بلوط می ساختند (نظیرکشتی جمع آوری شده است.

پس از توسعه دین مسیح،صنایع هنرهای چوبی تحت تاثیر عقاید این دین قرار گرفت و شاهکارهای هنری،بازگو کننده آمال قلبی هنرمندان و کار ورزان در ساختمان کلیسا ها،هنوز هم به چشم می خورد.جالب این که در اغلب این آثار چوب بلوط که در شرائط طبیعی دوام زیاد دارد مورد استفاده قرار گرفته است.همانطور که قبلا گقته شد از زمان شروع قرون معاصر (حدود 200 سال پیش) صنایع چوب عصر جدیدی آغاز کرد و سرانجام در سال 1808 در انگلستان اولین ماشین چوب بری که شامل یک اره تسمه ای بود،که در پیرامون دو گردونه می چرخید،ساخته شد و تدریجا در سایر نقاط اروپا این روش معمول گردید.

از این تاریخ چهره تبدیل چوب در جهان عوض شد و چوب درختان قطور به سرعت به قطعات نازک برای مصارف مختلف قابل تبدیل شد و استفاد ه از چوب ابعاد عظیم و متنوعی پیدا کرد.

با کشف نیروی برق و سیستم تلگراف،ارتباط نقاط دور با یکدیگر و انتقال انرژی مشکلی ایجاد می کرد که این بار نیز تیرهای چوبی حامل سیم تنها راه حل بشمار می رفت بطوری که در اوایل قرن نوزدهم مصرف تیر ارتباطات بطور سر سام آوری بالا رفت و در حال حاضر هم اهمیت خود را حفظ کرده است.

مصرف چوب به عنوان تکیه گاه (تراورس) خطوط قطار (ریل)،استفاده دیگری است که اهمیت چوب را در ارتباط انسانها در خشکی ها بازگو می کند.به علاوه ساختن انواع و اقسام محفظه های متحرک چوبی مثل واگن،اطاق ماشین،قطار و اتومبیل هر یک باز گو کننده نقش چوب در تکامل تمدن انسانها می باشد که تا حال حاضر همچنان بر قرار است و تا پایان جنگ جهانی اول حدود چهار هزار مورد مختلف برای کار برد چوب می شناختند.

مصرف چوب در ایران تاریخ مدونی از اعصار باستانی ندارد.ولی طبق مطالعاتی که توسط کاوشگران انجام شده است مردمان بومی ایران قبل از مهاجرت آریائی ها از حدود 4200 سال قبل از میلاد مسیح چوب را برای خانه سازی مصرف می کرده اند و البته استفاد ه از چوب در تهیه وسائل کشاورزی نیز رونق داشته است.ولی از زمان هخامنشیان که تاریخ مدون تری در دسترس می باشد مصرف چوب در امپراطوری ایران مشخص تر است و در سنگ نوشته هائی که ازتخت جمشید به دست آمده استفاده از چوب سدر در پوشش و تزئینات کاخها مشخص شده است.

در کیش زردشت همه جا احترام به درخت از دستورهای اصلی بشمار می رفته است و بطوری که از آثار سنگی تخت جمشید و اشعار قدیمی بر می آید درختان سرو،گز و کنار مقدس بوده اند.در عصر هخامنشیان افزار و ارابه های جنگی از چوب ساخته می شد و مورخین یونانی پیروزی کورش را در فتح سارد مدیون ارابه های چوبی و برجهای چوبی برای حمله به قلاع دشمن میدانند.واضح است که تسلط هخامنشیان بر سرزمینهای اطراف دریای سیاه و مدیترانه نیز مرهون وجود کشتیهای عظیم و تجهیزات کافی حمل و نقل چوبی بوده است.

از دوره اشکانیان آثار مدونی در دست نیست و ساسانیان بیشتر در معماری (طرح ساختمانهای گنبدی شکل و طاق بازار )شکار،جنگ افزار و آلات موسیقی،از چوب استفاده می کرده اند.مثلا بربط که شکم بزرگی داشته است،بهترین ساز موسیقی زمان ساسانیان بوده و مادر سازهای شکم دار امروزی نظیر تار،سه تار،کمانچه،ویلون سل و غیره است.

پس از پیشرفت دین حنیف اسلام در ایران نظیر آنچه که قبلا در مورد عیسویت گفته شد،صنایع و هنرهای چوبی تحت تاثیر رهنمودهای الهی این دین قرار گرفت و بهترین آثار هنری چوبی را می توان در ساختمان مساجد،مزارها و اماکن مقدسه نظیر درب،منبر و کنده کاریها و شبکه بندی ها یافت که اکثر آنها تا سال های اخیر با وسائل دستی بوجود می آمده است،و همان طور که صنایع چوب با پیدایش ماشین اره در اروپا تحول تازه ای یافت،در سایر نواحی دنیا به مرور زمان دستگاههای دستی تبدیل چوب به ماشین های تبدیل تغییر یافت و در ایران نیز ابتدا چوب بری ها و سپس سایر کارخانه های تبدیل چوب مثل کبریت سازی،تخته چند لایه سازی،فیبر سازی،تخته خرده چوب سازی،مقوا سازی و غیره آغاز بکار کردند که عموما قدمت آنها به 50 سال هم نمی رسد چوب، از نظر گیاه‌شناسی، بخش جامد و سخت زیر پوست ساقه درخت یا دیگر گیاهان چوبی است که به شکل بافت آوندی وجود دارد.

گرچه در باور عموم چوب تنها در درخت و بوته یافت می‌شود، از نظر علمی‌در همه گیاهان آوندی وجود دارد.

در چوب مجراهای زیر قابل مشاهده اس ت: بافت چوبی یا مجراهای چوبی، که شیره خام، آب و نمک‌های معدنی محلول را از ریشه به برگ‌ها و غنچه‌های هوایی می‌برد.

آوند آبکشی یا مجراهای لیبر، که غذای آماده برای برگ‌ها (شیره تولیدی) به شکل محلول از طریق آنها برای تغذیه بقیه گیاه به گردش در می‌آید.

مجرا های چوبی به‌وسیله یاخته‌های مرده و دیواره‌های چوبی شده بوجود می‌آیند.

در هر دو حال پروتوپلاسم سلولی پدیدار می‌گردد و دیوارها به‌وسیله ته‌نشین شدن ماده لیگنین (که سختی چوب از آن است) افزایش می‌یابند.[1] سطوح تار و آوندی در نخستین سال رشد خود را در فاصله‌ای معین در بافت میان آوندهای چوبی و آبکشی قرار می‌دهند، این لایه کامبیوم نامیده می‌شود.

کامبیوم به دو بخش درونی (آوند چوبی) و بیرونی (آوند آبکشی) تقسیم می‌شود.

همچنانکه سلولهای پیر با رشد پیوسته تنه فرو می‌ریزند، لایه‌های تازه آوند آبکشی کار خود را انجام می‌دهند.

چوب بی گمان یکی از بهترین و سودمندترین مواد خام طبیعت است و بی آن بشر هرگز به سطح پیشرفت و رفاه کنونی نمی‌رسید.

نگاهی به تاریخ و جستجوی کاربرد چوب 1ـ چوب چیست ؟

تعریف چوب در فرهنگ لغات به گونه های مختلف آمده است .

از جمله قسمتهای سفت و سخت درخت ، آن قسمت از درخت که در زیر پوست قرار دارد ، آنچه از درخت ببرند برای سوزاندن یا ساختن اشیاء چوبی بکار ببرند .

2ـ چوب و دستاوردهای گیاهی چوب و دستاوردهای گیاهی از جمله مصالحی است که از دوران پیشین به گونه ای طبیعی در اختیار و دسترس بشر بوده است .

در بخش هایی که جنگل و گیاه فراوان بوده است مردمان از زمانهای پیش از تاریخ از چوب و مصالح گیاهی برای ساختن ابزارها و پناهگاه سود برده و خوراک خویش را نیز از فرآورده های جنگلی بر می آورده اند .

با آنکه به علت دائمی نبودن چوب و پوسیدن آن به مرور زمان آثار چندانی از وسایل و ساختمانهای اولیه چوبی و گیاهی به جای نمانده است ولی باقی ماندن آثار معدود ساختمانی و هنری چوبی از تمدنهای مصر و ایران باستان نشان دهنده قدمت و رواج کاربرد مصالح چوبی در تاریخ این تمدن هاست .

پـژوهشـها نشـان داده اسـت که در دوران یـخ بندان شمـال اروپـا ، فـلات ایـران دوره پربارانی را می گذرانده است .

در این دوران ، سرزمین ایران پوشیده از جنگلهای انبوه بوده است حتی در زمان هخامنشیان نیز در بخش های بسیار از ایران جنگلهایی بوده است که امروزه از آنها فقط تک درختانی باقی است .

چوب از زمان باستان در ایران به صورت مصالح ساختمانی در بخش های مختلف ساختمانها به کار می رفته است .

درخت سدر یکی از درختان خانواده کاج است که دارای چوبی بسیار سخت و خوشبوست .

درخت سدر معمولاً‌ به بلندی بسیار تا حدود 40 متر رشد می کند و ضخامت تنه آن گاهی به 3 متر و بیشتر می رسد .

این چوب از قدیم در جنگلهای لبنان فراوان بوده و در کتابهای مذهبی مثل تورات به آن اشاره شده است .

ویژگیهای فیزیکی چوب سدر چون سختی و بزرگی درخت سنگینی ویژه ( وزن مخصوص زیاد ) و ضریب ارتجاعی بالا و نیز بدان روی که بومی ویژه اش آنرا از گزند موریانه به دور می دارد موجب گشت که از قدیم این چوب در مصر ، بین النهرین و ایران مورد استفاده فراوان داشته باشد و هزاران سال به صورت آثاری چون تیرهای چوبی قصرها و تابوتها سالم باقی بماند .

چوب بلوط که چنین مینماید که همان چوب یاکا است ، دارای ویژگی های فیزیکی عالی دوام و سختی زیاد است و چنین پیداست که در پایه ستونهای کاخهای هخامنشی به کار می رفته است .

یکی از مصارف عمده چوب فشرده ممرز، در صنایع نساجی و به عنوان ماکو می‌باشد.

چوب فشرده در فرآیند متراکم کردن چوب در پرس گرم ساخته می‌شود.

در این تحقیق اثر همزمان سه متغییر رطوبت اولیه چوب ، دمای پرس و درصد فشردگی بر خواص فیزیکی و مکانیکی چوب فشرده مطالعه گردیده است .

هدف این پژوهش تعیین بهترین شرایط ساخت چوب‌های فشرده به منظور دستیابی به بهترین خواص فیزیکی و مکانیکی بوده است .

رطوبت چوب در دو سطح 15 و 25 درصد، دمای پرس در سه سطح 100، 150، 200 درجه سانتی‌گراد و درصد فشردگی در چهار سطح 10، 20، 30، 40 درصد متغییر بودند.

بنابراین 24 تیمار به همراه یک تیمار شاهد وجود داشت .

پس از ساخت نمونه‌های فشرده، برگشت ضخامت ، فشردگی باقیمانده، دانسیته، مقاومت به ضربه، MOE, MOR آنها تعیین شد و با تیمار شاهد مقایسه گردید.

نتایج نشان می‌دهد رطوبت تاثیر منفی بر خواص فیزیکی و مکانیکی چوب‌های فشرده داشته است .

در سطح رطوبت 15 درصد، افزایش دما و درصد فشردگی باعث زیاد شدن برگشت ضخامت و کاهش فشردگی باقیمانده نمونه‌ها شده است .

در سطح رطوبت 15 درصد، نمونه‌های فشرده شده با دمای 100 درجه سانتی‌گراد MOR بیشتری از خود نشان می‌دهند.

تغییرات MOE بین تیمارهای مختلف معنی‌دار نبود و تیمارهای دارای بالاترین مقدار مقاومت به ضربه نیز تیمارهای با رطوبت 15 درصد و دمای پرس 100 درجه‌سانتیگراد بود.

در نهایت تیمار 15/100/20 به عنوان تیمار دارای بهترین خواص مکانیکی و تیمار 15/100/10 به عنوان تیمار دارای بهترین خواص دینانیک تعیین گردیدند.

چوب، از نظر گیاه‌شناسی، بخش جامد و سخت زیر پوست ساقه درخت یا دیگر گیاهان چوبی است که به شکل بافت آوندی وجود دارد.

در چوب مجراهای زیر قابل مشاهده اس ت: 1.بافت چوبی یا مجراهای چوبی، که شیره خام، آب و نمک‌های معدنی محلول را از ریشه به برگ‌ها و غنچه‌های هوایی می‌برد.

2.آوند آبکشی یا مجراهای لیبر، که غذای آماده برای برگ‌ها (شیره تولیدی) به شکل محلول از طریق آنها برای تغذیه بقیه گیاه به گردش در می‌آید.

مجراهای چوبی به‌وسیله سلولهای مرده و دیواره‌های چوبی شده بوجود می‌آیند.

در هر دو حال پروتوپلاسم سلولی پدیدار می‌گردد و دیوارها به‌وسیله ته‌نشین شدن ماده لیگنین (که سختی چوب از آن است) افزایش می‌یابند.

سطوح تار و آوندی در نخستین سال رشد خود را در فاصله‌ای معین در بافت میان آوندهای چوبی و آبکشی قرار می‌دهند، این لایه کامبیوم نامیده می‌شود.

چوب ابتدا، ماده‌ای حیاتی برای ساخت ابزارهای اولیه، خانه و قایق برای حرکت در رودها بود.

سپس، برای ساخت اکثر اشیا و ابزارهای سودمندی که انسان قرنها برای پیشرفت زندگی خود به آنها متکی بود، به کار رفت.

بخشی از تکنولوژی چوب بر اثر تلاش صنعتگران باقی مانده، ولی بیشتر آن ناچار از بین رفته و با مواد و روشهای دیگر که نتیجه انقلاب صنعتی بشر است، جایگزین شده است.

چوب تنها منبع طبیعی تجدیدپذیر است.

نفت و زغال و دیگر معادن سرانجام روزی تمام خواهد شد، ولی جنگلی که خوب نگهداری شود (حتی گاه بدون نگهداری) بطور نامحدود به تولید چوب ادامه خواهد داد.

چوب جایگاه برجسته‌ای در اقتصاد جهانی دارد.

تولید سالانه چوب در جهان ۲۵۰۰ میلیون متر مکعب است.

خواص فیزیکی و شیمیایی و نیز مکانیکی چوب آن را فعلاْ بی جانشین کرده است.

چوب یکی از قدیمی ترین و ابتدایی ترین مصالح ساختمانی موجود در طبیعت است که بشر در طول تاریخ از آن بهره برده است.

چوب تنها مصالح ساختمانی است که از منبع قابل تجدید بدست می آید و از مصالح خوبی برای مناطق زلزله خیز می باشد.

داریوش در فرمان بنیاد شهر شوش مى گوید: «تخته و چوب یکا از گاندرا و کرمانیا آورده شد)».

واژه (یکا) در زبان فارسى همان درخت جگ است که چوبی قهوه اى رنگ و سخت دارد.

از این نقش برجسته قصر آپادانا در دوره هخامنشى آشکار مى شود که چوب را براى استفاده کاربردى و تزئینى در دوران مادها نیز به کار می گرفتند.

در قسمتى از این نقش برجسته یک دربارى ماد در حال حمل یک صندلى چوبى مشاهده مى شود که مربوط به سده پنجم پیش از میلاد است.

از جمله مهم‌ترین کاربرد های چوب، می توان به موارد زیر اشاره کرد : استفاده از چوب برای اعضای باربر استفاده از چوب برای نماسازی و تزئین استفاده از چوب برای کارهای کمکی در ساخت و ساز، مانند قالب سازی، چوب بست و نکته قابل توجه این است که در تعیین مشخصه های مکانیکی چوبها باید مواردی همچون ناهماهنگی چوب، مقدار رطوبت، نوع چوب، محل رویش، پهنی دایره سالانه، درجه حرارت، تعداد گره های روی چوب، شرایط نمونه گیری، شرایط لحظه ای آزمایش و دستورالعمل آزمایشی را در نظر گرفت.

مقاومت چوب به صورت مستقیم به ناهماهنگی خواص آن بستگی دارد.

مقاومت کششی چوب در جهت عمود بر الیاف کمتر از آن در جهت الیاف می باشد.

معمولاً چوب را به ندرت در جهت عمود بر الیاف تحت بار کششی قرار می دهند.

درباره مقاومت فشاری چوب، این مقاومت در امتداد تارها افزایش می یابد و هر چه چوب فشرده تر گردد ، مقاومت آن افزایش می یابد.

بیشترین مقاومت چوب در حالت متراکم و زمانی که حجمی حدود ٣/١ حجم اولیه را داراست، به وجود می آید.

گاهی اوقات در حالت متراکم چوب، می توانیم به ١٠ برابر مقاومت فشاری در جهت عمود بر الیاف برسیم.

مقاومت چوب در جهت مایل بر الیاف تقریباً برآیندی از مقاومت آن در دو جهت عمود بر هم است.

جهت تأثیر نیرو در مقایسه با جهت الیاف سه حالت دارد: · نیرو در جهت الیاف ( در امتداد محور درخت ) · نیرو در جهت عمود بر الیاف · نیرو در جهتی که با جهت الیاف، ایجاد زاویه کند.

· وسایل مورد نیاز جهت آزمایش: · کولیس · متر نواری · سه عدد چوب با ابعاد گوناگون · ترازو · گرمچال · دستگاه اندازه گیری مقاومت فشاری · دستگاه اندازه گیری مقاومت خمشی · کاربردهای چوب · اگر بخواهیم کاربردهای چوب را خلاصه کنیم ، در سطح جهانی ، چوب یک ماده خام فراوان و تجدید شونده است که برای تولید انرژی و مواد شیمیایی بکار می‌رود .

چوب همواره نقش مهمی را در تولید انواع وسایل به عهده داشته است که به مرور زمان ، اکثر آنها با مواد پتروشیمیایی جایگزین شده است .

با وجود اهمیتی که مواد پتروشیمیایی دارند ، نباید فراموش کرد که منابع نفتی و فسیلی پایان پذیرند و قیمت آنها رو به افزایش است .

به علاوه ، نگرانی‌های زیست محیطی سبب شده است که به چوب و تبدیل شیمیایی آن به انواع سوخت و مواد شیمیایی ، توجه بیشتری بشود .

در صنایع و موارد گسترده و گوناگونی کاربرد دارد، مانند: کشتی سازی ، هواپیما سازی ، صنعت حمل و نقل و بسته بندی ، کاغذ سازی ، ابریشم و چرم مصنوعی ، پارچه بافی ، فیلم سازی ، ساخت ابزار موسیقی و...

.

چوب به عنوان یکی از مصالح ساختمانی در کلیه امور قابل استفاده مباشد و به علت برخورداری از تاب مناسب فشاری و کششی ، از آن علاوه بر مصارف روزمره ، برای ساختن پل‌ها و اعضای طاق‌های پوسته ای نیز استفاده می‌شود .

چوب در تزئینات داخلی و خارجی ، به عنوان یکی از بهترین و زیباترین مصالح طبیعی به طراحان کمک شایانی می‌کند .

معرق چوب تلفیق و ترکیبی است از انواع چوبهای خودرنگ، مواد و مصالحی مانند استخوان ، صدف ، روی ، مس ، عاج ، خاتم و غیره که در روی سطح چوبی ، نقشی را به وجود می آورد .

مواد و مصالحی که در ساخت معرق چوب به کار می رود ، به دو گروه چوبی و غیر چوبی تقسیم می شوند : 1.

مواد و مصالح چوبی : در معرق چوب از انواع چوب خودرنگ مانند گردو ، چنار ، عناب ، نارنج ، سنجد ، زبان گنجشک ، راش ، گلابی ، فوفل و بسیاری از چوبهای دیگر ، بنا به طرح مورد نظر و سلیقه معرق کار انتخاب و استفاده می شود .

2.

مواد و مصالح غیر چوبی : هنرمند معرق کار ، بنا به ذوق و سلیقه خود و طرح کار می تواند از مصالح دیگری مانند عاج ، استخوان ، صدف ، فیبرهای مصنوعی ، خاتم ، مس و برنج استفاده کند .

ابزار و وسایل مورد نیاز در ساخت معرق چوب 1.

میز کار : که باید متناسب با قد معرق کار باشد .

تخته پیشکار : تخته ای کوچک و معمولاً نئوپان یا هفت لایی است که در جلوی آن شکافی به شکل هفت وجود دارد .

3.

کمان اره : که اره مویی بر روی آن بسته می شود .

4.

اره مویی : تیغه ای برنده و بسیار ظریف است که اندازه های مختلفی دارد .

5.

در معرق کاری ابزار و وسایل دیگری مانند چوبسای ، چکش، میخ سایه، میخ کش، تیزک و رنده به کار می رود .

روش تولید معرق چوب 1.

رنگ بندی : طرح مورد نظر را با توجه به رنگ ، بافت و جنس مصالح مورد استفاده در معرق ، رنگ بندی می کنند .

علامت گذاری و خُرد کردن طرح : با توجه به رنگ بندی ، طرح مورد نظر را علامت گذاری و شماره گذاری نموده ، خرد کرده ، بر اساس نوع مصالح ، دسته بندی می کنند .

برش کاری : هر قطعه طرح را با اره مویی به دقت می برند .

جفت و جور کردن : همه قطعه های طرح را مطابق علامت گذاری ، کنار هم چیده، به یکدیگر می چسبانند ، سپس در محل مربوطه روی زیر کار پرس می کنند .

پر کردن زمینه با چوب : معرقی که زمینه آن با چوب پر می شود ، معرق «زمینه چوب» نام دارد .

واژه منبّت از نبات به معنی گیاه، گرفته شده است و در اصطلاح به نقش برجسته و کنده کاری روی چوب گفته می شود .

تاریخچه استفاده از چوب چوب ماده ای است کا به مرور زمان و با تاثیر عوامل جوی از بین می رود زیرا چوب ماده ای است، آسیب پذیر که شرایط مختلف جَوّی، محیطی و گذشت زمان بر روی آن تأثیر مستقیم و غیرمستقیم داشته، آن را فرسوده و به تدریج نابوده می کند.

بنابراین تاریخ و زمان مشخصی در مورد استفاده انسان از این ماده در دست نیست .

اما در سخنان و نقشواره های ایرانیان باستان شواهدی وجود دارد که از چوب در ساخت وسایل استفاده کرده اند .

همانطور که گفته شد داریوش در فرمان بنیاد شهر شوش می گوید: «تخته و چوب یکا از گاندرا و کرمانیا آورده شد».

واژه (یکا) در زبان فارسی همان درخت جگ است که چوبی قهوه ای رنگ و سخت دارد.

از این نقش برجسته قصر آپادانا در دوره هخامنشی آشکار می شود که چوب را برای استفاده کاربردی و تزئینی در دوران مادها نیز به کار می گرفتند.

در قسمتی از این نقش برجسته یک درباری ماد در حال حمل یک صندلی چوبی مشاهده می شود که مربوط به سده پنجم پیش از میلاد است .

در زمان ساسانیان نیز استفاده از چوب در ساختمان رواج بسیار داشته است.

به ویژه استفاده از کلافهای چوبی در میان دیوارها به منظور استحکام بخشیدن رایج بوده است .

بنابراین می توان از چوب به عنوان ماده اولیه ساخت و ساز خانه و وسایل دیگر نام برد همچنین امروزه در بسیاری از کشورهای پیشرفته خانه های خود را با چوب می سازند و این نشانه آن است که چوب نسبت به آجر و بتون و سیمان و ...

دارای برتری های زیادی می باشد مشبک کاری این هنر برای تزیین قابها و سایر وسایل تجملی به کار برده می شود و معمولاً بر روی چوبهای گوناگون و عاج و استخوان انجام می گردد.

معرق کاری و موزائیک موزائیک و معرق کاری عبارت از قرار دادن چوبهائی به رنگهای طبیعی و عاج و استخوان و صدف در کنار هم و به هم آمیختن آنها و ایجاد یک سری نقشه های زیبا و بدیع مانند اشکال گوناگون هندسی، و برگ اسلیمی، مینیاتور و نظائر آن است.

درودگری همانطور که در مقدمه این مقال، ذکر شد، درودگری جزو اصول مقدماتی آموزش منبت کاری به علاقمندان و هنر جویان این فن است زیرا درودگری وسیله بسیار خوبی است برای شناساندن صحیح چوبهای مختلف و آموختن استیل کار به هنر جوی منبت کار.

رنگ کاری و رویه کوبی این مرحله که به منظور زیباتر ساختن و جلا بخشیدن به کارهای منبت کاری است تقریباً در مراحل نهائی است و در هنر تزئینی منبت مورد نظر هنرمندان و صاحبنظران این فن می‌باشد.

رنگ کاری و رویه کوبی علاوه بر افزودن بر زیبائی اثر، چوب را از گزند رطوبت و گرما و نظائر آن حفظ و حراست می‌کنند.

کارگاه منبت کاری چگونه ایجاد شد؟

منبت کاری نیز مانند خاتم کاری از هنرهائی است که در دوران صفویه راه پیشرفت و ترقی را به سرعت پیمود و هنرمندان منبت کار آثار بسیار زیبائی در این دوره از خود باقی گذاردند ولی در دوره قاجاریه به علت عدم توجهی که به هنر و هنرمندان شد، این هنر نیز در بوته فراموشی ماند و رو به انحطاط نهاد، منبت کاری در سالهای 1300 مجدداً ً راه تکامل را پیمود.

در بین شهرهای ایران دو شهر آباده و شیراز از مراکزی است که در آن منبت کاری و سایر رشته های این هنر رواج بسیار دارد و مخصوصاً در شهر آباده هنر مزبور رونق بیشتری دارد.

و در سال 1311 به منظور متمرکز ساختن هنرهای ملی، «هنرستان صنایع قدیمه» تأسیس گردید، مرحوم احمد امامی که از هنرمندان بنام شهر آباده و از استادان بزرگ منبت کاری به شمار می‌رفت و در شهر آباده نیز سکنی داشت به منظور ایجاد کارگاه منبت کاری و تعلیم هنر جویان به تهران دعوت گردید.

مرحوم احمد امامی به همراهی فرزند خود، علی امامی به تهران آمد و کارگاه منبت، به همت این استاد فقید تأسیس گردید.

مرحوم استاد امامی تا سال 1319 که در قید حیات بود خدمات ارزنده و شایان توجهی در جهت پیشرفت منبت و پرورش هنرمندان قابل و باذوقی در این زمینه انجام داد و آثار نفیس و زیبائی از خود باقی گذارد که فعلاً در موزه هنرهای ملی نگاهداری می‌شود.

بعد از در گذشت استاد احمد امامی ، فرزند با ذوق و هنرمند او علی امامی ریاست کارگاه منبت کاری را عهده دار شد و به آموزش و پرورش هنرجویان و علاقمندان این هنر پرداخت.

علی امامی به سال 1291 در شهر آباده دیده به جهان گشود و بعد از طی دوران تحصیلی، با شوق و علاقه وافری که به هنر آباء و اجدادی خود نشان می داد، تحت نظر و تعلیم پدر هنرمند خویش، به آموختن اصول مقدماتی فن منبت کاری مشغول شد وبا استعداد قابل توجهی که داشت پدرش او را به همراهی خود به تهران آورد.

علی امامی از این پس به ادامه کوششهای هنری در کارگاه منبت اشتغال ورزید و بعد از مرگ پدر، از آنجا که استادی لایق و با کفایت به شمار می رفت در رأس این کارگاه، به تعلیم هنرجویان و خلق آثار زیبا و پر ارزش منبت پرداخت.

فن، مانند منبت کاری ـ مشبک کاری ـ معرق کاری ـ موزائیک و رنگ کاری به مقام استادی رسیده‌اند و کارهایشان در خور توجه و تحسین بسیار است آثار قابل توجه از جمله آثار پرارزش و ممتازی که تحت نظر و هدایت آقای علی امامی به وسیله هنرمندان کارگاه منبت کاری هنرهای زیبای کشور ساخته شده و موجبات شناساندن بیشتر کشور ما را به جهانیان فراهم ساخته کارهای زیر را می توان نام برد: 1ـ بوفه بزرگ هفده کشوئی منبت و معرق و مشبک کاری که در سال 1319 ساخته شده است.

این اثر در نمایشگاه امتعه وطن، به معرض نمایش گذارده شد و از طرف نمایشگاه مزبور به اخذ مدال نائل گردید.

2ـ کارگاه منبت کاری، در نمایشگاه دیگری که در سال 1325 از طرف وزارت فرهنگ وقت 3ـ میز گرد به وسعت یک متر و پنجاه سانت که سطح آن از طرحهای شاه عباسی معرق و اطراف پایه های آن منبت کاری شده است.

این میز بسیار نفیس در نمایشگاه سازمان صنایع کشور به معرض نمایش گذارده شد و مورد توجه و استقبال شرکت کنندگان در نمایشگاه مزبور قرار گرفت و مدال ممتاز نمایشگاه را کسب نمود.

میز مزبور فعلاً در موزه هنرهای ملی نگاه داری می‌شود 4ـ میز مربع مستطیل به طول 5 متر و به عرض یک متر و بیست سانت.

کلیه سطح این میز از عاج و صدف و استخوان و چوبهای گوناگون با رنگهای طبیعی معرق کاری شده و اطراف میز از چوب فوفل به طور برجسته ساخته شده است.

پایه این میز به سبک معماری است.

میز مزبور در نمایشگاه جهانی بروکسل نمایش داده شد و مورد توجه و استقبال بینندگان و شرکت کنندگان واقع گردید و به اخذ مدال طلای«گراند پری» بزرگترین و ارزنده‌ترین جایزه نمایشگاه نائل گردید.