تاریخچه چوب
چوب یکی از اولین موادی است که بطور طبیعی و فراوان در دسترس بشر قرار داشته است.از این رو تاریخ استفاده از آن به زمانهای خیلی دور می رسد.نا آشنائی انسانهای قدیم به ادوات مناسب جهت تبدیل این جسم،به طوری که تاریخ نشان می دهد،مصرف آنرا محدود می ساخته ولی با پیشرفت زندگی و امکانات بهتر تبدیل چوب به صورت های مختلف هر چه بیشتر توسعه یافته است.بطور کلی میتوان گفت با انکه انسان قبل از تاریخ پناهگاه زندگی خود را از غارنشینی آغاز کرد ولی از چوب پیش از سایر مواد استفاده نمود.در کاوشهای باستان شناسی در کنار دریاچه های سوئیس،ساووآ(در حوزه آلپ)،ایتالیا و بسیاری از نقاط دیگر که در گذشته در آب قرار داشته اند پایه های چوبی خانه های شناور مربوط به دوران پارینه سنگی،نوسنگی و عصر آهن هنوز به دست می آید که نشانه قدمت استفاده از چوب در ساختمان،وسایل کار و منزل می باشد و نشان می دهد که انسانهای قدیم چوب را به شکل خیلی ابتدایی بخصوص برای پایه و پوشش پناهگاه خود بکار می بردند.جالب اینکه هنوز هم در بعضی نقاط جهان مثل اقیانوسیه و مالاکا،خانه هایی شناور در آب توسط بومی ها به همان صورتهای ابتدایی ساخته می شود.
بطور کلی مصارف چوب در گذشته و تا حدود دویست سال پیش هنوز هم شکل سنتی خود را حفظ کرده بود و از قرنهای متمادی بدون تغییر وتحول چشم گیری در جوامع انسانی رایج بوده است.این مصارف شامل استفاده ازچوب در تهیه؛دسته افزار،گهواره،خانه سازی،تختخواب،نرده بام،وسائل کشاورزی،کشتی و قایق سازی،وسائل نخ ریسی و بافندگی،وسائل جنگی و شکار،میز و نیمکت،در سازی و گاری سازی،تابوت سازی و سوخت،بوده است.
در این میان ملاحظه می گردد که نقش چوب در تکامل تمدن انسانها از اهمیت ویژه ای برخوردار است بخصوص زمانی که تعمق کنیم که در سواحل آبها تنها وسیله حمل و نقل،قایق و کشتی بوده و این وسیله حرکت تا چه اندازه در اشاعه تمدن و تکامل آن و در کشف نواحی و منابع ناشنا خته در کره زمین تاثیر داشته و یکی از اسباب حفظ بقاء انسان در طی ادوار تاریخ گردیده است.
در موزه آلتونا در هامبورگ تکامل استفاده از چوب در کلیه موارد مذکور و نقش حیاتی این ماده در تداوم و تکامل انسان ها آشکارا از روی وسائل چوبی که در آنجا جمع آوری گردیده نمایان است.به همین ترتیب آثار چوبی که در موزه علوم طبیعی لندن وجود دارد بازگو کننده آن است که بشر از حدود 10000 سال قبل با نیزه چوبی به شکار می رفته و در اروپای شمالی از 5000سال قبل،از قایق و وسائل چوبی استفاده می کرده است. مساله قبل توجه در تاریخچه مصرف چوب،تکامل صنایع چوبی در مصر قدیم است که از حدود 3200 سال قبل از میلاد به خوبی به فنون کار با چوب آشنا بوده اند و در دوره آنتولی تیک (دوره سنگ و مس ) از فلز مس افزار های تبدیل چوب ساخته اند.در بازدید از موزه انگلستان و لوور به آثار متعددی از صنایع چوب در مصر قدیم بر می خوریم که در خور اعجاب و تحسین می باشد و بطور کلی می توان گفت که در دره نیل درودگری،ساختن گاری،افزار کشاورزی،تهیه روکش های چوبی و تخته لایه (بخصوص برای استفاده در تابوتها و محفظه مومیائی ها ) از ظرافت و دقت خاصی برخوردار بوده است.صنایع مستظرفه چوبی نیز نظیر حکاکی بر روی چوب،منبت کاری و مبل سازی،که نمونه بارز آن تخت سلطنتی توتان خامون ملکه مصر که از چوب آبنوس ساخته شده است و مربوط به چهار هزار سال قبل می باشد،رونق بسزائی داشته است.در کاوشگری ها از آثار مصر قدیم،مراحل مختلف تخته چند لایه سازی به شرح زیر مشخص شده است؛
_ تهیه لایه از توده چوب (چوب ماسیو ) توسط افزارهای شکاف دهنده.
_ مسطح کردن و تراش دادن و پرداخت کردن
_ تهیه چسب
_ جور کردن لایه ها و چسب زنی.
_ فشردن لایه های چسب خورده و تهیه تخته چند لایه.
در امپراطوری چین در حدود یازده قرن قبل از میلاد مسیح چوب به قدری اهمیت و ارزش داشته است که آئین نامه هائی برای تنبیه متخلفبن که درختان را قطع می کرده اند،وضع شده است.در معابد بودائی که در هند و جنوب شرقی آسیا در اعصار بسیار قدیم ساخته شده اند،مجسمه های چوبی به اشکال مختلف قرار داده شده است،که ظرافت هنرهای چوبی و اطلاع از خواص این ماده را بازگو می کند و غالب آنها از چوب خوش بوی صندل می باشد.
در یونان نیز صنایع چوب رونق داشته است ولی مسلما قدمت آن به پایه هنر مصریان نمی رسد.در امپراطوری روم از چوب نیز وسائل زیبا می ساختند و قدر مسلم آن است که آثار روکش سازی چوبی که در روم قدیم دیده می شود از مصر به بابل و آشور و از آنجا به روم انتقال یافته است.جالب توجه است که رومیان قدیم به اهمیت نقوش چوب در ریشه وطوقه درختان پی برده بودند و از آنها روکش های خوش نقش،بخصوص از چوب توسکا و پسته،می ساختند.در قرون بعد از میلاد صنایع چوب در اروپای آن روز که تحت سلطه رومیها قرار داشت نیز توسعه فراوان یافت بطوری که در سده سوم میلادی رومیها کشتی های عظیم حمل گندم ساخته بودند و بعد ها در حدود سال های 1000میلادی علت تسلط اقوام وای کینگ و فرمان روائی آنان بر اروپای شمالی وجود کشتیهائی بود که( آثار آنها در موزه های ممالک اسکاندیناوی از چوب بلوط می ساختند (نظیرکشتی جمع آوری شده است.
پس از توسعه دین مسیح،صنایع هنرهای چوبی تحت تاثیر عقاید این دین قرار گرفت و شاهکارهای هنری،بازگو کننده آمال قلبی هنرمندان و کار ورزان در ساختمان کلیسا ها،هنوز هم به چشم می خورد.جالب این که در اغلب این آثار چوب بلوط که در شرائط طبیعی دوام زیاد دارد مورد استفاده قرار گرفته است.همانطور که قبلا گقته شد از زمان شروع قرون معاصر (حدود 200 سال پیش) صنایع چوب عصر جدیدی آغاز کرد و سرانجام در سال 1808 در انگلستان اولین ماشین چوب بری که شامل یک اره تسمه ای بود،که در پیرامون دو گردونه می چرخید،ساخته شد و تدریجا در سایر نقاط اروپا این روش معمول گردید.
از این تاریخ چهره تبدیل چوب در جهان عوض شد و چوب درختان قطور به سرعت به قطعات نازک برای مصارف مختلف قابل تبدیل شد و استفاد ه از چوب ابعاد عظیم و متنوعی پیدا کرد.
با کشف نیروی برق و سیستم تلگراف،ارتباط نقاط دور با یکدیگر و انتقال انرژی مشکلی ایجاد می کرد که این بار نیز تیرهای چوبی حامل سیم تنها راه حل بشمار می رفت بطوری که در اوایل قرن نوزدهم مصرف تیر ارتباطات بطور سر سام آوری بالا رفت و در حال حاضر هم اهمیت خود را حفظ کرده است.
مصرف چوب به عنوان تکیه گاه (تراورس) خطوط قطار (ریل)،استفاده دیگری است که اهمیت چوب را در ارتباط انسانها در خشکی ها بازگو می کند.به علاوه ساختن انواع و اقسام محفظه های متحرک چوبی مثل واگن،اطاق ماشین،قطار و اتومبیل هر یک باز گو کننده نقش چوب در تکامل تمدن انسانها می باشد که تا حال حاضر همچنان بر قرار است و تا پایان جنگ جهانی اول حدود چهار هزار مورد مختلف برای کار برد چوب می شناختند.
مصرف چوب در ایران تاریخ مدونی از اعصار باستانی ندارد.ولی طبق مطالعاتی که توسط کاوشگران انجام شده است مردمان بومی ایران قبل از مهاجرت آریائی ها از حدود 4200 سال قبل از میلاد مسیح چوب را برای خانه سازی مصرف می کرده اند و البته استفاد ه از چوب در تهیه وسائل کشاورزی نیز رونق داشته است.ولی از زمان هخامنشیان که تاریخ مدون تری در دسترس می باشد مصرف چوب در امپراطوری ایران مشخص تر است و در سنگ نوشته هائی که ازتخت جمشید به دست آمده استفاده از چوب سدر در پوشش و تزئینات کاخها مشخص شده است.
در کیش زردشت همه جا احترام به درخت از دستورهای اصلی بشمار می رفته است و بطوری که از آثار سنگی تخت جمشید و اشعار قدیمی بر می آید درختان سرو،گز و کنار مقدس بوده اند.در عصر هخامنشیان افزار و ارابه های جنگی از چوب ساخته می شد و مورخین یونانی پیروزی کورش را در فتح سارد مدیون ارابه های چوبی و برجهای چوبی برای حمله به قلاع دشمن میدانند.واضح است که تسلط هخامنشیان بر سرزمینهای اطراف دریای سیاه و مدیترانه نیز مرهون وجود کشتیهای عظیم و تجهیزات کافی حمل و نقل چوبی بوده است.
از دوره اشکانیان آثار مدونی در دست نیست و ساسانیان بیشتر در معماری (طرح ساختمانهای گنبدی شکل و طاق بازار )شکار،جنگ افزار و آلات موسیقی،از چوب استفاده می کرده اند.مثلا بربط که شکم بزرگی داشته است،بهترین ساز موسیقی زمان ساسانیان بوده و مادر سازهای شکم دار امروزی نظیر تار،سه تار،کمانچه،ویلون سل و غیره است.
پس از پیشرفت دین حنیف اسلام در ایران نظیر آنچه که قبلا در مورد عیسویت گفته شد،صنایع و هنرهای چوبی تحت تاثیر رهنمودهای الهی این دین قرار گرفت و بهترین آثار هنری چوبی را می توان در ساختمان مساجد،مزارها و اماکن مقدسه نظیر درب،منبر و کنده کاریها و شبکه بندی ها یافت که اکثر آنها تا سال های اخیر با وسائل دستی بوجود می آمده است،و همان طور که صنایع چوب با پیدایش ماشین اره در اروپا تحول تازه ای یافت،در سایر نواحی دنیا به مرور زمان دستگاههای دستی تبدیل چوب به ماشین های تبدیل تغییر یافت و در ایران نیز ابتدا چوب بری ها و سپس سایر کارخانه های تبدیل چوب مثل کبریت سازی،تخته چند لایه سازی،فیبر سازی،تخته خرده چوب سازی،مقوا سازی و غیره آغاز بکار کردند که عموما قدمت آنها به 50 سال هم نمی رسد
چوب، از نظر گیاهشناسی، بخش جامد و سخت زیر پوست ساقه درخت یا دیگر گیاهان چوبی است که به شکل بافت آوندی وجود دارد.
گرچه در باور عموم چوب تنها در درخت و بوته یافت میشود، از نظر علمی‌در همه گیاهان آوندی وجود دارد. در چوب مجراهای زیر قابل مشاهده اس ت:
بافت چوبی یا مجراهای چوبی، که شیره خام، آب و نمک‌های معدنی محلول را از ریشه به برگ‌ها و غنچه‌های هوایی می‌برد.
آوند آبکشی یا مجراهای لیبر، که غذای آماده برای برگ‌ها (شیره تولیدی) به شکل محلول از طریق آنها برای تغذیه بقیه گیاه به گردش در می‌آید.
مجرا های چوبی به‌وسیله یاخته‌های مرده و دیواره‌های چوبی شده بوجود می‌آیند. در هر دو حال پروتوپلاسم سلولی پدیدار می‌گردد و دیوارها به‌وسیله ته‌نشین شدن ماده لیگنین (که سختی چوب از آن است) افزایش می‌یابند.[1]
سطوح تار و آوندی در نخستین سال رشد خود را در فاصله‌ای معین در بافت میان آوندهای چوبی و آبکشی قرار می‌دهند، این لایه کامبیوم نامیده میشود. کامبیوم به دو بخش درونی (آوند چوبی) و بیرونی (آوند آبکشی) تقسیم میشود. همچنانکه سلولهای پیر با رشد پیوسته تنه فرو می‌ریزند، لایه‌های تازه آوند آبکشی کار خود را انجام می‌دهند.
چوب بی گمان یکی از بهترین و سودمندترین مواد خام طبیعت است و بی آن بشر هرگز به سطح پیشرفت و رفاه کنونی نمی‌رسید.