ر یک نگاه سطحی به اطرافیان خود بیندازید می‌بینید تعداد افرادی که به فشار خون بالا مبتلا هستند، چندان کم نیست و هر چه سن بالا می‌رود بر این شیوع هم افزوده می‌شود به طوری که در میان افراد مسن گاهی تا حدود 20درصدشان دچار فشار خون بالا هستند. این فشار‌خون‌های بالا علاوه بر اینکه می‌توانند علایم حادی نظیر سردرد، درد قفسه سینه و ... ایجاد کنند، در بلند مدت می‌توانند عملکرد بسیاری از دستگاههای بدن نظیر قلب، کلیه‌ها و حتی چشم را تخریب کنند و بنابراین به بروز آسیب‌های جبران ناپذیر منجر شوند.
با توجه به شیوع بسیار بالای این بیماری و نیز با توجه به علایم حاصل از آن و اهمیت عوارض طولانی مدت آن بسیار مهم است که همه افراد با نحوه اندازه‌گیری فشارخون آشنا باشند.
وسایل اندازه گیری فشارخون
در حال حاضر دو گروه از وسایل و ابزار آلا‌ت پزشکی برای اندازه‌گیری فشارخون وجود دارد: ابزارهای دستی و ابزارهای خودکار ابزارهای دستی: ابزار دستی اندازه‌گیری فشار خون، همان دستگاه فشارخونی است که عمدتا در مطب پزشکان با آنها مواجه شده‌اید. این ابزارها دارای یک کیسه باد هستند که توسط یک تلمبه بادی کوچک باد می‌شود. پزشک یا فردی که فشارخون شما را اندازه‌گیری می‌کند این کیسه را ابتدا به دور بازوی شما می‌بندد و آن‌قدر آن را باد می‌کند تا فشار آن از فشار شریان‌های شما بیشتر شده و بنابراین با فشار وارد کردن برروی شریان‌ها آنها را ببندد. گاهی اوقات برای اطمینان از بسته شدن شریان‌های بازوی بیمار از نبض بیمار استفاده می‌شود. اگر شریان‌های بازوی بیمار بسته شده باشند، دیگر نبضی در ناحیه مچ دست بیمار قابل لمس نخواهد بود. پس از کسب اطمینان از اینکه فشار کاف از فشار شریان‌های بازوی بیمار بالاتر رفته است، پیچ تخلیه باد به آرامی باز می‌شود بدین‌ترتیب فشار در درون کاف به تدریج پایین می‌آید. وقتی این فشار به حد فشارخون شریان‌ها رسید، حالا به تدریج شریان باز شده و جریان خون در آن برقرار می‌شود. این امر باعث می‌شود که در مچ دست بیمار هم نبض دوباره برقرار شود. پس شما می‌توانید حداکثر فشارخون بیمار (یعنی فشار سیستولیک بیمار) را از روی برقرار شدن نبض در مچ دست بیمار و مشاهده فشاری که عقربه دستگاه فشارسنج در این زمان به شما نشان می‌دهد، مشخص کنید. البته راه دیگری هم هست، معمولا پزشکان در زیر دستگاه فشارسنج یک گوشی پزشکی می‌گذارند. به محض اینکه فشار‌کاف به فشار خون سیستولیک فرد رسید، به علت برقراری جریان خون در شریان، صدای نبض از گوشی به گوش می‌رسد. شما در این زمان می‌توانید از روی عقربه فشارسنج، فشار‌کاف (که معادل فشار شریانی سیستولیک فرد است) را مشاهده کنید.
پس از تعیین فشار سیستولیک، باز هم به تخلیه باد کاف ادامه دهید. با گوش دادن به صداهای نبض و جریان خون از طریق گوشی بالاخره فشار تا حدی پایین می‌آید که دیگر هیچ صدایی به گوش شما نمی‌رسد. در این زمان به عقربه دستگاه فشارسنج نگاه کنید و آن را ثبت کنید. این فشار همان فشار پایین یا دیاستولیک فرد است. بدین‌ترتیب شما از طریق سمع جریان خون از طریق گوشی دو فشار بدست میآورید که یکی فشار بالا یا سیستولی (زمان شروع صداهای جریان خون در شریان‌ها) و دیگری فشار پایین یا دیاستولی (زمان خاتمه صداها در گوشی) بود.
نکات فشار سنجی
بعضی از دستگاههای فشارسنج هستند که عقربه ندارند. در این دستگاه‌ها، یک ستون جیوه مثل دستگاه درجه حرارت هوا وجود دارد که فشار را به شما نشان می‌دهد. اصول کار با این دستگاه‌ها هم مثل همان دستگاههای عقربه‌دار است. فقط هنگام خواندن فشار، باید به اعدادی دقت شود که در دو طرف ستون جیوه ارائه شده‌اند.
دستگاه‌هایی که گفته شد (کاف فشارسنج دستی) دستگاههای استاندارد فشار سنج هستند و بنابراین بهتر است برای اندازه‌گیری فشار خون از آنها استفاده شود. از آنجا که در موارد نادر دستگاههای دیجیتالی و خودکار فشارخون را اشتباه محاسبه می‌کنند، همیشه ترجیح داده می‌شود که از کاف فشارسنج استفاده شود و استفاده از دستگاههای دیجیتالی تنها برای بیمارانی توصیه می‌شود که توانایی استفاده از این وسایل استاندارد را ندارند.
به طور معمول فشار خون در دست چپ و راست اندکی با هم فرق دارد. برای همین اگر می‌خواهید فشارخون را به طور مرتب اندازه‌گیری و کنترل کنید و سپس نتایج حاصل را با هم مقایسه کنید (مثلا برای کنترل اثر بخش بودن درمان) بهتر است همیشه فشار خون خود را فقط از یک دست بگیرید. مقایسه فشار خون‌های دو دست با همدیگر چندان کار معقولی نیست.
گاهی حتی در برخی از بیماری‌ها لازم است که فشارخون اندام تحتانی مورد بررسی قرار گیرد. اگر‌چه این کار چندان شایع نیست و در مواردی که لازم باشد، معمولا توسط پزشک متخصص انجام می‌شود، باید بدانید که در این موارد کاف فشارسنج روی ساق پای فرد بسته می‌شود.
زمانی که می‌خواهید فشارخون خود را اندازه‌گیری کنید حتما توجه داشته باشید که باید در آرامش کامل به سر ببرید، اضطراب و نگرانی نداشته باشید، آرام در جایی نشسته باشید، یکی دو ساعت قبل سیگار نکشیده باشید طی چند دقیقه قبل از پله بالا نرفته باشید و در ضمن از اندازه‌گیری‌های مکرر و پشت سر هم فشارخون هم خودداری کنید.
اگر فشار خون شما بیش از حد بالا بود، نگران و دست پاچه نشوید.
چند دقیقه استراحت کنید. خونسردی خود را حفظ کنید و سپس بعد از 5 تا 10 دقیقه دوباره از همان دست فشارخون خود را اندازه بگیرید. اضطراب و نگرانی مسلما وضعیت شما را بدتر خواهد کرد. در صورتی‌که باز هم فشارخون شما بالا بود، ضمن حفظ آرامش و خونسردی، با پزشک خود تماس بگیرید و یا در صورتی که امکان آن وجود ندارد، به یک مرکز پزشکی نزدیک(مثلا اورژانس یک بیمارستان) مراجعه کنید.
ظ‌گاهی اشتباهی که در اندازه‌گیری فشار خون صورت می‌گیرد ناشی از نامتناسب بودن اندازه دستگاه است.
اگر اندازه کاف فشارسنج کوچکتر یا بزرگتر از اندازه مناسب باشد می‌تواند فشارخون شما را بالاتر یا پایین‌‌تر از آن مقداری که هست، نشان دهد. در حالت طبیعی کاف فشارسنج باید 1/5 دور، دور بازوی شما می‌چرخد. با این حساب از کاف فشار سنج بزرگسالان برای بچه‌ها و برعکس نمی‌توان استفاده کرد.
دستگاههای اتوماتیک
انواع مختلفی از این دستگاه‌ها وجود دارد: برخی از آنها برروی بازوی فرد بسته می‌شوند، برخی روی مچ دست قرار میگیرند. و حتی برخی از آنها فشارخون فرد را از روی انگشت بیمار تعیین می‌کنند. به هر حال دستگاههای اخیر(آنهایی که روی انگشت بیمار قرار میگیرند) چندان قابل اعتماد نیستند و هنوز به کارگیری آنها توصیه نمی‌شود. در ضمن با توجه به اینکه دستگاههای دیجیتالی و اتوماتیک در بعضی موارد از تنظیم خارج می‌شوند هر چند وقت یک‌بار باید آنها را کنترل کرد. به این منظور فشارخون فرد یک بار با همان ابزارهای دستی استاندارد (کاف و گوشی) اندازه‌گیری می‌شود و سپس بعد از گذشت چند دقیقه فشارخون از همان دست توسط دستگاه اتوماتیک کنترل می‌شود. در صورتی که بین نتایج تناقض وجود داشته باشد باید با شرکت تولید کننده تماس گرفته شود تا در جهت رفع اشکال دستگاه اقدامات لازم صورت گیرد. در مورد این دستگاه‌ها هم باید توجه داشت که اندازه کاف دستگاه بسیار با اهمیت است و نباید بیش از حد کوچک یا بزرگ باشد. تنها تفاوت این است که به جای عقربه یا ستون جیوه، فشارخون توسط مونتیور دستگاه اعلام می‌شود. بهتر است پس از خرید این دستگاه‌ها یک بار نحوه استفاده از آنها را با پزشک خود مرور کنید.
انواع فشارسنج
فشار سنج جیوه ای
فشار سنج فلزی
فشار نگار
- فشار سنج جیوه ای( Mercury Barometer)
این فشار سنج اساساً از یک لوله خالی از هوا درست شده است که یک طرف آن مسدود و طرف دیگر آن که باز است در ظرف پر از جیوه فرو برده شده است. فشار هوای بیرون، جیوه را از منبع به سمت داخل لوله می راند. جیوه تا حدی که وزن آن در داخل لوله، دقیقاً معادل نیروی ناشی از فشار هوا گردد در لوله فشار سنج بالا می رود و سپس در حالت تبادل و سکون باقی می ماند. با تغییر فشار هوا، سطح جیوه در داخل لوله نیز بالا و پایین خواهد رفت.
در شرایط نرمال جیوه به اندازه 92/29 ایچ یا 760 میلی متر در لوله بالا می آید که فشاری معادل 15/1013 میلی بار است. جیوه در داخل لوله فشارسنج به دلیل خاصیت کشش سطحی دارای یک سطح محدب است که هنگام تعیین فشار، باید بالاترین سطح محدب قرائت شود.
- فشار سنج فلزی (Aneroid)
فشار سنج فلزی وسیله ای است مکانیکی که از یک محفظه قوطی شکل استوانه ای بدون هوا تشکیل شده است؛ با تغییر فشار هوا این محفظه منقبظ یا منبسط می شود.
با یک سیستم نسبتاً پیچیده که مرکب از تعدادی اهرم و قرقره است این تغییرات بزرگ شده و به یک عقربه که بر روی صفحه مدرجی حرکت می کند، منتقل می شود. یک شاخص متحرک که می تواند در یک نقطه ثابت شود بر روی فشار سنج تعبیه شده است تا بتوان تغییرات فشار را نسبت به آخرین قرائت اندازه گیری کرد.