دانلود مقاله تعیین میزان اثر بخشی یک دوره فعالیت بدنی منتخب بر توانائی های ادراکی

فصل اول

حرکت مهمترین نشانه حیات انسان است . هر جا زندگی وجود دارد ، حرکت نیز وجود دارد . زندگی بدون آن قابل تصور نیست. حرکت در حیات انسان ، بیش از تولد آغاز و تا پایان حیات او ادامه دارد.

انسان در نخستین سالهای حیات خود ، تنها از طریق پدیده حرکت است که می تواند خود آشنا گردد و با آن ارتباط برقرار کند. چنین ارتباطی به انسان این فرصت را می دهد که در تعامل با پدیده های محیطی از آنها ،‌تجربیات معنی داری کسب کند . بنابراین حرکت شرایطی را برای کودک فراهم می سازد که بر اساس آن می تواند به اکتشاف دنیای پیرامون خود بپردازد. از طرفی کودک از ابتدای ورود به دنیای ناشناخته پیوسته در این تلاش است که به کمک حرکت و تربیت به زندگی خوب و سالم و پرطراوت دست یابد و برای دستیابی به نشاط و تندرستی ،‌باید از ورزش و بهداشت مدد جوید . برای رسیدن به چنین هدفی لازم است معلمان آگاه تربیت بدنی با مطالعات گسترده به آموزش صحیح تربیت به کودکان و نوجوانان همت گمارند.(6)

به همین منظور معلمان و مربیان در صورتی می توانند در ارتقاء سطح آمورشی شاگردان مؤثر باشد که به دو نکته زیر توجه داشته باشند :

تفاوت های فردی

اثر این تفاوت ها بر یادگیری و اجرای مهارت های حرکتی در فعالیت های مختلف ورزشی (19).

آنیتا .ج . هارو[1] در کتاب طبقه بندی حیطه های روانی حرکتی می گوید : «‌ توانائی های ادراکی در برگیرنده رفتارهای شناختی و همچنین رفتارهای روانی حرکتی است که شامل : تمیز حس حرکتی ،‌آگاهی از بدن ، تصور فرد از بدن خود ،‌رابطه بدن با اشیای موجود در فضا، تمیز بصری ، تمیز شنوایی ، تمیز لمسی و توانائیهای هماهنگ کننده می باشد (35) به عقیده بسیاری از محققان عملکردهای حرکتی و ادراکی غیر قابل تفکیک هستند و غنی نمودن تجارب حرکتی معمولاً توانائیهای فرد را ساخت بندی و درک مؤثر وقایعی را که با آنها روبرو می شود افزایش می دهد. آنها همچنین معتقدند که کارکرد مؤثر توانائیهای ادراکی برای رشد فراگیر در حیطه های سه گانه تربیتی ( شناختی ، عاطفی و روانی – حرکتی ) ضروری است . این توانائیها فراگیر را در تعبیر و تفسیر محرکات کمک می کنند و باعث می گردند که فرد توانایی لازم جهت سازگاری با محیط پیرامون خود را بدست آورد. (35)

همچنین ج- هارو در همان کتاب ، توانائیهای جسمانی را در برگیرنده خصوصیاتی نظیر : قدرت عضلانی ، استقامت دستگاههای گردش خون و تنفس ،‌انعطاف پذیری و چالاکی می داند. توانائیهای جسمانی ،‌جهت عملکرد مؤثر و کارآمد فرد در حیطه روانی – حرکتی لازم و ضروری است . اگر این خصوصیات بطور کامل رشد و گسترش نیابند در رشد و حرکت پیشرفته مهارتی فرد مانع ایجاد خواهد شد (35)

بنظر می رسد اگر جریان رشدی کودک ، مراحل طبیعی خود را سپری ننماید و بطور درست نیروهای بالقوه او بالفعل در نیایند ، فرایند ادراکی او دچار اشکال شده ،‌بطوریکه موفقیت فرد را در تمام مراحل زندگی تحت الشعاع قرار می دهد. پس بطور مسلم می توان گفت که طرح و اجرای برنامه های حرکتی خصوصاً در مدارس درصد جدول ارزشگذاری است . به همین منظور تمامی صاحبنظران بر اهمیت و ضرورت تربیت بدنی در مقاطع سنی پایین تأکید نموده و علت این تأکید و ارزشگذاری را در خصوصیات و حساسیت سنین رشد و بویژه توجه به این مطلب که پایه های اساسی دنیای شخصیت انسان در دوران کودکی پی ریزی می گردد ، دانسته اند . بطوریکه گزل[2] در این زمینه گفته است : « کودک در پنج سالگی نسخه کوچک شخص جوانی است که بعداً خواهد شد.» (19)

از طرفی کودک سالم بطور طبیعی در دوران رشد ، اندام های حسی شنوایی و بینیایی اش رشد و تکامل لازم را خواهند کرد ، اما در فرایند رشد متعارف ، جهت بهبودی توانائیهای ادراکی – حرکتی (‌هماهنگی ، تعادل ، سرعت ، دقت و قدرت ) آموزش دقیق و مناسب باید اعمال شود.

منظور از آموزش مناست ، انجام برنامه های صحیح و متد اولی که باعث شکوفایی استعدادهای حرکتی – ذهنی کودک می گردد. علاوه بر این متخصصان ، تربیت بدنی را بعنوان یکی از روش های مؤثر و کارساز در امر شناسایی استعدادها و رشد و شکوفایی توانائیهای بالقوه کودکان معرفی می نماید.

از طرفی عوامل متعددی مانند زمینه های اقتصادی و اجتماعی و چگونه گذراندن دوران کودکی و نوجوانی می تواند فقر حرکتی یا پرتحرکی را دامن زده و طراوت و شادابی جسمانی کودکان را متزلزل نماید . بعلاوه در جند سال گذشته برنامه های ادراکی – حرکتی در مدارس اروپا و امریکا توسعه یافته است و دانشمندانی مثل بی لس [3] ، بریس[4] ، اسپنجاد[5] ، اوزرتسکی [6] ، لینکلن[7]  ، اسلوان [8]، برونینکز[9] در خصوص سنجش رشد حرکتی کودکان با تکیه بر عوامل ارثی ، تحقیقتی انجام داده اند (6) ولی در خصوص اثر فعالیت بدین بر توانائیهای ادراکی – حرکتی در ایران تحقیقات اندکی صورت گرفته است . لذا محقق با آگاهی از مسایل و مشکلات موجود به بررسی تأثیر فعالیت بدنی بر توانائیهای ادراکی – حرکتی دانش آموزان مقطع ابتدایی مبادرت می ورزد.

امید است که با انجام چنین تحقیقاتی بتوان با ارائه یک سری برنامه های فعالیت بدنی برای دانش آموزان مقطع ابتدایی به توسعه و تکامل عاطفی ، فکری ، اجتماعی و جسمانی کودکان کمک نمود.

بیان مسأله

رشد حرکتی کودک در طول زندگی تغییر می کند و همزمان با تغییرات حرکتی ، سایر تغییرات روانی – اجتماعی نیز ملاحظه می شود. بنابراین توجه به رشد و تکامل حرکتی کودک در حقیقت توجه به رشد عمومی و همه جانبه کودک می باشد . در این بین ، توانائیهای ادراکی – حرکتی یکی از مهمترین عوامل در رشد همه جانیه کودکان و همچنین در پرورش استعدادهای ورزشی و پیشرفت و ترقی در ورزش و تربیت بدنی می باشد .

پایه و اساس استعدادهای حرکتی ورزشی در اوایل کودکی شکل می گیرد و بستگی زیادی به توانائیهای ادراکی – حرکتی کودکان دارد . لذا این موضوع از اهمیت بسیاری برخوردار می باشد . گرچه توانائیهای ادراکی – حرکتی با نسبت های متفاوتی زائیده وراثت و محیط است ولی یکی از عوامل محیطی بسیار مهم در رشد توانائیهای ادراکی –حرکتی کودکان چگونگی طی شدن سالهای اولیه و حساس کودک می باشد (21).

با توجه به اینکه فعالیت بدنی به عنوان یکی از عوامل مهم در رشد همه جانبه کودک و ا زجمله رشد حرکتی و نیز پرورش استعدادهای ورزشی او نقش مهمی را ایفا می کند و این موضوع به عنوان مسئله ای که می تواند مورد مطالعه و تحقیق قرار بگیرد ، نظر محقق را به خود جلب کرده و لذا مسئله و مشکل اساسی در این رساله تحقیقی ،‌بررسی علمی این مورد می باشد .لذا در این پژوهش محقق به بررسی تأثیر یکدوره فعالیت بدنی منتخب شامل 10 دقیقه حرکات کششی بالا تنه و پایین تنه و 20 دقیقه حرکات نرمشی و اصلاحی شامل راه رفتن روی پنجه ها و پاشنه ها و طرفین پاها و دویدن به طور طبیعی و آزاد با سرعت های مختلف ، به پهلو و عقب دویدن ، جهیدن ، پریدن در چهار جهت ( زیگزاگ ) ، پریدن و در همان حال چرخیدن در تمام زوایا ( ْ 90 ، ْ180، ْ360  ) لی لی کردن د رجا و با حرکت در چهار جهت ، در جا لی لی کردن و چرخیدن ، یورتمه رفتن با قدم های بلند و کوتاه ، پرتاب کردن و گرفتن توپ را بر قابلیت های ادراکی – حرکتی که شامل تعادل ضویا ، تعادل ایستا ، هماهنگی ، قدرت ، سرعت حرکت و دقت حرکت است از طریق آزمون لینلکن – اوزرتسکی در بین تعدادی از دانش آموزان پسر پایه پنجم دبستان غیرانتفاعی جامی شهرستان خوی که بصورت تصادفی انتخاب گردیده بودند پرداخته است .

اهمیت و ضرورت تحقیق

حرکت در واقع اولین وسیله ای است که توسط آن کودک خود و محیط اطراف را ، درک می کند و همواره او را با پدیده یادگیری روبرو می سازد . کودک د راین میان با یادگیری های متفاوتی سروکار دارد که شاید بخش اعظم آن را یاد می گیری حرکتی و ادراکی -  حرکتی تشکیل می دهد ( ) . در این میان یادگیری ادراکی –حرکتی یکی از مهمترین عوام لدر رشد همه جانبه کودکان و همچنین در پرورش استعدادهای ورزشی می باشد . گرچه توانائیهای ادراکی – حرکتی با نسبت ها یمتفاوتی زائیده وراثت و محیط است ، ولی یکی از عوامل محیطی بسیار مهم در رشد توانائیهای ادراکی  –حرکتی کودکان چگونه طی شدن سالهای اولیه و حساس زندگی کودک می باشد .

از آنجا که هدف برنامه های ادراکی - حرکتی بوجود آوردن فعالیت هایی برای کودکان است تا با انجام این فعالیت ها ، جریان رشد و تکامل توانائیهای ضروری ( ادراکی – حرکتی ) آنان بیشتر تسریع گردد . لذا این برنامه ها بر این اساس تأکید دارند که توانائیهای ادراکی از طریق فعالیت های حرکتی سرانجام باعث بهبود عملکرد های شناختی فرد در زندگی و مدرسه خواهد شد (31 ) بعلاوه در مقطع ابتدایی که کودک ا زیک محیط کوچک ( خانواده ) به محیط بزرگتر ( مدرسه ) وارد می شود ، رشد جسمانی ، عاطفی ، شناختی و عقلانی کودکان نسبت به سالهای بعد از سرعت بیشتری برخوردار می باشد . به همین جهت پرداختن به فعالیت های حرکتی بویژه برنامه ادراکی –حرکتی در این سنین از ضرورت قابل توجهی برخوردار می باشد .

از طرفی نبود معلمان و مربیان متخصص ورزشی در دبستان ها باعث فقر حرکتی در کودکان شده که این امر بر تضعیف مهارت های بنیادی و توانائیهای ادراکی – حرکتی دانش آموزان بیشتر دامن می زند.

بعلاوه از آنجا که ترکیب دو یا چند مهارت بنیادی در کنار توانائیهای ادراکی – حرکتی مهارت ورزشی را شکل می دهند ، چنانکه موقعیت های مناسبی برای رشد و توسعه این مهارت ها در سنین کودکی ایجاد نشود یادگیری هر نوع مهارت ورزشی در سنین بالاتر با کندی و ناامیدی و دلسردی انجام خواهد شد. نواقص و اشکالات حرکتی به مهارت های پیچیده نیز منتقل شده و تکامل عملکردهای ذهنی – شناختی را هم با مشکل مواجه می کند.

لذا ارایه یک سری برنامه های فعالیت بدنی برای پیشبرد مهارت های بنیادی و توانائیهای ادراکی – حرکتی دانش آموزان کلاس پنجم تأثیر دارد یا خیر ؟ اگر اجرای این برنامه ها تأثیر مثبت داشته باشد پس باید سهم عمده ای از مجموعه تلاش ها و فعالیت های انجام شده توسط صاحبنظران ، مسؤولان و متولیان رسمی و غیررسمی ، به تربیت بدنی مدارس و روش تدریس این مهم اختصاص داده شود و اصول کمی و کیفی برنامه های تربیت بدنی مشخص و معلوم گشته و تربیت بدنی در تمام کلاس های ابتدائی با جدیت کامل اجرا شود تا معلمین  و مربیان ورزش با استفاده از علم تربیت بدنی و اجرای فعالیت بدنی مناسب به کمک دانش آموزان ، بویژه دانش آموزانی که فقر حرکتی یا پرتحرکی دارند شناخته و با یک برنامه مطلوب و با امکانات کافی و مناسب به اصلاح حرکتی این چنین دانش آموزانی کمک نمایند.

از دیگر عواملی که سبب ایجاد انگیزه در محقق جهت مطالعه و شکل دادن این تحقیق شده است می توان به عوامل زیر اشاره کرد:

نقش توانائیهای ادراکی – حرکتی در آموزش و پرورش

چنانچه هدف های آموزش و پروش را رد چهار بعد خودشناسی ، روابط انسانی ، کفایت اقتصادی و مسوولیت اجتماعی خلاصه کنیم ، رسیدن به این اهداف فقط در پرتو کسب مهارت های حرکتی د رفرد حاصل می شود چون هر کدام از اینها نیازمند حدی از توانائیهای ادراکی – حرکتی هستند (15)

یافته های این تحقیق ارتباط مستقیم با دست اندرکاران تعلیم و تربیت از قبیل مربیان آموزگاران و والدین و بخصوص کودکانی که نقص هایی در حوزه ادراکی – حرکتی از قبیل تعادل ، جهت یابی ،‌هماهنگی ، قدرت و سرعت حرکتی داشته و از سالهای قبل از مدرسه با آنها همراه بوده است ، می شود . تا دست اندکاران ،ؤ شناخت صحیحی از این نقص ها و کمبود کسب کنند و برنامه های حرکتی مناسب جهت رفع این نواقص در دسترسی داشته باشند.

اهداف تحقیق

هدف کلی

تعیین میزان اثر بخشی یک دوره فعالیت بدنی منتخب بر توانائیهای ادراکی – حرکتی دانش آموزان پسر پایه پنجم دبستانها شهرستان خوی بعنوان هدف کلی این تحقیق می باشد.

اهداف جزئی

تعیین میزان تأثیر برنامه فعالیت بدنی منتخب بر تعادل پویای دانش آموزان پسر پایه پنجم دبستان

تعیین میزان تأثیر برنامه فعالیت بدنی منتخب بر تعادل ایستای دانش آموزان پسر پایه پنجم دبستان

تعیین میزان تأثیر برنامه فعالیت بدنی منتخب بر هماهنگی دانش آموزان پسر پایه پنجم دبستان

تعیین میزان تأثیر برنامه فعالیت بدنی منتخب بر سرعت حرکت دانش آموزان پسر پایه پنجم دبستان

تعیین میزان تأثیر برنامه فعالیت بدنی منتخب بر دقت حرکت دانش آموزان پسر پایه پنجم دبستان

تعیین میزان تأثیر برنامه فعالیت بدنی منتخب بر قدرت دانش آموزان پسر پایه پنجم دبستان

تعیین میزان تأثیر برنامه های فعالیت بدنی منتخب بر توانائیهای ادراکی – حرکتی دانش آموزان پسر پایه پنجم دبستان

فرضیه های تحقیق

برنامه های فعالیت بدنی منتخب بر تعادل پویای دانش آموزان پسر پایه پنجم دبستان تأثیر معنی داری دارد.

برنامه های فعالیت بدنی منتخب بر تعادل ایستای دانش آموزان پسر پایه پنجم دبستان تأثیر معنی داری دارد.

برنامه های فعالیت بدنی منتخب بر سرعت حرکت دانش آموزان پسر پایه پنجم دبستان تأثیر معنی داری دارد.

برنامه های فعالیت بدنی منتخب بر دقت حرکت دانش آموزان پسر پایه پنجم دبستان تأثیر معنی داری دارد.

برنامه های فعالیت بدنی منتخب بر هماهنگی دانش آموزان پسر پایه پنجم دبستان تأثیر معنی داری دارد.

برنامه های فعالیت بدنی منتخب بر قدرت دانش آموزان پسر پایه پنجم دبستان تأثیر معنی داری دارد.

برنامه های فعالیت بدنی منتخب بر توانائیهای ادراکی – حرکتی  دانش آموزان پسر پایه پنجم دبستان تأثیر معنی داری دارد.

محدودیت های تحقیق

محدودیتهای خارج از کنترل محقق

متفاوت بودن ویژگیهای بدنی و فیزیولوژیکی آزمودنیها

عدم امکان کنترل دقیق شرایط و وضعیت خانوادگی و شرایط بهداشتی و تغذیه ای و خواب آزمودنیها.

وجود تفاوت در سرگرمی ها و بازیهای کودکان در داخل منازل و به طور کلی خارج از مدرسه .

تعریف عملیاتی واژه ها

فعالیت بدنی منتخب

به یک مجموعه تمرینات بدنی شامل 10 دقیقه حرکات کششی بالا تنه و پایین تنه و 20 دقیقه حرکاتی از قبیل راه رفتن روی پنجه ها و پاشنه ها و پهلوهای پا ، دویدن به طور طبیعی و آزاد با سرعت های مختلف و به پهلو و عقب دویدن ، جهیدن ، پریدن در چهار جهت ( زیگزاگ ) ، پریدن در همان حال چرخیدن در تمام زوایا ( ْ90 ، ْ 180 ،  ْ360 ) ، نشسته و دست ها به کمر و به جلو و عقب و چپ و راست پریدن ، لی لی کردن در جا و با حرکت در چهار جهت ، در جا لی لی کردن ، چرخیدن ، یورتمه رفتن با قدم های بلند و کوتاه ورزش در جا شامل خم و راست شدن در حالی که پاها به اندازه عرض شانه ها از یکدیگر باز باشند و سعی شود نوک انگشتان دست و کم کم کف آنها به زمین برسد ، پیچیدن و چرخیدن در جا در حالیکه پاها از یکدیگر باز هستند و دست ها افقی در کنار بدن قرار دارد ، تاب خوردن و در جا ( دست ها و پاها و سر را در جهت های مختلف چرخاندن ) پرتاب کردن و گرفتن توپ ، حرکات پروانه از جلو و از پهلو و 5 دقیقه برگشت به حالت اولیه شامل دویدن آرام و انجام حرکات کششی می باشد.

دانش آموزان پایه پنجم دبستان

دانش آموزانی که در سال 84-83 برای حضور در پایه پنجم ابتدائی اسامی آنها توسط مسئوولین مدرسه در دفاتر آمار مدرسه به ثبت رسیده است .

توانائیهای ادراکی – حرکتی

عبارتست از توانایی ذاتی برای اجرای کارهای حرکتی با توانایی ذهنی فرد برای درک ، شناسایی موقعیت زماین و مکانی اعضا و اندام های بدن و تعیین میزان عضلات درگیر در اجرای مهارت . بعنوان مثال آزمودنی در حالیکه نشسته است ، سعی می کند فقط با انگشت حداکثر تا 15 ثانیه قطعه کاغذی را گلوله کرده و به یک توپ کاغذی مبدل می کند.

در این تحقیق از نظر عملیاتی نظر عملیاتی محقق با استفاده از آزمون لینلکن – اوزرتسکی به سنجش میزان توانائیهای ادراکی – حرکتی دانش آموزان پرداخته است . این آزمون شامل 36 ماده است که همه مواد آن بر اساس ، 3 امتیازی محاسبه می شود . با این توضیح که 17 ماده آن هم با عضو راست و هم با عضو چپ انجام می گیرد. سپس در مجموع به هر کدام از این 17 ماده 6 امتیاز تعلق می گیرد ( 102 = 6 ×17 ) و به هر کدام از 19 ماده دیگر که مرتبط می شوند به هماهنگی ، تعادل ، دقت و … 3 امتیاز تعلق می گیرد. ( 57 = 3×19 ) که به طور کلی هر کدام از آزمودنیها بر طبق این دستورالعمل در نهایت 159 امتیاز بدست خواهند آورد.

تعادل ایستا

در این تحقیق جهت کمی ساختن و سنجش تعادل ایستا از مجموع امتیازاتی که آزمودنیها د رمواد 2، 3 ، 9 ، 15 ، 19 ، 28 ، 32 ، 34 در آزمون اوزرتسکی بدست آوردند محاسبه شد.

تعادل پویا

جهت کمی ساختن و سنجش تعادل پویا از مواد 1 ، 36 در این آزمون استفاده شد.

هماهنگی

در این تحقیق جهت کمی ساختن و سنجش هماهنگی از مجموع امتیازاتی که دانش آموز در موارد 4 ، 5 ، 6 ، 8 ، 10 ، 11 ، 12 ، 16 ، 20 ، 29 ، 30 ، 31 ، 35 در آزمون اوزرتسکی بدست آوردند استفاده شد.

قدرت

در این تحقیق قدرت از مواد 7 و 33 در آزمون اوزرتسکی سنجیده شد.

دقت

در این تحقیق جهت کمی ساختن و سنجش دقت از مجموع امتیازاتی که دانش آموزان از مواد 22 ، 25 ، 27 در آزمون اوزرتسکی بدست آوردند استفاده شد.

سرعت

در این تحقیق جهت کمی ساختن و سنجش سرعت از مجموع امتیازاتی که دانش آموز از مواد 13 ، 14 ، 17 ، 18 ، 21 ، 23 ، 24 ، 26 در آزمون اوزرتسکی بدست آوردند استفاده شد.

فصل دوم

مقدمه :

در این فصل محقق ابتدا به بررسی و مطالعه مفاهیم اساسی که در حوزه تحقیق حاضر نظر اند از قبیل : حرکت ، ادراک توانائیهای حرکتی و آزمون های حرکتی پرداخته و سپس تحقیقات داخلی و خارجی در ارتباط با اثر تمرین بر روی توانائیهای حرکتی را مورد بررسی قرار داده و در نهایت با توجه به پیشینه تحقیقات مختلف در این زمنیه به نتیجه گیری می پردازد.

تعریف حرکت :

حرکت و جنبش از ویژگیهای حیات انسان دارای انگیزه و عاملی برای رشد و سلامت و نشاط اوست . انسان نیازمند به حرکت و ناگزیر از حرکت است . منع انسان از حرکت نه تنها موجب توقف رشد بلکه سبب افسردگی ، بروز رفتار ناهنجار و از دست رفتن شور و نشاط زندگی وی می گردد. نیاز انسان به حرکت و فعالیت د رطول تاریخ حیات او همواره با کسب تجارب و کشف روش های جدید برای رفع آن همراه بوده است . مطالعه و تحلیل تاریخی احوال اقوام گذشته و حال نشان می دهد که سعی و تلاش انسان در این رابطه قدمت تاریخی دارد. تا آنجا که می توان گفت ادامه حیات اقوام ابتدایی بدون حرکت و فعالیت میسر نبوده است (32 ).

در نوشته های مربوط به حرکت تعادیف و اصطلاحات گوناگونی برای حرکت دیده می شود که همه آنها با هم مترادف هستند و معنی حرکت می دهند ؛ جنبش [10] و حرکت [11] دوتا از این واژه ها هستند .

کفارت [12] : بین این دو واژه بالا تفاوت قائل شدن است . وی حرکت را تغییری قابل مشاهده و بیرونی و جنبش را تحریکات اعصاب آورنده درونی می نامد . به عقیده وی فعالیت های جنبشی به طور مداوم و همیشگی جریان دارند، در حالیکه حرکت قابل مشاهده یا الگوهای حرکتی نظیر راه رفتن و دستکاری کردن اشیا چنین نیستند (30). بعضی از محققین و پژوهشگران حرکت را از نظر عضلانی به تا شدن که عبارتست از عمل انقباض عضلانی که منجر به خمیدگی یا دو لا شدن عضله می شود و باز شدن که عبارتست از راست کردن عضله یا بازگرداندن عضله از حالت تا شدن و چرخش تقسیم کرده اند . با این همه بیشتر الگوهای حرکتی ، ترکیبی از حرکات سه گانه عضلانی هستند که پایه و اساس حرکات مهارتی را تشکیل می دهند . این فعالیت ها که فعالیت هایی ذاتی هستند عبارتند از : دویدن ، پریدن ، بالارفتن ، بلند کردن ، حمل کردن ،‌آویزان شدن و پرتاب کردن (35). امروزه انسانها به دلایل مختلف نظیر تفریح و سرگرمی ، سلامت جسمانی ، لذت بخش بودن خود حرکت و کسب سود مالی از طریق فعالیت های حرکتی گوناگون شرکت می کنند.

طبقه بندی حرکت

محققان شیوه های مختلف برای تجزیه و تحلیل و طبقه بندی حرکت به کار برده اند . در این سه نوع حرکت اساسی توسط فیزیکدانان مشخص شده است . این حرکات عبارتند از :

حرکت انتقالی یا مستقیم الخط که در آن همه قسمت های شی متحرک از نظر شدن و جهت حرکت با هم یکسان می باشند.

حرکت چرخشی که در آن بدن روی دوایر متحدالمرکزی به دور خود ( بدن ) می چرخد.

حرکت نوسانی که در آن بدن شبیه یک تاب در یک محدوده ثابت عقب و جلو می رود (35 ).در کتاب طبقه بندی هدف های تربیتی ترجمه علیرضا کیامنش ( 1365 ) محققینی نظیر اسمیت و اسمیت [13] در سال 1962 برای حرکت سه پاره طبقه بندی در نظر می گیرند. که اولین پاره طبقه آن را حالت تن نامیده اند. وظیف این پاره طبقه تنظیم کردن موقعیت بدن است . دومین پاره طبقه را حرکت کردن یا حرکت جنبشی و سومین پاره طبقه را حرکت دستکاری نامیده اند. ( 35 )

در حالیکه اسکات [14] در سال 1963 حرکت را به چهار گروه تقسیم کرده است : مهارت های دقیق ، جرکات کشیدن یا فشار دادن ، حرکات پرت کردن یا انداختن و حرکات ضربه ای . اسکات همچنین مهارت های دقیق را به سه گروه کوچکتر : حرکات مقدماتی ، عملی و تعقیبی تقسیم کرده است ( 35 ).

نظریه های پیشرفته تری که توسط بعضی از محققین ارائه شده است : برای حرکت سطوح مختلفی در نظر گرفته اند و حرکت را در چندین سطح طبقه بندی می کنند که آبرناتی و والتز[15]  و کراتی[16] از آن جمله اند.

از طرف آبرناتی و والتز در کتاب طبقه بندی هدف های تربیتی مفهوم جدیدی در مورد هنر علم حرکات ارائه شده است که جنبه های روان شناسی ، فیزیولوژیکی و اجتماعی فعالیت های حرکتی را در بر می گیرد. این دو عقیده دارند که انسان در انجام حرکات خود هدف نگر است و با انجام این حرکات کوشش می کند تا به هدف مورد انتظار خود دست یابد . بدین معنا که ایده یا مفهوم خاصی را منتقل کند ، احساس یا حالت مشخصی را بیان کند و بین خود و محیط پیرامون همچنین گروه همسالان ارتباط برقرار سازد . اگر چه حرکات بشر بازده نگر هستند ، ولی فرد در انجام حرکات خود محدودیت هایی دارد . این محدودیت ها عبارتند از :

سطح توانایی کنش های بدن

حد قوانین فیزیکی حرکت که شامل تعادل ، حرکت و نیروست (35 ).

همچنین آبرناتی و والتز معتقدند که همیشه بین فرد و محیط ارتباط های متقابل بی شماری وجود دارند که به عنوان اصلاح کننده حرکات فرد عمل می کنند . این اصلاح کننده ها در مدل آبرناتی – والتز در پنج قسمت مورد بحث قرار می گیرند : تجارب حرکتی ، ساخت شخصیت ، ادراک های شخصی ، محیط اجتماعی – فرهنگی و محیط فیزیکی (35 ).

جهت رفتارهای ادراکی – حرکتی یک نظریه سه عاملی توسط کراتی پیشنهاد شده است : سطح اولیه و اساس این نظریه محافظت عمومی رفتار نام گرفته است . خصوصیان مختلفی که در این سطح بیان شده اند عبارتند از : سطح آرزو ، سطح پشتکار ، سطح برانگیختگی یا انگیزش ، توانایی تجزیه و تحلیل کردن مکانیسم های یک تکلیف و توانائیهای مختلف ادراکی . این خصوصیات اگر چه نسبتاً ثابت و تثبت شده هستند ، ولی می توانند تغییر شکل یافته و یا تحت تأثیر تجارب فرد قرار بگیرند .

کراتی معتقد است که رفتارهای مختلف انسان تحت تأثیر خصوصیات بالا قرار می گیرند. ویژگی توانایی ، دومین سطحی است که توسط کراتی عنوان شده است . در این سطح وی از ویژگیهای مختلفی نظیر قدرت ، تحمل بدن ، اعطاف پذیری ،‌سرعت ، تعادل و هماهنگی نام می برد. هر فرد به طور بالقوه توانایی توسعه و گسترش ویژگیهای بالا را دار است و از طریق این عملکردهای حرکتی خود اثر می گذارد.

در سطح سوم کراتی از عواملی نام می برد که منحصراً به نوع عمل و موفقیت های آن مربوط می شوند. نمونه های ارائه شده جهت این سطح عبارتند از : نیروی لازم انجام عمل ، ارزشی که فرد برای انجام عمل قائل است ، تجارب گذشته فرد و خصوصیات اجتماعی موقعیت انجام شده (35) ، بنابراین می توان اذعان داشت که رفتارهای مربوط به حیطه روانی – حرکتی ،‌ در سطح سوم طبقه بندی ارائه شده کراتی قرار دارد چرا که در این سطح می توان هدف های رفتاری را برای مهارت ویژه که انجام آن مورد نیاز فرد است تدوین نمود.

مبانی نظری ادراک

تعریف ادراک

تنها وسیله ای که ما برای جمع آوری اطلاعات لازم درباره محیط خود داریم گیرنده های حسی تخصص یافته هستند و به همین دلیل است که گاهی حواس ما را «‌ چهار راه دنیا » گویند.

حواس منبع و منشا اطلاعات ما در مورد دنیای اطرافمان است و بیشتر رفتارها پاسخ به محرک های فیزیکی است که بوسیله ارگان های حسی برانگیخته می شدند. بنابراین سیستم ها اطلاعات خام را که برای حرکت مؤثر و کارآمد ضروریند در اختیار ما می گذارند.

در واقع یادگیری حرکتی . اجرای مهارت های حرکتی ورزشی در حد وسیعی بستگی به اطلاعات حسی دارد (19 ) . ادراک از نظر کراتی[17] یک روند تعریف شده است که داده ها و اطلاعات حسی سازماندهی شده و به شکل تجربیات معنی دار در می آیند (35) . ما اغلب در این تلاش هستیم که به اطلاعاتی که از طریق حواس بدست می آوریم معنا و مفهوم داده و رفتار مورد نیاز را ارائه دهیم که ادراک این عمل را سازماندهی می کند و به آنها معنی می بخشد و عمل مهمی را در رابطه با هدایت و جهت دادن به رفتار انجام می دهد. در واقع رفتار ما بطور عمده بستگی به نحوه ادراک دنیای اطرافمان دارد . از این رو ، ادراک ،‌ما را در تعیین پاسخ هایمان کمک می کند . بنابراین رفتار حرکتی مؤثر و کارآمد عمدتاً بستگی به ادراک دارد. به همین دلیل است که اکثر روانشناسان معتقدند مطالعه و بررسی یادگیری و تکامل ادراکی انسان مبانی فهم ما را نسبت به دفتار تشکیل می دهد. (19).

انواع ادراک

این امکان وجود ندارد که دو نفر یک شی یا یک واقعه را دقیقاً به یک شکل ادراک نمایند. اختلاف در عملکرد سیستم حسی ، و خاطرات ذخیره شده باعث ایجاد تفاوت هایی در ادراک می شود.

علاوه بر این عواملی مانند آمادگی ذهنی و بدنی و انگیزش و شخصیت شکل گرفته فرد بر ادراک تأثیر می گذارند. که در این رابطه بنجامین ورت[18] در کتاب یادگیری حرکتی بعد از مطالعه ای دقیق در رابطه با زبانهای بومی چنین نتیجه گیری کرد که مردم با فرهنگ های متفاوت دنیای احساسها را بطرق مختلفی طبقه بندی می کنند . و این طبقه بندی ها منبعث از زبان فرهنگ آنها است ، پس از آن طبق بندی ها تعیین می کنند که چه چیزی ادارک شده است (19).

همانطور که می بینیم هر انسانی در زندگی شیوه و رفتار بخصوصی دارد و دنیای اطراف خود را با همان شیوه ساخته و همانگونه هم ادراک یم کند . بنابراین می توان گفت که ادراکات متنوع هستند . محققین و متخصصین یادگیری حرکتی ادراک را به : آنالتیک ( تحلیل ) ، انعطاف پذیر و سیستمیک ( ترکیبی ) تقسیم می کنند و معتقدند که این امر بستگی به چگونگی ادراک افراد از محرک ها دارد . در طبقه بندی دیگر ، از ادراک حس بینایی در مقابل بدنی استفاده می شود. یعنی این که اولویت یا به حس بینایی داده می شود یا به محرک بدنی – حسی . آنها معتقدند که اشخاص در ادراک خود نسبت به اشیا ، موجود در مجموعه ای از محرک های متفاوت هستند . آنهایی که در تشخیص خود رد رابطه با شکل از زمینه خوبی برخوردارند مستقل از میدان و آنهایی که ضعیف عمل می کنند وابسته به میدان یا زمینه نامیده می شوند . ( 19 ).

بعضی از محققین نظیر جورج [19] فرق بین افراد تحلیلی ، انعطاف پذیر و ترکیبی را بیان می نماید اذعان می دارد که افراد تحلیلی افرادی هستند که قسمت های جداگانه اشیاء و اجزای محرک های پیچیده را ادراک می نمایند و این کار را برای هدف ادراکی انجام می دهند . در مقابل افراد ترکیبی کسانی هستند که جسم یا شی را بطور کامل می بینند و اشیاء و پدیده ها را به صورت تصمیم یا ترکیب در می آورند (19 ).

او همچنین بیان می دارد که اشخاص ترکیبی سعی می کنند تا محرک ها را با هم ترکیب و بهم ربط دهند. اما افراد انعطاف پذیر روش ادراک متعیری را بکار می برند که این امر بستگی به ماهیت محرک ها و موقعیت بخصوص آن محرک دارد . شخصی که از لحاظ ادراکی انعطاف پذیر بشمار می آید توانایی تغییر دادن نگرش ها را در مورد یک موقعیت محرک دارد (19 ).

بطور خلاصه مردم اشیا و پدیده ها را بطور کاملاً مختلف ادارک می کنند . به علاوه عوامل زیادی بر ادراک تأثیر می گذارند.

توانائیهای حرکتی و اهمیت آن

برخی از دانشمندان معتقدند که رشد متعادل توانائیهای حرکتی ، زمینه و پایه ای برای یادگیری های بعدی کودک است . محققین دریافته اند که تعدادی از کودکان با نارسائیهای ویژه یادگیری علی رغم هوش طبیعی از نظر رشد حرکتی بسیار کند تر از کودکان عادی هستند ، به گونه ای که اصلاح دشواریهای حرکتی آنان قبل از شروع آموزش مهارت های دیگر کاملاً ضروری است (15). اصولاً محققین و متخصصین مشکلات حرکتی کودکان را از جنبه های کختلف مورد توجه قرار می دهند که به دو دسته از این مشکلات بیشتر توجه می کنند:

الف- توانائیهای حرکتی مربوط به عضلات ظریف مانند سوزن نخ کردن ، قیچی کردن ، رنگ کردن ، تا کردن ، مهره بند کردن ، بستن بند کفش ، نقاشی کردن و … (15 ).

رشد توانائی های حرکتی مستلزم رشد تواناییهای ادراکی ، توانائیهای جسمانی و توانائیهای ادراکی – حرکتی فرد می باشد که به اختصار در مورد آنها بحث خواهیم کرد.

توانائیهای جسمانی

توانائیهای جسمانی ،‌جهت عملکرد مؤثر و کارآمد فرد در حیطه روانی – حرکتی لازم و ضروری است . عملکرد متناسب قسمت های مختلف بدن ، فرد را قادر می سازد به خواست های محیطی خود پاسخ مناسب بدهد. توانائیهای جسمانی در واقع پایه و اساس ضروری رشد حرکات مهارتی هستند.

توانائیهای جسمانی دربرگیرنده خصوصیات زیر می باشد . اگر این خصوصیات به طور کامل رشد و گسترش نیابند در رشد حرکات پیشرفته مهارتی فرد مانع ایجاد خواهد شد. . (35 )

قدرت تحمل بدن یا استقامت

به توانائی حرکت عضلاین در مدت زمان معلومی اطلاق می شود (12)

قدرت یا نیرومندی

نیرومندی آن چنان که توسط موهوس ومیلر[20] تعریف شده است عبارتست از :  « توانایی فرد درد بالا بردن تنش عضلانی در مقابل مقاومت عضلانی » .(33)

انعطاف پذیری عضلانی

دو نوع انعطاف پذیری وجود دارد که عبارتند از :

انعطاف پذیری ایستا : حدود تغییرات حرکت در حول مفصل بعنوان انعطاف پذیری ایستا تعریف می شود.

انعطاف پذیری پویا : مقابله یا مقاومت مفصل در برابر حرکت را انعطاف پذیری پویا گویند . (10 )

چابکی

به قابلیت مانور پذیری چابکی گفته می شود و آن عبارتست از توانایی تعویض سریع مسیر حرکت با حفظ تعادل و درک موقعیت . بنابراین به ترکیب مجموعه ای از سرعت ، قدرت عکس العمل های سریع ، تعادل و هماهنگی چابکی اطلاق می شود. (20 )

تواناییهای ادراکی

توانائیهای ادراکی دربرگیرنده رفتارهای شناختی و همچنین رفتارهای روانی – حرکتی است . با این وجود توانائیهای ادراکی در حیطه روانی – حرکتی مورد بحث و مطالعه قرار می گیرند. به عقیده بسیاری از محققان عملکرد های حرکتی و ادراکی غیر قابل تفکیک هستند و غنی نمودن تجارب حرکتی معمولاً توانائیهای فرد را در ساخت بندی و درک موثر وقایعی که با آنها روبرو می شود افزایش می دهد . بعضی ا زمحققان معتقدند که کارکرد موثر توانائی های ادراکی برای رشد فراگیر در حیطه های سه گانه تربیتی ( شناختی ، عاطفی ، روانی – حرکتی ) ضروری است . این توانائیها ، فراگیر را در تعبیر و تفسیر محرکات کمک می کنند و باعث می گردند که فرد توانائیهای لازم جهت سازگاری با محیط پیرامون خود را بدست آورد . در جوامع امروزی به حیطه های شناختی و روانی – حرکتی بیشتر توجه می شود و برای رشد فراگیر در این حیطه ها ارزش قایل هستند . از طرفی رشد رفتارهای این دو حیطه خود متکی به رشد توانائیهای ادراکی فرد است . برای تسهیل در رشد توانائیهای ادراکی ، فرد باید سالهای اولیه زندگی خود را از بیشترین امکانات ردیابی با تحریکات حسی و تجزیه حرکات متنوع برخوردار باشد ( 35 ).