دانلود مقاله تقابل‌ اندیشه‌ و فرهنگ‌ شهری‌ و روستایی‌

دنیای‌ مدرن‌، دنیایی‌ شهری‌ است‌ و اساساً درشهر امکان‌ وجود یافته‌.

نوع‌ ارتباطات‌ و تعاملات‌ پیچیده‌ انسانهای‌ مدرن‌، شهری‌ است‌ و در بطن‌ و متن‌ همین‌ ارتباطات‌ و تعاملات‌ است‌ که‌شهروند انتزاعی‌ یک‌ واحد ملی‌ و سیاسی‌ متولد می‌گردد، هرچند که‌ در تعین‌ تاریخی‌ این‌ شهروند مدرن‌ سنت‌ و خاستگاه‌ قومی‌ او نقشی‌ اساسی‌ دارد اما این‌ سنت‌ و گذشته‌ نیز تنها دریک‌ فرآیند تاریخی‌ و انتقادی‌ آنگاه‌ می‌تواند هستی‌ و موجودیت‌ خود را حفظ کند که‌ قادر به‌ بازتولید خود در قالب‌ها و چارچوب‌های‌ انتزاعی‌ شده‌ همچون‌ دولت‌ ملت‌ باشد.

دولت‌ها و ملت‌ها نیز در فضاهای‌ مکانی‌ و زمانی‌ای‌ به‌ خودآگاهی‌ و تشخیص‌ هویت‌ وجودی‌ و تاریخی‌ خود می‌رسند که‌ نامشان‌ شهر است‌.

سیاست‌، مدیریت‌، اقتصاد و اجتماع‌ مدرن‌ تنهادر شهر ممکن‌ است‌.

روستایی‌ نیز اگر بخواهد به‌ این‌ امور بپردازد باید به‌ شهر بیاید و شهری‌ شود.

صنعت‌ و توسعه‌ در درون روستا وجود ندارد.

حتا دامپروری‌ و کشاورزی‌ صنعتی‌ شده‌ درجوامع‌ توسعه‌ یافته‌ نیز در متن‌ روابطی‌ پیش‌ می‌رود که‌ شهر آنها را ممکن‌ کرده‌ است‌ حتی‌ اگر در فضاها و مکان‌هایی‌ خارج‌ از شهر (نه‌ روستا) آخرین‌ محصولات‌ آنها را برداشت‌ کنند وآنگاه‌ برای‌ فروش‌ و توزیع‌ به‌ شهر آورند.

اساساً فرآیند و نظام‌ تولید مدرن‌، اتفاقی‌ شهری‌ است‌ و وابستگی‌اش‌ به‌ شهر تنها در امر توزیع‌ و مصرف‌ نیست‌، هرچند در سرمایه‌ داری‌ نوین‌جهانی‌ خود تولید تابعی‌ از مصرف‌، توزیع‌ و تجارت‌ است‌.

انقلاب‌ اسلامی‌ ایران‌ نیز انقلابی‌ شهری‌ بود و به‌ همین‌ جهت‌ می‌توان‌ آنرا حرکتی‌ در جهت‌ مدرنیزه‌ و شهری‌ کردن‌ جامعه‌ ایران‌ انگاشت‌.

بعد از انقلاب‌ سیل‌ مهاجرت‌ها از روستاها به‌ سوی‌شهرها شدت‌ گرفت‌ با این‌ تفاوت‌ که‌ ویژگی‌ انقلابی‌ حکومت‌ اسلامی‌ در توجه‌ به‌ طبقات‌ فرودست‌ اجتماعی‌ باعث‌ می‌شد که‌ روستائیان‌ این‌ امکان‌ را داشته‌ باشند که‌ در نظام‌ اجتماعی‌ جدیدسهم‌ بالاتری‌ در توزیع‌ قدرت‌، ثروت‌ و منزلت‌ نصیب‌ خود کنند و به‌ نوعی‌ ارتقاء اجتماعی‌ دست‌ پیدا نمایند.

انقلاب‌، فرودستان‌ و روستائیان‌ را به‌ فرادستی‌ در شهرها رساند.

اسلامی‌ بودن‌انقلاب‌ ایران‌ و رهبری‌ روحانیون‌ در کنار توان‌ سازماندهی‌ آنان‌ برای‌ بسیج‌ طبقات‌ شهری‌ و خصوصاً روستایی‌ در جهت‌ بوجود آوردن‌ حرکات‌ اجتماعی‌، باعث‌ شد که‌ نظام‌ اسلامی‌ بتواندنقش‌ بزرگی‌ در متحول‌ کردن‌ گروههای‌ اجتماعی‌ روستایی‌ و سنتی‌ به‌ سمت‌ شهری‌ شدن‌، بازی‌ کنند.

این‌ یک‌ حرکت‌ تاریخی‌ بود که‌ مدرن‌های‌ ایرانی‌ چه‌ چپ‌ و چه‌ راست‌ سکولار و لائیک‌موفق‌ به‌ انجام‌ آن‌ نگردیده‌اند به‌ این‌ علت‌ ساده‌ که‌ نمی‌توانستند به‌ زبان‌ و بیان‌ مشترکی‌ با طبقات‌ پایین‌ اجتماعی‌ جامعه‌ ایران‌ دست‌ پیدا کنند.

به‌ هر صورت‌ در ربع‌ قرن‌ گذشته‌، اتفاقات‌ بزرگی‌ افتاد.

روستائیان‌ به‌ شهرها آمدند، فرزندان‌ آنان‌ در شهرها متولد شدند و خود را شهری‌ دانستند.

شهر اقتضائات‌ و الزامات‌ خود را بر کسانی‌که‌ وارد شهرها شده‌ بودند، تحمیل‌ کرد هرچند این‌ اتفاق‌ در شهرهای‌ بزرگ‌ سریع‌تر افتاد.

روستائیان‌ هرچند به‌ مناصب‌ بالا رسیده‌ بودند اما به‌ تدریج‌ دانستند که‌ مدیریت‌ یک‌ جامعه‌ شهری‌با ریش‌ سفیدی‌ کردن‌ در یک‌ فضای‌ قومی‌ و قبیله‌ای‌ روستایی‌ بسیار متفاوت‌ است‌.

بسیاری‌ از رفتارها و خرده‌ فرهنگ‌های‌ روستایی‌ که‌ زمانی‌ خصوصاً در سالهای‌ اولیه‌ پیروزی‌ انقلاب‌شاخصی‌ برای‌ اثبات‌ صداقت‌، درستی‌ و سادگی‌ دوست‌ داشتنی‌ و انقلابی‌ محسوب‌ می‌شد، اکنون‌ مایه‌ تفریح‌ و سرگرمی‌ روستائیان‌ دیروز و شهروندان‌ امروز است‌.

این‌ شهروندان‌ امروز به‌خوبی‌ می‌دانند که‌ در جهان‌ پیچیده‌شهر امکان‌ برقراری‌ تعاملات‌ روستایی‌ نیست‌ و اینگونه‌ ارتباطات‌ مختل‌ کننده‌ زندگی‌ است‌ هرچند که‌ حسن‌ نوستالوژیکی‌ از آن‌ در وجودشان‌ مانده‌باشد و گاهی‌ با رفتن‌ به‌ فضاهای‌ طبیعی‌ روستا آنرا ارضاء می‌کنند.

اندیشه‌ و فرهنگ‌ زندگی‌ در شهر متفاوت‌ از روستا است‌، هرچند نمی‌توان‌ قضاوت‌ ارزشی‌ میان‌ این‌ دو انجام‌ داد اما ناچار باید برای‌ داشتن‌ زندگی‌ مناسب‌ در شهر، شهری‌ شد و نظام‌ ارزشی‌ واخلاقی‌ برآمده‌ از فرهنگ‌ شهرنشینی‌ را پذیرفت‌.

این‌ تحولات‌ به‌ علت‌ خاصیت‌ اجتماعی‌ و انسانی‌شان‌ در یک‌ بستر تاریخی‌ پیش‌ می‌روند و البته‌ هزینه‌ هایی‌ نیز دارند.

به‌ هر صورت‌ شکاف‌ و گسستی‌ میان‌ فرهنگ‌ شهری‌ و روستایی‌ درشهرها خصوصاً بعد از انقلاب‌ شکل‌ گرفت‌ و بسیاری‌ از شهرها، روستائی‌تر شدند.

این‌ حادثه‌ در شهرهای‌ کوچک‌ و فضاهایی‌ که‌ غلبه‌ جمعیتی‌ با روستائیان‌ بود بسیار عمیق‌تر دیده‌ شد، امابا گذشت‌ زمان‌ فرهنگ‌ روستایی‌ در شهرها در موضع‌ ضعف‌ قرار گرفته‌ و در برابر شرایط زیستی‌ و فرهنگی‌ زندگی‌ در شهر تسلیم‌ شده‌ و می‌شوند.

تبدیل‌ شدن‌ توسعه‌ به‌ یک‌ دغدغه‌، ضرورت‌ و مسئله‌ حیاتی‌ برای‌ جامعه‌ ایران‌ و اجتماعات‌ شهری‌ آن‌ و حرکت‌ ایرانیان‌ در جهت‌ درک‌ و فهم‌ نظری‌ و عینی‌ توسعه‌ و تجربه‌ آن‌ در زندگی‌روزمره‌شان‌ می‌تواند فرآیند شهری‌ شدن‌ و شهروند شدن‌ آن‌ دسته‌ از شهرنشینان‌ امروزی‌ که‌ هنوز در فضاهای‌ فکری‌ و فرهنگی‌ روستایی‌ زندگی‌ می‌کنند، تسریع‌ کند.

این‌ اتفاقی‌ مبارک‌ درروند تکمیل‌ پروژه‌ یا پروسه‌ (فرآیند) مدرنیته‌ در ایران‌ است‌ که‌ البته‌ موجب‌ تضعیف‌ احساسات‌ قومی‌ و قبیله‌ای‌ خواهد شد و ما کمتر شاهد رفتارهای‌ برآمده‌ از توسعه‌ نیافتگی‌ همچون‌بومی‌گرایی‌ سنتی‌ و افراطی‌ خواهیم‌ بود.

رفتارهایی‌ که‌ هنوز گاهی‌ در میان‌ مدیران‌، سیاستمداران‌ و مسئولین‌ خود می‌بینیم‌ و تنها می‌توانیم‌ ابراز تأسف‌ کنیم‌ و امید داشته‌ باشیم‌ روزی‌کسانی‌ که‌ در اجتماع‌ ما به‌ حق‌ و یا به‌ ناحق‌ مدیر و مسئول‌ هستند دیگرگونه‌ بیاندیشند و عمل‌ کنند.

توسعه شهری و روستایی چین چین در سالهای اخیر به دلیل انجام برخی اصلاحات اقتصادی و اجتماعی از رشد چشمگیری در این عرصه ها برخوردار بوده است.

فناوری اطلاعات و ارتباطات در اشکال متنوع خود همواره به عنوان یکی از مهمترین ابزار پیاده کردن برنامه های اجرایی این کشور موردتوجه بوده است.

انجمنهای ایالتی اداره اطلاع رسانی، وزارت علوم و فناوری، وزارت صنایع اطلاعات، وزارت بازرگانی و بسیاری از آکادمی های علمی و اجرایی، توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات و بهره گیری موثر از آن را محور فعالیتهای خود قرار داده اند.

به دلیل وجود دو فرهنگ شهری و روستایی کاملاً متفاوت از هم در این کشور، دو رویکرد کلی را می توان در توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در جامعه تشخیص داد.

از یک طرف، این کشور در شهرها و بویژه مناطق صنعتی از پیشرفته ترین امکانات مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات برای امور مختلف اقتصادی و اجتماعی و همپای دنیای پیشرفته صنعتی بهره می برد و ازطرف دیگر، باتوجه به مسایل و مشکلات ویژه مناطق دورافتاده و روستایی از رویکردهای دیگر بهره مند می شود.

در همایش سالانه چهارم اطلاعات شهری منطقه آسیا - اقیانوسیه که در ماه مه سال 2004 در شهر شانگهای چین برگزار شد، چین به طور فعالانه تری به همکاریهای مربوط به توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در عرصه کسب و کار منطقه ای ظاهر شد و در چارچوب تفاهم نامه نهایی این همایش، مقرر شد بسیاری از شهرها و مناطق این کشور در فعالیتهای مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات نقش موثرتری ایفا کنند.

هدف اصلی این همایش، ایجاد زمینه ای اعمال تغییرات در نوع نگرش سیاستگزاران و تصمیم گیران کلیدی، تبیین و پیگیری طرحهای راهبردی شهری جدید، تبادل تجربیات جدید و دستیابی به برنامه ای مشترک در بهره گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه اجتماعی شهرها بود.

شبکه تلفن و میزان دسترسی مردم به آن در این کشور از سالهای 90 تاکنون بیش از 28 برابر شده است و به طور متوسط سالانه 34 میلیون خط تلفن جدید راه اندازی می شود.

با این حال، رایانه، نرم افزار و اینترنت برای بسیاری از خانواده های چینی و بویژه کشاورزان پدیده کاملاً جدیدی است و اغلب آنها بدانها دسترسی ندارند.

فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته در این کشور بیشتر در مناطق شهری متمرکز شده است و دولت برنامه هایی را برای توسعه آن در مناطق دورافتاده و محروم، ازجمله در منطقه خودمختار اویغورنشین سین جیانگ در شمال غربی این کشور پی ریزی کرده است.

چینی ها به دنبال ارائه خدمات مطلوب به کشاورزان و توسعه بخش کشاورزی ازطریق فناوری اطلاعات و ارتباطات هستند و در این راستا بیش از 100 شرکت تخصصی در زمینه اطلاعات کشاورزی و موضوعهای مختلف کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در این زمینه و تیم های مربوط به آنها فقط در استان سین کیانگ مشغول فعالیت هستند.

شرکتهای مزبور از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای اصلاح نباتات، آبیاری، آفت زدایی و تحلیل خواص خاک استفاده می کنند.

براین اساس، بسیاری چین را به عنوان ابداع کننده «کشاورزی مبتنی بر اطلاعات در ده سال اخیر قلمداد می کنند.

کشاورزی مبتنی بر رایانه عنوان پروژه ای است که در سال 1996 توسط وزارت علوم و فناوری راه اندازی شده، بیش از 3 میلیون هکتار از زمینهای کشاورزی در 14 استان بویژه در مناطق توسعه نیافته غربی را دربرمی گیرد.

در کنفرانسی با عنوان کشاورزی مبتنی بر فناوری اطلاعات در ماه می سال 2004، پنج نظام کاری برای نظارت بر امر کشاورزی و ارائه هشدارهای لازم موردتوجه قرار گرفت.

در سال 2004 دولت چین توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در مناطق روستایی را در رأس برنامه های خود قرار داد و در زمینه توسعه اشتغال بویژه ازطریق کشاورزی و صنایع مربوط به آن، شبکه ای ملی برای ارائه خدمات اطلاعاتی تاسیس شد.

این شبکه ملی دارای بخشهای جزیی تری در مناطق مختلف کشور است و از این طریق به جمع آوری اطلاعات در زمینه تولید محصولات کشاورزی، قیمت محصولات، بلایای طبیعی، آفات نباتی و درآمد کشاورزان می پردازد.

همچنین، امکانات لازم اینترنتی برای فروش محصولات کشاورزی توسط کشاورزان درنظر گرفته شده است که در این زمینه بیش از 1400 شرکت و 20 سایت اطلاع رسانی به فعالیت مشغولند.

درهر صورت، ترویج و به کارگیری فناوری اطلاعات به عنوان مهمترین گام در توسعه روستایی و نوسازی کشاورزی این کشور موردتوجه قرار گرفته است و متخصصان این کشور امید فراوانی به دستیابی به سطح مطلوب تولید با پیگیری این رویکرد دارند.

در این راه، علاوه بر دغدغه های فنی، ایجاد توازن در مناطق مختلف و رعایت اصول و آرمانهای سوسیالیستی از دیگر موضوعهای موردتوجه دولت است جامعه­شناسی روستایی جامعه شناسی روستایی شاخه‌ای از جامعه شناسی است که در آن نظام­های اجتماعی و مناسبات در جامعه روستایی مورد مطالعه قرار می­گیرد.

در اوایل قرن بیستم جامعه شناسان توجه بیشتری به این موضوع پیدا کردند.

ایجاد انجمن جامعه شناسان روستایی در سال 1937 و هم­چنین انتشار مجله جامعه‌شناسی روستایی در آمریکا، گامی در گسترش این رشته از جامعه­شناسی شد.

در سال 1957 در اروپا مجله‌ای توسط انجمن اروپایی جامعه شناسان روستایی انتشار یافت.

هر یک از این اقدامات تنها باعث گسترش جغرافیایی این دانش نشد؛ بلکه مسائل تازه‌ای را در این رشته مطرح ساختند.

موضوع این علم به پدیده‌های اجتماعی و فرهنگی روستایی محدود می‌شود.

در جامعه‌شناسی روستایی به بررسی انواع نظام‌های اجتماعی؛ مانند خانواده، جمعیت، گروه‌بندی، ارزش‌های اجتماعی هنجارهای اجتماعی، گرایش‌ها، کارکردها، تحولات و بالاخره کلیه امور و مسائل جامعه روستایی پرداخته می­شود که شناخت آنها می‌تواند، از یک سو برای توسعه، رفاه اجتماعی و بهبود زندگی روستانشینان سودمند باشد و از سوی دیگر زمینه گسترش جامعه شناسی روستایی به عنوان یک رشته علمی فراهم گردد.

جامعه شناسی روستایی مسائل اقتصادی، فنی، زیستی، طبیعی و عوامل دیگری را که در پذیرش تغییرات و نوآوری‌ها نقش دارند، از طریق تحقیق تبین می‌کند.

بر پایه آن چه گفته شد جامعه­شناسی روستایی در تحقیقات خود از رشته‌های متعدد علوم اجتماعی؛ از جمله، جغرافیای انسانی، جمعیت شناسی،‌ اقتصاد،‌ تاریخ و آمار یاری می‌گیرد.

برای مثال، مطالعات ریخت‌شناسی جوامع روستایی ضرورت علم جغرافیای انسانی در جامعه‌شناسی روستایی را مشخص می‌کند.

لزوم استفاده از جغرافیا در مطالعات اجتماعی به حدی است که غالباً جغرافی­دانان، مطالب مهمی را برای سایر علوم اجتماعی به خصوص جامعه شناسی روستایی پدید می‌آورند.

اکولوژی انسانی یکی از این موارد است لزوم استفاده از جغرافیا در مطالعات اجتماعی به حدی است که غالباً جغرافیدانان، مطالب مهمی را برای سایر علوم اجتماعی به خصوص جامعه شناسی روستایی پدید می‌آورند.

اکولوژی انسانی یکی از این موارد است.

اهمیت تاریخ، در جامعه‌شناسی روستایی نیز از آنجا سرچشمه می‌گیرد که سنت در جامعه‌شناسی روستایی بسیار قابل اهمیت است.

به دلیل غلبه روحیه محافظه کارانه در روستاها، سنت‌ها به کندی تغییر می‌کند.

نظر به اینکه اصل و منشأ سنت‌ها اغلب به گذشته‌های دور برمی‌گردد، برگشت به گذشته و یاری گرفتن از تاریخ در این مورد ضرورت دارد.

مسائل مورد بررسی جامعه شناسی روستایی: 1- بررسی ساختار جمعیت روستا 2- بررسی طبقات و قشرهای اجتماعی،‌ نحوه معیشت و سطح زندگی آنها 3- بررسی نقشها و پایگاههای اجتماعی 4- بررسی ارزش‌های اجتماعی جامعه روستایی 5- بررسی هنجارهای اجتماعی 6- بررسی فرهنگ روستایی که به طور عمده متأثر از سنتهای روستایی است.

تاریخ شهر سازی در مطالعه فرایند تاریخی شکل گیری ، چهار دوره اصلی در آغاز تاریخ تمدن بشر قابل تشخیص است .

( برای مطالعه ) 1 .

عصر پالئولینک یا دیرینه سنگی ، از 000 / 000 / 1 سال قبل ، با ظهور شبه انسان روی کره زمین .

2 .

عصر پرونئولینک یا عصر میان سنگی ، از 000 / 10 سال قبل تا 8000 سال قبل ، فرار از توحش ، کشت گیاهان وحشی ، اهلی کردن حیوانات و انقلاب کشاورزی .

3 .

عصر نئولتیک یا عصر نو سنگی ، از 8000 سال قبل تا 3500 قبل از میلاد ، اختراع خط در 3500 ق .

م و تقسیم تاریخ بشر به دو دوره ما قبل تاریخ و پس از تاریخ .

4 .

عصر بزنر ، از 3500 تا 2500 سال قبل میلاد ، پیدایش اولین تمدن های بشری در حدود 5000 سال قبل از میلاد ، انقلاب شهری در آسیای جنوب غربی و کشف و استفاده از فلزات .

نخستین سه تمدن جهان براساس زمان آغاز آنها ، تمدن های بین النهرین ، مصر و هند هستند که به تمدن های مرده مشهورند + تمدن چین .

موقعیت مساعد برای انقلاب کشاورزی به عنوان اولین پیش شرط پیدایش شهرها در آغاز در شرق مدیترانه ، در حوالی محلی که به نام ‹‹ هلال حاصل خیز ؛هلال طلایی ›› معروف است، اتفاق افتاد به شکلی که این منطقه ‹‹ گهواره تمدن ›› اقلب گرفته است .

این منطقه حاصل خیز از بالای خلیج فارس آغاز گردید و قبل از آنکه در جهت غرب بر فراز فرات گسترش یابد ، در جهت شمالی تا کوه های سرچشمه دجله ادامه می یابد .

در امتداد ، این منطقه حاصل خیز در جهت سوریه و دره ها و دشت های فلسطین انحنا یافته و در صحرای سینا ، این تداوم گسسته شده اما در دلتای پهناور و دره باریک نیل مجددا تداومی استوار در جهت جنوب و در داخل سرزمین مصر پدید می آورد .

در این میان منطقه ای میان دو رود دجله و فرات با نام بین النهرین به دلیل برخورداری از آب کافی و زمین حاصلخیز و استعداد بالقوه آن برای کشاورزی توانست امکان ابتدایی ترین تظاهر مدنیت را فراهم آورد .

اغلب باستان شناسان تمدن سومری نخستین تظاهر مدنیت در جهان است آنها نخستین شهر حقیقی را بنا نهادند ، زمین را شخم زدند ، معابد را ساختند ، قوانین مدنی را گرد آوردند و نخستین امپراطوری و شهرها را پدید آوردند .

در جهان بینی تمدن بین النهرین مبنای واقعی ‹‹ خدا محوری ›› ، ‹‹ خدا- پادشاهی ›› است و معابد وحدت مادی و معنوی در جامعه پدید می آورند .

براین اساس : شهر سومری دارای بارویی بسته متشکل از خشت خام است که پس از عبور از دروازه شهر ، انبوه ساختمان ها به صورت تنگاتنگ که بر مبنای شبکه منظمی از کوچه های باریک نظم می یابند در کنار هم قرار می گیرند ، مجموعه پرستشگاهها در محله مرکزی شهر ، از جمله ساختمان های همگانی اند که بناهای عظیم داشته و دیوارهای بلند آنها را از بقیه شهر جدا می کرده است .

- تمدن های اولیه دیگر در اقصی نقاط کره زمین پس از این در حال گسترش و شکل گیری هستند که به تمدن های واقع در ایران ، هند ، مصر ، آمریکا ، چین و ژاپن نام برد.

- در تمدن مصر : به دلیل امنیت موجود در سرزمین که نشأت گرفته از ویژگی های خاص جغرافیایی است شهرها فاقد دیوار و حصار هستند .

- در تمدن هند ، نماد گرایی مذهبی بر نحوه شکل گیری شهر تأثیر بسزایی داشته است در عرصه رود سند هیچ اثر آشکاری از اقتدار سلطنتی چه به شکل کاخها ، مقبره ها و یا شانه ای سلطنتی وجود ندارد چنین به نظر می رسد که علت وجودی این شیوه زندگی منظم ، اعتقادات مذهبی بوده است .

-تنها تمدن زنده بزرگ جهان ، تمدن چین است که پهناورترین اقیانوس ها ، بلندترین کوهها و یکی از وسیع ترین بیابان ها ، آن را در میان گرفته است در واقع اهمیت بررسی تمدن چین در تداوم تاریخی آن است و نه در قدمت آن .

.

تمدن ایران هخامنشیان : اولین دولت مستقر در ایران ( 7 تا 4 قبل از میلاد ) .

شهرهای هخامنشی با سیمایی که نشان دهنده مظهر عظمت و قدرت امپراطوری هستند شکل می گیرد .

ساختار شهر : 1- دژ حکومتی ( کاخها ، معابد ، ساختمان های اداری نظامی ) شاژ میانی ، 2- محلات خاص برای طبقات ممتاز 3- شار بیرونی ( محلات و خانه ها ، بازارها ، باغات و مزارع پراکند ) .

ساسانیان ( قرن سوم تا هفتم میلادی ) در زمان ساسانیان ، شهر سازی از پیشرفت قابل توجهی برخوردار شد .

مسأله مهم در سیستم شهرسازی ساسانیان ، وجود کاربری ها یا عناصر سه گانه ( 1-کهندژ 2- شهرستان یا شارستان و 3- ربض یا حومه ) و همچنین وجود جهات چهار گانه در هنگام ایجاد معابر در و دروازه هاست .

شهر معمولا به حصاری ختم می شده که چهار دروازه چهار سوی عالم داشته است .

کهندژ ، قهندز یا نارین قلعه : یکی از مهمترین اجزای شهرهای اداری- سیاسی ایران پیش از ورود اسلام ، دارای برج و بارو بوده که به وسیله خندقی احاطه می شد که توسط دروازه ای به خارج راه داشت .

شهرستان یا شارستان : محلات را در خود جای می داد و روابط اجتماعی و اقتصادی میان مردم ساکن در آن جریان دارد .

ربض یا حومه : کشتزارها و مزارع / بازارها و میادین .

عوامل مشخص شهر در دوره اسلامی ( قرن هفتم میلادی به بعد ) بر پایه عدم وجود تفاوت بین انسانها .

عناصر اصلی شهر در دوران اسلامی - مسجد ( نقش مذهبی ، سیاسی ، اجتماعی ) سکونت گاهی شهر محسوب می شود که مسجد جامع داشته باشد .

- بازار ستون نقرات شهر در دوره اسلامی که اغلب در کنار یا دور مسجد است .

- محله در محلات بخش سکونتی و کارگاهی و تجاری کوچک .

فرم شهر ایرانی در دوره صفوی پس از ساسانیان ، دولت صفوی ( قرن دهم یا یازدهم هجری ) متمرکزترین دولت ایرانی دوره اسلامی است .

جمع بندی ماهرانه از هنر ، معماری و شهرسازی در این دوران مکتب جدید اصفهان را سبب می گردد .

سیاست شهری شاه عباس مبتنی برگسترش و رونق شهرهای نواحی مرکزی کشور می گردد .

حضور شاه اسماعیل صفوی ( اولین شاه سلسله ) در دربار اوزون حسن اولین مفاهیم ‹‹ شهر آرمانی ›‌› را در ذهن آنها به وجود می آورد .

آنچه به تعبیری روشن ابداع می گردد ، پیدایش مفهوم خیابان در مقابل بیابان است .

درختان بیشمار در کنار خیابانها قرار گرفته در محیط بیرونی ( چهار باغ قزوین و سپس اصفهان ) .

برنامه ریزی ، طراحی و اجرای شار جدید اصفهان به مدت 25 سال از اولین سالهای قرن 11 هجری قمری ( 17 میلادی ) در زمینه هنر شهر سازی و برپایی شهر، الگوی تازه را پایه می نهد که به علت خاستگاه سرزمینی اش ، مکتب اصفهان نام می گیرد .

مکتب اصفهان تحقق آرمان شهر دولت صفوی است .

میدان نقش جهان که الگوی خود را از میدان کهنه اصفهان ، میدان حسن شاه تبریز و میدان عالی قاپو قزوین می گیرد ، این الگو را نظمی کاملا منطقی می بخشد و با دقتی بی نظیر به ترکیب و تنظیم هندسی و فضایی عناصر پیرامونی و درونی آن می پردازد تا برای اولین بار در سازماندهی شار ایرانی ، مفهوم منطقه بندی شهری به کار گرفته شود .

محلات مسلمان نشین- یهودی نشین- ارامنه و زرتشتیان .

الگو شدن مکتب اصفهان در سایر شهرها از این پس معماری نه حد بناهای منفرد ، بلکه در حد مجموعه های شهری مطرح می گردد .

معماری شهری و ایجاد و خلق فضاهای شهری هدف اصلی مکتب اصفهان است .

- در مکتب اصفهان نه مقیاس انسانی ، بلکه فضای انسانی مطرح می گردد و در پی تحقق اصل تعادل و توازن می باشد ( عدم مداخله در بافت قدیم ) .

توسعه راه ها و ایجاد تأسیسات زیر ساختی کاروانسراها و قنوات و پلها و رباط ها از دیگر اهداف دولت صفوی برای بسط سلطه حکومت خود است .

◄◄◄ در میان راه جاده های اصلی شهرهای جدیدی نیز ایجاد می شد که خود سبب رونق کسب و تجارت است .

در همین راستا شهر تهران در زمان شاه طهماسب مورد توجه قرار می گیرد به گونه ای که در سال 96 فرمان ساخت 114 برج برای باروهای شهر تهران را به عدد سوره های قرآن صادر می کنند ← تبلور تفکر عارفانه با بیان صفوی .

کثرت به وحدت ، ظلمت به نور و زمین به آسمان و .

( مفاهیم عرفانی دیگر موجود در معماری صفوی ) .

اروپا تمدن های نخستین اروپایی : 1 .

تمدن یونان ( 900 تا 600 ق .

م ) 2 .

تمدن روم باستان که از مطالبه کامل آنها صرفنظر می کنیم .

قرون وسطا در اروپا : دوره ای از تاریخ اروپا که در فاصله انقراض امپراطوری روم غربی توسط بربرها تا دوره رنسانس قرار دارد را علمای انسان گرای قرن 15 ‹‹ قرون وسطا ›› می نامند .

قرون وسطا به سه دوره تقسیم می شود .

( سیر تکاملی ) الف .

دوره ابتدایی ( قرن 11- 5 م ) : در این دوره نطفه فئودالیسم بسته می شود و کلیسای کاتولیک نفوذ خود را گسترش داد و جهان بینی این دوره را که کاتولیسم بود بیان نهاد .

اسقف ها در زمره فئودال های بزرگ بودند به گونه ای که خود پاپ یکی از حکمرانان فئودال ایتالیا بود .

ب .

دوره میانی قرون وسطا ( 15- 11 م ) : در این دوره فئودالیسم به اوج خود می رسد .

در این دوره کشاورزی از صنایع شهرک ها جدا گردید و گاو آهن جایگزین خیش شد .

متخصصین صنایع به وجود آمدند و نوعی تقسیم کار بین کشاورزی- صنایع به وجود آمد و در نتیجه شرایط لازم برای تضاد شهر و روستا پدید آمد .

ج .

دوره متأخر قرون وسطا ( 17- 15 م ) ( آغاز رنسانس ) در این دوران فئودالیسم تجزیه گردید و سرمایه گذاری بورژوایی شکل گرفت تقسیم کار اجتماعی ، بین شهر و روستا به وجود آمد ( روستا : کشاورزی / شهر : اقتصاد مبتنی بر تجارت ) .

( پایه اغلب شهرهای بزرگ امروزی اروپا از همین زمان گذارده می شود ) .

با ایجاد برج و باروری مستحکم در اطراف شهر و ازدیاد فعالیت های تجاری توسط صنعتگران و بازرگانان ساکن در این شهرها که از ابتدا در اکثریت بودند ، شهرها به یک خود مختاری در درون خود رسیدند .

طرح شهر در قرون وسطا مستقیما از شرایط زندگی در آن دوران نشأت گرفته و به محدود و محصور کردن فضا تمایل دارد .

شهر قرون وسطایی به صورت مجموعه ای ارگانیک از معابر پر پیچ و خم و خیابان های فراخ و میادین عمومی شکل می گیرد و انبوه ساختمان هایی که میادین و خیابان ها را دوره می کردند ، خط افق انعطاف پذیری به وجود می آورند که تمایل این خطوط به جهت گیری قائم در شکل غالب و چشم انداز بنای کلیسای جامع به اوج می رسید .

در مطالعه هنر و معماری قرون وسطا ، سه دوره سده های تاریک ، رومانسک و گوتیک قابل مشاهده است .

دوره رنسانس ( 1420 تا 21900 ) رنسانس در لغت به معنای تجدید حیات می باشد .

احیای مجدد علاقه به صورت مختلف هنر کلاسیک یونان باستان و روم باستان و استفاده از آنها به عنوان الهام بخش هنرها.

در دوره رنسانس جشن اومانیسم رواج می یابد و اروپا از کلیسا محوری قرون وسطا به انسان محوری گرایش می یابد .

هنر رنسانس هنر آرامش و زیبایی است اثری از منع و اجبار یا آشفتگی و نا آرامی در این کارها به چشم نمی خورد .

در معماری این دوره به چهار بخش تقسیم می شود : رنسانس نخستین ( 1500- 1420 ) رنسانس پسین ( 1600- 1500 ) باروک ( 1750- 1600 ) رو کوکو یا نئوکلاسیک ( 1900- 1750 ) در طی دوران رنسانس اصول طراحی حاکم بر شهرسازی چنین است : 1 .

توجه به تقارن 2 .

طراحی انسداد مناظر با قرار دادن دقیق ستون های یاد بود یا مجسمه های شاخص در انتهای خیابان های بلند و مستقیم .

تئوری پرسپکیتو که بیان هنری می بایست با آن تطابق یابد .

اما در دوره باروک شهرسازی دوره رنسانس از میان رفت و به جای شهرهای ستاره ای شکل محدود و محصور به دیوار ، نقشه خیابان هایی که برای عبور و مرور در وسایل نقلیه آن روز مورد استفاده قرار گیرد طرح و اجرا گردید .

شهرسازی اواخر دوره باروک مظهر قدرت مطلقه بود : 1 .

قدرت مطلقه مذهبی کاتولیک ها که علیه تحول پروتستان ها دوباره به وجود آمده و قدرت گرفته بودند .

قدرت مطلقه سلطنتی .

٭٭٭ با گذشت زمان و ورود به قرن 18 ، قرنی آغاز می گردد که انقلاب فرانسه و انقلاب صنعتی را در خود می پرورد و موجی نوین به حرکت در می آید که قرون بعدی در تمامی دنیا متحول می کند .

با شروع قرن نوزدهم و وقوع انقلاب صنعتی ، دیدگاه های نوین ( مدرنیستی ) شکل می گیرد .

دیدگاههایی که در شهر دوران قبل جابجایی های عمده به وجود می آورند و انسان را محور کائنات قرار می دهند و همه چیز را به او معطوف می کنند ، این شهر که شهر صنعت است هیچ گاه اندیشه ماورائی ندارد و همه چیز در آن تجربه می شود این شهر کاملا محل فعالیت است ، محل راندمان ، کارآیی ، سود آوری و .

برخلاف شهر دوره های قبل که تابعی بود از سنت ، شهر دوره صنعت دارای فرمی است که از عملکردهایش تبعیت می کند .

تولد این شهر با انجام تولید است یعنی گذار از اقتصاد کارگاهی به اقتصاد کارخانه ای .

جامعه ای که در این شهر در حال زندگی است یک جامعه صنعتی می باشد ، جامعه ای که هرگز نمی تواند در روستا به وجود آید و فقط شهر را به عنوان محل تولید می طلبد و در حقیقت مقوله ای به نام شهر نشینی به معنای واقعی کلمه در حال تکمیل است .

در این زمان ، انجام کاری آغاز می شود که قبلا وجود نداشت و آن تولید متخصصین شهرسازی و شهرساز است .

در نیمه اول قرن نوزدهم برای نظم بخشیدن به نیروهای اجتماعی موجود در شهر ، دو گونه مکتب در غرب به وجود می آید که افراد پیرو این مکاتب ، متخصصین شهر سازی نیستند و فقط به طرح مسأله پرداخته و نهایتا الگوی شهری ارائه می دهد و به همین جهت آنها را ‹‹ پیش شهرسازان ›› می نامیم .

1 ◄ پیش شهرسازان ترقی گرا ( نوگرا ) : متفکرانی که دوران پارنیه فنی را از دوران نو فنی جدا کرده و با مطرح ساختن اینکه انقلاب فنی و تکنولوژیکی صورت گرفته و بشر متفاوتی به وجود آمده ، به آینده نگاه دارند معتقد به انقطاع تاریخی و با هدف بازدهی و کارایی حداکثر در شهر می باشند .

◄ پیش شهرسازان فرهنگ گرا : که به دنبال نظم مطلوب هستند اینان با اعتقاد به تداوم تاریخی ( برخلاف ترقی گرایان )، معتقدند که شهر قرن نوزدهم ، شایسته انسان این قرن نمی باشد اینان تقدم نیازهای معنوی را بر نیازهای مادی مطرح می کنند و معتقدند تولید هیچگاه از نظر بازدهی و مزیت مدنظر نیست ، بلکه در جهت رفاه ساکنین شهر معنا می یابد .

٭٭٭ قرن بیستم ، قرنی است که قرار است در آن جهانی شکل گیرد که شعار نفی تسلیم انسانها بر یکدیگر را صادره کرده و سر دهد .

قرار است جامعه صحبت کننده ، جامعه متخصصین باشد و هرکس در جای خود قرار گرفته و اظهار نظر کند .

در نتیجه ‹‹ شهر سازی متولد می شود ›› و برای آن واژه Urbanism در نظر گرفته می شود .

شهرسازی جدید که با نگاه غالب پیش شهرسازان ترقی گرا ظاهر می شود ، خواهان فاصله گرفتن از پیش شهرسازی است تا شهرسازی را از سیطره غیر متخصصین ( غیر معماران ) خارج سازند .

از طرفی شهر از مفهوم برخورد کلی به یک مفهوم برخورد جزئی می رسد ، به گونه ای که از این پس معمار و شهرساز به مسائل اقتصادی و سیاسی و .

توجه ندارد و فقط به نظم و نسق دادن فضای شهری و کالبد و جسم آن توجه دارد و در نتیجه قرن بیستم ، شهرسازی به عنوان یک عمل غیر سیاسی و غیر اقتصادی تبدیل به یک حرفه و عمل کاملا تخصصی می شود .

لازم به ذکر است که در قرن نوزدهم ( پیش از تولد شهرسازی و متخصصین آن ) به دلیل عدم تطبیق اندیشه های پیش شهرسازان واقعیات روزمره عملی شهرسازانه صورت نمی گیرد .

در واقع عمل ساختن شهرها از زمانی قوت می گیرد که جامعه صنعتی هجوم آورده و کسانی مثل ‹‹ جان نش ›› در انگلستان یا امپراطور سرخ ( ناپلئون سوم ) در فرانسه آن را به پیش می برد .

ناپلئون سوم در مدت اقامتش در انگلستان تحت تأثیر سوسیالیست های ترقی گرا قرار می گیرد و به هنگام بازگشت به کشورش تصمیم می گیرد با کمک ‹‹ هوسمان ››، فرماندار ناحیه ای در فرانسه آرمان شهر خود را بنا دارد و حقیقتا در این دوران یک عمل شهرسازی در پاریس صورت می پذیرد همین عمل در انگلستان توسط ‹‹ جان نش ›› برای طبقه سرمایه دار صورت می گیرد .

اما با ظهور متخصصین و اکتشافات جدید روزگاری نو آغاز می گردد .

اکتشافات و اختراعات جدید مؤثر بر معماری و شهرسازی نوین : استفاده از فولاد و توانایی بلند مرتبه سازی کشف بتن مسلح و امکان ساخت معماری بدون دیوارهای ضخیم و حضور نور در ساختمان .

اختراع برق و داشتن شهر شب در کنار شهر روز اختراع آسانسور و ایجاد شهرهای عمودی ◄ برای تلفیق هنر و صنعت ، مدرسه باهاوسن توسط والتر گروپیوس ، تأسیس می شود که کار آن تولید متخصصین معماری ، شهرسازی و .

است .

◄ منشور آتن در سال 1932 م .

در چهارمین کنگره معماران مدرن ( سیام C .

I.A.M ) به عنوان نقطه مشترک تمامی معماران مدرن ترقی گرای قرن 20 رواج می یابد که از معروف ترین پیروان این الگو ، لوکور بوزیه ›› است .