مقدمه : کتاب حاضر یک متن آموزشی است که شامل طیف وسیعی از روش ها و شیوه ها و راهبردهای آموزشی می باشد و سر فصلهای درسی ارزشیابی را پوشش می دهد ، که خلاصه ای از آن را می بینیم .
ارزشیابی وسیله ای است که بدون استفاده از آن ، فعالیتهای آموزشی صرفا ((رها کردن تیر در تاریکی )) خواهد بود .
ارزشیابی آموزشی کمک می کند نیازهای آموزشی شناسایی شود و بر اساس این نیازها ، برای نظام های درسی و آموزشی هدف گذاری شده و برنامه های آموزشی مطلوب تدوین می شود .
در آستانه قرن بیست و یکم میلادی ارزشیابی آموزشی ، به عنوان شاخه ای از علوم تربیتی در ارتقای کیفیت نظام های آموزشی کاربرد قابل توجهی پیدا کرد بدین سان در هر فعالیت آموزشی به طور کلی در هر فعالیتی که برای انتقال ، برانگیختن و کسب دانش ، نگرش و توانش به عمل می آید ، از ارزشیابی آموزشی به عنوان فعالیتی مستمر و منظم برای توصیف کردن ، هدایت و اطمینان یافتن از کیفیت آموزشی استفاده می شود .
فصل اول : سیستم ( نظام ) یکی از شیوه هایی که به کمک آن می توان فعالیت های آموزشی را به طور مطلوب تنظیم کرد رویکرد سیستمی است و از طریق آن می توان فعالیت های آموزشی را با نیازهای جهان امروزی و جهان آینده نطبق ساخت و ارزشیابی به عنوان ساز و کاری ضروری در آن منظور می شود .
تعریف سیستم : مجموعه ای از اجزای به هم پیوسته که برای تحقق هدف معینی استقرار می یابد و اجزایی دارد که در تماس با محیط باید چنان در تعامل باشد که در روندادها پس از گذشت از فرایند تغییر و تبدیل های مناسب برونداد مورد انتظار را حاصل کند .
افراد اصلی نظام : بر اساس الگوی عناصر سازمانی دروندادها : (Input) یادگیرندگان ، یاددهنده (معلم ، مربی) برنامه درسی ، فضای آموزشی ، تجهیزات ...
عناصر درونداد برای شکل گیری و ادامه حیات وارد عناصر فرایند می شود .
فرایند : (Process) جریان یاد دهی – یادگیری ، فرایند ساختن سازمانی و فرایند پشتیبانی و محور فعالیت های یاددهی – یادگیری است .
بروندادها : (Coutput) دانش آموختگان ، آثار علمی تولید شده و خدمات تخصصی .
استفاده از رویکرد سیستمی در تنظیم فعالیت های آموزشی باعث می شود که بتوان الف ) نیازهای محیطی را شناسایی کرد تا بتوان پیامدهای مورد نظر را به طور عملیاتی تعریف کرد .
ب ) گزینش عوامل درونداد متناسب با فراهم آوردن پیامدهای مورد نظر به عمل آورد .
ج) فرایند عملیات آموزشی را چنان تنظیم کرد که از طریق به دست آوردن برونداد نهایی دست یافت .
محصول : (Product) ( برونداد واسطه ای ) نتایج واسطه ای به دست آمده در پایان هر دوره زمانی (ثلث ، نیمسال یا سال تحصیلی ) که شامل نمره های امتحانی و مانند آن است .
این نتایج نقش واسطه ای را برای دستیابی به نتیجه نهایی (از جمله دانش آموختگی ) ایفا می کنند .
پیامدها : (Result) : اشتغال دانش آموختگان ، بیکاری ، ادامه تحصیل ...
منظور این است که نظام آموزشی چه پیامدی در جامعه داشته است .
فرد کلاس درس منطقه آموزشی تا کشوری تقسیم بندی دیگر نظام کلان جا معه و اجتماع ارزیابی آموزشی در فعالیت آموزشی : از یک نظر می توان ارزیابی را یک نظام فرعی آموزشی دانست و از آن برای بازخورد دادن جهت بهبود فعالیت های آموزشی استفاده شود تا نسبت به کارآمدی و کیفیت این فعالیت ها اطمینان حاصل شود .
به طور کلی ، سازوکار ارزیابی می تواند نقش یک آینه را برای نظام آموزشی ایفا کند تا تصمیم گیران و مدیران بتوانند تصویری از چگونگی فعالیت ها به دست آورند .
مفهوم ارزیابی آموزشی و تحول آن : تحولات بسیاری در نظام آموزشی رخ داده است و مفهوم ارزیابی متحول گشته است تا نزدیک به چهار دهه قبل ، اندازه گیری و ارزیابی آموزشی مترادف پنداشته می شد اما در حال حاضر ، این مفهوم با ( قضاوت ) کردن درباره (ارزش ) با (شایستگی ) پدیده های آموزشی مترادف است .
ارزش آن است که نظام تا چه اندازه نیاز معینی را برآورده می کند .
منظور از شایستگس نظام برنامه کیفیت است و این دو مفهوم با هم در ارتباط می باشند .
تعریف گوباولینکلن : توافق کردن درباره ارزش یا شایستگی پدیده های آموزشی را گویند .
به طور کلی در تحول مفهوم ارزیابی می توان آن را به چهار دوره تقسیم کرد : 1- دهه قبل از 1950 م به عنوان دوره آغازین ارزیابی آموزشی می باشد و از آزمون های روانی – آموزشی بهره می گرفتند .
2- دهه 1960 م که به انقلاب صنعتی خورد و ضرورت استفاده از سازوکارهایی که بتوان فعالیت ها وبرنامه های آموزشی را به طور سنجیده طراحی و اجرا کرد بیشتر محسوس می شد .
3- دهه 1970 و 1980 م در این دروه ارزیابی آموزشی بر سنجش پویایی نظام های آموزشی تاکید داشت و منظور آن قضاوت درباره ارزش یا اهمیت پدیده های آموزشی بوده است .
4- دهه 1980 و 1990 م در این دوره بر اساس دیدگاه فلسفی ساختارگرای ، برخی از صاحبنظران ارزیابی را مترادف با توافق درباره ارزش یا اهمیت پدیده های آموزشی منظور داشته اند .
تشابه و تفاوت اندازه گیری و ارزیابی آموزشی : اندازه گیری عبارت است از نسبت دادن یک سری اعداد و ارقام به مفاهیم بر اساس مقیاس های مشخص و با بهره گیری از ابزارهای مشخص.
ارزیابی : قضاوت وارزش گذاری درباره نتایج .
تشابه و تفاوت : اندازه گیری امری کمی است ولی ارزیابی امری کیفی می باشد .
در اندازه گیری عمل قضاوت و ارزش گذاری وجود ندارد و در ارزیابی مقایسه ، قضاوت و ارزشیابی وجود دارد .
نقش ارزشیابی آموزشی : نیازسنجی : تشخیص نیازها تکوینی : هنگامی که فعالیت ها هنوز در مراحل برنامه ریزی و اجرای گام های واسطه ای است استفاده می شود .
پایانی : تعیین بازده آموزشی که طراحی و تدوین آن به پایان رسیده است .
به عبارت دیگر برای کارآمد کردن و شفافیت هر نظام آموزشی جهت تحقق هدف های مورد نظر باید یک زیر نظام ارزیابی برای آن منظور داشت و از اول فکری درباره درست طراحی کردن و استقرار نظام آموزشی ، با استفاده از فرایند ارزیابی ، به نمایان ساختن میزان مطلوبیت اجرای امور پرداخته می شود .
ضرورت استفاده از ارزیابی در بهبود نظام آموزشی : اگر در نظام آموزشی ارزیابی انجام نشود نمی توانیم موفقیت را از شکست متمایز کنیم .
اگر موفقیت را تشخیص ندهیم نمی توانیم به آن پاداش دهیم .
اگر موفقیت را پاداش ندهیم تاوان شکست را می دهیم .
اگر به وسیله ارزیابی نتایج نظام های آموزشی را نمایان کنیم می توانیم حمایت های لازم را به دست آوریم .
ارزیابی به عنوان نوعی جستجوی نظم یافته ماده های گرد آوری شده در هر مرحله ای را نظارت می کند تا منبع بروز اشتباه کنترل شود و به سه دسته می باشد : تاریخی ، فلسفی و تجربی و در آنها از مشاهده (توصیفی یا آزمایشی ) استفاده می شود .
تفاوت پژوهش و ارزیابی آموزشی : از روش نظام داری برخوردارند .
هدف پژوهش آموزشی یافتن دانش تازه درباره عناصر نظام آموزشی و پاسخ به سوال های کلی است تا بتوان پاسخ به دست آمده درباره عناصر را به موارد مشابه تعمیم داد و هدفش به طور کلی مشخص کردن یک موقعیت نامعین است .
هدف ارزیابی آموزشی قضاوت یا توافق درباره ارزش عناصر نظام آموزشی می باشد .
ملاک ها ، نشانگرها ، استنانداردها و کابرد آنها در ارزیابی آموزشی : ملاک : ویژگی با جنبه ای از پدیده مورد ارزیابی که قضاوت در مورد آن انجام می گیرد .
نشانگرها : مشخصه هایی است که برای گردآوری داده ها جهت قضاوت درباره ملاک های مورد نظر به کار برده می شود .
استانداردها : به این سوال پاسخ می دهد که چقدر از ملاک مورد نظر کافی است تا بتوان وضعیت آن را مطلوب قلمداد کرد .
انواع نشانگرها در یک نظام دانشگاهی : نشانگرهای عملکرد درونی آموزش : میزان موفقیت دانشجویان ، میزان دانش آموختگی ، نسبت داوطلبانب که در آزمون ورودی سراسری و...
نشانگرهای عملیاتی فرایند فعالیت های دانشگاهی : بار آموزشی اعضای هیات علمی ، هزینه سرانه ، متوسط تعداد دانشجویان در کلاس درس و ...
نشانگرهای عملکرد برونی : میزان اشتغال دانش آموختگان در اولین مقصد شغلی و ...
نشانگرهای مرتبط با تحقیقات : تعداد نشریه های دانشگاه ، کتاب ها و مقالات منتشر شده اعضای هیات علمی و میزان ارجا به آنها و...
نشانگرهای آموزشی سازمان همکاری اقتصادی : جمعیت شناسی ، اجتماعی و اقتصادی نظام آموزشی سرمایه گذاری مالی و انسانی برای نظام آموزشی دسترسی به آموزش ، مشارکت و پیشرفت تحصیلی محیط یادگیری و سازماندهی مدارس پیامدهای نظام آموزشی از نظر اجتماعی و بازار کار پیشرفت تحصیلی برونداد ، دانش آموخته مراکز آموزشی استانداردهای اجرای ارزیابی آموزشی به دو صورت می باشند : (1) مقایسه وضعیت موجود با رسالت و هدف ها (2) مقایسه با استانداردهای از قبل تعیین شده معیارهایی برای قضاوت درباره مطلوبیت اجرای ارزیابی : مفید بودن عملی بودن مناسبت دقت ، که برای هر یک استانداردهائی وجود دارد .
مفید بودن : 1- مشخص کردن مخاطبان : دست اند کاران مشخص شوند .
2- پذیرفتنی ارزیاب : در ارزیابی امین باشند .
3- وسعت اطلاعات و انتخاب آنها : چنان گسترده باشد که به سوالات پاسخ دهد .
4- تغییر ارزش گذاری : منطقی بودن تفسیرهای ارزیابی .
5- واضح بودن گزارش ارزیابی : گزارش آشکار باشد .
6- اشاعه گزارش : باید در دسترس افراد باشد .
7- به هنگام بودن گزارش : به روز بودن گزارشات .
8- تاثیر ارزیابی : مخاطبان نتایج را دنبال کنند .
2-1 استاندارد های عملی بودن : 1- شیوه های عملی 2- مقاوم بودن در مقابل تلاطم های سیاسی 3- هزینه اثر بخش بودن 3-1 استانداردهای مناسب : 1- الزام رسمی : چه باید انجام شود ، چگونه ، به چه طریقی .
2- تضاد منافع 3- ارائه کامل و صادقانه گزارش ارزیابی 4- حقوق همگانی برای آگاهی از نتایج ارزیاب 5- رعایت حقوق افراد مورد ارزیابی 6- تعامل انسانی 7- گزارش موزون نتایج ارزیابی 8- مسئولیت مالی 4-1 استانداردهای دقت : 1- مشخص کردن پدیده مورد ارزیابی 2- تحلیل زمینه 3- هدف ها و شیوه های ارزیابی 4- منافع اطلاعاتی قابل دفاع 5- اعتبار ابزار اندازه گیری 6- پایایی ابزار اندازه گیری 7- کنترل منظم داده ها 8- تحلیل اطلاعات کیفی 9- نتایج قابل توجیه 10- عینیت گزارش ارزیابی اصول اساسی ارزیابی آموزشی : اصول اساسی ارزیابی آموزشی : سه اصل از این اصول به وسیله تن برینک و دو اصل به وسیله بولا پیشنهاد شده است : منابع اشتباه را در ارزیابی باید مشخص کرد .
اشتباه را می توان به حداقل ممکن کاهش داد .
میزان اشتباه را می توان برآورد کرد .
افرادی که منبع گردآوری داده ها هستند مطلع کنید .
از اطلاعات حاصل از ارزیابی استفاده کنید .
فصل دوم : کیفیت مناسب بودن آن برای استفاده مجموع ویژگی ها و خصوصیات یک فراورده یا خدمت که نمایانگر توانایی آن در برآوردن خواسته های بیان شده و یا اشاره شده باشد .
مفهوم یک چند بعدی است که به میزان زیاد به وضعیت محیطی نظام دانشگاهی ، ماموریت یا شرایط و استانداردهای رشته دانشگاهی بستگی دارد .
سنجش نیازها : که همان نیاز سنجی می باشد ، یعنی فاصله میان نتایج جاری و نتایج مورد نظر درباره بروندادها و پیامدهای نظام به مشخص کردن فاصله یا تفاوت وضع موجود و مطلوب پرداخته می شود تا نیازها آشکار شود .
ارزیابی عوامل درونداد : یادگیرنده ، هدف از ارزیابی اش قضاوت دررابطه با رفتار ورودی است .
مدرس دارای دو هدف است (ارزیابی تکوینی – ارزیابی پایانی ) برنامه درسی : امکان بهبودی نظام آموزشی را فراهم می کند .
ارزیابی فرایند : فرایند سازمانی : سازماندهی نظام آموزشی و چگونگی به کارگیری منابع و قضاوت درباره مطلوبیت مدیریت منابع انسانی .
فرایند یاددهی – یادگیری : هدفش مطلوبیت راهبردهای یاددهی – یادگیری به قضاوت می باشد .
فراین پشتیبانی –برقراری : هدفش مطلوبیت گردش کار در نظام آموزشی و شرایط مطلوب یادگیری است .
ارزیابی برونداد و پیامد : الف ) ارزیابی بروندادها : منظور از ارزیابی آنها توصیف نتایج میان دوره ای و فراهم آوردن بازخورد لازم جهت بهبودی است .
ب) ارزیابی پیامد : هدف آنست که درباره مطلوبیت اشتغال به کار دانش آموختگان قضاوت به عمل آید و درباره درآمد ، موقعیت اجتماعی قضاوت می کند .
ارزیابی کارایی و اثر بخشی آموزشی : ارزیابی کارایی قضاوت درباره آنست که برای سطح مطلوب برونداد چه حداقلی از درونداد و فرایند کفایت می کند که به دو صورت است : الف ) کارایی درونی : بروندادهای نهایی نظام آموزشی نسبت به هزینه های به عمل آمده مورد نظر قرار می گیرد .
ب ) کارایی برونی : پیامدهای نظام آموزشی نسبت به دروندادهای آن در نظر گرفته شود .
به کمک مفهوم اثر بخشی (اینکه تا چه اندازه بروندادهای مطلوب حاصل شده اند ) در درونداد مفهوم کارایی (اثر بخشی نسبت به هزینه واقع شده است ) عوامل درونداد : ویژگی معلمان ویژگی سایر عوامل درونداد ویژگی تجهیزات آموزشی ویژگی تشکیلاتی و ظرفیت اداری عوامل فرایند : رفتار سازمانی : نمایان ساختن عمل نظارت رفتار معلم : با توجه به زمان صرف شده به سه دسته می باشد : 2-1 وظایف مدیریتی : معلم شامل تماس با والدین و جامعه است 2-2 وظایف مربوط به تدریس : به چهار جز می شود : 1-آماده شدن برای تدریس 2- عرضه مطالب درسی در کلاس 3- دریافت بازخورد از دانش آموزان 4- اقدامات جبرانی 3-2 وظایف نظارت و ارزیابی : به منظور تعیین پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و بازخورد دادن به آنان رفتار یادگیرنده : اینکه چه میزان از وقت یادگیرنده به تنهایی یا در گروه چند نفری و نیز در کلاس درس صرف شده و مطلوبیت آن ارزیابی می شود .
عوامل برونداد نهایی : سه جنبه را شامل می شود : سطح دانش و مهارت های کسب شده : به نمره دانش آموختگان توجه می شود .
نگرش : در ارزیابی اثر بخشی برنامه باید بر تاثیر نظام در تغییر نگرش و نظ دانش آموختگان از جنبه های انگیزشی ، انضباطی ، سخت کوشی و به طور کلی رفتاری و عقیدتی در نظر گرفت .
ارزیابی آثار برابری فرصت های آموزشی را می توان بر حسب مشخصه های پیشرفت تحصیلی در کسب دانش و مهارت و یا در پرورش نگرش مطلوب به عمل آورد .
عوامل پیامد : قضاوت درباره تاثیر بروندادهای نظام در بر آوردن نیازهای محیطی از این جنبه باید موقعیت و وضعیت دانش آموختگان را پیگیری و شناسایی کرد .
این وضعیت شامل موارد زیر است : - پذیرش به مقاطع بالاتر آموزشی با ادامه تحصیل در دوره های کوتاه مدت - ارتقا به پایه بالاتر تحصیلی - اشتغال به کار - درآمد - تحول نگرشی – رفتاری فصل سوم : الگوهاب ارزش یابی : الگو از نظر لغوی یعنی یک نقشه که چگونگی انجام کار را به ما نشان می دهد بنابراین الگوها به ما نشان می دهند که چگونه ارزشیابی کنیم .
الگوی ارزیابی تحقق هدف ها : در این الگو فرض بر این است که هدف های برنامه مورد ارزیابی را از قبل مشخص است و فرض دیگر اینکه متغیرهای برونداد را می توان به طور کمی اندازه گیری کرد .
اسمیت و تایلر از جمله اولین پیشنهاد دهندگان الگوی تحقق هدف ها هستند .
الگوی ارزیابی مدیریت گرا ( تصمیم گرا ) : این الگو درباره اثر بخشی فعالیت های آموزشی به قضاوت پرداخته دستیابی به کیفیت مورد نظر را امکان پذیر می کند .
معروف ترین الگوی این دست ( سیپ( می باشد .
این الگو شامل چهار ارزیابی است : 1- زمینه 2- درونداد 3- برآیند 4- برونداد الگوی مهم دیگر در این دسته الگوی ( دانشگاه ) می باشد ، مخاطبان اصلی این الگو را تصمیم گیرندگان و مدیران تشکیل می دهند .
ارزیابی از این الگوی تصمیم گرا در اندیشه و طراحی یک نظام اطلاعاتی مدیریت گرا می باشد و به منظور تسهیل تصمیم گیری مورد استفاده قرار می گیرد از جمله پیشنهاد دهندگانش استانل بیم می باشد .
الگوی ارزیابی هدف آزاد : این الگو به قضاوت درباره تمام آثار برنامه می پردازد از جمله کسانی که پیشنهاد این الگو را دادند اسکریون می باشد .
در این الگو توجه ارزیاب بر آثار واقعی برنامه است و نه آثار مورد انتظار و به عنوان مکملی برای الگوهای دیگر می باشد .
الگوی ارزیابی مبتنی بر نظر خبرگان : از جمله متخصصین این الگو ایزنرات که می گوید برای ارزیابی آموزشی باید به بازنگری انتقادی از دیدگاه منتقدان متخصص پرداخت و چند کارکرد را قائل است : 1- تشخیص مشکلات یادگیرندگان در فرایند آموزشی 2- تجدید نظر و اصلاح برنامه درسی 3- آگاهی پیرامون سایر عوامل آموزشی 4- پیش بینی نظام های آموزشی 5- تعیین اینکه آیا هدف های آموزشی تحقق یافته اند یا خیر متخصصین این الگو سه محور دارند : 1- برنامه درسی تصویب شده 2- برنامه درسی اجرا شده 3- برنامه درسی کسب شده روش این الگو بر اساس روش تحلیل برنامه و محتوا است .
روش در این الگو روش تحلیلی است .
الگوی ارزشیابی مبتنی بر مدافعه یا دفاع : از جمله پیشگامان این الگو رابرت ولف است .
در این الگو ارزیابی به صورت قانونی انجام می شود .
به عبارت دیگر نظر های متضاد در برابر هیات منصفه در جمع گروهی از متخصصان آموزشی و افرادی که برنامه برای آنها طراحی شده است عرضه می شود و سپس دادرسی آموزشی به عمل می آید .
مراحل اصلی الگوی ارزشیابی مدافعه : 1- تدوین محورها با موضوعات مورد بررسی 2- انتخاب محورها و عناصر مورد بررسی 3- بحث و بررسی در جلسه 4- نتیجه گیری و قضاوت نهایی الگوی اعتبار سنجی : از جمله کسانی که از این الگو استفاده کردند تورث – سنترال است .
با سابقه ترین الگوی ارزشیابی است و در اکثر کشورها وجود دارد .
هدف اساسی این الگو رتبه بندی و معیارهایی است که برنامه ها و سازمان ها را مورد قضاوت قرار می دهد .
فرایند ارزشیابی در این الگو دارای دو مرحله است : الف ) ارزشیابی درونی یا خود ارزشیابی : یعنی گروههایی در داخل نظام آموزشی قضاوت می کنند .
ب) ارزشیابی بیرونی : یعنی گروههایی خارج از نظام آموزشی قضاوت می کنند .
الگوی اجرای عمل :از جمله کسانی که این الگو را گفته اند استیک و پارلت و هلمیتون می باشند .
روش این الگو به تعبیر رابرت توصیف چگونگی عملیات آموزشی در نظام برنامه است و اطلاعات حاصل از ارزیابی برای بازخورد استفاده می شود .
در این دسته الگوی چگونگی اجرای عملیات آموزشی مورد نظر است .
فصل چهارم : چگونگی تدوین طرح ارزیابی که شامل مراحل زیر می باشد : 1- هدف و نقش ارزیابی و پرسش های ارزیابی 2- منابع اطلاعاتی برای پاسخ دادن به پرسش های ارزیابی 3- چگونگی گرد آوری داده های لازم : روش گرد آوری داده ها ، روش مشاهده ( سرشماری ، نمونه گیری ) ، ابزار گرد آوری داده ها ، زمان گرد آوری داده ها 4- روش تنظیم و تلخیص داده ها 5- چگونگی تحلیل و تفسیر داده ها 6- چگونگی تدوین گزارش ارزیابی و دردسترس قرار دادن آن عناصر خود – ارزشیابی (این شکل ارتباط بین ارزشیابی موسسه (گروه آموزشی ) و فعالیت های هسته ای آن را نشان می دهد ) ارزشیابی موسسه (گروه آموزشی ) فعالیت های هسته ای پژوهش آموزش خدمات تخصصی