دانلود مقاله کودکان خیابانی

مقدمه

یکی از آسیب های جدی که جامعه ‌ ما را تهدید می کند گسترش روزافزون کودکان خیابانی است که به دلایل گوناگون بخشی یا همه ‌اوقات خود را در خیابان ها سپری و عمدتاً  از طریق تکدی ، بزهکاری و شغل های کاذب و فصلی امار معاش می کنند . گرچه آمار دقیقی از تعداد این کودکان در دسترس نیست ، آماری که براساس جمع آوری بخشی از این کودکان تهیه شده بیانگر اهمیت و عمق این فاجعه عظیم ملی است که صرف نظر از مشکلات و مسائلی که در حال حاضر ایجاد می کند ، پیامدهای ناگوارتری در آینده ای نه چندان دور برای جامعه در پی خواهد داشت.

طبق آمار رسمی فقط در سال 78 و نیمه ‌ اول سال 79 حدود 7 هزار کودک خیابانی را یکی از مراکز جمع آوری این کودکان پذیرفته و نگهداری کرده است ، کودکانی که از یک روز تا شش سال را در خیابان ها سپری کرده اند و حداقل سن آن ها 3 سال بوده است .

« بچه های کلوپ »

« کلوپ های ورزشی »

« کلوپ های رایانه و CD »

« کلوپ ها ی دوستی»

پسران مجرد

گروههای انحرافی غیر سیاسی

دختران فراری

طبقه بندی کودکان خیابانی :

کودکان خیابانی را از جهات گوناگون می توان طبقه بندی کرد :

الف : وضعیت سرپرستی

< >کودکان دارای خانواده ‌کامل ( پدرو مادر )کودکان تک سرپرست تحت تکفل پدر کودکان تک سرپرست تحت تکفل مادر کودکان تک سرپرست تحت تکفل پدر دارای نامادری کودکان تک سرپرست تحت تکفل مادر دارای ناپدریکودکان بی سرپرست دارای قیم کودکان بی سرپرست فاقد قیم کودکان بد سرپرست  

در طبقه بندی فوق هر کدام از گروه ها تعاریف خاص خود را دارند و علل خیابانی شدن آن قابل بررسی است .

درگروه 1- عواملی همچون نبود ارتباط منطقی و عاطفی بین کودکان و والدین مؤثرند :

< >جمعیت زیاد خانوار ( نکته قابل توجه : میانگین جمعیت خانوار در کشور 6/4 نفر است ؛ لکن بررسی های انجام شده بیانگر آن است که میانگین جمعیت د ربین کودکان خیابانی 6/7 نفر ، حداقل 4 نفر و حداکثر 21 نفر است ) .فقر عاطفی موجود در خانواده تعداد زوجات پدر ترس از تنبیه و مجازات به دست بزرگ ترها به دلیل انجام دادن عمل ضداجتماعی و اخلاقی مشکل درسیداشتن نقص عضو و مورد استهزا و تمسخر قرارگرفتن توسط سایر افراد خانواده تجدید یا مردود شدن در دروس فشار خانواده و اعمال نگرش های متعصبانه در قبول آن چه در بین طوایف و اقوام رسم و سنت نامیده می شود عدم آستانه مقاومت کودکان در برابر این فشارها اعتیاد یکی از والدین تمایل به استقلال فردی و تلاش برای اشتغال و … 

در گروه کودکان تک سرپرست تحت تکفل پدر یا مادر ، 30% از کودکان علت تک سرپرستی شان فوت یکی از والدین به علت های گوناگون بوده است که شوک ناشی از خلا ایجاد شده به خودی خود موجب تغییر رفتار کودک در آستانه ‌ رشد می شود در این گروه عواملی همچون :

< >عدم تسلط سرپرست به هدایت و حمایت کودک فقر اقتصادی فشار روانی ناشی از بروز پدیده   طلاق و خلأ ایجاد شده همسر گزینی سریع و بدون مطالعه و مشورت سرپرست عواملی همچون بدرفتاری و از سوی دیگر وجود بدبینی در اجتماع نسبت به ناپدری و نامادری که خود موجب تشدید بحرانهای رفتاری می شود .در گروه کودکان تحت تکفل پدر دارای نامادری ، فشارهای مضاعف سرپرستان سببی یا نسبی دارای حق حضانت ،‌احساس حقارت کودک در جمع شبه خانواه ‌ موجود ، همچنین فاش شدن راز کودک در بین اهالی محل و گروه همسالان و تشدید احساس حقارت موجود ، موجب خانه گریزی و خیابانی شدن کود ک می شود .

همچنین کودکان فاقد قیم که بر اثر داشتن نابهنجاریهای موروثی و همچنین عدم شناخت این نابهنجاری هاتوسط متولیان امور سرپرستی کودکان ، همچون مراکز شبانه روزی و تقابل و برخورد معترضانه همراه با اعمال تنبیهات گوناگون نیز موجب گریز این کودکان از مراکز یاد شده است .

ب. طبقه بندی از حیث نوع زندگی خیابانی 

1. کاسبان خیابانی : این گروه به دسته های زیر تقسیم می شود :

< >شاغل در مراکز خدماتی ( پادویی )دستفروشان دوره گردها واکسی ها 2. گروه ولگردان

3. گروه تلکه گیران

4. بزهکاران . این گروه به دسته های زیر تقسیم می شود :

4-1- حضور در گروه های بزهکاری سارقان اعم از شب روها ، جیب برها ، خانه روها ، دخل زن ها ،                 کیف قاپ ها و …

4-2- حضور در گروه های بزهکاری توزیع کننده مواد مخدر که بیش از 60% این گروه حین فعالیت به مصرف مواد نیز آلوده می شوند .

4-3- حضور در گروه های ضداخلاقی که در تعمیم و اشاعه ‌ فحشاء  و سوء استفاده های جنسی از کودکان فعالیت دارند .

4-4- حضور در باندهای حمل و جابه جایی مواد مخدر که معمولاً  به عنوان طعمه و انباری ( جاسازی جنس ) در بدن کودک مورد استفاده قرار می گیرد .

5. حضور در باندهای سوإ استفاده کننده ‌ سودجو و فرصت طلب که معمولاً  این باندها همه نوع سوء استفاده از کودکان را به عمل می آورند .

6. متکدیان شامل :

6-1- تکدی فردی به شیوه ‌ تحریک احساسات عاطفی مردم

6-2- تکدی گروهی به شیوه های گوناگون که توسط افراد حرفه ای آموزش داده می شوند .

ج . طبقه بندی کودکان از لحاظ وضعیت سکونت خیابانی

1. کارتن خوابها :

این گروه یا به صورت انفرادی و یا به صورت گروهی معمولاً  در پارک ها ، کناره های میدان ها ، همچنین در نقاط کور و غیر قابل رؤیت محلات با زیر انداز کارتن نیاز خود را برطرف می کنند . گروه های دارای اسباب و پتو سرویس خواب خود را د رداخل بشکه یا سطل زباله درگوشه ای از پارک ها مخفی می کنند و اموال سرقتی خود را لاله لای گیاهان و درختان و زیر پل هاجاسازی می کنند .

2.اتوبوس خواب و قطارخواب :

اتوبوس خواب ها و قطار خواب ها با تهیه   بلیط وگاه با التماس و خواهش از راننده ‌ اتوبوس یا نگهبان قطار و یا قاچاق سورا قطار می شوند و نیاز به خواب خود را تأمین می کنند . در بسیاری از موارد با جیب بری و سرقت اموال نیازهای خود را برطرف می کنند .

در یک بررسی که به صورت سرشماری و پرسش و پاسخ از کارکنان قطار و کودکان قطار خواب صورت گرفته به طور متوسط در هر قطار 20 کودک زیر 16 سال به تنهایی مسافرت می کنند که حداقل یک چهارم آنها قطار خواب هستند . برخی قطار خوابها با کارکنان قطار . « بوفه داران » ، طرح دوستی می ریزند و گاه در انجام دادن وظایف مربوط آنان را یاری می کنند .

3. هتل خوابها :

اصطلاح یا عبارت هتل خواب به گروهی اطلاق می شود که نسبت به کارتن خواب ها و اتوبوس خواب ها وضعیت مطلوب تری دارند و حداقل تا زمان به دام قانون افتادن و گرفتار زندان شدن با برنامه حرکت می کنند . این گروه ها در خانه های مجردی و یا ساختمان های قدیمی بلاصاحب در محلات قدیمی درارای طرح ، سکونت دارند . قسمت هایی از دروازه ری ، شوش ،‌مولوی از جمله این محلات هستند .

اعضای گروه لوازم مورد نیاز زندگی را به تناسب ازمیان لوازم سرقت شده از خانه ها و مغازه ها تأمین می کنند . ازویژگی های این گروه داشتن نظم خاص وبرنامه ‌مراقبتی است که تا نسبت به آستانه   مقاومت فرد اعتماد نیابند ، او را نامحرم پنداشته و بین خود راه نمی دهند و درمیان این گروه فداکاری ، مروت ، مردانگی ، شهامت و مرام خواهی تعریف خاص خود را دارد ؛ به نحوی که هیچ یک از اعضا نمی تواند نسبت به اعمال نابهنجار و خواست نامشروع طرف دیگر اعتراض نماید . قاعده   بازی را رئیس گروه که از عناوین خشن برخوردار است تعیین می کند و بقیه ( نوچه ها ) از او تبعیت می کنند .

پیمان خونی برادری( دونفره با تیزی – تیغ و یا چاقو – قسمتی از ساعد دست را خراش داده و برای لحظاتی قسمت خراش خورده را روی هم قرار می دهند و بدین وسیله پیمان برادری – خونی می بندند ) این نوع عهد و پیمان از مقدمات پیوستن به این گروه هاست و کسی که چنین پیمانی بست هرگز به دیگری خیانت نخواهد کرد و افرادی که پشیمان شوند و قصد جدایی از گروه را داشته باشند لزوماً‌ باید تاوان سنگینی را بپردازند . انجام دادن اعمال مجرمانه و عمل قبیح جنسی در بین افراد این گروه فاقد قباحت بوده و جزئی از روند عادی زندگی آنان است .

د: گروه های سنی کودکان خیابانی

< >گروه سنی زیر 10 سال این گروه توسط باندهای مختلف درامورتکدی و گاهی نیز در امر حمل مواد مخدر و بعضاً‌ به عنوان عامل پوششی در امر فحشا مورد سوء استفاده قرار می گیرند .< >گروه 10 تا 15 سال این گروه با روند رشد جسمانی و قرار گرفتن د رآستانه ‌ بلوغ رفته رفته از گروه های قبلی جدا می شوند و به دامن سایر گروه ها که آزادی عمل بیشتری دارند پناهنده می شوند .< >گروه سنی بالای 15 سال این گروه پس از کسب تجربه در دامن گروه های سوء‌استفاده کننده ‌ اول و دوم رفته رفته با احساس استقلال طلبی از گروه های جدا می شوند و به خودی خود به فعالیت مستقلانه می پردازند و یاخود تشکیل باندو گروه جدیدی را می دهند .

تشکیل باند و گرفتن القاب از سوی دیگران برای کودکان یک نوع موفقیت محسوب می شود . خالکوبی ، خودزنی ، وجود جای زخم های ناشی از تیغه چاقو در بدن و یا اعمال خارق العاده و کسب موفقیت در عملیات ضد اجتماعی از مقدمات کسب القاب آمریکایی ، تایلندی ، تایسون ، قرقی ، سوخته ، پلنگ ، خوش دست ، تردست ، ریزه ، طوفان است . همچنین به گروهی از کودکان داشته اند ، القابی مثل قلمبه ، چمباتمه ،پاگنده داده می شود و گاه این القاب با عبارات مستهجن همراه است.

پدیده ‌ کودکان خیابانی پیش از آن که ناشی از خانواده ناسالم و تربیت ناهنجار باشد متأثر از ساخت بیمارگونه ‌ جامعه است . زیرا اثرات منفی تحولات سریع و نظام نیافته اجتماعی – اقتصادی در مرحله   اول گریبانگیر نهادهای اجتماعی است که خانواده کوچک ترین واحد آن است و سپس از طریق خانواده به فرد منتقل می شود.

وضعیت کودکان خیابانی در ایران و جهان

در پیمان جهانی حقوق کودک که نمایندگان 191 کشور جهان در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال 1988  آن را پذیرفته اند و ایران نیز در سال 1373 به صورت مشروط آن را پذیرفته ، کودک کسی است که کمتر از 18 سال داشته باشد ، مگر این که بر اساس قانون ملی قابل اعمال سن قانونی کمتر تعیین شده باشد ( پیمان جهانی حقوق کودک ، 1989 ).

بدین خاطر می توان گفت ، « کودکان خیابانی »  معمولاً  به کودکان و نوجوانان زیر 18 سال که به طرق گوناگون در خیابان ها مشغول زندگی هستند گفته می شود .تعداد تخمینی کودکان و نوجوانان خیابانی در جهان از 30 تا 170 میلیون نفر در نوسان است .

بر اساس نتایج آماری دیگی در این خصوص در حال حاضر 100 میلیون کودک خیابانی در جهان وجود دارد که نیمی از آن ها درکشورهای آمریکای لاتین و بقیه عمدتاً‌ در کشورهای آفریقایی و آسیایی به سر می برند . تنها در آنکارا  و استانبول دو شهر ترکیه نزدیک به 10 هزار کودک خیابانی وجود دارد و د رکنیا این میزان در حدود  160هزار نفر است ( زارع ، 1377).

طبق تعریف یونیسف ، واژه ‌ کودک خیابانی به کلیه   افراد زیر 18 سال اطلاق می شود که د رخیابان ها از طریق گدایی ، بزهکاری و اشتغال به شغل های کاذب فصلی ادامه ‌ زندگی می دهند و بسیاری از آنان بی سرپناه نیز محسوب می شوند ، یعنی خانه ای برای سکونت ، خواب و نظافت ندارند .( یونیسف )

گرچه آمار نسبتاً‌ دقیقی از تعداد کودکان خیابانی در دسترس نیست ، گزارش های موجود حکایت از افزایش نسبی این معضل اجتماعی در جهان دارد . نبود امکان دستیابی به تعداد دقیق کودکان خیابانی عمدتاً  به دلیل زندگی پنهانی ، جابه جایی آنان و متغیر بودن تعداد آنان در زمان های گوناگون است .

در ایران نیز متأسفانه آمار دقیقی در دست نیست ، لکن بنابه گزارش های غیر رسمی فقط در تهران برآورد شده که 20هزار کودک خیابانی با سرپرست یا بدون سرپرست زندگی می کنند (رسالت ، 14/7/80).

به طور کلی ، یونیسف کودکان خیابانی را به دو دسته طبقه بندی می کند : دسته ‌ اول کودکان و نوجوانانی که غالباً‌ در طول روز مشغول به کارند و شب ها نزد خانواده هایشان بر می گردند . این کودکان و نوجوانان ممکن است از خدمات و امکانات اجتماعی مانند مدرسه ، کلیسا و ارتباط با گروه های دیگر اجتماعی نیز بهره مند باشند ، دسته دوم کودکان و نوجوانانی که هم در خیابان ها کار می کنند و هم احتمالاً  ارتباطاتی با خانواده شان دارند . براساس برآوردها 75% از کودکان و نوجوانان خیابانی از گروه اول و 20% از گروه دوم اند . 5% باقیمانده نیز آن هایی هستند که معمولاً‌ در خیابان ها به سر می برند و هیچ گونه ارتباطی با خانواده هایشان ندارند ( سایت اینترنتی کودکان فراری و بی خانمان ) .

براین اساس ، در برخی کشورها مانند برزیل جوانانی که در خیابان به سر می برند 7 میلیون نفر از جمعیت راتشکیل می دهند ، در هند کودکان بی خانمان را 44 میلیون نفر تخمین زده اند که البته شامل کودکان کارگر نیز می شود . درآمریکای لاتین حدود 40 میلیون نوجوان و جوان رها شده وجود دارند که بدون هیچ گونه حمایت اجتماعی در خیابان ها سرگردانند و دست به تشکیل گروه ها و باندهایی می زنند که پدید آورنده ‌ ساختاری اجتماعی برای بقای فردی و جمعی آنان است ( همان ) .

درکشور ما نیز مسئله کودکان خیابانی امر جدیدی نیست ، لکن افزایش چشمگیر آن درسالهای اخیر باعث جلب توجه خاص مسئولان شده است و صرف نظر از منظره   نامناسبی که د رشهر ها ایجاد کرده ، تبعاتی دارد و دست های پنهان و منفوری که پشت این پدیده قرار گرفته زندگی و آینده   این کودکان و نوجوانان را به طور جدی به مخاطره انداخته است .

سازمان تأمین اجتماعی برای تعریف کودکان خیابانی معیارهای خاصی دارد . از نظر این سازمان کودکان خیابانی ، کودکانی 7 تا 15 ساله ، ایرانی الاصل ، دارای شغل کاذب و بی بهره از آموزش هستند ( همبستگی ، 20/6/80 ).

در حالیکه در بررسی ای که اخیراً‌ انجام شده از 200 کودک خیابانی ، فقط 90 نفر آن ها ایرانی  و 110 نفر دیگر مهاجران خارجی بوده اند .ضمن این که با توجه به تعریف سازمان تأمین اجتماعی فقط 45 نفر از آن ها کودک خیابانی قلمداد می شوند (همان ) .

افزایش کودکان خیابانی در سال های اخیر منحصر به تهران نبوده و درشهرهای دیگر از جمله شهرهای زیارتی نیز رخ داده است . تعداد کودکان خیابانی در استان خراسان در سال 1380 نسبت به سال 1379 ، 39 درصد افزایش داشته است . طبق همین گزارش 11 درصد کودکان خیابانی در این استان بی سرپرست اند . 34 درصد آن ها به کار اشتغال دارند و 55 درصد آنان به صورت عادی در کنار والدین خود در خیابان ها کار می کنند Shahrvand.com/655) ).

از سوی دیگر ، آمار نشان می دهد که پس از تهران به ترتیب مشهد و قم بیشترین تعداد کودکان خیابانی را دارد که علت اصلی آن زیارتی بودن این شهرهاست .

زندگی در خیابان ها مشکلاتی برای کودکان ایجاد می کند که از زوایای گوناگون قابل بررسی است . از جمله ‌ این مشکلات می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

الف . مشکلات بهداشتی : درمیان مشکلات بهداشتی ، سوء‌تغذیه مهم ترین عامل بیماری کودکان خیابانی است این کودکان به دلیل محرومیت از مواد مغذی و ویتامین ها و سایر ملزومات غذایی عمدتاً  به مشکل سوء تغذیه دچار هستند ( همبستگی ، 20/6/80 ) . پس از آن بیماری های مزمن گوارشی است به دلیل استفاده از مواد غذایی ناسالم و غیر بهداشتی ایجاد می شود . کودکان خیابانی به بیماری های پوستی نیز مبتلامی شوند . شیوع این بیماریها بیشتر به دلیل آلودگی محل زندگی و خواب کودکان است و واگیردار بودن این بیماریها باعث می شود که سایران نیز در معرض ابتلابه آن قرارگیرند .

مشکل امرار معاش و نبود امکان دسترسی به مشاغل ثابت کودکان خیابانی و بیش از پیش در معرض استثمار شدن و نهایتاً‌ درگیر شدن در فعالیتها و موقعیت های خطرناک و غیرقانونی قرار می دهد که استثمار جنسی ونیز اعتیاد به مواد مخدر به منظور ایجاد وابستگی هرچه بیشتر به رهبران گروه های قاچاق مواد مخدر از آن جمله است .

پیامد این وابستگی ابتلا به بیماری های جنسی به خصوص بیماری ایدز و قرارگیری در معرض ویروس HIV  است . شایان ذکر است که معمولاً 15 درصد کسانی که در معرض ویروس HIV  قرار می گیرند به بیماری ایدز مبتلا خواهند شد .