روانشناسی درک متقابل
چیزی را دوست دارند ،چه کار می خواهند بکنند در روانشناسی مبحثی وجود دارد به نام ادراک میان فردی که به نحوه قضاوت افراد و برداشت آنان ازسایرین می پردازد .آگاهی از چگونگی مراحل این قضاوتها وبرداشتها مبحث بسیار شیرینی است که بسیاری ازروانشناسان را مشغول ساخته است. کتاب حاضر به بررسی اعظم نتایج تحقیقاتی که دراین زمینه صورت گرفته، می پردازد.
ما همواره درحال قضاوت نسبت به اعمال و رفتارهای سایرین هستیم : اینکه چه و علت رفتار آنها چیست. شاید مردی را که به سرعت ازبرابرمان عبور می کند شخص بی ادبی بدانیم،بادیدن یک زن جوان در جلسه شغلی او را بسیار بلند پرواز تصور کنیم ،ویا فکر کنیم که فلان کودک در کلاس درس بسیار خلاق است. این برداشتها دربسیاری از موارد دارای تاثیرات مستقیم و عملی بر هر دو طرف ،قضاوت کننده وقضاوت شونده ، می باشد.
کریستوفرایشروود جمله معروفی دارد بدین مضمون :من یک دوربین هستم . با کمی تفکر می توان دریافت که ما نه فقط یک ضبط کننده ساده وقایع واطلاعات همچون دوریبن یا ضبط صوت ،بلکه تحلیل کننده آنها نیز هستیم .کار ماصرفاً ثبت داده هایی که به چشم یا گوشمان می رسد نیست ،ما آنها را ادراک می کنیم وبه آنها معنا می دهیم .
اما همواره این امکان وجوددارد که درقضاوت خود دچار اشتباه شویم ،برای مثال ممکن است آن دخترعینکی دچار ناراحتی چشم باشد ویا پسرجوان آهنگهای موتزارت را به موسیقی راک ترجیح دهد.در اینجا سؤالی پیش می آید :آیا قادریم به طورصحیح جزئی ترین وظریف ترین حالات ورفتارهای اشخاص را تفسیرکنیم ،یااینکه برداشتهای ما غالباً نادرست است؟
ادراک میان فردی به قضاوت مااز منش افرادمیپردازد ،یعنی تجزیه وتحلیل خصوصیات وطبیعت آنهاباید توجه داشت که این برداشتها تنها یک عقیده ساده نیستند ،بلکه به واسطه آنهاست که علت رفتار وکردار دیگران را تبیین می کنیم. وانگهی این قضاوتها، نوعی انتظار ازرفتار شخص مورد نظر را به همراه دارد :ما توقع داریم که یک خانم مهربان همواره همین رفتار ملاطفت آمیز خودرا داشته باشد.
همچنان که در کتاب خواهیم دید، آیا انتظارات ما ازاشخاص برنگرش آنها مؤثر است.
یک تصادف رادر نظر بگیرید ،چنانچه شخصی که تصادف کرده پسرجوانی بااتومبیل اسپرت باشد، به احتمال زیاد بیننده علت تصادف او را سرعت بالای او در رانندگی می داند و وی رامقصر می پندارد،هرچندکه به درستی ازسرعت واقعی اواطلاع ندارد.در
عامل نخست،اینجا استنباط بیننده برمبنای یک عقیده رایج شکل گرفته،مبنی براینکه جوانان هنگام رانندگی باسرعت زیاد حرکت می کنند. لذا فرضیات ما در مورد اشخاص می تواند موجب بازسازی وقایع ذهن ماشود. ازاین رو آگاهی ازتصوراتی که راجع به آنها داریم، نحوه گروهبندی آنها به طبقات مختلف همچون جوانان وسالخوردگان ، وتوقعات خاصی که ازهر گروه داریم ،بسیار حائزاهمیت است.
هنگامی که فردی (قضاوت کننده ) اطلاعاتی رادر مورد فرد دیگر ( قضاوت شونده ) دریافت می کند، عواملی وجوددارد که قضاوت اورا تحت تاثیر قرار می دهد:داده هایی است که درمورد قضاوت شونده ارائه می شود،همچون خصوصیات ظاهری او که شامل طرز لباس پوشیدن،مدل مو،قیافه وسایر اطلاعات غیر کلامی است. دریافت اطلاعات مزبور لزوما مشروط به حضور قضاوت شونده نیست و ممکن است درغیاب او غالب مجموعه ای ازعبارات توصیفی اززبان شخص ثالث ارائه گردد.
عامل دوم،نحوه واکنش قضاوت کننده نسبت به داده های دریافتی است. شایداو نسبت به قضاوت شونده بی تفاوت باشد ویا بالعکس،ممکن است بخواهد اورا با دقت مورد بررسی قرار دهد. انتظارات وعقاید کلی وی درمورد اشخاص نیز برنحوه برداشت اوتاثیر گذار است. امکان دارد که بعضی از عقاید به صورت کلیشه ای درذهن او جا افتاده باشد،مانند این عقیده که متصدی کتایخانه فرد ساکتی است و همواره احساس مسؤلیت می کند. همچنین شاید عقاید مزبور به صورت نوعی باور خاص میان مردم وجودداشته باشد، مثلاً اینکه اشخاص بلند قد قابل اعتماد نیستند. دراین میان، نحوه ارزیابی قضاوت کننده ازافراد وقایع ،نقش عمده ای ایفا می کند.
عامل سوم ،نوع ارتباط میان طرفین است. فرض کنید که شخصی دزدکی پشت سرتان می آید وبادست به پشت شما ضربه می زند.اگر اودوستتان باشد ،برداشت شما نسبت به وی به زمانی که یک غریبه این کاررا انجام دهد،متفاوت است. انواع مختلف ارتباط نظیر پزشک وبیمار ،کارفرما وکارمند یازن وشوهر ،هریک فرضیات، انتظارات وتفسیرهای خود را می طلبدکه همگی برچگونگی ارزیابی اطلاعات از سوی قضاوت کننده تاثیر می گذارد .رفتار خودمانی بین دو دوست یادختر وپسری که باهم نامزد هستند،اگر بین پزشک وبیمارش صورت گیرد بسیار عجیب و غیر عادی می نماید وچنان چه همان رفتار بین دوکارمند انجام شود،چه بسا صورت مزاحمت به خود گیرد.
عامل دیگرکه اهمیت بسیار بالایی دارد،بافت اجتماع ومحیط است. برای مثال ، استنباط مااز شخصی که درحال حمام کردن است وباصدای بلند آواز بخواند با کسی که همان عمل را درکتابخانه یامراسم عزاداری انجام دهد،کاملاً فرق می کند. اگریک پزشک درمطب خود درمورد جزئیات پرونده پزشکی یکی ازبیمارانش صحبت کند،هیچ کس تعجب نمی کند،اما کسی انتظارندارد که اوهمین کار رادر خیابان شلوغ وپر رفت آمد انجام دهد.
درآخر،مسئله جایگاه فرهنگی مطرح می شود. برای مثال ،اعراب هنگام گفتگو احساس نزدیکی بیشتری نسبت به هم دارند تاآمریکایی ها. بنابراین چنانچه یک عرب بایک آمریکایی به صحبت بنشیند ،ممکن است تصور کند که طرف مقابلش فردی است سرد وآمریکایی نیز به همان ترتیب اورا بیش از حد خودمانی تلقی می کند.
بنابراین چگونگی نگرش مانسبت به مردم باتوجه به اطلاعاتی که از آنان در اختیار داریم، به عوامل ذکرشده بستگی دارد. درکتاب حاضر ،هرفصل جنبه خاصی ازادراک میان فردی رامورد توجه قرار می دهد وتحقیقات روانشناسی مربوط به آن را تشریح و بررسی می کند. همچنان که پیش می رویم،تدریجاً ازاطلاعات مربوط به قضاوت شونده ،به عوامل مرتبط باقضاوت کننده ،نحوهء پیدایش استنباطها ،انتظارات و تاثیر آنها برقضاوت وی وسرانجام ارزیابی کلی مراحلی که قضاوت کننده طی یک برداشت می گذراند، می رسیم.
هرفصل باذکر مثالی ازشرکت کوچک فرضی ام.تی.دیزاین.که درپی استخدام یک طراح جدید است آغاز می شود وبه تدریج مراحل مختلف گزینش تاانتخاب شایسته ترین متقاضی مورد بررسی قرار می گیرد. لازم به تذکر است که این مثال نه به عنوان الگویی برای نحوهء انتخاب بلکه همچون نمونه ای ازکاربرد عملی ادراک میان فردی درنظر گرفته شده است.
برداشت از اطلاعات غیر کلامی
پول فرض کنید دریک شهر غریب دوستتان رامی بینید.تصمیم داریدبا اوکمی به گردش بروید ومناظر وجاهای دیدنی شهر راببینید .اما دوستتان خیلی گرفتار است وازشما خواهش می کند کتابی راکه اوامانت گرفته به کتابخانه بازگردانید .شما تقاضای اورا می پذیرید بدبختانه درمیان راه گم می شوید، لذا تصمیم می گیرید که مسیر صحیح را سؤال کنید. به خانمی که یک کیف دستی همراه دارد نزدیک می شوید،به نظر شاغل می آید وخیلی هم عجله دارد ،بنابراین به دنبال شخص دیگری می گردید. زن ومردی که ساک خرید به دست دارند،درحالی که صحبت می کنند ومی خندند نزدیک می شوند.به نظرتان آدمهای مهربانی هستند.پس راه راازآنها می پرسید .رفتار کاملاّ دوستانه ای دارند ،اما آنهاهم راه رابلد نیستند. درایستگاه اتوبوس ازمردی که خیلی خسته به نظر می رسد مسیر کتابخانه رامی پرسید، ولی اوفقط با بی اعتنایی شانه هایش رابالا می اندازد. دراین حین خانم پیری که پشت به او ایستاده جلو می آید ومسیر رابه شما می گوید. درمیان راه ،مردی ژولیده ونامرتب شما را نگه داشته می گوید که کیف پولش را گم کرده است. سپس ازشما درخواست می کند برای سوار شدن به اتوبوس به اوکمی بدهید . هرچند که حرفش را باور نمی کنید ،معهذا مقداری به اوپول می دهید.
سرانجام به کتابخانه می رسید .کتابدار خانمی است موهایش سفت ازپشت بسته وخیلی جدی وخشک به نظر می آید. اوبه شما می گوید که موعد بازگرداندن کتاب گذشته وباید مقداری پول به عنوان جریمه بپردازید .شماپول راپرداخت می کنیدو پس از بازگشت ،برای دوستتان تعریف می کنیدکه چه جریاناتی برای شما رخ داده است.
از مثال فوق می توان دریافت که ما همواره درحال ارزیابی رفتار مردم وقضاوت درمورد خصوصیات آنها هستیم،این که چگونه افرادی هستند ،چه می کنند وآیا در گفتارشان صادق هستند یانه . این نگرش ها به نوبه خود بررفتار ما نیز تاثیر می گذارد.
انواع داده های غیرکلامی
هنگام برخورد بافراد، همواره مجموعه ای ازاطلاعات غیرزبانی از آنها بدست می آوریم .نخست خصوصیات فیزیکی شخص همچون رنگ پوست، قد یافرم صورت است که خیلی سریع حتی طی نگاهی گذرا نیز جلب نظر می کند.در حالت عادی، عوامل فوق درطول زمان بسیار کم تغییر می کنند. دوم،ویژگیهای حرکتی بدن هستندکه مورد توجه قرار می گیرند،مانند نوع حرکات وصحبتها که باکمی کوشش می توان آنها را تغییر داد.خصوصیات دیگری هم وجود دارند که به راحتی می توان شکل آنها را عوض کرد،مانند مدل مو ونوع لباس یاجواهرات. حتی می توان از عوامل فوق، جهت ارائه تصویری خاص از یک فرد بهره جست ،همچون مدیر یک شرکت با لباسهای کاملاّ مرتب، ویا یک پانک باظاهری آنچنانی وعجیب وغریب. درآخر،ویژگیهای حرکتی صورت همچون لبخند یا اخم مورد توجه قرار می گیرد. ترکیب کلیه منابع مذکور، منبع متنوع وتقریباّ کاملی را برای قضاوت در اختیار بیننده قرار می دهد.
خصوصیات ظاهری
درطول تاریخ ،همواره این عقیده بین مردم رواج داشته که ترکیب فیزیکی افراد، منعکس کننده منش درونی آنهاست.قیافه یا خصوصیات چهره و ترکیب یا ساختمان بدنی،هر دو عامل مهمی هستند که بازتاب شخصیت فرد محسوب می شوند. برای مثال،اشخاص چاق همواره شوخ، وافرادی که پیشانی بلند دارند غالباّ باهوش تصور می شوند. اززمان یونان باستان تا عصر کنونی ، بسیاری ازنویسندگان درآثار خود وجود ارتباط میان ویژگیهای ظاهری افراد وخوی منش آنها را به نوعی بیان کرده اند.
قیافه
مثلاّ وجود یک لبخند همیشگی بردهان می تواند بازتابی از شخصیت مهربان و بانشاط شخص باشد. به زغم آلپورت، درقیافه شناسی دو عامل اصلی مد نظر قرار می گیرند :
بررسی ترکیب استخوانی صورت که به ساختمان ژنتیکی بستگی دارد.برای مثال،چهره شناسان می گویند بینی عقابی نشانگر اصالت وعلو طبع است.درصورت قایل شدن چنین ارتباطی، نتیجه می گیریم که مبدا ژنتیکی شخصیت افراد یک عامل مادرزادی است.
تجزیه ترکیب ساختمان ماهیچه ای.دراین موردتصور که تجربیات هرفرد برسیمای او تاثیر می گذارد، برای مثال مرد بداخلاقی که ظاهری عبوس دارد، ماهیچه های صورتش حالت محکم ودرهم پیچیده دارند ودهانش همواره به حالت ناخشنودی به سمت پایین متمایل شده است.
در عصر ویکتوریا تلاشهای بسیاری جهت شناسایی جنایتکاران ازروی ویژگی های چهره آنها انجام می شد. دراینجا چند سؤال پیش می آید :چراتصور می رود که میان خصوصیات چهره وجنایت ارتباط وجوددارد ؟ آیا این بدان معناست که تبهکاری خصیصه ای مادرزادی است ؟ بدون آنکه بخواهیم درمورد صحت یاسقم نظرات فوق نظر دهیم،تنها به این نکته اشاره می کنیم که طبق شواهد بسیار،افراد زیادی وجود دارند که از بخت بد، بدون آنکه جنایتکاران یا اصولاّ خلافکار باشند، دارای خصوصیات چهره اینگونه اشخاص هستند.
در قرن حاضر، روانشناسان سعی داشته اند برخی ازاین ویژگی های چهره را به صورت تجربی وعملی مورد بررسی قرار داده،مشخص نمایند.مسئله ای که بیش ازهر چیز آنها رابه خود مشغول ساخته ،این است که آیاخصوصیتی که ازروی یک ویژگی ظاهری برداشت می شود،توسط سایر معیارهای شخصیتی نیز تایید می گردد؟