شادی، از مهمترین احساسات و نیازهای بشر به شمار میرود. هر ملتی با توجه به باورهایش به گونهای ابراز غم و شادی میکند. اسلام نه تنها این احساسات را سرکوب نمیکند، بلکه بر اساس برخی آیهها و روایتها آن را امری ضروری میداند و البته برای آنها حد و مرزی قایل شده است تا بدین طریق، کنترل مثبتی شوند. در این مجموعه ابتدا شادی را تعریف میکنیم و سپس به ضرورت و شرایط و معیارهای این بحث در چهار چوب اسلام، همچنین به عوامل و آثار شادی اسلامی میپردازیم.
تعریف شادی
شادی؛ در لغت به معنای، خوشحالی، سلامتی و فرح آمده است. آنچه در این نوشتار مورد نظر ماست، همان معنای نخست، یعنی خوشحالی و مسرت است.
در تعریف اصطلاحی شادی، شهید مطهری رحمهالله میفرماید:
سرور، حالت خوش و لذتبخشی است که از علم و اطلاع بر اینکه یکی از هدفها و آرزوها انجام یافته است یا انجام خواهد یافت، به انسان دست میدهد.
یکی از دانشمندان در اینباره میگوید: «شادی، عبارت است از مجموع لذتت های بدون درد.» نویسنده کتاب «انگیزش و هیجان» نیز در تعریف شادی چنین مینویسد: « شادی احساس مثبتی است که از حس رضایتمندی و پیروزی بهدست میآید».
به طور کلی میتوان گفت: سرور، حالت خاصی از لذت است که این لذت موجب جلای درون از غم و ناراحتی میشود. این امر درونی گاهی نشانههایی نیز در بیرون از خود دارد؛ مانند خنده یا گریه شوق، از جمله گریه مادری که طفل گمشده خود را مییابد. البته اگر مسائلی همچون مال و ثروت و شهرت، تنها لذت و سروری این چنین را به دنبال داشته باشند، مایه خرسندی است.
;شادی آن شادی است که از جان رویدت
;تا درون از هر ملالی شویدت
;ور نه آن شادی که از سیم و زر است
;آتشی دان کاخرش خاکستر است
ادیب
ضرورت شادی
شادی یکی از نیازهای اساسی زندگی و عاملی برای رشد و موفقیت است. نظام هستی به گونهای است که اسباب شادی را برای انسان فراهم میکند؛ بهار طربانگیز، آبشارهای زیبا، گلهای رنگارنگ، صحنه طلوع خورشید، باران لطیف، پرندگان زیبا و نغمهسرایی آنها و بسیاری دیگر از پدیدههای شگفتانگیز جهان، شادی را برای ما به ارمغان میآورند.
;حق تو را از بهر شادی آفرید
;تا ز تو آرامشی گردد پدید
;پس در آرامش نمایی زندگی
;وارهی از مشکلات زندگی
حاجی کمال مشک ساز
البته دین ما یعنی دین فطرت و طبیعت، پیروان خود را به شادیهای مثبت و سازنده دعوت میکند. امام علی علیهالسلام میفرماید:
این دلها همانند بدنها خسته و افسرده میشوند و نیاز به استراحت دارند، در این حال، نکتههای زیبا و نشاطانگیز برای آنها انتخاب کنید.
امام رضا علیهالسلام میفرماید:
اوقات خود را به چهار بخش تقسیم کنید: بخشی را برای عبادت، بخشی را برای کار و فعالیت و برای تأمین زندگی، بخشی را برای معاشرت و همصحبتی با برادران مورد اعتماد و کسانی که شما را به عیبهایتان آگاه سازند و بخشی را به تفریحات و لذایذ خود اختصاص دهید و از مسرت و نشاط ساعت تفریح و شادی، نیرو و توان انجام وظیفههای خود را تأمین کنید.
بزرگمرد تاریخ، امام خمینی رحمهالله اهمیت خاصی به تفریح میداد و به بعضی از فرزندانش سفارش میکرد که تفریح داشته باش و اگر تفریح نداشته باشی، نمیتوانی خودت را برای تحصیل آماده کنی و هنگامی که میدید بعضی از فرزندانش در روز تعطیلی مشغول درس خواندن هستند، میفرمود: «به جایی نمیرسی؛ چون باید موقع تفریح، تفریح کنی» و نیز میفرمود: «من در طول زندگی نه یک ساعت تفریح را برای درس گذاشتم و نه یک ساعت درس را برای تفریح».
کنترل شادی
سرور و شادی، همانند دیگر حالتهای روحی نیاز به کنترل دارد و اگر مهار نشود، به طور حتم زیانهایی را به دنبال خواهد داشت. چه بسیار جوانانی که برای ارضای چنین نیازی خود را به مرداب شهوترانی و دام اعتیاد میاندازند که اگر این افراد از ابتدا برای شادی و نشاط خود قانون و ضابطهای تعیین کنند و به حد اعتدال آن قانع شوند، هرگز به چنین انحرافاتی کشیده نمیشوند. اگر اسلام شادی را ضروری میداند، در جای دیگر به مراقبت نفس و محاسبه اعمال دستور میدهد تا هر میلی در جهت مثبت و هدفمند خود به حرکت درآید و بیراهه نرود.
آداب و شرایط شادی
گرچه شادی از نیازهای اولیه انسان است، هر شادمانی و نشاطی مطلوب اسلام نیست. بعضی گمان میکنند با ثروتاندوزی از راه حرام، استفاده از موسیقیهای مبتذل، شرکت در مجالس گناه و فساد و با تمسخر و غیبت میتوانند خوشی و شادی واقعی و بیپایانی را برای خود فراهم کنند، در حالی که هر کدام از این موارد موجب غم و اندوه درونی در دنیا و حسرت و پشیمانی در آخرت است. آنچه اسلام آن را شادی مینامد و ضروری میداند، نشاط و شادمانیای است که با رعایت آداب و موازین اسلامی و شرعی آن به دست آمده باشد و از آن جمله به این موارد اشاره میکنیم: