دانلود مقاله نقش رسانه ها به ویژه ماهواره در زندگی اجتماعی

نقش رسانه های جمعی در به انحراف کشاندن جوانان(ماهواره) ″دشمن اشکار-تهاجم خاموش″ عصری که در ان قرار داریم ,عصر ارتباطات و عصر سلطه ﭘدیده رسانه بر زندگی انسان است.بی گمان برنامه های رادیویی و تلویزیونی موفق گشته اند افکار و عقاید انسان های بی شمار را دستخوش تغییر سازند.

تمدن منحط غرب برای ترویج سکولاریسم اقدام به تاسیس هزاران شبکه رادیویی و تلویزیونی کرده است که به صورت شبانه روزی برنامه های گوناگونی را با این هدف ﭘخش میکنند.متاسفانه دستیابی به این شبکه ها در کشور ما به سادگی امکان ﭘذیر است;زیرا امکان تهیه و دریافت وسایل ماهواره ای با سهولت و قیمت نازل فراهم امده است.

باید توجه داشت که وقتی سخن از ماهواره به میان می اید,ابتدا مسائل ضدفرهنگی ان جلب توجه میکند,سبس مسائل سیاسی,علمی و ورزشی ایفای نقش می کنند.بیشتر شبکه های فارسی زبان ماهواره ای در یک تقسیم بندی معمول,به شبکه های سیاسی و غیر سیاسی تقسیم می شوند که بر اساس تحقیقات به عمل امده تمامی این شبکه ها با وجود هدف ها و سلیقه های گوناگون,به هجوم به مبانی دینی به طور جدی اشتراک دارند و هر کدام با ماموریتی خاص به مقابله با اسلام برخواستند.

این هجوم چه ارام و چه خاموش اغاز شده باشد,اکنون شکل وسیع و جدی تریث یافته است و بسیار حساب شده اصول و ﭘایه های اعتقادی مردم را هدف قرار داده و با دقت ماهرانه ای تمام گروه های مختلف جامعه را در بر گرفته است.

″فن آوری ماهواره و امار تقریبی آن″ ابتدا چنین به نظر می رسید که ﭘیشرفت رسانه های ماهواره ای مطلقا و بی قید و شرط,ﭘدیده ای مطلوب است و برای تحقق دهکده جهانی ضرورت تام دارد,حال انکه در تجربه کوتاه و چندین ساله,معلوم شد که برخی از ﭘیامدهای سؤﺀ این ﭘدیده,از حیث فرهنگی اسیب زاست.

الدین تامند, نویسنده و منتقد اجتماعی می نویسد: تکنولوژی ماهواره ای و دیگر رسانه های جدید,فرهنگ های ملی را از هم می ﭘاشاند...

و این ارتباط متقاطع,به هر حال تهدیدی است برای هویت ملی که حکومت ها برای مقاصد شخصی خود,سعی در حفظ و انتشار ان دارند.

گفتنی است فرایند ارتباطاط از راه دور و استفاده از ماهواره و دیگررسانه های گروهی برای ﭘخش امواج در سطح گسترده شمشیری دو لبه است که می تواند ﭘی امدهای مثبت و منفی را به دنبال داشته باشد,الگو گزینی نوجوانان و جوانان از رسانه های تصویری در دهه های اخیر توجه ﭘژوهشگران روان شناسی را به خود جلب کرده است.

طبق امار,در سال 1377 از جمعیت 67میلیونی کشور,حدود 35درصد نوجوانان و جوانان به تلویزیون ماهواره ای دسترسی داشته اند و روزانه بین2 تا3 ساعت برنامه های این تلویزیون را تماشا می کردند.بالاترین میزان بهره مندی,روزانه 5/4ساعت و ﭘایین ترین ان روزانه 1 ساعت براورده شده است.

طبق امار,73 درصد از جوانان مراکز استان ها به راحتی به ماهواره دسترسی دارند,جوانان تهرانی در استفاده از ماهواره رتبه نخست را دارند و ﭘس از ان,جوانان شهرها و روستاهای چهارمهال بختیاری و اذربایجان,رتبه های بعدی را کسب کرده اند و قم,خوزستان,سیستان و بلوچستان,یزد,و اردبیل در رتبه های بعدی کاربران ماهواره قرار می گیرند.

″رویکرد نامناسب به ماهواره ها″ امروزه جوانان زمان زیادی از شبانه روز را به تماشای برنامه های ماهواره اختصاص می دهند.

همین امر سبب سستی نظام بیشتر خانواده های ایرانی شده است.برخی کارشناسان معتقدند امروز جوانان وسایل ارتباط جمعی ساده,همانند تلویزیون و یا ویدئو را جوابگوی نیازهای خود نمی دانند,به همین علت همیشه به دنبال راهی هستند که از راه های مختلف به دنبال راهی هستند که از راه های مختلف به دنبال بیرون از خود در ارتباط باشند.

برنامه های ماهواره ای زمینه ساز مفاسد اخلاقی و اجتماعی است و بیشتر از ان که برای نسل امروز و به طورکلی مردم مفید باشد,خطرناک است.

واقعیت است که ماهواره همچون دیگر ابزار بشری می تواند به ارمان های تعالی بخش انسانها و جوامع خدمت یا خیانت کند,زیرا قابلیت برنامه های ماهواره ای به گونه ایست که به یک اندازه میتوان از انها بهره برداری مطلوب یا نا مطلوب کرد.

یک اسیب اجتماعی در باره اثار ماهواره برروی جوانان میگوید:با وجود این که برنامه های ماهواره ای محتوای علمی و اموزنده نیز دارد,امروز بیشتر جوانان ماهواره را برای استفاده از برنامه های علمی ان انتخاب نمی کنند و بیشتر تمایل به دیدن برنامه هایی دارند که انها را در برنامه های داخل کشور نمی یابند و در واقع به خاطر بر نامه های مبتذل و مستهجن,از ماهواره استقاده کنند که زمینه انحراف وسقوط اخلاقی در این برنامه ها برای قشر جوان بسیار زیاد است.

چه زیبا فرموده است رسول گرامی اسلام حضرت محمد صلی الله علیه و اله: ″کیف بکم اذا رایتم اکمند معوفا,چه می شود شما را,گاه که ناﭘسند را ﭘسندیده می شمارید و بد را خوب می ببینید.″ ″حمله به دین به بهانه مبارزه با بدعت و خرافات″ تمدن عصر جدید که شکوفایی ان ﭙیوسته ناشی از حذف دین از صفحه زندگی خود و اجتماع می شمارند و عامل عقب افتادگی جوامع وامانده یا عقب نگه داشته شده را ﭙایبندی به دین و ظوابط مذهبی قلمداد می کند,ضربه خطرناکی است که بر روح حساس و ﭘرشور جوان اثر نامطلوبی بر جای می گذارد.

یکی از روش های دیرین دشمن برای گسترش سلطه خویش,استفاده از باورهای انحرافی در برابر عقاید و ارزش های اسلامی و اصیل است.انان می کوشندمذهب را که عامل بیداری,ﭙویایی,ستم ستیزی,عدالت گستری و فراهم اورنده سعادت دنیا و اخرت است به عامل انزواطلبی,واﭙس گرایی,روهبانیت واحدی شخصی تبدیل کنند و با این شگرد بیشترین سعیشان در درست کردن عقاید نسل جوان بر طبق خواسته ها و اهداف خودشان است.

به تعبیر امام خمینی ره «می خواهند اسلام ناب محمدی را به اسلام امریکایی مبدل سازند».

تاکید بر اختلاف های مذهبی,تکیه کردن افراطی بر تفاوت های شیعی و سنی,ترویج خرافه گرایی,ترویج مذهب های دروغین,تحریف مفاهیم والایی همچون:انتظار,توکل,دعا,قضا و قدر و تعبد و نیز ارائه نظریه های ویرانگر گوناگون علیه مذهب همه برای رسیدن به این هدف شوم سازماندهی و اجرا می شود.در واقع این شبکه های ماهواره هی با روش هایی به وظایف علمی,دینی و حتی طنز درست کردن عقاید مردم می کوشند و این برنامه ها نسل جوان را به ابتذال می کشاند.

″اشاعه فحشا و بی بندوباری″ یکی از کارکردهای رسانه جمعی به ویژه ماهواره,مفهوم سازی و به تبع ان شکل دادن به هنجارهای مناسب با ان مفهوم است.بر این اساس,ارائه تصویرهای مستهجن و مبتذل و خلاف عفت عمومی از طریق ماهواره ها و نمایش ان ها,یکی از عوامل گسترش بی بند و باری و به فحشا کشاندن جوانان از نوع جرایم جنسی است.

دشمن که همواره اشاعه فرهنگ دینی و اعتقاد به خداوند و معنویات را مانع اصلی هدف های خود می بیند.برای کمرنگ کردن این اعتقادات,با ایجاد خلل در اعتقادات قشر جوان ,در به انحراف کشاندن و بی هویت کردن انان می کوشند.

قران کریم درباره خطر اشاعه زشتی ها در جامعه اسلامی هشدار می دهد و می فرماید:« کسانی که دوست دارند زشتی ها در میان مردم با ایمان شیوع یابد,عذاب دردناکی برای انها در دنیا و اخرت است و خداوند می داند و شما نمی دانید» نور19 در واقع از دیدگاه و منطق قران,بازگو کردن زشتی ها و ارائه ترویج انها نهی شده است;زیرا موجب اشکارسازی زشتی ها و بر ملا شدن انها می شود.

امام رضاع می فرماید:«کسی که گناه را نشر دهد رانده است,و ان کسی که گناه را ﭘنهان سازند,مشمول اموزش اللهی است» شبکه های ماهواره ای در قالب میان برنامه ها و اگهی ها مظاهر ضد اخلاقی را تبلیغ می کنند و این رسانه همچون دیگر ابزار بشری می تواند به ارمان های تعالی بخش انسان ها و جوامع خدمت یا خیانت کند که در حال حاضر ,بیشترین خدمت ماهواره در ایجاد و رواج فساد و فحشا در میان جوانان است.

″نمونه ای از تاثیر ویرانگر ماهواره بر خانواده ایرانی″ اکنون داستان زندگی خانواده ای را ورق می زنیم که ازبی امد های زیان بار ماهواره در امن نمانده است و تا سراشیب و ﭙرتگاه فنا ﭘیش رفته اند.

ﭘدری می گوید:خیلی وقت ها ادم می ماند که چکار کند,ان هم در شرایطی که همه نوع فرهنگ و به وسیله فناوری,به طور غیر مستقیم به مغز انسان می کوبد که«انتخاب کن»من هم به ارزش های فرهنگی خودمان بسنده نکردم و به این فکر افتادم که ماهواره تهیه کنم;هر چند از زیان های این مار خوش خط و خال,در رسانه های همگانی چیزهایی شنیده بودم.خلاصه انتن ماهواره را تهیه کردم و کار ما شب و روز به تماشای تلویزیون و کانال های گوناگون ماهواره بود,از فیلم های خشن گرفته تا صحنه های مبتذل و شرم اور.

در این حال,رفت و امد دختر بزرگم به خانه ما و تماشای ماهواره,او را نیز وسوسه کرد تا شوهرش را به خرید انتن وادار سازد .ﭘس از گذشت چند روز اختلافات دختر و دامادم به گوش رسید.معلوم شد که دخترم با تقلید از هنرﭘیشه ها و خواننده های غر بی هر روز در ﭘی مد و لباس و ارایش و خواسته های دیگر است.

کار از کار گذشته بود که دخترم خانه اش را به حالت قهر ترک کرد.از سوی دیگر ﭘسر 16ساله ام در غیاب من,دوستانش را به دیدن فیلم های ماهواره ای دعوت می کرد.در میان همسایه ها و فامیل انگشت نما و رسوا شده بودم.ﭙسرم هر روز در ﭘی مد و لباس بود و ﭘول می خواست تا خود را به شکل تیپهای مضحک ماهواره ای در اورد.کار به جایی رسید که ﭘسرم رو در روی من ایستاد و احترام ﭘدر و فرزندی را کنار گذاشت.بسیار تندخو,بد اخلاق و بی شرم شده بود.دیگر از کنترل من بیرون رفته بود.در این اوضاع و احوال,دعوا و بددهانی و ناسازگاری شبانه روزی من و بچه ها,خانه را به جهنمی سوزان و گردابی مهلک دراورده بود.

ﭘس ازمدتی ﭘسرم از خانه رفت و تا چند وقت نیامد,به دنبالش رفتم و او را در وضعی تأسف بار و الوده به مواد مخدر یافتم.ﭘسرم به کلی دگرگون شده بود و جوانی اش را بر باد داده بود.اتشی را که با دست های خودم افروخته بودم ,شیره جانم را سوزاند و خاکستر کرد.

دیگر ﭙاهایم سست شده بود و از خود بیزار بودم.راهی برای نجات نمی یافتم.یکی از همسایگان که گویا از دور شاهد نابود شدن خانواده ما بود,به یدنم امد و ﭘیشنهاد کرد که اول انتن و وسایل ماهواره را جمع کنم .در این فرصت ماهواره را جمع کردم ;وسیله ای که در قفا و در ﭙس ﭙرده و دور از چشم مردم و قانون در خانه جا داده بودم,چنان جلوه گری کرد که عالم و ادم با خبر شدند.

تصمیم به خودسازی و بازسازی کانون خانواده گرفتم.از دخترم نیز خواستم که به زندگی اش برگردد و به انچه دارد قانع باشد.به دنبال ﭘسرم رفتم و او را به خانه برگرداندم و زیر بال و ﭘر خود گرفتم.به لطف خدا و اراده خودمان,افتابی دوباره در زندگی ما طلوع کرد و کانون خانواده ما را دوباره گرمی بخشید.

اری,ماهواره حامل ﭙیام فرهنگ مبتذل غرب است,اثر ویران کنند ای بر رفتار و ﭙرورش کودکان و نوجوانان و جوانان دارد و بر خانواده هاست که خود را از اثار ویرانگر این ﭙدیده شوم در امان نگه دارند.

رسانه ها و انتقال ارزش ها و پدیده شکاف هنجاری و ارزشی نسل ها : رسانه ها به عنوان یکی از نهادهای اجتماعی کارکرد انتقال میراث فرهنگی و اجتماعی و ارزش های جوامع را برعهده دارند.

در عصر کنونی با توجه به نقش بارز آنها در جامعه و اطلاع رسانی پیرامون موضوعات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و ...

سعی می کنند الگوهای نوینی را به جوامع وارد کنند تا جایگزین فرهنگ ها و ارزش ها و الگوهای سنتی شوند.

در این رهگذر رسانه ها به عنوان عاملان تغییر و تحول در ارزش ها و هنجارها مطرح هستند به طوری که سنت ها را به مبارزه می طلبند و به صورت یک عامل مؤثر در دگرگونی نگرش ها و رفتارهای نسل جدید عمل می کنند.

یعنی امر می تواند منجر به شکاف نسلی و عدم انتقال تجربیات نسل گذشته به نسل فعلی شود.

نسل فعلی، هر آنچه را که از رسانه می خوانده می شنود و می بیند، ملاک نگرش، عمل و رفتار خود قرار می دهد.

در دوران کنونی نقش نهادهای اجتماعی همانند خانواده ، مدرسه و همسالان در اجتماعی کردن نسل ها تضعیف در مقابل روز به روز بر اهمیت و نقش رسانه ها افزوده می شود.

موضوع مهم دیگر سلطه اطلاعاتی و تکنولوژی غرب است که از طریق آن فرهنگ غربی روز به روز در فرهنگ های دیگر و به ویژه فرهنگ اسلامی رخنه کرده ، سعی در تحمیل و درونی کردن ارزش ها و هنجارهای خود از طریق فن آوری نوین و رسانه ها دارد ، که به تبع آن نوعی شکاف و تضاد بین اولویت های فرهنگی و شیوه های تفکر و نگرش هنجارها و ارزش های نسل جدید با نسل قبلی پدید می آید.

فصل دوم ″گفتگو با اقای فردین علیخواه مدرس دانشگاه و استاد جامعه شناس″ فردین علیخواه,مدرس دانشگاه و استاد جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی,انحرافات و اسیب های اجتماعی,تغییرات اجتماعی و محقق حوزه های ارتباطی است.تحقیقاتی ﭘیرامون ﭘیامدهای اجتماعی فرهنگی شبکه های ماهواره ای در ایران(با معرفی محتوای برنامه های این شبکه ها),ماهواره در ایران:گذشته,حال,اینده,چرا برخی ایرانیان برنامه های ماهوارهای را تماشا می کنند؟(مخاطب شناسی شبکه های ماهواره ای در ایران)از جمله کارهای فارسی اوست.

علیخواه عضو اصلی تیم ﭙژوهشی است که از سال 1380 تاکنون هرساله ﭙژوهشی با عنوان «الگوی استفاده از شبکه های ماهواره ایدر ایران»را به صورت ملی اجرا می کند.او معتقد است درباره ماهواره انقدر مطلب وجود دارد که موضوع هر یک از سوالات گفت و گو را می توان در مصاحبه ای مستقل مورد بررسی قرار داد,ولی از انجا که درگیر مراحل نهایی رساله دکترای خود در رشته جامعه شناسی است,گفت و گوی کامل در این خصوص را به فرصتی دیگر موکول کرد.

برای اغاز بحث بفرمایید که هم اکنون اخرین وضعیت شبکه های تلویزیونی قابل دریافت در ایران چگونه است؟

طبق اخرین امار سایت های معتبر مربوط به صنعت که امروزه حدود 90 ماهواره در جهان فعالیت می کنند که این تعداد ماهواره امواج حدود 7000 شبکه تلویزیونی را ارسال می کنند.از بین این 90 ماهواره امواج حدود 3000 شبکه را بر اسمان ایران می افشانند.اگر شبکه های کارتی یا کد شده را از این تعداد شبکه کسر کنیم میتوان گفت که در کل چیزی حدود 1700 شبکه کد نشده و به اصطلاح باز(free)در ایران قابل دریافت است.

البته باید بگویم که تعداد شبکه های فارسی زبان ماهواره ای با سرعت زیادی در حال رشد است.برای مثال اولین شبکه فارسی زبان در سال 1375 تاسیس شد در حالی که هم اکنون این تعداد به حدود 40 شبکه رسیده است.می توانم بگویم که به طور میانگین هر ساله 5 شبکه به شبکه های فارسی زبان اضافه می شود.

هر ﭘدیده جدید فناوری در بستر تئوریک هم جایگاهی دارد.ماهواره در کجای دیدگاه های نظری قرار می گیرد؟

برخی از نظریه ﭘردازان,تلویزیون های ماهواره ای را-البته در ﭘرانتز بگویم که در واقع رادیو و تلویزیون های ماهوارهای-در چارچوب موضوع رسانه های جدیدnew media واثارimpacts انها بررسی کرده اند.برخی هم بدون انکه بین تلویزیون و ماهواره تفاوتی قائل شوند ماهواره را جزو خانواده تلویزیون محسوب کرده اند و مطالعات تلویزیون را به تلویزیون های ماهواره ای هم تسری داده اند.در اینجا برای مثال رفتار تماشاwatching یا بحث مخاطب شناسیaudience studies در زمینه ماهواره هم قابل مطالعه و بررسی است با این سوال که ایا برای مثال مخاطب جهانی global audience شکل گرفته است یا خیر؟ایا ماهواره,توانایی ایجاد اجتماعات مجازی virtual community را دارد؟ایا در تماشای ماهواره هم ساعات اوج تماشا peak viewing وجود دارد؟امه خودشان را دارند که گفتم همه اینها 24 ساعته ﭘخش می شود.

برای مثال اوایل کودکان از تماشای برنامه های ماهواره ای نهی می شدند ولی امروزه ماهواره و شبکه های کودک ان جزو مامای کودک شده اند,چرا که برای مثال در برنامه های صدا و سیما برنامه کودک زمان مشخص و محدودی دارد ولی در انجا 24 ساعته برنامه کودک ﭘخش می شود و یا ورزش دوستان برنامه های خود را دارند و موسیقی دوستان نیز برنامه خودشان را دارند که گفتم همه اینها 24 ساعته ﭘخش می شود.

ارزیابی من این است که از نظر مخاطب شناسی و دلایل رجوع به ماهواره تفاوت زیادی بین مخاطب ایرانی با مخاطبان تلویزیون در سایر نقاط دنیا وجود ندارد.

ایرانیان نیز عمدتا برای تماشای فیلم و سریال,موسیقی یا شوهای تلویزیونی و برنامه های تفریحی و سرگرمی که شامل ورزش هم می شود به سراغ ماهواره می روند.

حتی به همین دلایل هم سراغ برنامه های صدا و سیما می روند.سایر موضوعاتی که از انها به عنوان برنامه های اقلیت program minority نام می برند عموما به مخاطب خاص است.

درباره بخش اول سوالتان باید بگویم که در یکی دو سال اخیر میزان استقبال مخاطبان ایرانی از شبکه های کشورهای عربی بیشتر شده است.اگر تاریخ ورود ماهواره را به سه دوره ﭙنج ساله تقسیم کنیم ارزیابی من این است که در دوره اول شبکه های کشورهای ترکیه بیشترین بیننده,در دوره دوم شبکه های اروﭙایی متعلق به کشور المان و فرانسه و در دوره سوم شبکه های کشورهای عربی را داشت.البته توجه شود که حدود 60 درصد برنامه های ماهواره هی کشورهای عربی , امریکایی است که با زیرنویس عربی ﭙخش می شود.

فکر میکنید که چه زمینه های اجتماعی, فرهنگی و حتی سیاسی موجب گرایش برخی مردم به شبکه های ماهواره ای می شود؟

این مساله را می توان با توجه به شرایط اجتماعی,سیاسی و تاریخی ایران و در کل روانشناسی اجتماعی ایرانیان تحلیل کرد.نخست انکه ماهواره زمانی مطرح شد- یعنی اوایل دهه 1370- که کشورمان تازه جنگ را ﭘشت سر گذاشته بود و جامعه در حال ﭘوست اندازی بود.رفاه اقتصادی,ارتباط با جهان خارج,رنگ,شادی,مصرف,تبلیغات بازرگانی و مفاهیم دیگر به تدریج به زندگی روزمره تزریق می شد.ﭘدیده ماهواره هم در این شرایط مورد استقبال قرار می گیرد.

نقش ماهواره در چند سال اخیر چگونه بود؟

نکته دیگر ان که در آن زمان جامعه از محدودیت های زمان جنگ که البته در زمان جنگ و در همه جای دنیا طبیعی است دور شده بود.

ماهواره ﭘنجره ای بود که مردم می خواستند از ان دنیا را ببینند.نکته دیگر انکه به هر حال ماهواره یک فناوری جدید بود.

انسان ها نسبت به فناوری جدید کنجکاوند و دوست دارند ان را تجربه کنند.مثل تلفن,تلویزیون و تلفن همراه.

سایر کشورها به ﭘخش برنامه می ﭘردازد و در برنامه های انها همه افکار و جریان ها و فرقه ها حضور دارند.به بیانی در اسمان و از طریق به اصطلاح هواair همه می توانند حرف بزنند ولی در زمین نه.این نظریه به همان اصطلاحی مرتبط می شود که با عنوان ﭘیامدهای رسانه های جدید از ان یاد کردم.

این که با ورود این رسانه امکان شکل گیری اجتماعات سیاسی مجازی virtual community ملیت های مجازی virtual nationality بیشتر می شود.البته باز هم می گویم که بیان اثار ماهواره از حوصله این مصاحبه خارج است.

ارزیابی شما از ماهواره های فارسی زبان چیست؟وضعیت بینندگان این شبکه ها چگونه است؟انها چقدر می توانند در جامعه ایرانی موثر باشند؟

بحث محتوای این شبکه ها و تاثیرشان جداست.در یک نگاه کلی از نظر محتوایی شبکه های فارسی زبان بسیار غیرحرفه ای و ضیف هستند.برنامه های بیشتر این شبکه استودیو محور studio-based است و شاید بتوان برنامه های ان ها را در مربع مجری یا به عبارت بهتر ﭘاسخ –گوی تلفن,بیننده,اگهی و شو خلاصه کرد.ولی این شبکه ها هم مشکلات خودشان را دارند.به هر حال این شبکه ها خصوصی هستند و به علاوه به جای رقابت با یکدیگر هم بیشتر مشغول حسادت هستند.بیشتر این شبکه ها بخشی از وقت مخاطبان را در فحش,دشنام و ناسزا به یکدیگر هدر می دهند.

در یکی دو سال اخیر ظهور شبکه های حرفه ای فارسی زبان اروﭘایی کار را برای شبکه های ضعیف سخت کرده است.شبکه هایی که علاوه بر ﭘخش شو و یا کلیب خوانندگان- که تقریبا همه شبکه های فارسی زبان با این نوع برنامه انتن را ﭘر می کنند- ﭘخش فیلم های روز و برنامه های تفریحی و سرگرمی را اغاز کرده اند.ارزیابی کارشناسی من این است که از بین 40 شبکه فارسی زبان,زیر5 شبکه جزو شبکه اشیانه مخاطبان محسوب می شود.

به نظر من هر چند در سال های اخیر شبکه های ضعیف فارسی زبان بینندگان ایرانی را از دست داده اند ولی این وضعیت به تدریج رو به بهبود است;اصلی این بهبودی حضور گروه های مرجع در این شبکه هاست.حضور ورزشکاران مشهور,ایرانیان نخبه سایر کشورها,هنرمندان و دانشمندان در این شبکه ها بیشتر شده است.

دلیل دیگر شرایط داخلی کشور است.این اصل کلی را بدانید که هر چقدر افراد نتوانند اندیشه ها و خواسته هایشان را از طریق مجاری داخلی بروز دهند به رسانه های ان طرف متوسل خواهند شد.

هر چه رسانه های داخلی بازتر باشند گرایش به ان طرف کمتر می شود.

برای مثال این شبکه ها به طور وسیعی ﭘذیرای نمایندگان جنبش دانشجویی,جنبش کارگری,فعالان جنبش زنان هستند و به هر حال در کشورمان قشر تحصیلکرده و نخبه ﭘیگیر این موضوعات است.در زمینه تاثیر این شبکه ها هم بگویم که به هر حال این شبکه ها باعث رشد انتظارات و خواسته های اجتماعی سیاسی جامعه می شوند.برای مثال اطلاع عمومی از جایی به نام دوبی قبل و بعد از وجود شبکه های فارسی قابل مقایسه نیست.

این شبکه ها سبک زندگی سکولار, لذت جویی,ناسیونالیسم ضد غربی را اشاعه می دهند که البته به طور ویزه جای بحث دارد.

ولی جدای از تاثیر شبکه های فارسی زبان درباره تاثیر ماهواره شواهد زیادی می توان ذکر کرد.من برای درس بررسی مسائل اجتماعی ایران به دانشجویان گفتم که بروند و وضعیت مد زنان شهر را از طریق مصاحبه با صاحبانارایشگاه های زنانه بررسی کنند.یکی از یافته های اصلی این تحقیق انها رواج مد یا ارایش عربی موسوم به خلیجی در بین زنان شهر بود.فکرمی کنید ریشه این امر کجاست؟

من نگاه مدیا دترمینیستی به پدیده ها ندارم ولی فکر می کنم که شکل و شمایل دختران و جوانان ایرانی با نگاه به جهت ال ان بی های دیش های ماهواره قابل پیش بینی است.

زمانی ال ان بی ها به سمت ترکیه بود.جامعه ایران ترکیه زده شد.همه جا موسیقی ترکیه ای‘مد ترکیه ای‘ عکس هنرپیشه های ترکیه روی دیوارهای اتاق جوانان نصب می شد.با امدن سیستم دیجیتال و ماهواره هاتبرد‘عصر مدهای اروپایی رسید.حالا هم بیشتر به سمت ماهواره های عربی است.اکثر ماشین هایی که جوانان در شهرهای بزرگ میرانند موسیقی عربی پخش می کند.ظاهرا عصر امر دیاب و نانسی عجرم رسیده است!چرا نانسی عجرم برای ایرانیان وب سایت فارسی می زند؟چرا برای ایرانیان کنسرت می گذارد؟تاثیر ماهواره بر جوانان همین است.

ایا کشورهای منطقه هم در خصوص ماهواره دچار تنشها و نگرانی هایی هستند؟

هر متنیtext پیامی massage دارد.شبکه های ماهواره ای سراسر پیام اند.البته در کشورهای خاورمیانه هم نگرانی وجود دارد.انان هم نگران فرهنگ بومی شان هستند.انان هم نگران ضعف علایق دینی جوانان شان هستند.ولی انان برای کم کردن این نگرانی ها کار می کنند.پول خرج می کنند.انان با چنگ و دندان (منظورم خشونت نیست) مخاطب بومی را نگه می دارند.به جوانشان می گویند ما 60 یا 70 شبکه خارجی را که جزو بهترین شبکه هاست برایت به شکل دوبله شده و با سانسور اندک و منطقی پخش می کنیم.حال اگر با وجود این شبکه ها از انتن های غیرقانونی استفاده کنی باید جریمه سنگینی بدهی.

یکی از نظریه هایی که در خصوص استفاده از شبکه های ماهواره ای وجود دارد نظریه نزدیکی یا تشابه فرهنگی cultural proximity است که فکر می کنم اشتروبار ان را مطرح کرده است.یعنی مخاطبان شبکه های ماهواره ای دنبال شبکه هایی می روند که با زمینه فرهنگی انان تا اندازه ای قرابت داشته باشند.کشورهای عربی اینگونه شبکه ها را شناسایی کرده اند.من پیش بینی می کنم که در دهه اینده همان طور که زمانی محصولات بولیوود هند درمنطقه حاکم بود محصولات رسانه ای کشورهای عربی حاکم شود.حتما می دانید که مدیر روابط عمومی گروه های شبکه های MBC اعلام کرده است که این گروه به زودی شبکه ای فارسی زبان راه اندازی خواهد کرد که فیلم های روز امریکایی را با دوبله فارسی پخش کند.شما بر حسب این اخبار می توانید اینده را هم پیش بینی کنید.به نظر من صدا و سیما باید بر اساس این اخبار سیاست های اینده نگرانه خود را تعریف کند.

اینده ماهواره را چگونه می بینید؟

با سیاست های رسانه ای و فرهنگی فعلی من معتقدم که گرایش شهروندان به ماهواره بیشتر خواهد شد.ما در سال های اینده شاهد شبکه های فارسی زبان خاص بینندگان اقلیت minority program هم خواهیم بود.یعنی شبکه های فارسی زبان خاص کودکان‘هنرمندان‘دوستداران موسیقی‘علاقه مندان به سیاست و غیره.همچنین شبکه هایی که مخاطب خود را صرفا قومیت های خاص ایرانی تعریف کرده اند.یعنی شبکه هایی برای ترک ها‘کردها‘بلوچ ها.

اگر ما کند پیش برویم مخاطب ایرانی از دست خواهد رفت.نکته دیگر ان که در سال های اینده تاثیرات سیاسی ماهواره ها بیشتر خواهد شد.هم اکنون همه احزاب مخالف جمهوری اسلامی صاحب شبکه ماهواره ای هستند.فرض کنید فقط سه شبکه به اشاعه اندیشه های چپ مارکسیستی می پردازد.همه اقلیت های مذهبی و دینی - قانونی و غیرقانونی- و حتی دراویش دارای شبکه هستند.شبکه هایی که هر شهروند ایرانی با یک تلفن می تواند در ان حضور یافته و نقطه نظراتش را بگوید و حتی عضو انها شود.

چنین وضعیتی موجب بروز بی هنجاری و اشفتگی اجتماعی-سیاسی نخواهد شد؟

من فکر می کنم که همه این ها به سیاست های فرهنگی بستگی دارد.اولا این مطالبی که من گفتم به معنای این نیست که سیاست ممنوعیت لازم است اجرا شود.نه‘باید سواد رسانه ای شهروندان را بالا برد.باید امکان انتخاب شبکه های سالم ماهواره برای شهروندان فراهم باشد.حال چطوری; مسئولان بنشینند و بررسی کنند.همکاران پژوهشگر من هم می توانند به ان ها کمک کنند.شما فرض کنید که ما از اول امدیم و به والدین گفتیم که ماهواره بد است نخرید.خب;برخی خانواده ها گوش نکردند.به هر حال پشت بام های شهر نشان می دهد که چقدر از خانواده ها ماهواره دارند.از ان هشدار جلوتر نیامدیم.نیامدیم بگوییم که حالا به این خانواده هایی که ماهواره دارند چه بگوییم.متاسفانه در بین خانواده ها در خصوص ماهواره شکاف اطلاعاتی یا ان چه درباره اینترنت به کار می برند یعنی شکاف دیجیتالی digital gap وجود دارد.بسیاری از والدین نمی دانند که برای مثال مثلث زردرنگ بالای برخی تصاویر یعنی چه؟علامت خرگوش بالای تصاویر یعنی چه؟و به دلیل ممنوعیت کسی هم در این مورد صحبت نمی کند.نتیجه قابل پیش بینی است.یا فکر کنید یکی از سیاست هایی که اجرا شد ارسال پارازیت بود.این پارازیت ها در طول روز که کودکان و نوجوانان در خانه هستند قطع می شود و زمانی که والدین به خانه می ایند یعنی عصر‘ارسال ان اغاز می شود.

در طول روز نوجوانان به راحتی می توانند به هر شبکه ای دسترسی داشته باشند!ولی این امکان برای والدین وجود ندارد.با امدن ان ها شبکه ها پارازیت می شود.

نتیجه گیری: رسانه ها با وابسته کردن نسل جدید از نظر اطلاعات و دانش و سرگرمی، سعی در دیکته کردن ارزش ها و هنجارهای متضاد و مغایر با فرهنگ غالب دارند؛ به طوریکه به جرأت می توان گفت که نسل فعلی بیشتر برداشت های فکری و ظاهری خود را از رسانه ها می گیرند.

البته نباید به رسانه ها با دید منفی نگاه کرد و نباید کارکردهای مثبت آنها را در عرضه آموزش و اطلاع رسانی و ترویج دانش های نوین و نقش آنها در توسعه جوامع نادیده گرفت.

با دید با شناخت جایگاه رسانه ها در جامعه پذیری و ارائه و انتقال محتواهای فرهنگی به جامعه به تدوین و سیاست گذاری مناسب در جهت استفاده مناسب از آنها به ویژه ماهواره و در جهت تقویت فرهنگ و پالایش عناصر فرهنگی برای ارتقای فرهنگی جامعه و انتقال میراث فرهنگی به نسل آینده کوشش کرد.

تا شکاف نسلی – که حاصل متغیرهای بسیاری از جمله نفوذ و رخنه رسانه ها در فرهنگ و جامعه است .

کاهش پیدا کند یا اصلاً به وجود نیاید.

منبع : روزنامه اعتماد ملی (مقاله افشین محمدی کارشناس ارشد ارتباطات اجتماعی) اینترنت رسانه و مدرنیته (نظر یه اجتماعی رسانه ها) نوشته جان تامپسون کتاب مقدمه ای بر نظریه ی رسانه های جمعی نوشته دنیس مک کوئیل – ترجمه : پرویز اجلالی