بسمه تعالی
پیشگفتار
استاندارد دماسنجهای غلافدار برای گرماسنجها که برای نخستین بار در سال 1354 تهیه گردیده براساس پیشنهادهای رسیده و بررسی و تائید کمیسیون فنی اندازهشناسی برای اولین بار مورد تجدید نظر قرار گرفت و در یازدهمین جلسه کمیته ملی استاندارد اندازه شناسی اوزان و وسایل سنجش مورخ 66/9/30 تصویب شد اینک به استناد ماده یک قانون مواد الحاقی به قانون تأسیس مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران مصوب آذرماه 1349 به عنوان استاندارد رسمی ایران منتشر میگردد .
برای حفظ همگامی و هماهنگی با پیشرفتهای ملی و جهانی صنایع و علوم استانداردهای ایران در مواقع لزوم مورد تجدید نظر قرار خواهند گرفت و هرگونه پیشنهادی که برای اصلاح یا تکمیل این استانداردها برسد در هنگام تجدید نظر در کمیسیون فنی مربوط مورد توجه واقع خواهد شد .
بنابراین برای مراجعه به استانداردهای ایران باید همواره از آخرین چاپ و تجدید نظر آنها استفاده نمود .
در تهیه و تدوین این استاندارد سعی شده است که ضمن توجه به شرایط موجود و نیازهای جامعه حتی المقدور بین این استاندارد و استاندارد کشورهای صنعتی و پیشرفته هماهنگی ایجاد شود .
لذا با بررسی امکانات و مهارتهای موجود و اجرای آزمایشهای لازم استاندارد حاضر با استفاده از منبع زیر تهیه گردیده است :
ISO – 652 – 1975
دماسنجهای غلافدار برای گرماسنجها
1 هدف و دامنه کاربرد
این استاندارد ویژگیهای لازم آن دسته از دماسنجهای غلافدار و با گستره کم , ویژه استفاده در پمپ گرماسنجی و سایر موارد اندازهگیری دقیق تغییر دما را تعیین میکند . این دماسنجها دارای زینهبندی کمکی در صفر درجه سلسیوس نیستند و به همین جهت برای اندازهگیری مطلق دما مناسب نمیباشد ( اندازهگیری مطلق دما معمولا در گرماسنجی مورد نیاز نیست ) مگر آنکه بلافاصله قبل از استفاده با دماسنج استاندارد مقایسه شده باشند .
2 نوع دماسنج
دماسنج باید جیوهای و غلافدار باشد .
3 مقیاس دما
این دماسنجها باید مطابق با مقیاس سلسیوس همانگونه که در تعریف جاری مقیاس بین المللی عملی دما آمده است و توسط کنفرانس عمومی اوزان و مقیاسها پذیرفته شده است و نیز برطبق سیستم بین الملل یکاها , درجهبندی شود .
4 فروبری
این دماسنجها بهتر است برای استفاده در حالت فروبری کلی 1 کالیبره شوند ( یعنی قرائت در صورتی درست است که دماسنج قائم باشد و حداقل تا انتهای ستون مایع در محیطی که اندازهگیری دمای محیط آن مورد نظر است فرورفته باشد .) اما کالیبره کردن میتواند برای استفاده در حالت فروبری 2 بخشی بنا به درخواست مصرف کننده صورت گیرد . در دماسنج فروبری بخشی باید یک خط که حداقل نصف محیط دور غلاف را در بر گیرد در ترازی که برای فروبری درنظر گرفته شده است , حک شود . بهتر است این خط در محل اتصال جایگاه 3 و غلاف قرار گیرد ( در شکل 1 با حرف E علامتگذاری شده است )
5 شیشه
شیشه باید چنان انتخاب و به عمل آورده شود که پس از تکمیل مشخصات زیر را دارا باشد :
5 1 تنشهای داخلی در شیشه باید چنان کاهش یابد که امکان شکستن آن در اثر تغییرات ناگهانی دما و ضربه به حداقل برسد .
5 2 بلافاصله بعد از اینکه دماسنج برای مدت 15 دقیقه در دمائی که C 30 بیش از پائینترین دمای آن است گرم و سپس به طور طبیعی در هوا خنک شود , مقدار تصحیح در قرائت دماسنج در پائینترین دمای گستره اسمی نباید بیش از ºC 0/02 تغییر کند .
5 3 کیفیت روشنی در خواندن زینهها نباید در اثر فرآیند بلورسازی یا تار شدگی کاهش یابد .
5 4 ناخالصیها و عیوب شیشه باید چنان باشد که تغییر شکل در سطح هلالی مایع به حداقل ممکن برسد .
6 گاز پرکننده
بالای جیوه دماسنجها میشود خلاء باشد یا با گاز پر شود , در حالت دوم باید فقط از گازی خشک و بیاثر استفاده شود . در دماسنجی که از گاز پرشده است هنگامی که سطح هلالی مایع در انتهای بالایی جیوه به اندازه ºC 30 تغییر میکند , دمایی که دماسنج نشان میدهد نباید بیش از ºC 0/01 تغییر کند .
یادآوری - اگر فشار گاز داخلی وقتی دماسنج بالاترین دمای خود را نشان میدهد از 0/5 بار 4 تجاوز نکند نیاز فوق تأمین است .
7 ساخت
7 1 شکل
دماسنجها باید راست و مقطع بیرونی آنها تقریبأ دایرهای باشد .
7 2 انتهای بالائی
انتهای غلاف باید با جوش دادن , بسته و یا کلاهکی فلزی پوشیده شود .
7 3 نوار زینه بندی
نوار زینه بندی باید از مادهای مناسب دمای اندازهگیری بوده و با روش نصب نوار سازگار باشد . این نوار باید مقابل لوله موئین چسبیده به آن در داخل غلاف قرار گیرد و محکم و مطمئن به سر دماسنج بسته شود . یک روش مناسب برای نصب نوار زینه بندی این است که انتهای آن را با با ذوب یک لوله میله شیشهای به غلاف جوش دهند ژژ 7 در ضمن انتهای پائینی نوار باید آزادانه در یک جایگاه شیشهای مناسب قرار گیرد . نوار را میتوان به هر روش مناسب دیگری که مانع انبساط تفاضلی نباشد در داخل غلاف نصب کرد .
7 4 لوله موئین
جدار داخلی لوله موئین باید صاف باشد . تغییرات سطح مقطع درونی لوله نباید بیش از 0/05 مقدار میانگین باشد و قطر داخلی لوله موئین باید به اندازهای بزرگ باشد که وقتی افزایش دما به طور یکنواخت در هر دقیقه بیش از ºC 0/05 نیست جهش سطح مایع در لوله موئین بدون ضربه انگشت بیش از نصف یک فاصله تقسیم نباشد .
در مورد دماسنج هایی که برای استفاده در حالت فروبری بخشی کالیبره شدهاند , حجم جیوه در لوله موئین که بین خط فروبری و پائینترین خط زینه بندی عدد نویسی شده قرار گرفته است نباید بیش از حجم هم ارز ºC 2 باشد .
7 5 محفظه انبساط ( محفظه ایمنی )
لوله موئین باید در قسمت بالا دارای گشادشدگی با حجم کافی باشد تا بتوان دماسنج را تا 60 ºC ( 70ºC در مورد دماسنجهای /0/01/42 Ecal و /0/01/45 Ecal) گرم کرد . محفظه انبساط باید گلابی شکل و قسمت نیمکره آن به طرف بالا باشد . شکل آن باید چنان باشد که تا دمای 40ºC سطح هلالی مایع در قسمت باریک لوله بماند .
7 6 محفظه انقباض
یک محفظه انقباض باید ساخته شود به طوری که در صفر درجه سلسیوس جیوه به مخزن برنگردد . این محفظه باید کشیده و تا حد امکان باریک باشد .
7 7 گشاد شدگی لوله موئین
گشاد شدگی لوله موئین نباید در جائی باشد که باعث تغییر در سطح مقطع لوله موئین در قسمت زینه بندی بیش از آنچه در زیر بند 7 4 مجاز میباشد شود .
7 8 اندازه ها
ابعاد این دماسنجها باید مطابق جدول یک و شکل یک باشد .
8 درجه بندی
8 1 زینه بندیها و بازه درجهبندی برای دماسنجها باید مطابق جدول 2 باشد .
8 2 خطوط زینه بندی باید روشن و دارای ضخامت باشند و این ضخامت در هیچ موردی نباید از 0/05 میلیمتر تجاوز کند . این خطوط باید در صفحاتی عمود بر محور دماسنج قرار گیرند .
8 3 ترتیب و عدد نویسی خطوط زینه بندی باید مطابق با یکی از نمونههای شکل 2 باشد . خطوط مربوط به 0/1ºC باید بلند و طول خطوط مربوط به 0/05ºC باید برابر خطوط بلند و طول خطوط مربوط به 0/01ºC باید برابر خطوط بلند باشد . اعداد باید بلافاصله در بالای خطوط مربوط به خود جای گیرند .
8 4 زینه بندی در دماسنج باید تا ده خط تقسیم ( یعنی 0/1ºC) در خارج از حدود اسمی داده شده در جدول 2 ادامه یابد .
8 5 زینه بندی باید در هر تقسیم 0/1ºC عدد نویسی شود . عدد نویسی کامل حداقل باید در هر تقسیم 1ºC و حتی در صورت لزوم به تعداد بیشتر انجام گیرد .
8 6 ماده رنگی پرکننده خطوط , اعداد و علائم باید در شرایطی که قرارداد خریدار و فروشنده ذکر شده است , ثابت بماند .
8 7 خط مبنا
در طرف راست غلاف یک خط پاک نشدنی باید در ترازی مطابق با پائینترین خط زینه بندی اسمی جایگزین گردد تا هرگونه جابجایی زینه بندی به آسانی مشاهده شود .
9 دقت
9 1 خطای زینه بندی
وقتی دماسنج در فشار یک جو قرار میگیرد و ستون مایع بیرونی ( در مورد دماسنجهای فروبری بخشی ) نیز در دمای مشخص شده ( بند 10 ب را ببینید ) است , خطای زینه بندی نباید بیش از 0/1ºC باشد .
9 2 خطای بازه
قدر مطلق اختلاف جبری بین خطاهای هر دو نقطه که فاصله آنها از 50 تقسیم بیشتر نیست در هر صورت نباید بیش از 0/01ºC باشد .
10 علائم
علائم زیر باید به طور ثابت و خوانا روی دماسنجها ثبت شوند :