ارزیابی سیستم آموزشی یکی از جمله عوامل کیفی در ارتقاء کیفیت آموزشی بشمار می آید.ارزیابی تحصیلی عمدتاٌ بر تقاضاهای اجتماعی , نیازهای آموزشی و فراهم سازی آن برای محصلین و معلمین مدارس و تمرکز بر فرآیندهای آموزشی و امور اداری مشتمل می گردد . مطابق قانون ارزیابی عمومی , ارزیابی سیستم آموزشی توسط مؤسسات ملی ارزیابی (INCE) صورت می گیرد . جوامع مستقل نیز عهده دار مسئولیت اجراء و بکارگیری برنامه های ارزیابی و حمایت از بخش (INCE) می باشند . بخش حاضر مختصراً به توصیف فرآیندهای خود ارزیابی در سطوح دانشگاهی و غیر دانشگاهی پرداخته و همچنین به عوامل حمایتی سیستم ارزیابی عمومی آموزشی و اهداف کلی این برنامه می پردازد .
تاریخچه
سیستم آموزشی اسپانیا برای نخستین بار طی سال 1976 و توسط کمیسیون دولتی و ملی مورد ارزیابی قرارگرفت . ارزیابی های آموزشی مطابق قانون فرآیند عمومی آموزش(LGE) مدون سال 1970 به مورد اجرا گذاشته شد . بعدها طی سال 1980 مرکز تحقیق و ارزیابی مدارک و اسناد آموزشی (CIDE) اقدام به چندین ارزیابی ازعناصر اصلی سیستم آموزش غیر دانشگاهی نموده . با آغاز سال 1986, بخش نظارتی آموزش فنی نیز آغاز به فعالیت نمود. طی فرآیند پویایی سیستم آموزشی (LOGSE) درسال 1990 ارزیابی های مهمی صورت گرفته و مؤسسه ملی ارزیابی (INCE) تشکیل گردید . وظیفه اصلی این مؤسسه ارزیابی عمومی سیستم آموزش سطوح غیر انشگاهی است علاوه بر این مرکز تحقیقات آموزشی (CIDE) به اجرای ارزیابی و جمع آوری تحقیقات انجام گرفته آموزشی و تجزیه و تحلیل این قبیل تحقیقات پرداخت . طی سال 1995 , ارزیابی و امور اداری مؤسسات آموزشی مطابق برنامه (LOPEG) در سال 1995 صورت گرفت . طبق برنامه (LOPEG) همچنین روند نظارتهای آموزشی اصلاح گردید . جوامع مستقل نیز عهده دار مسئولیت تنظیم و اجرای برنامه های ارزیابی توسط مؤسسات ملی ارزیابی (INCE) در اجرای ارزیابی عمومی سیستم آموزشی می باشند . گفتنی است که در سطوح دانشگاهی این برنامه ها توسط شورای دانشگاهی تنظیم می گردد . این شوراها به تنظیم برنامه های ارزیابی سیستم دانشگاهی طی سال های 1992 تا 1994 در 17 دانشگاه پرداختند . طرح ملی ارزیابی کیفی دانشگاه ها در پایان سال 1995 برمبنای تجربیات سالهای قبل به اجرا در آمد. برنامه فوق در طول مدت زمان 5 سال باهدف ارتقاء ارزیابی مؤسسات آموزش عالی و دانشگاهها و ادامه رویه های همگون در فرآیندهای ارزیابی به مورد اجرا درآمد.
خود ارزیابی مؤسسات آموزشی
در فرآیند جدید آموزشی و در قالب برنامه LOGSE ، خود ارزیابی مؤسسات بصورت اجباری در کلیه مؤسسات اجراء می گردد. اعمال چنین ارزیابی هایی به ارائه پیشنهاداتی در خصوص قضاوتهای صحیح در مورد موفقیت تحصیلی دانش آموزان منتهی می گردد. بعدها مطابق برنامه LOGSE ، اعمال اینگونه ارزیابی ها در مدارس سراسر کشور گسترش یافت . مؤسسات آموزشی به ارزیابی عملکرد سالیانه خود پرداخته و به ارائه گزارش آن به جوامع مستقل مبادرت می نمایند. خود ارزیابی دانشگاهها نیز در قالب برنامه های خود ارزیابی از دانشگاهها و سنجش کیفیت دانشگاهی به مورد گذارده شد.
خود ارزیابی مراکز آموزش غیر دانشگاهی
مطابق هر دو فرآیند (LODE) و (فرآیند پویایی آموزش) و فرآیند مشارکت و ارزیابی امور اداری مؤسسات آموزشی (LOPEG) ، مراکز آموزشی خود عهده دار مسؤولیت ارزیابی تحصیلی و عملکردی خود در نیل به اهداف پیش بینی شده می باشند . در مراکز آموزش ابتدایی و مقدماتی و تکمیلی متوسطه شورای مدارس مسؤولیت ارائه ارزیابی برنامه ها و فعالیتهای دوره تحصیلی و تجزیه و تحلیل و موفقیتهای مکسوبه دانش آموزان می باشند. مسؤولیت ارائه و ارزیابی پروژه های تحصیلی نیز بر عهده شورای معلمین می باشد . هدف اصلی شوراهای مدارس و مؤسسات ارزیابی برنامه های سالیانه آموزشی و تنظیم نتایج آن بصورت گزارش و ارائه آن به جوامع مستقل می باشد . اجرای برنامه های خود ارزیابی در مدارس و مراکز غیر دانشگاهی از سابقه چند ساله برخوردار می باشد. در این خصوص وزارت آموزش طی سال 97-1996 به اجرای برنامه های ارتقاء سالانه راندمان آموزشی (PAM) پرداخت . هدف از اجرای این برنامه ها، ارتقاء مدیریت کیفی سیستم آموزشی کشور می باشد. برنامه های فوق نیز خود بر مدل خود ارزیابی مؤسسات آموزشی عمومی مبتنی بر منابع اروپایی در مدیریت کیفی (EFQM) مشتمل می گردد. برنامه فوق به مدارس کمک می کند تا به شکل دهی و بهبود برنامه های سالانه خود (PAM) و تجزیه و تحلیل و اجرای این مدل بپردازند .جوامع مستقل نیز عهده دار مسؤولیت اجرای برنامه های ارزیابی در مدارس منطقه ای تحت نظارت خود و اداره مدلهای خود ارزیابی می باشند . ارزیابی مؤسسات آموزشی خود منطبق بر مراکز آموزشی جوامع مستقل می باشد نتایج ارزیابی های تحصیلی به عمل آمده ارتقاء برنامه های تحصیلی و نهایتاً کمک به دانش آموزان در ارتقاء کیفیت آموزشی آنان منتهی می گردد.
خود ارزیابی مراکز آموزش عالی
دانشگاههای اسپانیا موظف به ارائه گزارش سالانه و جامع در خصوص فعالیتهای تحقیقی و آموزشی به جوامع مستقل و شورای دانشگاهها می باشند. همانگونه که قبلاٌ نیز بدان اشاره گردید، طرح ملی ارزیابی کیفی دانشگاهها طی سال (2000 – 1995) و پیرو آن طرح دوم طی سال 2001 به اجراء در آمد . لازم به ذکر است که طرح ملی ارزیابی به مورد اجرا در آمد. طی طرح دوم ارزیابی دانشگاهها، پروژه های آموزشی و ویژگی های ثابت این پروژه ها با ارائه اصول تجدید نظر در این راستا مورد تأکید می باشد. سیستم ارزیابی این بخش خود بر 3 مرحله خود ارزیابی داخلی، ارزیابی خارجی و ارائه گزارش به واحدهای ارزیاب مشتمل می گردد. گفتنی است که گزارش مذکور در شورای دانشگاهی مورد بررسی قرار می گیرد. جوامع مستقل نیز به تشکیل آژانس های ارزیابی دانشگاهی در راستای برقراری هماهنگی با طرح دوم کیفیت دانشگاهی مبادرت می نمایند.
ارزیابی سطوح ایالتی و محلی
جوامع مستقل به اقداماتی در جهت کمک به ارزیابی سیستم آموزشی در حوزه مدیریتی خود می پردازند. از جمله چنین مؤسساتی می توان به مؤسسه ارزیابی کیفیت آموزش جزایر قناری ، شورای عالی ارزیابی و آموزش معلمین اندلس و مؤسسه ارزیابی کیفیت آموزشی در جامعه والنسیا اشاره نمود. از جمله ره آوردهای این مؤسسات می توان به تغییر سیستم آموزشی مؤسسات ، ارزیابی سطوح مختلف سیستم آموزشی و اجرای تجدید نظر در برنامه های داخلی و خارجی مؤسسات آموزشی ، اشاره نمود. برنامه (LOPEG) هیئت بارزسین آموزشی آغاز به فعالیت نمود. از جمله وظایف اصلی هیئت مذکور در بخش نظارت و سرپرستی می توان به نظارت و سرپرستی بر عملکرد مؤسسات آموزشی از نقطه نظر عملیاتی، برقراری هماهنگی و ارتقاء کیفیت آموزش و عملکرد مدارس و بهبود فرآیندهای تعلیمی ، مشارکت در ارزیابی سیستم آموزشی مدارس ، بررسی وظایف مدیریتی حوزه آموزش ارائه خدمات مشاوره و اطلاعاتی به بخش های مختلف جامعه آموزشی ، ارائه گزارشاتی از برنامه ها و فعالیتهای آموزشی جوامع مستقل اشاره نمود.
ارزیابی غیر دانشگاهی
نهادهای مرکزی
مؤسسه ملی ارزیابی کیفیت تحصیلی (INCE) که در قالب برنامه LOGSE ایجاد شده است، تحت حکم سلطنتی مصوب ژوئن سال 1993 اداره می گردد. مرکز ملی فوق متصدی ارزیابی سطوح آموزشی مبتنی بر مصوبه سلطنتی است که بر طبق آن اهداف اولیه مرتبط با جوامع مستقل و مطابق با تصمیمات وزارت آموزش ، فرهنگ و ورزش می باشد . از جمله مهم ترین وظایف مؤسسه ملی ارزیابی کیفیت تحصیلی می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
ارزیابی حدود دوره های تحصیلی سطوح مختلف ، مراحل و درجات سیستم آموزشی، انجام تحقیق و مطالعه در خصوص ارزیابی سیستم، ارزیابی عمومی نوآوری های آموزشی و ارائه نتایج آن، اجرای وسیع سیستم ارزیابی اثر بخشی، اجرای سیستم خود ارزیابی مؤسسات، تدارک و مبادله اطلاعاتی با جوامع مستقل و اتخاذ تصمیماتی در این خصوص، تدارک اطلاعات از بخش های مختلف جامعه و ارائه نتایج آن ، توزیع و انتشار نتایج ارزیابی ها و رشد نوآوری ها در فرآیند ارزیابی تحصیلی