نقش کار در جامعه نقش نیروی انسانی در اقتصاد جامعه هزاران سال پیش وقتی که انسانهای نخستین بر روی کره زمین پراکنده بودند برای ادامه زندگی غذای خودر را بشکلی تامین میکردند و هرچند که در ابتدا بطور غریضی از گوشت حیوانات و برگ درختان استفاده مینموند از آنجایی که انسانها فطرتا خدا جو و دانشدوست میباشد کم کم بکمک تعقل و فکر این دو موهبت خداد دای سعی کردند طبیعت را بشناسند و از آن بهره گیرند و برای این کار به ساخت لوازم اولیه همت گماشتند و اولین لوازم و وسایل کار ساحته شد و نقش انسان در اینجا به اثبات رسید و در نتیجه فرهنگ کار نیز شکل گرفت با پیشرفت بشر و تلاش و کوشش آنان طبیعت به تسخیر آدمی در آمد این روند ادامه پیدا کرد و تا به کشف و اختراعات مهمی از قبیل اختراع ماشین ، بخار ، کشتی ،لوکو مو تیو ، تلگراف،تلفن ، کشف واکسن ، میکروب ،مبا رزه با انواع بیماری ها نقش انسان برجسه تر شد و روابط انسانی ایجاد گردید و نامی بر این روابط نهاده شد که نظام فئودالی یکی از این تشکل ها بود و در این نظام فرهنگ کار و کارگر و کار فرما بوجود آمد که کافرمایان ارباب و کارگران دهقان و روابط آنها یک روابط ارباب و رعییتی و این نظام هرچند که از بی نظامی بهتر بود ولی مطلوب انسانها نبود و استثمار و استعمار و بهرکشی از دهقانان و یا هرکسی که ابزار و وسایل کار نداشت فراوان و نظام دستمزد هم یک نظام عادلانه نبود و افراد زیادی کار میکردند و عده ای محدوی نیز ار دست زنج آنها استفاده میبردند اما جامعه انسانی رو به پیشرفت بود و این پیشرفت نیاز های جدید را طلب میکرد و همجنین فرهنگ جدید ؛ تا اینکه اختراعات و کشفیات بشر در گذشته زمینه ساز انقلاب صنعتی در اروپا گردید و با شروع این انقلاب کارخانجات عظیمی بوجود آمد و نظام فئودالی نیز کم کم از جامعه رخت بر بست و جای خود را به نظام صنعتی داد و جامعه جدید شکل گرفت کار و فرهنگ کار نیز عوض شد و کار فرمایان و کار گر ان جا یگزین ارباب و رعییت گردید ند و نظام کاری نیز شکلی جدید بخود گرفت و برای هماهنگی بین کار فرما و کارگران یک نظام حقوقی نوشته شد و این نظام حقوقی قانون کار نام یده شد و همه این مجموعه در زیر چتر این نظام حقوقی بکار پرداختند و با گشترش نیازها و همچنیین کار ها و کارخانه های جدید و پیچیده میطلبید که کارگران و هم کار فرمایان خود را به علم روز آشنا و هم از وسایل و تکنیکهای جدید استفاده نمایند ،امروز چرخهای عظیم تولید در سراسر دنیا بدست نیروی های انسانی متخصص به گردش در میآید میتوان این عصر را عصر الکترونیک ، تکنولوپهای پیشرفته ( بیو تکنولوژی ، نانو تکنولوژی ، کامپوزیت ها ، هسته ای ) نامید تا جاییکه گسترش واحد های صنعتی را در جایجای دنیا از جمله کشور عزیز مان ایران میشود دید و امروزه بر کسی پوشیده نیست که این واحد ها بدست نیروی توانمند انسانی اداره میگردد و نقش این نیروها بخوبی آشکار است نقش تشکل های صنفی در تقویت فرهنگ کار اشاره: ، ، ، و از جمله تا لیفات دکتر ابراهیم فیوضات در حوزه جامعه شناسی صنعتی و سیاسی است.
فیوضات دکتری خود در جامعه شناسی را از کشور فرانسه گرفته است.
اجرای طرح تحقیقاتی بهانه ای برای گفت وگو با این عضو هیا ت علمی دانشگاه شهید بهشتی فراهم ساخت تا درباره صنعتی شدن، فرهنگ کار و موانع آن به گفت وگو بنشینیم.
با ما همراه باشید: آتیه: آقای دکتر فیوضات!
شما از جمله کسانی هستید که از فرهنگ کار به عنوان پیش نیاز صنعتی شدن جامعه یاد می کنید.
به نظر شما مهم ترین دلایل نهادینه نشدن این فرهنگ در جامعه ایرانی چیست؟
اساساً شما را چگونه تعریف می کنید؟
ابراهیم فیوضات: فرهنگ کار را می توان مهم جلوه داد و برجسته کردن کار تعریف کرد.
توجه به این موضوع خود نتیجه صنعتی شدن جوامع است.
اهمیت دادن به تخصص و تقسیم کار یکی از نیازهای اصلی صنعتی شدن جوامع و از مؤ لفه های تشکیل دهنده فرهنگ کار است.
تخصصی شدن فعالیت ها و رعایت تقسیم کار نوعی مسئولیت پذیری را که خود از جلوه های اصلی بالا بودن فرهنگ کار است در پی دارد.
از سوی دیگر بدون رشد عقلانیت نمی توان در انتظار صنعتی شدن نشست.
فراهم آوردن امکان تصمیم گیری براساس عقل و درایت در تمام مراحل زندگی به ویژه از دوران کودکی از جمله بنیان های اصلی و تا ثیرگذار در ایجاد و تقویت فرهنگ کار محسوب می شود.
از سوی دیگر، توجه و اهتمام واقعی به علم عامل اصلی صنعتی شدن جوامع است.
در مقابل عدم اهتمام به دستاوردهای علمی و کارشناسی دلیل اصلی نهادینه نشدن فرهنگ کار در جامعه ایرانی است.
این در حالی است که جامعه ایرانی هنوز اهمیت را مورد توجه قرار نداده است.
اساساً بدون شک علمی و بدون فراهم کردن امکان تا ثیرگذاری واقعی پژوهش، صنعتی شدن یک سراب است.
بسیاری از مسائل خرد و کلان ما در این زمینه به سیستم آموزشی در تمامی مقاطع به ویژه مقاطع ابتدایی بازمی گردد.
چرا که کودکان ما از ابتدا باید جستجوگر باشند یعنی احساس کنند که می توانند تمامی مشکلات را از طریق پرسشگری و جست وجوی راه حل های منطقی و استدلالی حل کنند.
واقعیت بسیار تلخ در مورد جامعه ایرانی آن است که ما به سختکوشی عادت نکرده ایم.
وابسته بودن به درآمد عظیم نفت در دهه های اخیر ایرانی ها را به نوعی کاهلی عادت داده است.
حال آنکه شاید بتوان از سختکوشی به عنوان اصلی ترین مؤ لفه تشکیل دهنده فرهنگ کار یاد کرد.
مدل آموزشی -درسی ایرانی بر حفظ و اتکای بیش از اندازه بر هوش استوار است.
نگاهی به نحوه طراحی سوا‡ لات درسی یا آزمون های تعیین کننده سرنوشت دانش آموزان نظیر کنکور مؤ ید این ادعاست.
این در حالی است که صنعتی شدن تمامی جوامع غربی حاصل ریاضت اقتصادی-اجتماعی مردم آن جوامع بوده حال آنکه مدرنیزه شدن جامعه ایرانی در نتیجه ثروت بادآورده نفت بوده است.
آتیه: این دلایل در عرصه اقتصادی چگونه قابل تحلیل است؟
-غلبه فرهنگ کاسب کارانه مبتنی بر داد و ستد و شیوه دلالی باعث شده که روحیه کار مبتنی بر تولید تضعیف شود.
چنین روحیه ای نه تنها مردم را نسبت به در پیش گرفتن شیوه های تولیدی بی انگیزه می سازد، بلکه مقدمات داد و ستد ربوی را نیز فراهم می کند.
اتکای بیش از اندازه به درآمدهای نفتی طی دهه های اخیر نیز مزید بر علت شد و ایرانی ها را بیش از گذشته نسبت به فعالیت های مولد بی انگیزه ساخت.
آتیه: نمی توان از فرهنگ کار صحبت کرد و بر نقش تشکل های صنفی تا کید نکرد.
جایگاه این تشکل ها را در ترویج و تعمیق فرهنگ کار چگونه ارزیابی می کنید؟
-تشکل های غیردولتی نقش بی بدیلی را در ایجاد و تقویت فرهنگ کار دارند.
اساساً به نظر می رسد صحبت از صنعتی شدن بدون در نظر گرفتن جایگاه تشکل های صنفی و کارکرد آنها امکان پذیر نباشد تجربه جوامع پیشرفته خواه از نوع غربی یا شرقی نیز مؤ ید این نظر است.
تشکل های صنفی به ویژه از نوع کارگری، کارمندی یا هر نوع دیگر نقش واسطه را بین نیروی انسانی و مدیریت یک واحد اقتصادی ایفا می کند.
این واسطه، از طریق کارکرد چانه زنی و توافق جمعی نقش قابل ملاحظه ای در تنش زدایی بین کارگران و کارفرمایان دارد.
به گونه ای که از ایجاد بحران های بزرگ اجتماعی جلوگیری می کند.
در مقابل نبود آنها شرایط را شکننده می کند.
تشکل های مدنی با آموزش و فراهم کردن تجربه اندوزی اعضا، شرایط را برای نهادینه کردن پیش نیازهای پیشرفت جامعه به وجود می آورند.
عده ای فکر می کنند که می توان نیروی کار را از طریق بخشنامه و دستورالعمل آموزش داد یا تربیت کرد، حال آنکه هیچ سازمان یا نهاد رسمی و غیررسمی نمی تواند، جایگاه تشکل های صنفی را بگیرد.
تشکل های صنفی کارکرد ارشادی نیز دارند و می توانند نقاط ضعف اجتماعی-اقتصادی را برطرف سازند.
به جرا ت می توان ارزیابی کرد که بخش عمده ای از مشکلات جامعه ایرانی در زمینه فرهنگ کار و حرکت به سوی صنعتی شدن ناشی از نبود تشکل های صنفی در بسیاری از حوزه های فعالیت اقتصادی است.
آتیه: چگونه می توانیم راهکاری عملی برای تقویت فرهنگ کار به دست آوریم؟
-حرکت به سوی صنعتی شدن مستلزم برخورداری از پیش زمینه تاریخی است که فراهم آمدن آن در کوتاه مدت امکان پذیر نیست.
با این حال نباید به این بهانه دست از تلاش کشید.
تجربه بسیاری از کشورها نشان می دهد که در صورت برخورداری از استراتژی های جامع و تبدیل آن به برنامه های مشخص و معین می توان به توسعه دست یافت.
اهتمام به نقش نخبگان علمی، فکری، فرهنگی و اجتماعی بسیار بیش از گذشته باید مورد توجه قرار گیرد.
بدون شایسته سالاری مفهوم صنعتی شدن تهی از معناست.
جنبه دوم به تقویت جنبه های صنعتی کار و الویت دادن به تولید نقش تشکل های غیردولتی (NGO) بسیار ارزنده است.
نادیده گرفتن شایسته سالاری، بی توجهی به نقش تاریخی نخبگان و ضعیف بودن تشکل های مدنی دست به دست هم داده تا ایرانیان، تهی از ذخیره تاریخی و تجربه گذشته باشند.
شاید به همین دلیل است که میل ما به گسست بسیار بیشتر از وحدت باشد.
آتیه: با وجود تفاوت بین جوامع، آیا می توان از تجارب آنها استفاده کرد؟
-با وجود تمامی تفاوت موجود در بین کشورهای توسعه یافته یا حتی در حال توسعه، نقطه مشترک در این بین به سخت کوشی یا آنچه من از آن به عنوان ریاضت یاد می کنم مربوط می شود.
این ویژگی به خصوص درباره کشورهای شرق دور و جنوب شرق آسیا کاملاً مشهود است.
نگاهی به تجارب آنان حاکی از این است که همواره شهروندان سخت کوش بر افراد دارای استعداد ترجیح داده شده اند.
این گفته من به معنی نادیده گرفتن افراد مستعد نیست.
به جای تربیت افراد شاخص که پس از مدتی سر از کشورهای پیشرفته درمی آورند باید اهتمام خود را به سخت کوشی بدهیم نه استعدادیابی صرف.
بزرگ ترین فایده تغییر اولویت از اولویت استعداد به اولویت سخت کوشی این است که امکان مشارکت بخش بیشتری از جامعه در مسائل اجتماعی نیز فراهم می شود.
علاوه بر این شایسته سالاری نیز در عمل محقق شود.
آتیه: مهم ترین نتیجه به دست آمده انجام تحقیق چه بوده است؟
-در این تحقیق ادبیات طنز ایران را در سه مقطع قاجاریه، پهلوی و جمهوری اسلامی مورد توجه قرار داده ام.
البته علاقه مند بودم که جنبه های دیگری از ادبیات را نیز مورد توجه قرار دهم که به دلیل وسعت کار، امکان پذیر نبود و به حوزه طنز بسنده کردم.
بررسی طنز در این سه دوره نشان می دهد که چه بعد و چه قبل از ورود صنعت به ایران، هیچ گونه اثری درباره تولید، محیط کار و رابطه نیروی انسانی با فضای کسب و کار وجود ندارد.
تا سف برانگیزتر آنکه در دوره های پهلوی و جمهوری اسلامی آنچه درباره کار گفته شده در حد پیله وری و داد و ستد محدود می شود.
آنچه در دوره پهلوی به ویژه پس از شهریور سال 1320 نیز آمده است به صورت یک طرفه و تنها در مورد کارگران گفته شده است.
متا سفانه در این عرصه نیز هیچ صحبتی درباره محیط کار، مدیریت و نقش کارفرمایان وجود ندارد.
بررسی دوره جمهوری اسلامی نشان می دهد که کار و فعالیت جدی و نیز تلاش مستمر برای رسیدن به موفقیت مورد توجه قرار نمی گیرد.
جوانان و جویندگان کار بیشتر در صددند که بدون تلاش به ثروت و موقعیت ممتاز دست پیدا کنند.
اشاره: ، ، ، و از جمله تا لیفات دکتر ابراهیم فیوضات در حوزه جامعه شناسی صنعتی و سیاسی است.
آنان شانس و تصادف را مهم ترین عامل در دستیابی به موفقیت می پندارند و تلاش حداقل تا ثیر را دارد که این طرز نگرش بسیار بسیار مایه تا سف است.
آتیه: منابع مورد استفاده شما در این تحقیق کدام بوده اند؟
-در دوره قاجاریه، صابر طنزپرداز معروف آذربایجان، دهخدا و نسیم شمال، در دوره پهلوی ملک الشعرای بهار و پروین اعتصامی برای دوره اول پهلوی و سه دوره از فعالیت مجله توفیق و در دوره جمهوری اسلامی نیز مجله گل آقا.
آتیه: ادبیات یا به طور کل فعالیت های فرهنگی چه تا ثیری بر حرکت جوامع به سوی توسعه و پیشرفت دارند؟
رابطه متقابل این دو را چگونه ارزیابی می کنید؟
-از نظر من و براساس تحقیقات و پژوهش های صورت گرفته در این زمینه، ادبیات یا همانگونه که شما اشاره کردید، فعالیت های فرهنگی تا ثیری مستقیم و قابل توجه بر فرایند توسعه جوامع ایفا می کنند.
تجربه غرب نیز نشان می دهد که ادبیات یا عنصر فرهنگ تا ثیر بسزایی دارد.
تحولات ادبی قرن های 13 تا 15 در اروپای غربی تا ثیر خود را به جا گذاشته و انقلاب صنعتی را به وجود می آورد.
ظهور شخصیت های بزرگ ادبی نظیر میلتون، چوسر، شکسپیر و سروانتس در فضای آن روز اروپا را نمی توان تصادفی تلقی کرد.
آتیه: زمانی که از ادبیات صحبت می کنیم، به طور مشخص کدام نوع از ادبیات را مورد نظر داریم؟
-مقوله فرهنگ ضمن تا ثیرگذاری بر مسائل اجتماعی-اقتصادی خود نیز از فضای کلی جامعه تا ثیر می پذیرد.
در هر دوره باید به دنبال ادبیات متناسب با آن دوره باشیم.
زین العابدین مراغه ای در سفرنامه خود با عنوان که همزمان با اوج گرفتن انقلاب صنعتی در اروپا در اوایل دوران قاجار نوشته شده از زبان ابراهیم بیگ قهرمان داستان آورده است: متا سفانه در دوره های بعدی چنین ادبیاتی که مسائل اجتماعی-اقتصادی را مورد توجه قرار دهد، تداوم داده نشد.
ژاپنی ها هر روز که وارد کارخانه می شوند، ترانه صنعتی می خوانند.
ما نه تنها ترانه صنعتی نداریم بلکه ادبیات ما هم کمترین ارتباط را با مقوله صنعت یا به طور کل سبک و کار و تولید برقرار کرده است.
منظور از ادبیات در اینجا، هر نوع محصول فرهنگی اعم از شعر، موسیقی، مجسمه سازی، سینما و تئاتر است که باید بعد اقتصادی-تولیدی جامعه را نیز مورد توجه قرار دهد که متا سفانه این گونه نیست.
تمامی قهرمانان داستان های ادبی در گذشته و حال، روستایی یا اهل ایل هستند.
اساساً محیط صنعتی هیچ گونه حضوری در ادبیات ما ندارد.
ایران در حال حاضر دارای میلیون ها دستگاه خودرو، هفت هزار واحد صنعتی بزرگ و 3 میلیون کارگر صنعتی است، اما ادبیاتی متناسب با این شرایط صنعتی نداریم.
ادبیات ما در حوزه صنعت غایب است و به طور عمده در محیط های پیله وری خلاصه می شود.
نویسنده ها یا کارگردان های ایرانی کمتر درباره محیط کار، تولید و صنعت از خود اثر به جا گذاشته اند.
نمی توان مسائل فرهنگی را در گرایش مردم به سمت کارهای دلالی یا بساز و بفروشی نادیده گرفت.
البته این مشکل مختص ایران نیست و نگاهی به کشورهای منطقه مشخص می سازد که همسایگان ما نیز با چنین مسائلی دست و پنجه نرم می کنند.
ما نه تنها در داخل با کمبود این نوع ادبیات مواجه هستیم بلکه از تا ثیرپذیری از همسایگان خود نیز محروم هستیم.
کشورهای اروپایی تا ثیر قابل ملاحظه ای بر یکدیگر گذاشته اند و توسعه چند کشور پیشرفت دیگر کشورها را دربرداشته است.
نویسنده هایی همچون ژول ورن در اروپای آن زمان با الهام از عنصر تخیل تا ثیر قابل توجهی را در ایجاد خلاقیت برای کودکان و نوجوانان به همراه داشته اند.
لئوناردو داوینچی دو قرن قبل از آغاز به کار سینما، فضای استفاده از آن را طراحی کرده است.