موش راسته جوندگان (Rodentia) به سه زیر راسته تقسیم می شود.
Sciuromorpha (سنجاب شکلان) Hystricomorpha (تشی شکلان) Myomorpha (موش شکلان) Mymorpha به چهار تیره تقسیم می شود؛: تیره موشهای دوپا Dipodidae ،تیره موش های درختی Muscardinidae ،تیره موشهای حقیقی Muridae ،تیره Cricetidae .
راسته جوندگان در هر نیم آروره یک دندان یا به طور کلی دو دندان پیشین در جلو دارند از خصوصیات مهم آنها این است که دائم می جوند به این دلیل که جلوی دندانهای آنها از مینای سخت وسطح پشتی دندان از عاج در حال رشد تشکیل شده است واگر تغذیه انجام ندهند دندانهای بالا به علت رشد عاج( بعداز 48 ساعت) بزرگ شده و جونده قادر به تغذیه نیست.
در حد فاصل بین دندانهای پیشین تا آسیا فضایی بدون دندان وجوددارد به نام دیاستما، که حفره دهانی به دو بخش تقسیم می کند.
تقسیم بندی براساس نحوه قرار گیری دندانها: Prodont: به سمت جلو می باشد Orthodont: به صورت عمودی است.
Opisthodont: دهان به سمت عقب است.
فرمول دندان برای هر نیم فک: (آسیا) (پیش آسیا) (نیش) (پیشین) یکی از راههای مهم شناسایی براساس دندانها می باشد(شکل و تعداد و…) مشخصات ظاهری: طول بدن (از نوک بینی تا آخرین استخوان دم) طول دم (دم را خم کرده و به سمت بالا می گیریم تا اندازه گیری انجام می شود.) طول لاله گوش( از نوک لایه گوش تا انتهای آن) طول کف پای عقب (از پاشنه پا تا قبل از ناخن در بلندترین انگشت بدون محاسبه ناخن) وزن فاکتورهای دیگر: رنگ بدن ورنگ موهای جونده( در انتهایی ومیانی وابتدایی رنگ، متفاوت است.) رنگ سطح زیرین شکم، وجود دسته مو در انتهای دم،طول سبلیها،رنگ ناخن ها (سفید،سیاه، طوسی) استخوان جمجمه: پوست را از انتهای بدن بر میداریم وپوست کنده شده را نباید دور اندازیم، بعد از ان جمجمه راتمیز کرده و بعد براساس 23 فاکتور در رابطه با جمجمه می تواند جونده را شناسایی کرد.
راههای شناسایی: خود جونده دیده شود.(در منزل ،باغ و مزرعه) فضله دیده شود.
ردپا یا اثری دیده شود.(آرد وپودر تا لک را کنار دیوار می ریزند تا رد پای موش دیده شود.) نحوه مبارزه: موشها تعداد زیادی لانه در زمین حفر می کنند که یک یا دو مسیر آن اصلی است وباقی مسیرها انحرافی می باشد، برای شناسایی لانه فعال باید تمام لانه ها شبها با خاک پوشانید.
صبح روز بعد تعدادی از لانه ها باز شده اند واین لانه های باز شده ،فعال هستند و مبارزه علیه آن صورت می گیرد.
برای مبارزه از طعمه مسموم نیز می توان استفاده کرد که در فصول تابستان و بهار از سموم همراه با طعمه آبدار(فسفر دوزنگ، هویج، خیار،علوفه، سبزیجات) و در فصل پاییز از سم به همراه طعمه خشک (مغز گردو یا بادام) استفاده می کنند، این طعهم ها نباید با دست انسان تماس داشته باشند چون موشها به بوی انسان حساس هستند.
سموم ضد انعقادی: در مصرف این سموم حتما باید Dose کامل به بدن جونده برسد و (2-7) روز بصورت مداوم تکرار شود در نهایت از روز (14-7) باعث مرگ جونده می شود، این سموم فاکتورهای انعقاد خون را از بین می برند وباعث نازک شدن مویرگها و رگهای نازک و در نتیجه خونریزی ونهایتا مرگ می شود.
فسفر دورنگ: این سموم در معده گاز فسفید آزاد می کنند ولی چون جونده این اثر (گاز فسنید) را به سایرین انتقال می دهد موشهای دیگر تغذیه نمی کنند پس تاثیر سم کاهش می یابد.
در نتیجه این سموم باید همزمان مورد استفاده قرار نگیرند.
فسفر دوزنگ آلودگی ثانویه ندارد یعنی اگر موجودی از لاشه موش تغذیه کند و Dose کامل سم به بدن آن برسد باعث مرگ حیوان نمی شود ولی کلرات از سموم ضدانعقادی است این اثر را دارد.
در تله گذاری،تله ها باید از قبل آماده باشند و تله ها برای گونه های روز فعال وشب فعال تفاوت دارند.برای گونه های روز فعال قبل از طلوع آفتاب باید تله گذاری انجام گیرد و رد مورد گونه های شب فعال قبل از غروب آفتاب تله گذاری صورت میگرید که آنها را به فاصله (1-2m) و به صورت زیگزاگی قرار می دهیم ولی در گونه های روز فعال قبل از طلوع آفتاب شروع و تا غروب آفتاب حتما باید انجام شود.
شناسایی لانه فعال: 1)تار عنکبوت و بقایای گیاهی دیده شود.
2) فضله تازه دیده شود و رد پا وجود داشته باشد.
خاک تازه جلوی دهانه لانه دیده شود.
مبارزه کلی با موشها: 1) مبارزه دسته جمعی 2) کنترل راههای فاضلاب و طبقات ساختمانها که به هم راه دارند 3) تشخیص جونده در طبقات با مشاهده آثار و فضله مبارزه با موشها روستا: با قاشقی که روی چوب بلندی بسته شده، طعمه را داخل عمق 50cm حفره موش قرار می دهیم.
قرار دادن جعبه چوبی کنار دیوار که دارای دو در است.(خروجی و ورودی) که طعمه راداخل آن قرار می دهند.
برخورد باموش مرده: بلافاصله موش مرده را داخل کیسه پلاستیکی قرار میدهیم و درش را محکم می بندیم بعد با اسپری حشره کش مکان را ضدعفونی می کنیم تا مایتها و شپشها نابود شوند چون این عوامل بیماریزا هستند وباعث انتقال بیماری یم شوند.
مبارزه با خرگوشها: بستن توری و یا گونی در فاصله m1 تنه درخت که دور درخت می بندند،بستن دهانه ورودی نهرها با توری، استفاده از طعمه مسموم که در تابستان (مرطوب) و در پاییز( خشک ) می باشد.
مبارزه با جوجه تیغی و تشی: تشی حدودا cm) 100-70) طول دارد، وشب فعال است.و مسافت زیادی را لانه تا محل خسارت طی می کند و لانه آن معمولا قنات و غار است.
برخی به اشتباه فکر می کنند که جوجه تیغی هنگام خطر تیغ پرتاب میکند ولی این گونه نمی باشد بلکه تغیهایی در شرف افتادن هستند که در زیر آنها تیغ های جدید جوانه می زنند و آنها به تیغ اصلی فشار وارد کرده واین فشار باعث افتادن تیغ می شود پس این به معنای پرتاب تیغ نمی باشد.
در مورد حواس جوندگان این نکته قابل تامل است که آنها حس بویایی و لامسه قوی دارند ولی حس بینایی آنها ضعیف است.
مقایسه گونه ها و جنسهای مختلف موش: 1)خانواده Muridae: موشهای مهم وخسارت زایی این خانواده موش خانگی (M.musculus) و موش ورامین (Nesokia indica) می باشد که موش ورامین را از طریق بینی فرو رفته و شکافدار و هم چنین دندانهای ردیف بالا که کاملا هویدا می باشد می توان شناسایی کرد.
موش ورامین در مناطق مرطوب کنار جوی و مزارع صیفی ویونجه و در حرارتهای پایین دیده می شوند.
موش خانگی دارای جثه ای کوچک است که دم دراز بدون مو(فلس مانند) دارد ورنگ بدن آن تیره می باشد و دارای ناخنهایی به رنگ روشن هستند.
خانواده Cricetidae: سه جنس مهم این تیره (مریونها، رمبومیس، ژربیلوس) می باشند.
Meriones: این جنس در مناطق خشک و بیابانی زندگی می کند، مشخصه مهم این جنس دندانهای پیشین است.
که دارای 1 شیار می باشد، رنگ بدن آنها تقریبا قهوه ای است.
ناخنهای این موشها تیره است ولی نوک آنها روشن می باشد.
و دم این موشها مودار است و در انتها به شکل جار می شود.
Rhojbomys: این جنس نیز در مناطق خشک دیده می شود و تفاوت آن با (Meriones) در وجود 2 شیار دندانهای پیشین است.
Gerbillus: جنسی فوق العاده کوچک وظریف است.
که دم آن در انتها مودار است گونه (G.nanus) به موش زیبای زاگرس معروف است.
موشها به خاطر حرارت کم وخنکی هوا در زیر زمین زندگی می کنند.
آنها دالانهای زیادی حفر می کنند، که در این دالانها اتاق پیرها، اتاق زایمان و اتاق بچه ها به صورت مجزا از هم وجود دارد.
تمیزترین لانه مربوط به جوندگان است که هیچ فضله ای داخل آن وجود ندارد.
موشها هنگامی که متولد می شوند،پوست نازکی دارند وبعد از (8-7) روز موها روی بدن ظاهر می شود.
طول عمر موشها (21-8) ماه است و در دو ماهگی بالغ می شوند.در هر زایمان بین (17-3) نوزاد میزایند و طول دوره بارداری 21 روز است وپس از زایمان بعد از 40 روز مجددا قدرت باروری دارند.
موشهای شب قعال حس لامسه خوبی دارند و از موی ویبراسه استفاده می کنند.
موشها نسبت به نور خورشید حساسند واگر نیم ساعت جلوی آفتاب قرار گیرند از بین می روند.
در طول سال از گز، تاغ و بذر آنها استفاده می کنند ولی موشهای مناطق خشک از ریشه های گیاهان و ساقه های قطور آنها استفاده می کنند.
از راههای نگهداری موشها تاکسیدرمی است.
روش پوست کندن که پوست شکم را کنده و موش را روی شکم می خوابانند وکف یک دست و پا را بر میگردانند هم روش دوم نگهداری موشها می باشد.
در آزمایشگاه روی خانواده های Cricetidae,Muridae بررسی هایی انجام شد.
به این صورت که موشها را داخل الکل و آب (75%)قرار میدهند ولی و اکثرا جوندگان را در الکل بالای (85%) وفرمالین نگهداری می کنند، موش را بیرون آورده و داخل سینی یم گذاریم بماند، بعد از مدتی موش را زیر بینوکولر قرار داده وبه کمک پنس وقلم مو، شپش، کک، کنه سخت ونرم را جدا میکنیم واین انگلها را داخل شیشه ریخته و برچسب نامشان را می چسبانیم.
زنبور راسته Himenoptera خصوصا خانواده Apodidea جنس Abid(زنبور عسل) در این حشرات دارای زندگی اجتماعی است.
کلونی زنبور عسل شامل: ملکه، کارگر، نر:نر کارگرها در پاییز اواسط مهر تا نیمه دوم فرودین زنده هستند اما طول عمر حشراتی که از فروردین تا مهر به دنیا می آیند کمتر است و 21 روز در کندو هستند.
دوره جنینی آنها 3 روز تا 21 روزگی لارو است وسپس به حشره کامل تبدیل می شود لارو دارای 5 سن است.3 روز اول تمیز کردن شانها و 3 روز بعد وظیفه تغذیه و آب آوری تا انتها و پس از 21 روز از کندو خارج شده وشناسایی گلها را برعهده دارند.
بعد از این مدت وظیفه فشرده کردن گرده گل را برعهده دارد.
-اگر میزان گرده گل در کندو کاهش یابد میزان تخم ریزی ملکه کاهش می یابد.
ملکه در 24 ساعت 1500-1000 تخم می گذارد.
زنبور کارگر گرده گل را داخل کندو می آورد واز روی بدن پاک می کند وکارگرهای دیگر این گرده ها را فشرده و در حجره های مخصوص قرار میدهند وروی آن را با موم می پوشانند.
دوره جنینی ملکه 16-15 روز است و زودتر بدنیا می آید، قطر واندازه بیشتر، بدنی قعه وکشیده دارد.
در ماده ها تخم ریز به اندام نیش تبدیل می شود در 15 روز اول کیسه زهر فاقد زهر است.ولی پیش از این مدت کیسه زهری پر می شود چون وظیفه حفظ کلونی را برعهده دارند.
در روی نیش زنبور عسل خارها به سمت بالا است وپس ازوارد کردن نیش، خارج کردن آن ممکن نبوده و نیش و کیسه زهری آن درمحل نیش زدگی باقی می ماند کیسه زهر دارای ماهیچه خودکار است وزهر را پمپاژ می کند زنبور عسل 1 بار بیشتر نیش می زند.
اما در سایر زنبورها خارها برعکس است.
درشان زنبور عسل ملکه به ترتیب تمام حفره ها را تخم گذاری میکند و اگر فقط 1 حجره را فراموش کرده باشد ملکه باید عوض شود.
تعویض ملکه: 1-کندو را از ملکه یتیم کنیم( کندورا فاقد ملکه کنیم) زیرا ملکه در کندو دائما فرومون تجمعی ترشح کرده که در غیر اینصورت کارگرها ملکه شده وتخم گذاری می کنند.
این فرومون باعث فرمان پذیری کارگرها می شود که کندوی نرزا منهدم می کنند.
در سه روز دوم خود ملکه یا تخم آن اگر مشاهده نشد کند وفاقد ملکه بوده و باید ملکه جدید را جایگزین کرد.برای این کار باید حداقل 5 روز از یتیم شدن کندو گذشته باشد.البته درکارگرها این فرومون تا 10 روز باقی می ماند.
و پس از 10 روز شروع به تخم گذاری میکنند.
شهد پس از اینکه وارد کندو شد رطوبت بالایی دارد.
از وظایف زنبور کارگر در شب کاهش رطوبت شهد است به این صورت که مقداری از عسل را روی خرطوم ریخته و جمع باز میکنند.
در حقیقت عسل ذخیره زمستانه حشره است.
زمستان گذرانی به صورت کامل است.
در مناطق سردسیر جمعیت کندو فقط در حفظ ملکه فعالیت می کند.
ام در مناطق گسرمسیر تخم ریزی و فعالیت زنبور متوقف نمی شود.
در ماههای سرد سال حشرات کارگر از شانهای کناری عسل خورده و در وسط شان گرما تولید می کنند و دمای محیط نگهداری ملکه را به 37 درجه می رسانند و پراکندگی به صورت گوی است.
به تدریج که هوا سردتر می شود از عسل های مرکزی شان استفاده می شود.
با گرم شدن هوا کارگرها به جمع آوری گرده پرداخته وملکه تخم ریزی می کند.
ملکه 3 نوع تخم می گذارد.
در بالای قاب تخم نرها (بدون لقاح) و در پایین تخم های کارگر (2) کروموزمی و در زمانی که کندو نخواهد تکثیر پیدا کند و در انتهای قاب تعدادی شاخون ایجاد می کند( حجره هایی که بزرگتر از حد طبیعی در پایین و کناره ها قرار گرفته و حتی به بزرگی 2 بند انگشت می رسد) وقتی جمعیت کندو از 60-50 هزار بیشتر باشد ملکه برای بچه زایی تحریک می شود.
فرمونی ترشح می کند تا کارگراها شاخون بزنند.
نحوه تغذیه لارو ملکه با کارگر متفاوت است هر دو در 3 روز اول از ژل رویال ولی تغذیه می کند کارگرها پس از 3 روز از عسل تغذیه می کنند و ملکه تا آخر مرحله لاروی از ژل رویال استفاده میکند.
2-روی قابهای کندو صفحه توری با منافذ ریز قرار می دهند و زنبور ملکه را رها می کنند.
کارگرها ملکه را تغذیه می کنند و پس از 5 روز که با فرمون ملکه آشنا شدند صفحه توری برداشته می شود.
در غیراین صورت هر موجود غریبه که وارد کندو شود(سوسک، مارمولک و..) کشته میشود واگر قدرت خارج کردن آن را نداشته باشند کل موجود را مومیایی می کنند.
اگر قدرت خارج کردن آن را داشته باشند حتما کارگرها آن ها را خارج می کنند.
این موضوع شامل جسد زنبورهای مرده نیز می شود.
زمان بچه زایی در ابتدای فصل (فروردین ) در شرایط مساعد و با تخم گذاری ،شبی 1500 تخم گذارده می شود و ظرف 20 روز جمعیت داخل کندو از 60 هزار بیشتر می شود.
ملکه برای بچه زایی تحریک می شود.
کارگرها برای ملکه 20-15 شاخون می سازند و تخم ملکه داخل آنها گذاشته می شود اگر یک زنبور ملکه زودتر از سایرین بدنیا آید سایر شاخون ها را از بین می برد.
5 روز قبل از ظهور ملکه ها ، زنبور ملکه قبلی تولید فرمون خروج می کند و به همراه جمعیت مزرعه کندو را ترک می کند.
در این حالت زنبورها نیش می زنند.
و به شکل خوشه انگور روی هم قرار می گیرند.
(قبل از این حالت ملکه یک پرواز شناسایی دارد.) در هوای گرم حدود نیم تا 1 ساعت و در هوای خنک تا 24 ساعت در مکان اول باقی می مانند.
در این حالت می توان زنبورها را جمع کرده و داخل کندو جدید قرار داد.
در اکثر موارد به همان مکان اولی بر می گرند بعد از 5-3 روز که ملکه جدید در کندوماند پرواز جفت گیری صورت می گیرد: ملکه پرواز کرده ونرها به دنبال ملکه پرواز میکنند این پرواز در اوقات گرم شبانه روز صورت می گیرد.
12-8 بار جفت گیری با نرهایی که قدرت پروازی خوبی دارند صورت گرفته تا کیسه ذخیره اسپرم شود.
حشره نر پس از جفت گری می میرد.
ملکه به کندو بازگشته وپس از 6-5روز توانایی تخم ریزی می یابد برای هر ملکه 1 مرحله جفت گیری صورت گرفته ومحتوی کیسه ذخیره اسپرم در تمام مدت تخم ریزی ملکه کافی است.
ژل رویال: ماده مورد تغذیه لاروملکه: ماده ای مقوی که بسیار تند و غلیظ است و در بازار به صورت مخلوط با شکر وعسل فروخته می شود.
جمع آوری آن بسیار سخت است.
در کندوهایی که صرف تولید ملکه است وجود دارد.
اگر دما بالای 36 درجه سانتیگراد باشد تعدادی از زنبورهای کارگر به سمت کندو وتعدادی از زنبورها نیز آب را به صورت پودر به کندو وارد می کند.
عسل بسته به نوع زمان شهدگیری ونیز نوع گل دارای رنگ متفاوت است.
عسل مناطق کویری دارای رطوبت کمتر ورنگ تیره تر و عسل مناطق معتدله رطوبت بیشتر و رنگ روشن دارد.