دانلود مقاله علل و عوامل موثر بر اعتیاد

مقدمه اعتیاد یک بیماری زیست شناختی ، روانشناختی و اجتماعی است .

عوامل متععدی در اتیولوژی سوء مصرف و اعتیاد موثر هستند که در تعامل با یکدیگر منجر به شروع مصرف و سپس اعتیاد می شوند.

عوامل موثر بر فرد ، محیط فرد و عوامل اجتماعی ، عوامل در هم بافته ای هستند که بر یکدیگر تأثیر میگذارند .

درک کلیه علل و عوامل زمینه ای موجب میشود تا روند پیشگیری ، شناسایی ، درمان و پیگیری به طور هدفمند طرح ریزی شود.

بنابراین ، آشنایی با عوامل زمینه ساز مستعد کننده بروز اعتیاد و نیز عوامل محافظت کننده در مقابل آن از دوجهت ضرورت دارد : شناسایی افراد در معرض خطر اعتیاد و اقدامهای پیشگیرانه لازم برای آنان ؛ انتخاب نوع درمان و اقدامهای خدماتی ، حمایتی و مشاوره ای لازم برای معتادان.

عوامل مخاطره آمیز عوامل مخاطره آمیز مصرف مواد شامل عوامل فردی ، عوامل بین فردی و محیطی و عوامل اجتماعی است .

عوامل مخاطره آمیز فردی دوره نوجوانی استعداد ارثی صفات شخصیتی : صفات ضد اجتماعی پرخاشگری اعتماد به نفس پایین افسردگی اساسی فوبی نگرش مثبت به موا موقعیت های مخاطره آمیز : ترک تحصیل بی سرپرستی تأثیر مثبت مواد بر فرد دوره نوجوانی : مخاطره آمیز ترین دوران زندگی از نظر شروع به مصرف مواد دوره نوجوانی است.

نوجوانی دوره انتقال از کودکی به بزرگسالی و کسب هویت فردی و اجتماعی است.

در این دوره ، میل به استقلال و مخالفت با والدین به اوج خود میرسد و نوجوانان برای اثبات بلوغ و فردیت خود ارزشهای خانواده را زیر سوال میبرد وسعی در ایجاد و تحلیل ارزشهای جدید خود دارد.

مجموعه این عوامل ، علاوه بر حس کنجکاوی و نیاز به تحرک ، تنوع و هیجان ، فرد را مستعد مصرف مواد می نماید.

ژنتیک : شوامد مختلفی از استعداد ارثی اعتیاد به الکل و مواد وجود دارد .

تأثیر مستقیم عوامل ژنتیکی عمدتا از طریق اثرات فارماکوکینتیک و فارماکودینامیک مواد در بدن میباشد که تعیین کننده تأثیرماده برفرد است .

برخی از عوامل مخاطره آمیز دیگر نیز تحت نفوذ عوامل ژنتیکی هستند مانند برخی اختلالهای شخصیتی و روانی و عملکرد نامناسب تحصیلی ناشی از اختلالهای یادگیری.

صفات شخصیتی : عوامل مختلف شخصیتی با مصرف مواد ارتباط دارند.

از این میان ،برخی از صفات بیشتر پیش بینی کننده احتمال اعتیاد هستند و بطور کلی فردی را تصویر میکنند که با ارزشها با ساختارهای اجتماعی مانند خانواده ، مدرسه و مذهب پیوندی ندارد و یا از عهده انطباق ، کنترل یا ابراز احساسهای دردناکی مثل احساس گناه ، خشم و اظطراب برنمی آید.

این صفات عبارتند از : عدم پذیرش ارزشهای سنتی و رایج ف مقاومت در مقابل منابع قدرت ، نیاز شدید به استقلال ، صفات ضد اجتماعی ، پرخاشگری شدید ، احساس فقدان کنترل بر زندگی خود ، اعتماد به نفس پایین ، فقدان مهارت مقاومت در برابر پیشنهادهای خلاف دیگران ، فقدان مهارتهای اجتماعی و انطباقی .

از آنجا که اولین مصرف مواد ، معمولا از محیطهای اجتماعی شروع میشود هر قدر فرد قدرت تصمیم گیری و مهارت ارتباطی بیشتری داشته باشد ، بهتر می تواند در مقابل فشار همسالان مقاومت کند.

اختلال های روانی : در حدود 70% موارد ، همراه بااعتیاد اختلال های دیگر روانپزشکی نیز وجود دارد .

شایع ترین تشخیص ها عبارتند از : افسردگی اساسی ، احتلال شخصیت ضد اجتماعی ، فوبی ، دیس تایمی ، اختلال وسواسی – جبری ، اختلال پانیک ، مانیا، اسکیزوفرنی.

نگرش مثبت به مواد : افرادی که نگرشها و باورهای مثبت و یا خنثی به مواد مخدر دارند، احتمال مصرف و اعتیادشان بیش از کسانی است که نگرشهای منفی دارند.

این نگرش های مثبت معمولا عبارتند از : کسب بزرگی و تشخص ، رفع دردهای جسمی و خستگی ، کسب آرامش روانی ، توانایی مصرف مواد بدون ابتلا به اعتیاد.

موقعیت های مخاطره آمیز فردی : بعضی از نوجوان و جوانان در موقعیت ها یا شرایطی قرار دارند که آنان را در معرض خطر مصرف مواد قرار میدهد.

مهمترین این موقعیت ها عبارتند از: در معرض خشونت قرار گرفتن در دوران کودکی و نوجوانی ،ترک تحصیل ، بی سرپرستی یا بی خانمانی ، فرار از خانه ، معلولیت جسمی ،ابتلا به بیماریها یا دردهای مزمن .

حوادثی مانند از دست دادن نزدیکان یا بلایای طبیعی ناگهانی نیز ممکن است منجر به واکنش های حاد روانی شوند.

در این حالت فرد برای کاهش درد و رنج و انطباق با آن از مواد استفاده میکند.

تأثیر مواد بر فرد : این متغیر وقتی وارد عمل میشود که ماده حداقل یک بار مصرف شده باشد .

چگونگی تأثیر یک ماده بر فرد، تابع خواص ذاتی ماده مصرفی و تعامل آن با فرد و موقعیت فرد مصرف کننده است .

تأثیرمواد بر فرد مصرف کننده ، به میزان قابل توجهی ، به مشخصات او بستگی دارد.این مشخصات عبارتند از : شرایط جسمی فرد، انتظار فرد از مواد ، تجربیات قبلی تاأثیر مواد و مواد دیگری که همزمان مصرف شده اند.

مواد مختلف نیز تأیرهای متفاوتی بر وضعیت فیزیولوژیک و روانی فرد دارند ، مثلا : هروئین و کوکائین سرخوشی شدید، الکل آرامش و نیکوتین مختصری هوشیاری و آرامش ایجاد میکند.

عوامل مخاطره آمیز فردی و محیطی : عوامل مربوط به خانواده: غفلت از فرزندان وجودالگوی نامناسب درخانواده خانواده آشفته عوامل مربوط به دوستان: دوستان مصرف کننده مواد عوامل مربوط به مدرسه : فقدان محدودیت فقدان حمایت عوامل مربوط به محل سکونت: شیوع خشونت و اعمال خلاف عوامل مربوط به خانواده : خانواده اولین مکان رشد شخصیت ، باورها و الگوهای رفتاری فرد است.

خانواده علاوه بر اینکه محل حفظ و رشد افراد و کمک به حل استرس و پاتولوژی است ، منبعی برای تنش ، شکل و اختلال نیز می باشد .

ناآگاهی والدین ، ارتباط ضعیف والدین و کودک ، فقدان انضباط در خانواده ، خانواده متشنج یا آشفته و از هم گسیخته ، احتمال ارتکاب به انواع بزهکاریها مانند سوء مصرف مواد را افزایش میدهد.

همچنین والدینی که مصرف کننده مواد هستند باعث میشوند فرزندان با الگوبرداری از رفتار آنان،مصرف مواد را یک رفتار بهنجار تلقی و رفتار مشابهی پیشه کنند.

تأثیر دوستان : تقریبا در 60 % موارد ، اولین مصرف موا به دنبال تعارف دوستان رخ میدهد.ارتباط و دوستی با همسالان مبتلا به سوء مصرف مواد ، عامل مستعد کننده قوی برای ابتلای نوجوانان به اعتیاد است.

مصرف کنندگان مواد ، برای گرفتن تایید رفتار خود از دوستان ، سعی میکنند آنان را وادار به همراهی با خود نمایند.گروه همسالان به خصوص ، در شروع مصرف سیگار و حشیش بسیار موثر هستند.

بعضی از دوستی ها ف صرفا حول محور مصرف مواد شکل میگیرد.نوجوانا به تعلق به یک گروه نیازمندند و اغلب پیوستن به گروههایی که مواد مصرف می کنند، بسیار آسان است.

هرچه پیوند فرد با خانواده ، مدرسه و اجتماعات سالم کمتر باشد ، احتمال پیوند او با این قبیل گروهها بیشتر می شود.

عوامل مربوط به مدرسه : از آنجا که مدرسه بعد از خانواده ، مهمترین نهاد آموزشی و تربیتی است ، می تواند از راههای زیر زمینه ساز مصرف مواد در نوجوانان باشد.

بی توجهی به مصرف مواد و فقدان محدودیت یا مقررات جدی منع مصرف در مدرسه ، استرسهای شدید تحصیلی و محیطی ، فقدان حمایت معلمان و مسئولان از نیازهای عاطفی و روانی به خصوص به هنگام بروز مشکلات و طرد شدن از طرف آنان.

عوامل مربوط به محل سکونت : عوامل متعددی در محیط مسکونی میتواند موجب گرایش افراد به مصرف مواد شود : فقدان ارزشهای مذهبی و اخلاقی ، شیوع خشونت و اعمال خلاف ، وفور مشاغل کاذب ، آشفتگی و ضعف همبستگی بین افراد محل و حاشیه نشینی از جمله این عولمل هستند.

عوامل مخاطره آمیز اجتماعی : ·فقدان قوانین و مقررات جدی ضد مواد مخدر بازار مواد مصرف مواد به عنوان هنجار اجتماعی کمبود فعالیت های جایگزین کمبود امکانات حمایتی ، مشاوره ای و درمانی توسعه صنعتی ، محرومیت اجتماعی-اقتصادی مشخصات فردی و عوامل محیطی بخشی ازعلل اعتیاد هستند و بخش دیگر را بازارهای بین المللی مواد و عوامل اجتماعی- اقتصادی حاکم بر جامعه تشکیل میدهند.

این عوامل عبارتند از : قوانین : فقدان قوانین جدی منع تولید ، خرید و فروش ، حمل و مصرف موا د، موجب وفور و ارزانی آن میشوند.

بازار مواد: میزان مصرف مواد ، با قیمت آن نسبت معکوس دارد .

هرچه قیمت مواد کاهش یابد ، تعداد افرادی که بتوانند آن رت تهیه کنند افزایش میابد.همچنین سهل الوصول بودن مواد به تعداد مصرف کنندگان آن می افزاید.

مصرف مواد به عنوان هنجار اجتماعی : در جوامعی که مصرف مواد نه تنها ضد ارزش تلقی نمیشود ، بلکه جزئی از آداب و سنن جامعه و یا نشان تمدن و تشخص و وسیله احترام و پذیرایی است ، مقاومتی برای مصرف مواد وجود ندارد و سوء مصرف و اعتیاد شیوع بیشتری دارد.

کمبود امکانات فرهنگی ، ورزشی ، تفریحی : کمبود امکانات لازم برای ارضای نیازهای طبیعی روانی و اجتماعی نوجوانان نوجوانان از قبیل کنجکاوی ، تنوع طلبی ، هیجان ، ماجراجویی ، مورد تائید و پذیرش قرار گرفتن و کسب موفقیت بین همسالان ، موجب گرایش آنان به کسب لذت و تفنن از طریق مصرف مواد و عضویت در گروهای غیر سالم میشود.

عدم دسترسی به سیستمهای خدماتی ، حمایتی ، مشاوره ای و درمانی : در زندگی افراد ، موقعیت ها و مشکلاتی پیش می آید که آنان را از جهات مختلف در معرض خطر قرار میدهد .

فقدان امکانات لازم یا عدم دسترسی به خدماتی که در چنین مواقعی بتواند فرد را از نظر روانی ، مالی ، شغلی ، بهداشتی و اجتماعی حمایت نماید ، فرد را تنها و بی پناه ، بدون وجود سطح مقاومت اجتماعی رها میکند.

توسعه صنعتی جامعه ، مهاجرت ، کمبود فرصتهای شغلی و محرومیت اقتصادی – اجتماعی : توسعه صنعتی ، جوامع را به سمت شهری شدن و مهاجرت از روستاها به شهرها سوق میدهد .

مهاجرت باعث میشود تا فرد ، برای اولین بار با موانع جدیدی برخورد نماید .

جدایی از خانواده ، ارزشهای سنتی و ساختار حمایتی قبلی به تنهایی ، به انزوا و ناامیدی فرد می انجامد .

کم سوادی ، فقدان مهارتهای شغلی ، عدم دسترسی به مشاغل مناسب و به دنبال آن محدودیت در تامین نیازهای حیاتی و اساسی زندگی و تلاش برای بقا، فرد را به مشاغل کاذب یا خرید و فروش مواد می کشاند و یا برای انطباق با زندگی سخت روزمره و شیوه جدید زندگی به استفاده از شیوه های مصنوعی مانند مصرف مواد سوق میدهد.

- شناسایی ابزار مصرف مواد ، شکل مواد و شیوه های مصرف آنها مقدمه : هدف از آشنایی با ابزار مصرف موا ، افزایش توانایی در شناسایی مبتلایان احتمالی به اعتیاد در محیط زندگی است.

همچنین آموزش این موارد به والدین ، برای هشیاری بیشتر آنان و تشخیص زودهنگام مصرف مواد توسط فرزندانشان اهمیت دارد.

روشهای مصرف مواد کاملا تابع فرد و شرایط محیطی است .

این روشها متعدد هستند و معمولا از وسایل بسیار ساده و در دسترس که به طور طبیعی در همه جا وجود دارد استفاده میشود.

ابزار مصرف مواد ابزاری که وجود آنها حاکی از مصرف مواد میباشند عبارتند از : وافور ، قلیان ، چپق ، پیپ ، انبر کوچک ؛ سیخ ، میله ، سنجاق باز شده و سوزنهایی که سر آنها سیاه شده باشد ؛ قوطی کنسرو یا شیشه مربا که در آن سوراخ باشد و یا قوطی روغن یک لیتری که بالای آن تنگ شده باشد ؛ هویج یا سیب زمینی که شبیه پیپ سوراخ شده باشد ؛ سرنگهای مستعمل ، قطره چکان ؛ زرورق پاکت سیگار که باز و پهن شده باشد ، اسکناسهای لوله شده ؛ لوله هایی بطول حدود 20 سانتیمتر از جنسهای مختلف بویژه کاغذ ، مقوا ، چوب ، نی ، لوله های حصیری و لوله خودکار؛ قاشق غذاخوری و چای خوری سیاه شده ؛ تکه های پلاستیک و کاغذ در اندازه های حدود 15×15 سانتیمتر ؛ تکه های دستمال کاغذی ، پنبه ، اسفنج ، فیلتر سیگار که گوشه های آن سوخته باشد ؛ وجود آبلیمو ، جوهر لیمو ، لیمو ترش در اتاق یا محل های غیر معمول ؛ پوکه های آمپول .

شکل مواد و شیوه های مصرف مواد افیونی : تریاک : از گیاه خشخخاش بدست می آید .

منشأ هروئین ، کدئین و مورفین نیز از همین ماده است.

رنگ و شکل : تریاک معمولاا به رنگ قهوه ای سیر و دارای قوامی خمیری است که بویی شبیه به آمونیاک یا ادرار مانده دارد و هنگام سوختن بوی خاصی شبیه چسب دوقلو میدهد .

بسته بندی آن بصورت لول ، حبه قند و یا کیک می باشد .

سوخته تریاک : پس از مصرف تدخینی (کشیدن ) تریاک ماده ای به رنگ قهوه ای سوخته و براق بدست می آید که سوخته نام دارد.

گاهی آن را در آب حل کرده و بصورت شربت بنفش رنگی مصرف میکنند.

شیره تریاک : سوخته تریاک را در آب حل میکنند و می جوشانند .

سپس آن را ازصافی عبور میدهند .

آنچه باقی می ماند ((تفاله )) نام دارد .

محصول حاصل را مجددا حرارت میدهند .

با این کار ماده خمیری و سفت و غلیظی به رنگ قهوه ای روشن بدست می آید که شیره نام دارد.

روشهای مصرف : تدخین ( دودکردن ) : ابزارهای مورد استفاده برای تدخین عبارتند از : منقل ، وافور ، چپق ، نگاری ( وسیله ای شبیه به چپق که برای مصرف شیره به کار میرود ) قلیان ، ذغالهای نیمه سوخته ، سیخ ، میله و سنجاق باز شده ای که سر آن سیاه شده باشد.

در روش سیخ و سرنگ ، سر سیخ را داغ کرده با سنجاق ، تریاک را بر روی آن می گذارند و با لوله ای دود حاصل را وارد ریه ها می کنند.

خوردن : این روش را بیشتر ، افرادی که بیماری جسمی دارند یا مدت طولانی از روش تدخین استفاده کرده اند ، بکار میبرند .

تریاک را معمولا بعد از غذا میخورند.دراین روش مصرف، وسیله و اثری دال بر مصرف وجود ندارد.

تزریق : در این روش ، تریاک را در آب حل کرده و در یک قاشق میریزند و آن را کمی حرارت میدهند .

سپس آن را روی تکه پنبه یا اسفنج میریزند و با سرنگ میکشند و داخل ورید تزریق میکنند.

معمولامعتادان بی بضاعت از این روش استفاده میکنند .

وجود سرنگهای کهنه و جندبار مصرف شده ، قاشق سیاه شده ، تکه های پنبه یا اسفنج ، علامت مصرف تزریقی ماده است .

هروئین : یکی از مشتقات نیمه مصنوعی مرفین است .

هروئین پودر بسیار نرم و سفید رنگی است که اشکال بسیار ناخالص آن قهوه ای رنگ می باشد .

هروئین را در تکه های پلاستیک به شکل مخروطی بسته بندی میکنند و سر آن را به آتش می بندند .

در این حالت آب در آن نفوذ نمیکند و در مواقع خطر میتوانند آن را ببلعند و پس از دفع از آن استفاده کنند.

وزن بسته های هروئین 5 سانتی گرمی ، ربعی (4/1 گرم ) ، 5/2 و 5 گرمی است .

هروئین موجود در بازار معمولا 5 تا 10 % هروئین دارد و بقیه آن شیر خشک ، پودر بیکربنات و پودر گلوکز است.

روشهای مصرف : تدخین : در این روش ، هروئین را روی زرورق سیگار میریزند و اززیر با دستمال کاغذی لوله شده و یا تکه های مقوای باریک که باریک که با کبریت آتش زده شده باشد ، کمکی حرارت میدهند و دود حاصل را از راه دهان بالا می کشند .

گاهی هروئین را با باربیتورات ترکیب نموده و تدخین میکنند که به نام ((شکار اژدها)) معروف است .

وجود تکه های دستمال کاغذی لوله شده نیمه سوخته یا تکه های باریک مقوا و یا زرورقی که رویه آلومینیومی آن سیاه شده باشد علامت مصرف تدخین هروئین است.

استنشاق (دماغی ) : در این روش که معمولا توسط معتادان غیرحرفه ای مورد استفاده قرار میگیرد ، هروئین را روی کاغذ صافی میریزند و با استفاده از اسکناس لوله شده آن را از طریق بینی بالا میکشند.

تزریق : در این روش ، هروئین را با آب لیمو ، جوهر لیمو ، یا قرص ویتامین C در قاشق حل کرده و کمی حرارت میدهند.

سپس از طریق سرنگ به زیر جلد یا داخل ورید تزریق می کنند.

کدئین : ماده سفید رنگی است که بصورت قرصهای خالص یا به صورت ترکیب با استامینوفن ، آسپیرین یا شربت های ضد سرفه مورد استفاده معتادان قرار میگیرد.

مصرف مکرر و بدن دلیل و یا بهانه های بی مورد قرصهای آسپیرین – کدئین یا استامینوفن – کدئین نشانه ای از اعتیاد به مواد می باشد.

مرفین : پودری سفید یا کرم (وگاهی به رنگ قرمز آجری ) ، تلخ مزه و بی بو است .

این ماده در حالت خالص نرم یا ورقه ای و به رنگ سفید تا زرد کم رنگ میباشد .

مرفین به صورت آمپولهای 10 و 20 میلی گرمی مورد مصرف پزشکی قرار میگیرد .

به صورت زیرجلدی ، داخل عضلانی و داخل وریدی مصرف می شود.

حشیش : از سرشاخه های گیاه شاهدانه که بوته ای شبیه به گزنه است به دست می آید.

حشیش : ماده ای برنگ سبز خاکستری و گاهی قهوه ای مایل به سبز با قوامی سفت است.

روشهای مصرف : تدخین : معمولا حشیش را گرم می کنند تا به صورت پودر در آید و سپس آن را با توتون سیگار مخلوط میکنند و درون کاغذ سیگار میریزند و میکشند .

خوردن : حشیش را با شیرینی یا نوشابه مخلوط میکنند و آن را میخورند ، میجوند یا مینوشند.

ماری جوانا : ماده ای شبیه توتون ، سبز رینگ و زبر است که به روش تدخینی مصرف میشود.

چرس ، گانجا ، بنگ و روغن حشیش : سایر موادی هستند که از شاهدانه بدست می آیند.

مواد استنشاقی : عمده این مواد عبارتند از : چسب ، بنزین ، مایع سوخت فندک ، تینرهای نقاشی ، اتر ، مایع خشک شویی .

روش مصرف : برای استعمال برخی از این مواد ابتدا یک دستمال یا تکه ای پارچه را به آن آغشته نموده سپس آن را در مقابل دهان یا بینی گرفته استنشاق می نمایند.

برخی دیگر از این مواد مستقیما از ظرف مربوطه استنشاق میشوند.

کوکائین : ماده بلوری سفید رنگی است که از برگ های گیاه کوکا به دست می آید.

روش های مصرف: استنشاقی و تدخینی مواد توهم زا : یکی از مهمترین این مواد L.S.D است که به اشکال مختلف مانند قرص نقره ای خاکستری رنگ ، پودر سفید رنگ ،کپسول و مایع صاف و روشن و بدون رنگ و بو یافت میشود.

روش مصرف : معمولا گرد یا مایع آن راروی حبه قند میریزند و میخورند.

فن سیکلیدین (P.C.P) بصورت پودر کریستالی به رنگ های مختلف و یا مایع دیده میشوند .

روشهای مصرف : تزریقی ، خوراکی ، استنشاقی و تدخینی ( بوسیله سیگار دست پیچ یا پیپ ) داروهایی که مصرف پزشکی دارند : برخی از داروهایی که برای درمان بیماریها تجویز میگردند در صورت مصرف نابجا میتوانند اعتیادآور باشند .

عمده ترین این داروها عبارتند از : داروهای مسکن – خواب آور : مانند بنزودیازپین ها ( دیازپام ، کلردیازپوکساید ، اگزازپام و....)باربیتورات ها ( فنوباربیتال ، سکوباربیتال ، آموباربیتال ، پنوباربیتال...) قرصهای ضد درد : مانند استامینوفن-کدئین ، آسپیرین-کدئین و شربتهای ضدسرفه و خلط آور حاوی کدئین آمفتامین ها قرصهای دیفنوکسیلات قرصهای بیپریدین - ویژگی های مواد افیونی معرفی مواد افیونی : تریاک عصاره گیاه پاپاور سامنی فرام (Papaver Somniferum) است که الکالوئیدهای بسیاری (حداقل 20 نوع) دارد.

مهمترین ماده تریاک مورفین است که 12-10 %‌ تریاک را تشکیل می دهد.

و حاوی 5/0 % کدئین (متیل مرفین) نیز می باشد.

هروئین به صورت صناعی از مرفین تولید می شود و فرمول شیمیایی آن دی استیل مرفین است.

مواد شبه افیونی صناعی دیگر مشتملند بر مپریدین (Mepridine) ، پروپوکسی فن (Propoxyphene) ، متادون (Methadone) .

ضد مخدرها نیز صناعی بوده و نالترکسون (Naltrexone) ، نالورفین (Nalorphine) ، لوالورفان (Levallorphan) ، آپومورفین (Apomorphine) و نالوکسن (Naloxone) از آن جمله اند.

داروهای مانند پنتازوسین (Pentazocine)‌ ، بوتورفانول (Butorphanol) و بوپرنورفین (Buprenorphine) توأماً اثرات آگونیستی و آنتاگونیستی دارند.

در آمریکا رایج ترین ماده مخدری که سوء مصرف می شود هروئین است.

قبل از سال 1990 ، 7/0 % جمعیت ایالات متحده به آن معتاد بودند و در سال 1991 حدود 5/1 % جمعیت بالاتر از 25 سال سوء‌ مصرف هروئین داشتند (کاپلان Kaplan ، سادوک Sadock ، 2000).

در ایران تریاک در سطح گسترده تری مصرف می شود، گرچه معتادان زندانی شده اغلب مصرف کننده هروئین هستند.

در سال 1359 بیش از 150 هزار نفر تریاکی سهمیه بگیر در ایران وجود داشت.

اخیراً گفته می شود بین 5/3-5/2 % کل جامعه به تریاک وابسته اند.

آمارهای رسمی اشاره بر وجود حداقل 1.200.000 معتاد به مواد مخدر در ایران دارد.

حدود 800.000 نفر دیگر نیز مصرف کننده تفننی محسوب می شوند.

طبق گزارش سال 59 حدود 500 هزار معتاد به تریاک و 300 هزار معتاد به هروئین در ایران وجود داشته است (مجله بازتاب، 1359).

تریاک اغلب به صورت کشیدنی یا خوراکی و ندرتاً به صورت تزریقی مصرف می شود.

هروئین مصرف کشیدنی یا تزریقی داشته و قابل خوردن نیست.

مصرف تریاک و هروئین از نظر بالینی موجب احساس نئشگی می شود که این احساس در مورد هروئین بیشتر است و احساسی شبیه ارگاسم را بوجود می آورد.

سایر عوارض مصرف به صورت تنگی مردمک، خواب آلودگی، گفتار شل، اختلال توجه و حافظه و قضاوت، اختلال کارکردی و کندی روانی حرکتی و کندی هیجانی ظاهر می شود.

پس از مصرف نسبت به اثرات ضد اضطراب و بالابرنده خلق تحمل ایجاد می شود و نیاز به افزایش دوز اجتناب ناپذیر می نماید.

در سطح سلولی به نظر می رسد در ابتدا آنزیم آدنیلات سیکلاز توسط مواد مخدر مهار شده و C-AMP‌ کاهش می یابد، ولی در مصرف مستمر بطور جبرانی آنزیم و نهایتاًً C-AMP‌ بیشتری تولید شده و تحمل ایجاد می شود.

با قطع ناگهانی مواد مخدر سطح آنزیم فوق و C-AMP‌ به شدت بالا رفته و با تحریک نورآدرنژیک علائم ترک بروز می کند (تقوی، 1363).

به همین دلیل کلونیدین که یک آلفا- 2 آگونیست محسوب می شود با تخفیف پر فعالیتی هسته لوکوس سرولوئوس موجب مهار نسبی علائم ترک می شود.

مصرف مواد مخدر موجب پر حساسیتی سیستم دوپامینرژیک، کولینرژیک و سروتونرژیک می شود ولی اثرات نشئه کننده و نیز وابستگی روانی آن به تحریک گیرنده های اندورفین به خصوص در ناحیه نوکلئوس آکومبنس در سیستم لیمبیک و نهایتاً تحریک دو پامینرژیک گیرنده های D2‌ مربوط می شود (بلام Blum ، نوبل Noble‌ ،‌ 1997) آثار مصرف مواد افیونی تا 8 ساعت پس از مصرف باقی می ماند.

تغییرات رفتاری یا روانی (ابتدا سرخوشی و سپس بی تفاوتی، کج خلقی و پرخاشگری، بی قراری یا کندی و اختلال قضاوت) تهوع و استفراغ کاهش احساس درد احساس گرما، گر گرفتن و خارش بینی سنگینی دست و پا و رخوت خشکی دهان کاهش فشار خون انقباض مردمک انقباض عضلات صاف حالب و مجاری صفراوی افت عملکرد شغلی و اجتماعی (رحیمی موقر، آفرین؛ و همکاران ، 1376) عوارض مصرف طولانی مواد افیونی : اعتیاد (مواد افیونی به شدت اعتیاد آورند و تنها با چند بار مصرف نسبت به آنها وابستگی و تحمل ایجاد می شود.) یبوست مزمن تیره شدن رنگ پوست کاهش میل جنسی و اختلال نعوظ در مردان به هم خوردن دوره های قاعدگی در زنان کاهش وزن و سوء تغذیه پایین آمدن سطح سلامتی به علت بی توجهی به وضعیت بهداشتی و مراقبتهای فردی تغییر ساعات خواب و بیداری، خواب آلودگی و چرت زدن در طول روز افسردگی عوارض تزریق وریدی (آبسه، عفونتهای پوست، اندوکاردیت، کزاز، ایدز هپاتیت B و انتقال آنها به دیگران) (رحیمی موقر، آفرین؛ و همکاران ، 1376) علائم مسمومیت (Overdose) با مواد افیونی : انقباض شدید مردمک اختلال توجه و حافظه دلیریوم کاهش درجه حرارت بدن کاهش تعداد ضربان قلب ضعف شدید تنفس افت فشار خون اغما در برخورد با سه علامت مهم اغما، مردمکهای ته سنجاقی (میوتیک)، ضعف تنفسی حتماً باید تشخیص مسمومیت با مواد افیونی را به عنوان اولین تشخیص در نظر داشت (رحیمی موقر، آفرین؛ و همکاران ، 1376).

درمان مسمومیت با مواد افیونی : باز کردن راههای هوایی کنترل علائم حیاتی تجویز وریدی نالوکسن (Naloxone) 4/0 میلی گرم نالوکسن را به صورت وریدی تزریق نمایید.

در صورت عدم بهبود بیمار، هر 5 تا 10 دقیقه یکبار تزریق را تکرار کنید.

می توانید این کار را 4 تا 5 بار تکرار نمایید.

اغلب بیماران به درمان پاسخ می دهند اما چون نیمه عمر نالوکسن کوتاه است بیمار پس از 4 تا 5 ساعت به حالت نیمه اغما بر می گردد، لذا تحت نظر گرفتن دقیق بیمار ضروری است.

بدیهی است سایر علل اغما نیز همیشه باید مدنظر باشد، به ویژه اگر بیمار به درمان با نالوکسن پاسخ ندهد (رحیمی موقر، آفرین؛ و همکاران ، 1376).

علائم ترک مواد افیونی : علائم ترک در کسانی به وجود می آید که 1 تا 2 هفته بطور مستمر از مواد افیونی استفاده نکرده باشند.

این علائم 6 تا 8 ساعت پس از آخرین مصرف تریاک، هروئین یا مرفین ظاهر می شوند، معمولاً روز دوم یا سوم به اوج شدت می رسند و 7 تا 11 روز بعد از ترک فورکش می کنند.

این علائم عبارتند از : بی قراری، تحریک پذیری، افسردگی و بی خوابی کرامپ عضلانی و درد استخوانی آبریزش از چشم و بینی دل پیچه و اسهال سیخ شدن موهای بدن خمیازه، سکسه و عطسه اتساع مردمکها بی نظمی درجه حرارت بدن (تب هیپوترمی)، احساس سرما و لرز تمایل شدید به مصرف مجدد این علائم پس از چند روز فروکش می کنند، اما بی قراری، تحریک پذیری، پرخاشگری، اختلال خواب، افسردگی و به خصوص اشتیاق برای مصرف مواد افیونی تا ماهها پس از ترک ممکن است باقی بمانند (رحیمی موقر، آفرین؛ و همکاران ، 1376).

- مواد قابل سوء مصرف دیگر حشیش مقدمه حشیش نام اختصاری گیاه شاهدانه هندی (Cannabis Sativa) است.

مهمترین ماده مؤثر آن Delta-9-Tetrahydrocannabinol است که در سیستم عصبی مرکزی فعال است.

حشیش به نام های ماری جوانا، جوینت، بنگ،‌ گراس، علف، مری جین نیز معروف است.

حشیش ممکن است از قسمت های مختلف گیاه تهیه شود که میزان Delta-9-T.H.C.

آنها متفاوت است.

آثار مصرف حشیش: آثار حشیش بستگی به قدرت و نوع ماده مصرفی، روش و مقدار مصرف، موقعیت و انتظارات فرد مصرف کننده دارد.

در صورت تدخین، آثار آن فوراً ظاهر شده و 3 تا 4 ساعت باقی می ماند و اگر به صورت خوراکی مصرف شود آثار آن دیرتر ظاهر شده و ممکن است تا 24 ساعت باقی بمتند.

این آثار عبارتند از: تغییرات رفتاری یا روانی(سرخوشی و خنده خود به خود؛ درک قوی تر رنگ،‌ صدا و موسیقی؛ احساس کند شدن گذر زمان؛ اختلال توجه،‌تمرکز، حافظه و قضاوت؛‌ اضطراب و افسردگی،‌ علائم سایکوتیک مثل توهم و هذیان) افزایش اشتها قرمز شدن چشم ها عدم تعادل حرکتی افزایش ضربان قلب عوارض مصرف طولانی حشیش: اعتیاد (برخلاف عقیده رایج بین مردم درباره ی اعتیادآور نبودن یا سهولت ترک حشیش، باید دانست که حشیش سبب وابستگی جسمی و روانی‌ (در موارد مصرف طولانی) و احساس ولع شدید برای مصرف (Craving) می شود) گرایش به سوی مواد خطرناک تر (مصرف کنندگان هروئین،‌ تریاک و کوکائین غالباً اعتیاد را با حشیش آغاز کرده اند) التهاب و انسداد مزمن مجاری تنفسی عفونت های ریوی و سرطان ریه کاهش تعداد و فعالیت اسپرم ها اختلال در سیکل قاعدگی و ایجاد سیکل های بدون تخمک گذاری کاهش وزن و ایجاد نقایص مادرزادی در جنین آتروفی مغزی و تشنج اختلال های روانی شدید و پایدار مانند سایکوز و دلیریوم نشانگان بی انگیزگی (Amotivational Syndrome): مصرف طولانی حشیش سبب بی انگیزگی، نا امیدی،‌ بی تفاوتی و بی مسئولیتی در مقابل امور جاری زندگی می شود.

این حالت سبب از دست دادن دوستان، خانواده و شغل فرد می گردد.

علائم ترک حشیش: نشانگان ترک حشیش در کسانی دیده می شود که پس از مصرف دراز مدت مقادیر زیاد، اقدام به قطع ناگهانی مصرف می کنند.

این علائم چند ساعت پس از آخرین مصرف شروع می شود، در عرض 8 ساعت به اوج می رسد و تا 3-2 روز باقی می ماند.

این علائم عبارتند از: تحریک پذیری، بی قراری و اضطراب اختلال خواب ئ بی اشتهایی تعریق و لرزش اسهال، تهوع و استفراغ دردهای عضلانی افزایش درجه حرارت بدن درمان طبی وابستگی به حشیش: درمان دارویی اختصاصی برای ترک حشیش وجود ندارد.

در بعضی از بیماران استفاده از داروهای ضد اضطراب جهت رفع علائم ناشی از ترک مفید است (رحیمی موقر، آفرین؛ و همکاران 1376).

الکل مقدمه الکل یکی از شایع ترین مواد مورد سوء مصرف در دنیا است.

سوء مصرف و وابستگی به الکل اغلب با عنوان «الکلیسم» نامیده می شود.

الکل تضعیف کننده سیستم عصبی مرکزی است.

الکل گیرنده اختصاصی در سیستم عصبی مرکزی ندارد و فعالیت آن از طریق مداخله در سیستم های غشای نورونی است.

آثار مصرف الکل: آثار مصرف الکل 30 تا 90 دقیقه پس از مصرف ظاهر می شوند.

آثار مصرف الکل به ترتیب زیر با افزایش غلظت خونی آن پدید می آید: تغییرات رفتاری یا روانی (پرحرفی، پرخاشگری یا رفتارهای نامناسب جنسی، تغییرات خلقی، اختلال در قضاوت و برداشته شدن مهارها) حرف زدن مستانه اختلال تعادل و از بین رفتن ظرافت حرکتی نیستاگموس اختلال در توجه یا حافظه اختلال در عملکرد شغلی و اجتماعی عوارض مصرف طولانی الکل: اختلال خواب کبد چرب، سیروز کبدی و نارسایی کبدی التهاب مری،‌ آکلریدری و زخم معده واریس مری و خونریزی های شدید پانکراتیت، نارسایی و سرطان پانکراس سوء تغذیه،‌ بویژه کمبود ویتامین های گروه B افزایش فشار خون، افزایش خطر انفارکتوس های قلبی و مغزی ضعف عضلانی ناتوانی جنسی و تأخیر در انزال افزایش خطر سرطان های سر و گردن و دستگاه گوارش توهم های شنوایی پایدار آنسفالوپاتی (نشانگان ورنیکه) فراموشی پایدار (نشانگان کورساکوف) و دمانس علائم مسمومیت با الکل: اختلال شدید در هماهنگی حرکات و کنترل هیجانات کاهش سطح هوشیاری و اغما مرگ در اثر ضعف تنفس و یا آسپیراسیون مواد استفراغی درمان مسمومیت شدید با الکل: حمایت تنفسی مکانیکی در I.C.U.

توجه به تعادل اسید – باز برقراری تعادل الکترولیتها توجه به حرارت بدن برای جلوگیری از ایجاد فراموشی ناشی از الکل، هر فرد الکلی باید روزانه 100 ملی گرم تیامین دریافت کند.

علائم ترک الکل: وقتی مصرف طولانی مدت و زیاد الکل ناگهان قطع شود در طول چند ساعت تا چند روز علائم ترک بروز می کند.

لرزش تحریک سیستم اتونوم (تعریق و تاکی کاردی) تهوع و استفراغ اضطراب و بی قراری اختلال های درکی‌ (خطاهای حسی و توهم های گذرای بینایی، لامسه و شنوایی) تشنج دلیریوم (دلیریوم ترمنس در عرض 72 ساعت تا یک هفته پس از قطع مصرف که می تواند منجر به مرگ بیمار شود) درمان طبی وابستگی به الکل (درمان ترک الکل): در صورت بروز علائم ترک به دنبال قطع الکل انجام اقدام های درمانی ضروری است: هر 2 تا 4 ساعت یک بار، تا زمانی که دیگر خطری برای تشنج و دلیریوم وجود نداشته باشد،‌ 20 تا 50 میلی گرم کلردیازپوکساید به صورت خوراکی تجویز نمایید.