با توجه به جمعیت جهان که بطور دائم در حال افزایش می‌باشد و رشد آن در هیچ زمانی متوقف نمی‌شود بدون شک صنایع غذایی فعلی جهان پاسخگوی نیازها نخواهد بود و انسان باید به فکر منابع غذایی ویژه منابع پروتئینی جدید باشد .
یکی از راه های تأمین نیاز روز افزون به پروتئین . تولید آبزیان ، از جمله آبزیان پروتئینی است برای مثال : در نواحی که از شرایط محیطی و آب مناسب برخوردار است می‌توان اقدام به پرورش ماهیان سردابی از جمله ماهی قزل آلا نمود . این ماهی که گوشت آن طعم بسیار مطلوبی دارد می‌تواند به خوبی یکی از منابع پروتئین حیوانی جمعیت کشور ما ( به خصوص در مناطق روستایی ) باشد .
با توجه به دوره به نسبت طولانی پرورش ماهی قزل الا که در اکثرر مناطق کشور حدود 9 تا 10 ماه می‌باشد باید از طولانی بودن این دوره بیشترین برسانیم . استفاده 1 برای ایجاد شرایط مناسب جهت رشد ماهی ببریم تا وزن آنها را به ، بالاترین ، حدممکن ، برسانیم .
ماهی قزل آلا پرورشی برای رشد بیشتر و رسیدن به بالاترین . وزن در
انتهای دوره پرورش ، نیاز به شرایط و زمینه های مساعد کننده معینی دارد این نکته را از یاد نبریم که با توجه به اینکه منابع ، آبی مناسب برای پرورش ماهی قزل آلا محدود می‌باشد ، باید از منابع موجود بیشترین استفاده را ببریم یعنی در هر خردعه پرورش قزل آلا بیشتر از میزان ممکن ماهی را تولید کنیم تا بتوانیم به ستود اقتصادی مناسب دست یابیم . و آب وارد شده به خردعه نیز بیشترین استفاده و بهره گیری به عمل آید .
کلیات
استفاده بهینه از منابع آبی خرد در جهت تولید ماهی با عنایت به بخشهای جمعیتی و محدودیت منابع آبی و خاکی کشور بر کسی پوشیده نسیت تولید پروتئین سفید و ایجاد امکان بالقوه به شرایط بالفعل در زمینه تشکیلات و پرورش آبزیان با توجه به تازگی بحث در نقاط غیر ساحلی کشور و عدم آشنایی مردم در این زمینه تولیدی و در عین حال سود آور از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است . لذا در این راستا و با توجه به شرایط مساعد منطقه ( استان کردستان ) و وجود 554 حلقه چاه و 1146 دهنی ، چشمه و قنات و رودخانه های مهم شهرستان همانند قزل اوزن ، تلوار ، قمچقای ، اوزن دره .
اداره شیلات جهاد کشاورزی شهرستان بیچار فعالیت خود را در سال 1377 شروع و اقدام به شناسایی مناطق مستعد پروش ماهی نمود و بعد از گذشت سه سال پرمبزهایی مهمی همچون مجتمع پرورشی ماهی قزل آلا در روستای قمچقای با ظرفیت تولید 170 تن در سال دو فرعه پرورش ماهی گرم آبی در روستای اصلوات آباد با ظرفیت تولید با ظرفیت تولید 8 تن در سال به بهره برداری رسیده است و این مقدار تولید فقط 20% ظرفیت کل منطقه را شامل می‌شود با توجه به مطالب فوق امید آن است ظرفیت های خالی منطقه که از جمله مهمترین آن سد خانگی روستای گلبلاغ با مساحت 176 هکتار و ذخیره 8 میلیون متر مکعب آب گام مهمی در جهت بهره وری تولید و اشتغال زایی منظقه برداریم .
1- پرورش ماهی قزل آلا :
ماهی قزل آلا از خانواده آزاد ماهیان و جزو ماهیان سرد آبی می‌باشد این ماهی جهت رشد و نمو نیاز به آب سرد و شفاف و مملو از اکسیژن دارد ماهی قزل آلا در زیستگاه طبیعی خود که اغلب رودخانه های سرد و زلال چشمه ها ، قنوات ، نهرها و دریاچه های آب شیرین می‌باشد ( حشرات کرم ها حصرون ها و سخت پوستان و … ) می‌باشد در استخرهای حاضر در کشور ما گونه ای که پرورش می‌یابد قزل آلای زنگین کمان است .
2- روش های پرورش ماهی قزل آلا :
1) پرورش ماهی قزل آلا به روش متراکم در استخرهای بتنی : در این روش می‌توان با استفاده از آب چشمه ها ، قنوات و رودخانه هایی که گل آلودگی ندارند و دمای آب آنها 12 تا 20 درجه سانتی گراد است اقدام به پرورش قزل آلا نمود . در این روش به ازای هر 7 متر در ثانیه آب ورودی به استخر می‌توان یک تن ماهی درهر دوره پرورشی 5 تا 7 ماهه تولید نمود .
2) پرورش متراکم ماهی در قفس : در این روش در دریاچه ها ، آبگیرها ، و سد های ، دارای آب مناسب و دائمی هستند با استقرار قفسهای شناور می‌توان اقدام به پرورش ماهی نمود .
3- پرورش ماهی قزل آلا با استفاده از آب کشاورزی : این روش که به روش دو منظور مشهور است با احداث استخرهای بتنی در مقابل چاه های عمیق و غیر عمیق ، چشمه های و نهرها و کنال هی کشاورزش و با شرفع فصل کشاورزش دمره پرورشی آغاز می‌شود و نتیجیتاً از آب کشاورزی استفاده بهینه و مضاعف به عمل می‌آید .
4-پرورش ماهی قزل آلا در استخرهای ذخیره کشاورزی : ماهیدار کردن استخرهای ذخیره و پرورش ماهی در این استخرها همزمان با فصل کشاورزی انجام می‌پذیر .
2- نقش غذا در پرورش ماهی قزل آلا :
برای دست یابی به هدف تولید اقتصادی ماهی قزل آلا ، به کار بردن غذای مناسب و حاوی اجزای مورد نیاز این ماهی ، اهمیت بسیار بالایی دارد . جیره غذایی که برای ماهی قزل آلادر نظر می‌گیریم (غذا آماده ؛ ساخت کارخانجات تولید غذا ) باید از نظر نوع و مقدار ترکیبات تشکیل دهنده آن یعنی ؛ پروتئین ، چربی ، مواد قندی (کربوهیدرات) و مواد معدنی (مینرالها) از ویژگیهای متناسب با نیازهای این ماهی برخوردار باشد .
یکی از مهمترین این ترکیبات ، پروتئین ( نوع و مقدار ) غذاست که از نظر قدرت مقاومت در برابر متلاشی شدن در آب و به هنگام پاشیدن آن به داخل آب استخر ، باید به گونه ای باشد که ماهی فرصت بلعیدن آن را داشته باشد و پیش از دریافت آن توسط ماهی ، متلاشی نشود .
با توجه به اینکه بعد از کیفیت و ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی آب ، غذا از مهمترین عوامل موفقیت در امر پرورش ماهی قزل آلاست ، می‌توانیم به اهیمت و نقش غذا متناسب بودن آن از نظر نوع و مقدار در هر مرحله از رشد و پرورش پی ببریم زیرا در صورت استفاده از غذا یا جیره غذایی مناسب ، علاوه بر تأمین نیاز بدنی آنها ، باعث بهبود وضعیت عمومی و سلامتی ماهیها ، کاهش تلفات در طول دوره پرورش ، سریعتر شدن رشد آنها ، تولید ماهی با متوسط وزنی بالاتر و در نهایت ، دست یابی به مقدار کل تولید بالاتر در هر استخر یا در سطح کل مزرعه خواهد شد .
بر عکس ، چنانچه از غذای حاوی ترکیب غذایی نامناسب استفاده کنیم به نحوی که نیازها تغذیه ای ماهی قزل آلا را تأمین نکند ، برای مثال حاوی مقدار کافی پروتئین و بویژه انواعی خاص از پروتئین ( که باید حاوی اسیدهای آمینه معین مورد نیاز این ماهی در هر دوره از رشد باشند ) یا مقدار کافی از ویتامینهای مورد نیاز این ماهی و یا غذا ، مطلوب و مورد علاقه ماهی نباشد یا فاشد باشد ، همه اینها در نهایت نتایج منفی و نامطلوب همچون عدم مصرف غذا توسط ماهیهای پرورشی ، کاهش میزان مقاومت ماهی در برابر بیماریها و عوامل ناخواسته محیطی از قبیل تغییر اسیدیته آب ، دمای آب و کاهش میزان رشد ماهیها و در حالتهای شدید ، وقوع تلفات در ماهیها و سرانجام ، کاهش میزان تولید سالانه مزرعه و کاهش میزان سودهی و درآمد سالانه مزرعه را به دنبال خواهد داشت .
3- عوامل موثر در رشد ماهی قزل الا :
عوامل محیطی : شامل شرایط نوری ، تراکم ماهیها ، دمای آب ، مقدار اکسیژن و مقدار گازکربنیک محلول در آب .
عوامل تغذیه ای : شامل کمیت و کیفیت غذا .
عوامل داخلی : شامل اندازه ماهی ، بلوج جنسی ، خصوصیات ارثی ماهیها .
1-3- عوامل محیطی مؤثر در رشد ماهی قزل آلا :
1-1-3- تأثیر شرایط نوری بر رشد : هر چه طول روز یا مدت تابش نور کوتاهتر باشد ، میزان رشد ماهی قزل آلا محدودتر می‌گردد و کاهش می‌یابد . قزل آلاهای جوان هنگامی که در طول روز یا در شب در معرض نور اضافی قرار داده شوند ، رشد آنها به میزان 13 تا 17 درصد بیشتر از ماهیهایی خواهد بود که در شرایط نوری طبیعی قرار دارند .
2-1-3- تأثیر تراکم ماهیها بر رشد : چون در پرورش ماهی قزل آلا در استخرهای بتونی ، تعداد به نسبت زیادی ماهی در حجم کوچکی از آب نگهداری و پرورش داده می‌شوند و تراکم ماهیها بالا می‌باشد ، برخورد و تماس بین آنها افزایش می‌یابد و فشار روانی وارد شده به ماهیها را افزایش می‌دهد که برای جبران آن ، میزان اکسیژن محلول در آب باید بالا باشد که برای دست یابی به این شرایط ، میزان جریان آب ورودی به استخرها یا سرعت تعویض آب ، بالا در نظر گرفته می‌شود تا از تجمع مواد سمی‌نظیر آمونیاک در اثر بالا بودن تعداد ماهیها در واحد حجم آب جلوگیری می‌کند و همچنین غذادهی هم از جنبه مقدار غذا و زمان غذادهی به نحوی باشد که رقابت میان ماهیها در گرفتن غذا منجر به بی غذا ماندن تعدادی از آنها نشود .
3-1-3- تأثیر آب بر شرد : دمای آب تا حد زیادی به شرایط آب و هوایی منطقه احداث مزرعه پرورش قزل آلا بستگی دارد . همان طور که می‌دانیم ماهیها و از جمله قزل آلا ، برای به مصرف رساندن غذا در داخل بدن خود و همچنین انجام فعالیت طبیعی اندامها و بافتهای بدن (که سلول ها تشکیل دهنده ) نیاز به اکسیژن دارند تا طبق رابطه کلی و ساده شده زیر :
گاز کربنیک + انرژی اکسیژن + غذا
انرژی مورد نیاز بدن خود را برای انجام فعالیت های زیستی مختلف تأمین کنند . به بیان دیگر ، در صورت عدم وجود اکسیژن یا وجود اکسیژن به مقدار ناکافی در آب و نرسیدن اکسیژن کافی به بدن ماهی فعالیتهای حیاتی ماهیها و مهمترین آنها ، سوزاندن غذا و تولید انرژی مورد نیاز بدن ماهی دچار مشکل و اختلال خواهد شد و ادامه حیات ماهی را غیر ممکن و در موارد شدید ، منجر به مرگ ماهی خواهد شد .
از طرفی ، ماهی قزل آلا بر خلاف موجودات خشکی ، نمی‌تواند از اکسیژن هوا استفاده کند و اکسیژن باید در آب موجود باشد که برای وجود اکسیژن در آب ، این گاز باید از هوا وارد آب شود و با آن حل گردد و بصورت محلول در آب درآید اگر چه در بیشتر موارد ، آبهای مناطق مستعد جهت پرورش قزل آلا از میزان کافی اکسیژن که به حالت محلول در آب در آمدهاست برخوردار می‌باشند (مقدار اکسیژن محلول آنها در حد کافی است ) اما جریان و حرکت آب و وزش باد یا جریان هوا ، به حل شدن اکسیژن هوا در آب کمک می‌کند تا مصرف اکسیژن محلول در آب توسط ماهیها و کاهش میزان اکسیژن محلول آب را با حل کردن اکسیژن جدید در آب ، جبران کند .
یکی از موارد تعیین کننده در این رابطه ، دمای آب استخر پرورش قزل آلا می‌باشد . در صورتی که دمای آب در استخرهای پرورش قزل آلا از حدود 20 درجه سانتی گراد بالاتر برود ، عمل حل شدن اکسیژن هوا در آب یا وارد شدن اکسیژن هوا به آب تا حد زیادی کاهش می‌یابد (این حالت ، اصطلاحاً «کاهش درجه اشباع گازهای محلول» نامیده می‌شود).
برای دست یابی به این هدف که مقدار اکسیژن محلول و موجود در آب در حد نیاز ماهیهای قزل آلای پرورشی باشد و همچنین سایر فعالیتهایی که برای ادامه حیات این ماهی لازم هستند ، نظیر تنفس ، هضم غذا ، سوختن غذا در بافتها و اندامهای بدن (یا سلول ها) به نحو مطلوب صورت گیرد ، بهتر است که دمای آب استخرهای پرورش این ماهی بین 12 تا 16 درجه سانتی گراد باشد .
مناسب ترین آب ، آبی است که دمای آن در حدود 16 درجه سانتی گراد باشد .
همچنین لازم به توضیح است که ماهی قزل آلا ، به دلیل اینکه به طور طبیعی تمایل به زندگی در آبهای سرد دارد و قادر به زندگی در این نوع آب می‌باشد ( که به همین دلیل جزء ماهیان سردابی به حساب می‌آید ) نمی‌توانند آبهایی را که دمای آن بالاتر از 20 درجه سانتی گراد باشد تحمل می‌کند . در چنین شرایطی ، تلفات استخرها شروع می‌شود زیرا برای انجام فعالیتهای حیاتی و از همه مهمتر سوختن غذا در بدن و تولید انرژی ، دمای آب باید در حد معینی باشد .
توضیح اینکه هر چه دمای آب پایین تر باشد ( آب استخر نباید یخ زده باشد ) میزان حل شدن اکسیژن هوا در آب ، افزایش می‌یابد . در ضمن ، هر قدر میزان اکسیژن محلول در آب ، در استخرهای پرورش قزل آلا ، بالاتر باشد (البته نباید از حد معینی فراتر رود زیرا حد بسیار بالای اکسیژن نیز مشکلاتی را برای ماهی ایجاد می‌کند ) اعمال حیاتی بدن ماهی ، به نحو بهتر و مطلوب‌تر صورت می‌گیرد که مهمترین آنها سوزاندن غذا و تولید انرژی در بدن است . در این حالت ، بهیود وضعیت سلامتی ، تغذیه و رشد بهتر ماهیها و سرانجام ، افزایش وزن و تولید مقدار بیشتر ماهی در مزرعه ، از دیگر نتایجی است که به آنها دست خواهیم یافت .
4-1-3- تأثیر مقدار اکسیژن محلل در آب بر رشد : درباره اهمیت این عامل محیطی بسیار مهم ، توضیحاتی در قسمت «تأثیر دمای آب بر رشد» داده شده . یاد آوری این نکته ضروری است که به منظور ایجاد شرایط مناسب برای رشد مطلوب و کافی ماهی قزل آلا ، مقدار اکسیژن حل شده در آب یا مقدار اکسیژن محلول در آب باید بالاتر از 6 میلی گرم در لیتر (006/0 گرم اکسیژن در هر لیتر آب ) باشد و چنانچه مقدار یاد شده از 4 میلی گرم در لیتر کمتر باشد ، باعث ایجاد اختلال در فعالیتهای حیاتی وقوع مرگ و میر و تلفات در آنها می‌شود . علاوه بر تأثیر دمای آب بر میزان اکسیژن محلول آب ، که پیش تر توضیح داده شد ، عوامل دیگری که بر مقدار اکسیژن محلول در آب تأثیر می‌گذارند .
5-1-3- تاثیر مقدار گاز کربنیک محلول در آب بر رشد : همانطور که در قسمت های پیشین توضیح داده شده ، این گاز در نتیجه سوختن غذا با اکسیژن تولید می‌شود . در صورتی که مقدار این گاز در آب از حد معینی بیشتر شود ، به علت تأثیراتی که بر روی ماهی می‌گذارد ، می‌تواند منجر به مرگ آنها گردد .
در موارد زیر مقدار دی اکسید کربن آب استخرهای پرورش قزل آلا به شدت افزایش می‌یابد و می‌تواند به حدی برسد که برای این ماهی خطرناک و کشنده باشد :
الف – هنگامی‌که هوا ابری است یا در شب ها که عمل تولید اکسیژن توسط موجودات زی شناوران گیاهی موجود در آب متوقف می‌شود و در عوض ، تولید گاز کربنیک در اثر فعالیتهای تنفسی آنها افزایش می‌یابد .
ب- زمانی که مقدار غذای داده شده به ماهیهای استخر بیشتر از حد مصرف آنها باشد و قسمت مصرف نشده غذا در کف استخر ته نشین شود و مقدار مواد آلی موجود در آب را افزایش دهد .