دانلود تحقیق احیاء فرهنگ ایرانی و اسلامی جهت جلوگیری از اسراف و اتلاف منابع

چکیده

با توجه به نقش عمده فرهنگ و اعتقادات دینی در آموزش پذیری جامعه، به عقیده بسیاری از صاحبنظران، راهکار نهایی پایان دادن به بهره برداری بی حد و حصر انسان از منابع طبیعی و ایجاد روحیه مسؤلیت پذیری مشترک جهت حفاظت محیط زیست احیاء فرهنگ های اصیل ملل و رویکرد به تعالیم دینی و بهره گیری از رهنمود های ادیان الهی است.

بسیاری از مبانی فرهنگی ما که با اعتقادات دینی آمیخته است حاوی تعالیم و رهنمود های ارزشمندی است که میتواند راهگشای مشکلات کنونی نسل بشر باشد. از آن جمله نحوه نگرش و برخورد فرهنگ ایرانی و منابع اسلامی با طبیعت به عنوان آثار رحمت و برکت و مذموم دانستن  بارزترین و عمده ترین عامل کاهش منابع طبیعی و افزایش ضایعات یعنی خصلت اسراف و تبذیر است.

مقدمه

مشکلات و بحرانهای کنونی منابع طبیعی و ملی به مرحله ای رسیده است که میتوان ادعا کرد حل آنها از عهده دولتها و نهاد ها و تشکیلات دولتی و غیردولتی خارج است، تنها با بسیج عمومی و همکاری و مشارکت همه ساکنان زمین میتوان این بحرانها را کاسته و یا به رفع آنها پرداخت. از سوی دیگر به تجربه ثابت شده است که بسیج عمومی در مواردی که اهداف برنامه ها ریشه در اعتقادات فرهنگی و باور های دینی مردم داشته باشد با موفقیت و پیشرفت بیشتری همراه است. لذا اغلب صاحبنظران بر این باورند که تنها راه نجات انسان و خاتمه دادن به تخریب و اتلاف روز افزون منابع طبیعی رویکرد به تعالیم دینی و بهره گیری از دستورات و راهنمایی های ادیان الهی است.

قرن بیستم که با جدایی دین از علم، اقتصاد از فرهنگ و مادیات از معنویات شروع شد نهایتاً با بروز بحرانهای عمده زیست محیطی به رویکرد مجدد اندیشمندان و محققین جهان به اصول و مبانی دینی و اخلاقی انجامید. از سال 1977 که بر اساس  برنامه سازمان ملل، بررسی نقش ادیان در مقابله با بحرانهای زیست محیطی توسط دانشگاه هار وارد آغاز شده است تاکنون هزارها مقاله و تحقیق ارزشمند توسط اندیشمندان و پژوهشگران دنیا ارائه شده است که بر ضرورت بازگشت به فرهنگ دینی و بنیان گذاری اخلاق زیست محیطی تأکید نموده اند و معتقدند که ادیان جهان می توانند از نیروی خود برای پایان دادن به بهره برداری بی حد و حصر انسان از منابع طبیعی و ایجاد روحیه مسئولیت پذیری مشترک جهت حفاظت محیط زیست استفاده نمایند.

در این میان مبانی فرهنگ ایرانی و دیدگاههای اسلام و قرآن در تبیین ارزش واقعی منابع طبیعی و عوامل محیط زیست به عنوان آیات و نشانه های علم، قدرت و عظمت آفریننده جایگاه   ویژه ای به خود اختصاص داده است.

جایگاه منابع طبیعی در فرهنگ ایران

خوشبختانه کشور ما با قرار گرفتن در محل تلاقی فرهنگ اصیل ایرانی و تعالیم عالی اسلامی از پتانسیل بالایی در زمینه حفاظت و حرمت منابع طبیعی برخوردار است. کتب ادبی ما سرشار از اشعار و تمثیل هایی است که بیانگر ارزش والای طبیعت از دیدگاه ایرانیان به عنوان آیه ها و نشانه های شناخت و عشق به معبود است. آب، نان و هر جزیی از طبیعت از دیدگاه ایرانیان تنها به عنوان منابع مصرفی محسوب نمی گردند، بلکه نمونه های رحمانیت، قدرت و تدبیر باری تعالی به حساب می آیند و هر برگ درختی دفتری است در معرفت کردگار. به همین دلیل ایرانیان به نمک که ظاهراً فراوان ترین و کم ارزشترین منبع طبیعی است قسم میخورند، نان را لگد نمیکنند و آلوده کردن آب را گناه       می شمرند.

دیدگاه قرآن در مورد اسراف و تبذیر

قرآن مجید آموزش پذیری و توانایی رشد فرهنگی انسان را عامل عمده مقابله با فساد و تباهی زمین معرفی نموده است. وقتی خداوند خبر آفرینش انسان و قراردادن او به عنوان خلیفه خود در زمین را به ملائکه اعلام می نماید، گویا آنها به دلیل آگاهی از خصوصیات فطری افزون طلبی و سرکشی انسان از قوانین طبیعی نگرانی خود از بروز فساد و تباهی توسط انسان در زمین را اعلام مینمایند. (اَتجعَلُ فِیهَا مَن یُفسِدُ فِیهَا وَ یَسفِکُ الدِمَآءَ - بقره 31). خداوند برای رفع تشویش آنها، به آموزش علم اسماء به انسان اشاره می فرماید. بدیهی است که مقصود از اسماء تنها لغات و نامها نیست، زیرا تنها فراگرفتن لغات موجب برتری آدمی و دلیل خلافت او در زمین نمیشود، بلکه قدرت درک و احساس و تعقل حقیقت تعلیم اسماء است که با قدرت اختیار و تصرف بهم پیوسته و نتیجتاً آگاهی از فلسفه خلقت هر یک از پدیده های آفرینش، آدمی را به مقام خلافت در زمین میرساند.

از دیدگاه قرآنی اسراف کلمه بسیار جامعی است که هرگونه زیاده روی در کمیت و کیفیت و بیهوده گرایی و اتلاف و مانند آن را شامل می شود، یکی از مذموم ترین اعمال محسوب میگردد و در آیات و روایات فراوانی از آن مذمت شده است. با توجه به محدودیت منابع روی زمین، هر اسراف کاری سبب محرومیت بسیاری از انسانهای بی گناه خواهد شد. روح اسراف معمولاً با خودخواهی و خودپسندی و بیگانگی از خدا و خلق خدا همراه است.

این روش قرآنی است که به هنگام تشویق به استفاده از مواهب فوراً جلو سوء استفاده را گرفته و به اعتدال توصیه مینماید. هنگامیکه امر به خوردن و نوشیدن و استفاده از نعمتهای الهی می فرماید چون طبع زیاده طلب انسان ممکن است از این دستور سوء استفاده کرده به جای بهره وری عاقلانه و اعتدال آمیز از پوشش و تغذیه صحیح، راه تجمل پرستی و اسراف و تبذیر را پیش گیرد، بلافاصله تاکید میکند که: کُلوُا وَاشرَبوُا وَلاتُسرِفوُا بخورید و بیاشامید و از اسراف بپرهیزید که خداوند مسرفان را دوست ندارد.

به خاطر اثرات زیانبار اسراف و تبذیر، این خصلت ناپسند در کلام الهی شدیداً محکوم شده، در ردیف گناهان قرار گرفته و مسرفان برحسب مورد به درجات مختلفی از عقاب وعده داده شده اند.

آنگاه که سخن از اسراف در کارهای نیکی همچون استفاده از زینت و لباس نیکو به هنگام حضور در مسجد و ادای حقوق فقرا یا اعمال مباحی مثل خوردن و آشامیدن در میان است مجازات مسرفان محرومیت از دوستی خدا است (اِنَهُ لا یُحِبُ المسرِفینَ. اعراف-31، انعام-141). اگر اسراف دلیل نادیده گرفتن آیات الهی باشد، مسرفان از هدایت الهی محروم (غافر-28) و در گمراهی خواهند بود (غافر- 33)، در آخرت نابینا محشور میشوند (طه-127) و از اصحاب دوزخ محسوب میگردند. نفی اسراف در احکام فقهی نیز تسری پیدا کرده است. طبق نظر علمای شیعه و سنی اسراف در آب وضو موجب بطلان آن است و اسراف در اموال دیگران و اموال عمومی موجب ضمان می گردد.

در قرآن مجید اسراف در نقطه مقابل قوام بکار برده شده است (وَالذین اِذا اَنفِقوا لَم یُسرِفوا و لَم یَقتُرُوا وَ کانَ بَینَ ذلکَ قَواماً – سوره فرقان آیه 67)، قوام به معنی عدالت، استقامت، حد وسط و چیزی است که هم معتدل است و هم باید استقرار داشته باشد. لذا میتوان گفت این تعبیر زیبا اشاره به اثر زیانبار اسراف در بهم زدن استقرار و تداوم سیستم ها است. این همان نتیجه ای است که امروزه در اثر استفاده بی رویه و اسراف گونه از منابع طبیعی شاهد آن هستیم.

اسراف منشاء شومی و بدبختی است (یس-19)، موجب هلاکت مسرفان میگردد (انبیاء-9)و اسراف کاران در زندگی دنیا دچار سختی معیشت میگردند (طه-123).

بدون شک همانگونه که تداوم حیات در کره زمین طی ملیونها سال نشان داده است نعمتها و مواهب موجود در این کره برای ساکنانش کافی است، البته به شرطی که بیهوده به هدر داده نشود و میزان و اعتدال رعایت گردد. قرآن مجید در آیات فراوانی اسراف و تبذیر را محکوم کرده مسرفان را از اصحاب دوزخ و تبذیر کنندگان را همراه و همکار شیطان معرفی نموده و راه رسیدن به فلاح و رستگاری را رعایت اعتدال و میزان دانسته است. حتی در زمانیکه هنوز اثری از کمبود مواد اولیه و تخریب محیط زیست مشهود نبوده است، مکرراً هشدار داده شده است که در بهره برداری از مواهب و نعمتهای خداوند اسراف و تبذیر روا مدارید.

از دیدگاه قرآن طبیعت اسراف با سایر گناهان تفاوتهای زیادی دارد و همین تفاوتهاست که اثرات زیانبار مادی و معنوی آنرا تشدید مینماید.

اسراف برخلاف سایر گناهان در نظر مسرفان زیبا جلوه مینماید (زُیِنَ لِلمُسرِفینَ مَا کَانُوا یَعمَلوُنَ. یونس - 12). حتی مؤمنین و خدا پرستان و آنانکه از شدت ایمان بدون احساس ضعف در کنار پیامبران میجنگند نیز از آن در امان نیستند و از خداوند طلب بخشش ذنوب و اسراف خود را دارند. (آل عمران-147). در بهترین کارها همچون زینت مساجد (اعراف-31) و اجرای احکام الهی مثل قصاص (اسراء 33) و حتی انفاق در راه خدا ( فرقان 67) نیز خطر اسراف موجود است.

چنانچه اسراف به اتلاف و تضییع منابع و نعمتهای خداداد بیانجامد تبذیر محسوب میشود. به تعبیر قرآن تبذیر کنندگان همچون برادران شیطانند چرا که آنان نیز همچون شیطان کفران نعمت پروردگار را نموده اند (ان المبذرین کانوا اخوان الشیاطین و کان الشیطان لربه کفورا. اسراء-26و27).