دانلود مقاله زمین شناسی

ایستگاه اول: همان طور که بر روی نقشه زمین‌شناسی مشخص است از بزرگراه کرج قزوین به طرف طالقان حرکت می‌کنیم.

حوضه آبخیززیان بعد از روستای زیاران در کنار آب زیاران که از آن برای آبیاری دشت قزوین و کرج استفاده می‌شود.

بر روی نقشه توپوگرافی با مقیاس 50000/1 دیده می‌شود ( به این معنا هر یک سانتیمتر روی نقشه برابر با 50000 سانتیمتر بر روی زمین است.) گسل طالقان شرقی غربی است و این پدید باعث شده که یک سری از سازندهای قدیمی مربوط به ژوراسیک را مثل سازند شمشک در کنار سازند کرج قرار داده است.

حوضه‌های بین کوهستانی: در این حوضه‌ها که البته بیشتر در خارج از ناحیه و شمال گسل طالقان و بخصوص دره طالقان دره طالقان گسترش دارند و محدود به گسل های دیگر نیز هستند، رسوبات قرمز نئوژن مشاهده می‌شوند.

نظر به اینکه سنگ شناسی اسامی این سازند از مازن، مازن‌های رسی، سنگ جوش، سنگ رس، گچ، نمک و … بوده و مقاومت هر کدام از سنگهای فوق در مقابل فرسایش متفاوت است، لذا زمین ریخت‌شناسی این سازند نیز در قسمت‌های مختلف آن با هم فرق دارد.

با توجه به میزان بارندگی زیاد در ناحیه، جریان‌های آب قادر به حمل مواد شده و درنتیجه شیب دامنه‌ها هم زیاد و عاری از پوشش گیاهی می‌باشد که در این حالت آب بتدریج بستر خود را حفر نموده و آبراهه‌های نسبتاً تنگ و باریک شاخه‌ای شکل بوجود آورده به طوریکه فاصله دره‌ها خیلی کم و بوسیله بال‌های نوک تیز از یکدیگر جدا می‌گردند و در نهایت ریخت‌شناسی خاصی بنام هزار دره ایجاد شده است.

به دلیل وجود رس وجذب آب، بروز پدیده لغزش در آن به فراوانی صورت گرفته است.

در نقاطی که ماسه سنگ و سنگ جوش نئوژن وجود دارد، توجه به اینکه در بعضی نقاط بخصوص شمال ناحیه رودخانه‌هایی از جمله رودخانه طالقان از میان این سازند می‌گذرد لذا در محل تلاقی سیلابهای کوهستانی و رودخانه‌، مخروط افکنه‌هایی ایجاد شده است.

وجود پیچان رود از دیگر خصوصیات زمین‌ ریخت‌شناسی در این سازند است که بدلیل متفاوت بودن جنس سنگها، طبقات سخت مقاومت کرده ولی طبقات نرم در معرض تخریب و فرسایش قرار گرفته‌اند که در این پدیده باعث انحراف مسیر جریان آب شده و به تدریج پیچان رود به وجود آمده است.

البته پیچان رود در مناطق کم ارتفاع و پست تر اتفاق می‌افتد و این پیچان بودن رودخانه در ارتفاع زیاد در طالقان را نمی‌توان یک پیچان رود در نظر گرفت و به خاطر عبور از کنار مخروط افکنه‌ها یک چنین شکلی گرفته است و بهتر است آن را یک پیچان رود دروغی نامیده شود.

نواحی کوهستانی : در این نواحی سنگهای آتشفشانی پالئوژن و سنگهای آتشفشانی- رسوبی سازند کرج و نیز سازندهای دوران اول ودوم به طور چشمگیری بیرون زدگی دارند.

در سازند کرج به طور کلی از نظر ترکیب شیمیایی بیشتر توف اسیدی و گدازه‌های قلیایی مشاهده می‌شوند.

با توجه به این که گدازه ها قلیایی در مقابل فرسایش مقاومتر از توف اسیدی است لذا مقاوت آن در برابر فرسایش بیشتر بوده و ارتفاع زیادتری از خود نشان می دهد در سنگهای آتشفشانی پالئوژن آبراهه‌های زیادی نیز دیده می‌شوند که بیشتر آنها از نوع V شکل غیرقرینه و آبراهه‌های کنترل شده توسط عوامل زمین ساختی و زمین‌شناسی هستند.

در این واحدها پرتگاه و بریدگی‌های زیادی مشاهده می‌شوند که بر اثر عوامل شدید زمین ساختی و اختلاف جنس سنگها بوجود آمده‌اند.

در سازند کرج لایه‌های سنگهای سخت رسی بسیار لغزنده بوده و به صورت سطح لغزشی برای توده سنگهای آتشفشانی در آمده که در نتیجه قطعاتی از این سنگها در نقاطی که شیب دامنه‌ها زیاد است، به صورت فروریزش در شیب دامنه حرکت می کنند.

رسوبات دوران اول از قبیل ماسه سنگهای زاگون و لالون و درلومتیها و آهکهای میلا و آهکهای روته و سازندهای دوران دوم به خصوص دولومیتها و آهکهای دولومیتی و آهکهای میلا و آهکهای روته وسازندهای دوران دوم به خصوص دولومیتها و آهکهای دولومیتی تریاس و آهکهای لارو تیز کوه ایجاد برجستگی های مرتفع و صخره‌ها و خط رأسها را می‌نمایند.

رسوبات رسی، ماسه سنگی و پالمه سنگی سازند ششمک بیشتر به صورت فرورفتگی ها و مناطق پست مشاهده می‌شوند و به علت ذخیره رطوبت اغلب به وسیله پوشش گیاهی به رنگ سبز زیتونی درمی‌آیند، در واقع رسهای ماسه‌دار سازند شمشک نقش سفره‌های ابدار را ایفا می‌کند.

نواحی کوهپایه‌ای : این واحد که دارای ارتفاع کمتر و شیب ملایمتری است بلافاصله بعد از ناحیه کوهستانی قرار دارد.

در ناحیه مطالعاتی این واحد بیشتر از سنگریزه با سیمان سست در رسوبات آبرفتی تشکیل شده است.

در این واحد مخروط افکنه‌های کوهپایه ای بادبزنی شکل متعددی نیز مشاهده می‌شوند.

در حقیقت این واحد به صورت یک (Bahada) است که در بخش فوقانی و نزدیک به کوهستان واحد بریدگی‌ها و فرسایش شدیدتر نسبت به بخش تحتانی خود است.

آبراهه‌ها به صورت کانال‌های ممتد و موازی هستند که به هنگام بارندگی از آب پرشده و مواد ریز و درشت را با خود حمل نموده و به طرف دشت سرازیر می‌نماید.

نواحی دشت : آخرین و پست‌ترین واحد زمین‌ ریخت‌شناسی در جنوب منطقه است که شامل بخش شرقی دشت قزوین است و بیشتر از رسوبات آبرفتی جوان و رسوبات دشت سیلابی پوشیده شده است.

در این واحد کانال‌های متعدد زیرزمینی مشاهده می‌شوند که جهت استخراج آب حفر شده‌اند.

دستگاه GPS: این دستگاه مانند یک کامپیوتر کوچک است که با ماهواره‌ها تماس دارند و دارای تعداد صفحه است که می‌تواند طول و عرض جغرافیایی منطقه و ارتفاع منطقه را نشان می دهد.

و برای دقیق بودن این اعداد باید صبر کرد، تا دستگاه حداقل با سه ماهواره ارتباط برقرار کند که در این نقطه دارای طول شرقی "37 '50 º54 و عرض شمالی "0 '0 º33 است و ارتفاع 1384 متر که کاملاً دقیق نیست زیرا دستگاه فقط با یک ماهواره ارتباط برقرار کرده است.

نقشه دیگری که باید همراه داشته باشیم نقشه زون‌های زمین شناسی ایران است.

ایران از نظر زمین شناسی یکنواخت نیست بلکه تکه تکه است.

و به هر تکه یک زون گفته می‌شود.

زون البرز از شرق به غرب در قست شمال ایران کشیده می شود.

زون زمین‌شناسی البرز جنوبی این است که البرز را از خط رأس آن که تونل کندوان باشد به دو قسمت شمالی که به طرف شمال می‌افتد و جنوبی که به طرف فلات مرکزی ایران می‌افتد تقسیم می‌کند از طرف دیگر البرز را از شرق به غرب به سه تکه تقسیم می‌کند: البرز شرقی- مرکزی و غربی با تقسیم‌بندی که گفته شد ما در البرز غربی قرار می‌گیریم و از نظر تقسیمات قبلی نیز در البرز جنوبی هستیم.

گسل طالقان به صورت شرقی غربی است.

و بسیار طولانی می باشد که شرقی‌ترین آن را از منشاء فشم از جاده هراز به سمت غرب و نزدیک قزوین تمام می شود.

ماسه سنگ و شیل ژوراسیک را و لکانیک‌ها و آتشفشانی دونین آورده و در مقابل سازند کرج که مربوط به ائوسن قرار داده است.

در یک زمان قابل توجهی از ژوراسیک (6 میلیون سال) تا کرج که (30-20 میلیون سا) هستند پس با توجه به این فاصله زمانی می‌ توان نتیجه گرفت که یک گسل اینها را در کنار هم قرار داده است.

ما در سازند کرج وکلانیکی هستیم که می توانیم آن را آندزیت در نظر بگیریم که بادامکی و حفره‌ای هستند.

یک پدیده که می‌توانیم در سازند کرج ببینیم این است که یک سنگ نفوذی آمده و در داخل این سازند نفوذ کرده است که به آن مونزونیت گفته می شود.

اهمیت مونزونیت : اگر دنباله مونزونیت را د رجاده کرج- چالوس بگریم این مونزونیت در منطقه سد کرج ظاهر می‌شود و چون یک سنگ نسبتاً مستحکمی است سد کرج را بر روی آن بنا کرده‌اند.

اگر خود سازند کرج را در نظر بگیریم به علت آذر آوری بودن و درز و شکاف‌های زیادی که دارد فرار آب از آن زیاد بوده اند بنابراین نمی توانستیم سد کرج را بر روی آن بنا کنیم.

آندزیت : شکل های شش ضلعی که در این سنگ دیده می‌شوند فلوسپاتواید یا شبه فلوسپات آنالیسم است.

شبه فلدسپات : یعنی سیلیس ماگما آنقدر کافی نبوده است که فلادسپات‌ها ساخته شدند و به جای آن شبه فلدسپات ساخته شده‌اند.

اگر آنالیسم را با کات سدیم دار مقایسه کنیم دقیقاً همان ترکیب است.

ولی اگر 4Si قرار است در فلدسپات‌ها باشد 2Si در آن قرار می‌گیرد.

«موقعیت زمین‌شناسی و ساختاری ناحیه زیان و خور » : ارتفاعات واقع در محدوده خور- زیاران (نواحی شمالی و شرق آبیک) جزو رشته‌ کوههای طالقان محسوب می شوند.

رشته‌ کوههای طالقان نیز همانند سایر رشته‌ کوههای البرز دارای روندی تقریباً شرقی- غربی بوده و بخشی از سلسله جبال عظیم آلپ – هیمالیا محسوب می شوند که ریخت شناسی آن در طی حرکات کوهزائی آلپی پایانی شکل گرفته است.

البرز جزو قلمرو مرکزی محسوب می‌شود که این تقسیم‌بندی با توجه به ارتباط البرز با رشته جبال آلپی آسیای مرکزی گرفته است که دارای پوسته‌ قاره‌ای و پی سنگ متبلور سخت شده در پرکامبرین فرض شده است.

در این تقسیم‌بندی همچنین البرز بعنوان یک قطعه حاشیه‌ای از شمال خشکی بزرگ گندوانا در نظر گرفته شده است که در طول پالئوزئیک تا تریاس میاین همانند زاگرس و ایران مرکزی خشکی واحدی را تشکیل می‌داده‌اند.

در پرکامبرین پسین و پالئوزئیک البرز به طور کلی دارای رخساره‌های قاره‌ای کم عمق و کناره خشکی بوده و از خشکی اورازیاد در شمال بوسیله دریای پالئوتیتس جدا بوده است، در دوران دوم با تشکیل نئوتیتس یا «اقیانوس آلپی زاگرس مرتفع» که پیدایش آن تقریباً همزمان با بسته شدن پالئوتیتس بوده است از خشکی گندوانا جدا گردیده و در نتیجه به بخش جنوبی ابر قاره بزرگ اورازیا در شمال متصل می‌شود که در کرتاسه فوقانی با بسته شدن دریای نئوتیتس مجدداً به خشکی گندوانا ملحق می‌شوند.

یکی از اختصاصات مهم البرز در دوران پالئوزوئیک بروز پدیده گسلش قطعه‌ای در اثر حرکات کششی است که باعث ایجاد بالا آمدگی ها و فرورفتگی‌های متعددی در پوسته قاره‌ای شده است.

به طوریکه در البرز شرقی و شمال و شرق ایران مرکزی توالی کاملی از رسوبات سیلورین و دونین بثبوت رسیده است در حالیکه در البرز مرکزی و غربی نبود رسوبگذاری در طول سیلورین و دونین زیرین تا میانی کاملاً مشهود است به عبارت دیگر فرورفتگی های ایجاد شده در پالئوزوئیک البرز بوسیله بالا آمدگی ها محصور گردیده‌اند واین بالا‌آمدگی‌ها فاقد بخشی از رسوبات پالئوزئیک می‌باشند، مسلماً آنچه که باعث ایجاد این بالا‌آمدگی‌ها و فرورفتگی‌های متعدد در البرز شده است ناشی از حرکات کششی مهمی بوده است که علاوه بر موارد ذکر شده باعث بروز شکاف در پوسته قاره‌ای و خروج گدازه‌های قلیایی شده است.

اگر چه حرکات مهم خشکی زائی و کششی در پالئوزوئیک البرز شناخته شده است لیکن هیچگونه دگرشیبی زاویه‌ای که موید حرکات کوهزایی و چین‌خوردگی میانی ادامه داشته است، به نظر می‌رسد از پالئوزوئیک تا اواخر کرتاسه شکاف عمیقی با روند شرقی- غربی در جنوب قطعه خزر و دریای شمالی البرز وجود داشته است که باعث ضخیم‌تر شدن رسوبات پالئوزئیک و مزوئیک در این حوضه عمیق، نسبت به رسوبات دوران اول و دوم دریای جنوبی البرز شده است.

بنابراین ، فرورفتگی‌ های عمیق تا کرتاسه وجود داشته‌اند که فعالیت آتشفشانی کرتاسه دریای شمالی البرز از مصادیق بارز آن است برای مثال می‌توان به وجود سنگهای آتشفشانی کرتاسه در غرب جاده چالوس و شمال کلاردشت، شرق کجور، خشکه چال و...

اشاره نمود.

شکل (1) جایگاه زمین ساختی فلات ایران در بخش مرکزی کمربند چین‌خورده آلپ- همیالیا موقعیت البرز با نقطه چین نمایش داده شده است.

1- مناطق برخوردی ورقهای قاره‌ای( a: آلپین، b: تریاس و هرس‌نین، c: کالدونین) 2- منطقه در حال فرورانش 3- گسله‌های راستا لغز و یا انتقالی 4- نواحی شکافی 5- گسله‌های اصلی 6- محور چین‌ها 7- حاشیه کمربند‌های چین‌خورده- رانده شده آلپی جوان و نواحی عمیق بزرگ ناودیس‌های نئوژن و دوره چهارم دامنه شمالی البرز اختلافات اساسی و مهمی با دامنه جنوبی دارد و به طور کلی فاقد رسوبات آتشفشانی- رسوبی و توفهای آندزیتی و سنگهای آتشفشانی سازند کرج است و این پدیده بیانگر این واقعیت است که در ابتدای ترشیری دامنه شمالی البرز از آب خارج بوده است و دلیل آنرا نیز وقوع رخداد کوهزائی لارامید می‌دانند، این حرکات همچنین باعث چین‌خوردگی شدید و ایجاد دگرشیبی آشکار در قاعده رسوبات ترشیری شده است.

حرکات زمین‌ساختی مهم بعدی نیز در اوایل یا اواسط الیگوسن و اواخر پلیوسن، به وقع پیوسته است که این حرکت علاوه بر ایجاد فعالیت‌های آذرین خروجی و نفوذی، موجب گسل خوردگی‌ها و رواندگی‌های ملایم که در شمال البرز به طرف شمال و در جنوب البرز به سمت جنوب است شده است.

تعدادی فعالیت آتشفشانی نیز متناوباً بعد از ائوسن تا عهد حاضر شناخته شده است.

دامنه شمالی البرز اختلافات اساسی و مهمی با دامنه جنوبی دارد و به طور کلی فاقد رسوبات آتشفشانی- رسوبی و توفهای آندزیتی و سنگهای آتشفشانی سازند کرج است و این پدیده بیانگر این واقعیت است که در ابتدای ترشیری دامنه شمالی البرز از آب خارج بوده است و دلیل آنرا نیز وقوع رخداد کوهزائی لارامید می‌دانند، این حرکات همچنین باعث چین‌خوردگی شدید و ایجاد دگرشیبی آشکار در قاعده رسوبات ترشیری شده است.

دومین ایستگاه : گردنه ابراهیم آباد محل طلاقی دو حوضه آبخیز است، حوضه آبخیز زیاران به سمت جنوب و حوضه آبخیز طالقان به سمت شمال که بزرگترین رودخانه آن رودخانه طالقان است.

رودخانه ای که از شرق منشأ می‌گیرد از نزدیکی جاده چالوس و به سمت غرب حرکت می‌کند و با رودخانه الموت یکی می شود که به آن شاهرود نیز می‌گویند این رودخانه به پشت سد سفید رود می‌ریزد.

سد مخزنی حوضه آبخیز طالقان از شرق به غرب و از قسمت بالا به پایین به سه قسمت طالقان بالایی، میانی، پائینی تقسیم می‌شود.

ممکن است در یک حوضه آبخیزی ایستگاه‌هایی باشد که به آن ایستگاه‌های هیدرومتری یا رسوب سنجی که از آن آب و رسوب را برداشت کرده و به صورت ماهانه یا هفتگی برای اینکه بدانند چه میزان رسوب عبور می‌کند.

ایستگاه رسوب سنجی طالقان ایستگاهی است به نام گیلینک طالقان که تقریباً در مرز بین طالقان میانی و طالقان پایینی هست یعنی دو سوم حوضه را پوش می‌دهد.

حوضه آبخیز طالقان همان خط‌ رأسی است که حوضه آبخیز طالقان رود، رواخانه اصلی آن است.

حوضه طالقان رود، یک ناودیس دارای یک محور است که محل عبور رودخانه است.

در یک ناودیس جوان‌ترین لایه‌ها در نزدیک محور ناودیس دیده می‌شود و هر چه از محور دور شویم باید قدیمی‌تر شود.

همان طور که در شکل (2) دیده می‌شود ارتفاعات برفی سازند کرج خروجی ولی انفجاری که به آن توف گفته می‌شود بخش دوم از سازند کرج به نام سازند کرج ولکانیکی (EKV) جوانتر گذاشته شده است زیر خط برف دریای جنوبی توف موجود نیست.

بعد از سازند کرج ولکانیکی سازند دیگری در منطقه وجود دارد که به آن سازند قرمز بالایی گفته می‌شود که با APRed؟

نشان می‌دهند (علت بودن علامت سوال این است که از وجود این سازند در آن منطقه مطمئن نیستند).

شکل شماره (2) – a: سازند کرج – b: سازند قرمز بالایی- c: واحد ماسه سنگ سازند قرمز بالایی در واقع از دو واحد تشکیل شده است یک واحد مازن قرمز رنگ (بدون نقطه چین و یک واحد کنگلومرا MgCA‌(که با نقطه‌چین که فقط در طالقان بالایی و پایین وجود دارد و سد روی (MgC) بنا شده است.

مارها منطقه طالقان قسمتهایی که پوشش سبز رنگ و زردرنگ است در برخی از نقاط روی (MgM) ها مارن ها یک واحد ماسه سنگ لای نازگی بوده که بخش خاکستری روی قرمزها و هر جا که این ماسه‌سنگها قرا رگرفته‌ از فرسایش مارن‌ها زیرین جلوگیری کرده است بعد کواترنر، جوانترین واحدها، در این مناطق رسوبات رودخانه بالاترین واحد است که کواترنر بستر رودخانه ای هستند که د رنقشه با QAM مشخص شده است.

بستر رودخانه جایی که ردیف درخت ها قرار دارند جوانترین واحد که رسوبات امروزه و کواترنر آبرفتی است در طالقان در مارن‌ها اتفاق افتاده است.

مارن های طالقان فرسایش بالایی دارند و رسوب زیادی از آنها ایجاد می‌شود و سد طالقان درحال پر شدن از رسوبات می باشد و دارای فرسایش کناره‌ای است.

فرسایش کناره‌ای زیاد است و الموت رود و شاهرود هم همین وضع را دارند.

از طرف دیگر روخانه قزل اوزن که به سد سفید رود می ریزد نیز همین وضع را دارد.

بنابراین در این منطقه ناودیس‌هایی را در نظر بگیرید که با مارن‌ها پر شده است و رودخانه از آن عبور می‌کند.

سومین ایستگاه : جاده‌ای که به سمت روستای شهر اسریا جاده سد می‌رود.

پدید موجود در این منطقه وجود پادگانه‌های آبرفتی کواترنردر منطقه طالقان قابل تشخیص است.

در امتداد رودخانه طالقان پادگانه‌های آبرفتی وجود دارد.

تعریف پادگانه: به یک سری رسوبات آبرفتی رودخانه‌ای به شکل نوارهایی یا پلکان‌های نهشته‌های جوان و سنگ نشده‌ای که پلکان مانند هستند گفته می‌شود.

در طالقان چندین پادگانه از ارتفاع بالا به ارتفاع پایین و قدیمی‌ترین آن در بالاترین پلکان تشخیص داده شده است که در زمین‌شناسی به آن (QT) می‌گویند که (Q) برای کواترنری و (T) برای تراس (در انگلیسی به پادگانه، تراس گفته می‌شود).

و به دومین تراس QT2 و سومین QT3 و طالقان رود را QT4 و بعد هم بستر رودخانه قرار دارد.

و ما در حال حاضر روی QT2 قرار دادیم که شامل رسوبات گراولی و قطر دانه‌ها در حدود 30-20 cm هستند و قلوه‌ها بیشتر از سازند کرج است که فرسایش پیدا کرده و به اینجا آمده است پس می‌توان نتیجه گرفت که رودخانه طغیانی بوده و آن رسوبات را از ارتفاعات کرج در آبراه‌ها حمل کرده است و به اینجا آورده است پس بیشتر از سازند کرج تشکیل شده است.

یک پادگانه آبرفتی خیلی درشت دانه که می تواند رسوبات آبرفتی باشند و یک ضخامت خاک نیز روی آن تشکیل شود که ضخامت خاک در این پادگانه بین 30-20 cm است.

شکل شماره (3) نمایش تراس ها در رودخانه طالقان یعنی قسمتی که دارای پوشش گیاهی است شکل (4).

و مقدرای تیره‌تر و قهوه‌ای شده است.

سوالی که در اینجا مطرح است این است که چرا قدیمی‌ترین پادگانه در بالاترین قسمت قرار دارد که دو نظریه ارائه شده است به این صورت که ابتدا رودخانه در یک سطح بالایی قرار گرفته و به دلیلی سطح اساسی پایین افتاده و رودخانه بستر خود راحفر کرده و باز به دلیل سطح اساس بالا رفته و در نتیجه رسوبات کذاری شروع شده است اگر رودخانه به اقیانوس یا دریا راه داشته باشد پایین افتادن از آب اقیانوس به یخ تبدیل شده و از آب اقیانوس ها کم شده و سطح اقیانوس پایین افتاده و در نتیجه سطح اساس منطقه پایین افتاده و چرا سطح اساس بالا رفته است این را به دوره‌های بین یخچالی ربط می‌دهند.

که یخ‌ها ذوب می شوند و به اقیانوس برمی‌گردند.

بنابراین آب اقیانوس بالا رفته و در نتیجه سطح اساس بالا می‌آید.

در دوران‌ها ما چهار دوره یخچالی و چهار دوره بین یخچالی داریم و به همان تعداد دارای پادگانه هستیم.

ولی این موضوع به پادگانه‌هایی که در طالقان هستند ربطی ندارد زیرا رودخانه طالقان به دریات و اقیانوس راهی ندارد بنابراین دلیل وجود این پادگانه را به تکنونیک و شرایط اقلیمی منطقه ربط می‌دهند.

و می‌توانیم بگوییم روخانه در زمانی طغیان داشته و در زمانی دیگر طغیان داشته و در زمانی دیگر آرام بوده است.

نظریه دوم که تقریباً مردود شده است می‌گوید که یک دره‌ای داشته‌ باشیم که رسوبات در کف این دره نهشته شوند.

پس قدیمی‌ترین در کف دره قرار گیرد و رسوبات دیگر بر روی آن نهشته شود و همین طور رسوبات جدید به طرف بالا باشند.

شکل شماره (4) : a اولین تراس (QT1) b : دومین تراس (QT2) .

(جاده) C: ضخامت خاک چهارمین ایستگاه : سد طالقان سدی خاکی است که با هسته رسی توسط یک مشاور چینی و مشاور لار که ایرانی است ساخته شده است یک سال است که آبگیری می‌شود.

ارتفاع آن صد تا صد و سه متر است.

طول تاج سد 1100 متر عرض تاج 12 متر حجم مفید مخزن 329 میلیون مترمکعب و متوسط رسوب سالانه 1250 مترمکعب دوبرابر رسوبی که در نقاط دیگر به پشت سد وارد می‌شود.

اطراف سد مارن‌هایی که فرسایش پذیر هستند قرار دارد و رودخانه بالاتر از آن و تا یک تا دو کیلومتری به طرف شرق ادامه دارد.

دریاچه در داخل مارن‌ها قرار دارد.

شکل (5) شکل شماه (5) نمای دوری از سد طالقان (a) زمین شناسی محلهای سد اصلی و ملعقات آن : سایت کومکان : محلی که توسط شرکت سانیو پیشنهاد شده در باختر دهکده کومکان قرار درد و سایت (محل) نیز به همین نام نامیده شده است این محل در ارتفاع 1710 متری از سطح از سطح دریا قرار داشته و مشخصات ویژه آن همراه با نتایج به دست آمده ازحفاریها و آزمایش‌های انجام شده در گزارش سانیو به تفصیل آمده است که ازذکر‌ آن در اینجا خودداری می شود.

ولی ازدید کلی می‌توان موارد زیر را به طور خلاصه برای محل فوق الذکر مورد بررسی قرار داد.

در جناح راست این سایت (شمال رودخانه) سنگهای ممبر 2 سازند طالقان رخنمون دارند که تشکیل شده‌اند از تناوب ماسه سنگهای دانه درشت و دانه ریز- فرش سنگ و ماداستون همراه با بین لایه‌هایی از کنگلومرا به رنگ قرمز، برابر گزارش سانیو (1967) و پاشا (1977) در این ممبر رگه‌های فیبری شکل گچ با ضخامت های میلیمتری در بین لایه‌های ماداستون وجود دارد که این وضع بخصوص در جناح شمالی رودخانه در دهکده روشنابدر و آرموت دیده می شود و چشمه‌های نمکدار خاور دهکده شهرک به احتمال زیاد از این سازند سرچشمه می‌گیرند.

که گویای نهشته شدن قسمت‌هایی ازاین سازند در محیط کم عمق دریاچه‌ای در زمان تشکیل آن می باشد.

در جناح چپ (جنوب رودخانه) آن مقدار از این ممبر که رخنمون دارد دارای مشخصات لیتولوژیکی تقریباً یکسانی با جناح راست می‌باشد.

ارتفاع این رخنمون حدود 15-10 متر از کف رودخانه است .

روی این ممبر ضخامتی در حدود 50- 45 متر از پادگانه‌های آبرفتی قدیمی زمان کواترنر قرار دارند که جنس آنها از قلوه‌های درشت- قلوه‌های ریز همراه با بین لایه‌هایی از ماسه و سیلت که نیمه سخت شده یا کم سخت شده‌اند می‌باشد روی این پادگانه‌های آبرفتی قدیمی رسوبات نرم و خاکهای زراعتی و واریزه‌های جوان و خاکهای باقیمانده از جنس سیلت و رس و ماسه قرار دارند که سخت شده نیستند و به آسانی فرسوده و جابجا می‌شوند به همین جهت با توجه به وضع خاص ریخت شناسی آنها آمادگی زیاد جهت زمین لغزی دارند شیب توپوگرافی نسبتاً تند و به طرف مخزن محل در نظر گرفته شده می باشد.

سایت سنگبان : این سایت حدود 750- 700متر پایین تر از آب برگردان موجود قرار دارد.

ارتفاع آن حدود 1685 متر از سطح دریا است.

ویژگیهای زمین شناسی و سنگ شناسی این سایت نیز در گزارش فاز 1 طالقان دفتری (1976) و گزارش زمین‌شناسی پاشا (1977) همراه با حفاریها و آزمایش‌های لازم به تفصیل آمده است.

خلاصه‌ای از آنچه که از تلفیق این گزارش ‌ها و نتایج بدست آمده به شرح زیر است.

محور سد بر روی سنگهای ممیز زیرین سازند طالقان قرار می گیرد که جنس آن از کنگلومرای به رنگ نخودی رنگ تا خاکی رنگ با لایه‌بندیهای ضخیم تا توده‌ای و سخت شده می‌باشند که به دلیل خاصیت ریخت‌شناسی آن ایجاد صخره‌ها و پرتگاه‌های مرتفعی را نموده‌اند در این کنگلومرا لایه‌هائی نازکی (حدود تا 50 سانتیمتر) ماسه سنگ دانه درشت و ماسه‌ سنگهای رس دار به طور بین لایه ای نیز وجود دارند که به دلیل مقاومت کمتر آنها نسبت به کنگلومراها، فرسوده شده و شکل خاص مورفولوژیکی خود را بدست آورده‌اند.

در جناج چپ که محور سد به طور کامل روی این کنگلومراها قرار می‌گیرد شیب توپوگرافی متوسطی حدود 1: 2 به طرف رودخانه دارد ولی در جناح راست که پوشش پادگانه‌های آبرفتی و واریزه‌ها توسعه فراوانی دارند شیب توپوگرافی ملایم‌تر بوده وحدود 2: 1 می‌باشد.

در این جناح کنگلومراها دانه درشت‌تر از جناح راست هستند و اندازه قلوه‌های آن به 50 تا 100 سانتیمتر قطر نیز می‌رسد.

در حفاریهای انجام شده در محور سد در این سایت وجود حدود 50 متر رسوبات نرم و یا نیمه سخت و نسبتاً سخت در سیمانی از ماسه (زون خرد شده) می‌باشند که بر روی پی سنگ (کنلگومرای ممبر زیرین) سازند طالقان قرار می‌گیرند که چگونگی نهشته شدن آنها بخصوص بخش رسی سیلیتی آن هنوز به طور دقیق روشن نیست چون این گونه رسوبات می‌توانند هم در محیط خشکی و هم دریایی آب شیرین کم عمق تشکیل گردند.

چگونگی تشکیل چنین حوضه رسوبی نیز از مواردی است که در شرایط مورفولوژیکی موجود در حالت عادی بعید به نظر می رسد.

به هر حال در یک مساحت قابل توجهی تقریباً در کلیه حفاریهای انجام شده در مسیر رودخانه و در ارتفاع 5/1650 متری این لایه با ضخامت کم و بیش متغییر دیده می‌شود.

آنچه مسلم است شرط تشکیل رسوباتی با مشخصات ذکر شده وجود حوضه رسوبی آب شیرین، دریاچه‌ای و کم عمق می‌باشد که با توجه به مطالعات محدود انجام شده می‌توان چنین تصور نمود که رودخانه قبل از اینکه در مسیر فعلی جریان یابد مسیر دیگری داشته که در اثر بوجود آمدن یک مانع طبیعی مانند بسته شدن جلوی رودخانه به وسیله یک زمین‌لغزی و یا احتمالاً رسوبات یخچالی آخرین دوره بین یخچالی سبب شده که دریاچه‌ای ایجاد گشته که در پشت آن را اینگونه رسوبات برای مدت زمان زیاد رسوب می‌کرده‌اند.

بعدها بر اثر بوجود آمدن یک جریان یا جریانهای سیلابی قوی این مانع طبیعی از میان برداشته شده و رودخانه برحسب شدت جریان و اختلاف لیتولوژیکی مسیر فعلی را انتخاب نموده است مطالعات بیشتر و دقیقتر در آینده این مسئله را روشن خواهد نمود.

نیروگاه تلمبه ذخیره‌ای: این سایت در پائین ده شهراسر در تنگه‌ای که بنام دربند دره موسوم است قرار دارد.

جناح چپ سایت بر روی کنگلومرای ممبر زیرین سازند طالقان قرای می‌گیرد از نظر ریخت‌شناسی به خاطر ویژگیهای لیتولوژیکی این سازند تشکیل پرتگاه‌های بلند را می‌دهد و بدلیل شیب مرفولوژی تند آنها در اثر عمل هوازدگی و فرسایش تکه‌های بسیار بزگری به صورت سنگریز از آن بزیر افتاده است.

قلوه‌های موجود در این کنگلومرا بیشتر از نوع سنگهای ولکانیکی است که با بزرگی‌های متفاوت می‌باشند.

جناح راست این محل قسمتی بر روی سنگهای آذرین بیرونی از نوع بازانیت لوسیت‌دار و آندزیت پورفیریک و قسمتی دیگر بر روی کنگلومرای دارای خواصی نظیر جناح چپ که بطور دگرشیب بر روی سنگهای ولکانیکی یاد شده قرار دارند.

بخاطر وضع خاص مرفولوژی یعنی بر هم ریختگی شیب طبقات در این محل، دره فوق الذکر به نظر می‌رسد محل عبور گسلی باشد با امتداد شمال، شمال شرقی- جنوب، جنوب غربی که وجود یا عدم وجود آن به بررسی و مطالعه بیشتری نیاز دارد.

سایت های سد تنظیم کننده : بر اساس گزارشهای موجود بر روی این سد مجموعاً 2 سایت در نظر گرفته شده و مطالعات زمین‌شناسی آن توسط تعیین کنندگان آن نیز انجام گرفته است.

از محل‌های انتخاب شده فقط سایت موچان از جناح راست آن و سایت تکیه از جناح چپ آن مورد بازدید قرار گرفت که با توجه به گزارشهای موجود و محدودیت زمان بازدید از ذکر مشخصات تفصیلی زمین‌شناسی آنها خودداری می‌شود ولی آنچه در این بازدید مورد توجه قرار گرفت به طور خلاصه ذکر می‌گردد.

سایت موچان: این سایت در پائین دست دهکده موچان قرار گرفته است شالوده سد بر روی کنگلومرای ممبر1 سازند طالقان قرار می‌گیرد که از لحاظ موقعیت لایه‌بندی حال عادی ندارد و طبقات برگشته‌اند به ترتیبی که ظاهراً ممبر 2 سازند طالقان در زیرممبر 1 قرار می‌گیرد.

شیب طبقات در دو جناح ظاهراً به طرف داخل رودخانه بوده به طوریکه در نگاه اول ساختمان یک ناودیس را مجسم می نماید ولی عبور گسل معکوس از جناح راست سبب شده که طبقات در جناح چپ بحالت برگشته در‌آید به نحویکه ممبر 1 حدود 50- 45 درجه با شیبی به طرف شمال و ممبر 2 با شیبی حدود 60-50 درجه به طرف جنوب در مجاورت هم قرار گیرند.

و به صورت ظاهر ساختمان یک ناودیس را نشان دهند.

ولی در عمل باید گفت این سایت در یک زون تکتونیزه قرار می‌گیرد که علاوه بر وجودگسل اصلی نام برده تعدادی گسلهای فرعی نیزدر این زون در جهات مختلف دیده می‌شوند، مضافاً باینکه در چنین زونی سیستمهای درز و شکاف علاوه بر داشتن جهت‌های اصلی ساختمانهای زمین‌شناسی از جهت دیگری متناسب با جهت نیروهای وارد شونده بعد از چین‌خوردگی اصلی نیز پیروی می‌کنند به طوریکه از جناح راست درزهای متعددی با جهات مختلفی روی جناح چپ دیده می شود که در این رابطه باید مطالعات بیشتری انجام داد.

سایت تنگه تکیه: این سایت در زیر دهکده تکیه در محلی که رودخانه تقریباً در دره تنگ‌تری نسبت به سایر نقاط در نظر گرفته شده می‌گذرد.

شالوده سد در محلی است که جناح راست آن بر روی کنگلومرا ممبر 1 سازند طالقان و جناح چپ آن بر روی سنگهای ولکانیکی ائوسن که به طور عمده از بازانیت‌های لوسیت‌دار و آندزیت پورفیری می‌باشند قرار می‌گیرد.

سنگهای ولکانیکی مزبوردر سطح بشدت فرسوده و تجزیه‌ شده‌اند که به نظر می رسد تا عمق قابل توجهی فرسایش و تجزیه کانی‌های موجود در این سنگها نیز وجود داشته باشد.

کمی پائین تر از سایت انتخاب شده محلی که دو جناح رودخانه از سنگهای ولکانیکی تشکیل شده‌اند به نظر می‌رسد مکان مناسبتری برای نهادن شالوده سد باشد چون اولاً بدلیل خاصیت لیتولوژی سنگهای تشکیل دهنده دو جناح رودخانه از محل تنگتری عبور می‌نماید،ثانیاً از نظر استحکام، سنگهای مزبور می‌توانند پی سنگ مناسبی برای شالوده سد بوده وثالثاً اینکه به محل نزدیک‌تر از سایت موچان می باشند.

ولی وجود گسل مشکوکی با امتداد شرقی- غربی و گذر آن در روی جناح راست ایجاب می‌نماید که برای اطمینان از وجود یا عدم وجود و نقش آن در ساختمان زمین شناسی این محل مطالعات بیشتری روی این محل مورد نظر انجام گیرد.

شکل (6) نمای رودخانه‌ طالقان بعد از سد طالقان.

پنجمین ایستگاه : رودخانه طالقان به صورت شریانی است و رودخانه شریانی به صورت رودخانه‌هایی است که در ارتفاعات جریان دارند، به این علت که یک سری پشته‌های رسوبی تشکیل می شوند و رودخانه مسیر خودش را دو بخشی می‌‌کند و دوباره بعد از پشته‌ها به هم می رسند.

اندازه‌گیری دبی آب رودخانه طالقان: ابتدا عرض رودخانه را اندازه‌گیری می‌کنیم سپس در عرض رودخانه هر 30cm یک عمق را اندازه می‌گیریم بعد از پایان کار باید سرعت آب را اندازه‌گیری کنیم به این صورت که در طول رودخانه m10 را اندازه می‌گیریم بعد وسیله‌ای شناور مانند تکه‌ای چوب را در آب رها کرده و از ابتدا تا پایان m10 زمان آن را اندازه می‌گیریم.

در قبل پس از اندازه‌گیری عمق و عرض رودخانه بر روی کاغذ میلیمتری شکل آن را رسم می‌کنیم که به طور تقریبی به شکل یک ذوزنقه درمی‌آید و باید مساحت آن را به دست آوریم تا سطح مقطع محاسبه شود.

محاسبات : مقایس نقشه C1= 10cm= 1cm روی نقشه C2= روی نقشه 4/1 C6= روی نقشه 6 /1 C3= روی نقشه 7/1 C7=روی نقشه 6/1 C4= روی نقشه 8/1 C8= روی نقشه 5/1 C5= روی نقشه 7/1 C9= روی نقشه 9/0 3= عرض رودخانه cm 20= عمق cm 2/0 × (8/1 + 3) 48/0 = = سطح مقطع = مساحت ذوزنقه 2 3-10 × 6/8 = 2/0 × 48/0 × 90/0 = سرعت آب × عمق× سطح مقطع= دبی آب آزمایش گل آلودگی نیز انجام شده که در صفحه بعد آورده شده است.

آخرین ایستگاه : آخرین روستا جویستان در مقابل یک مخروط افکنه و روستای رزن قرار دارد.

رسوبات به وسیله رودخانه به اینجا آمده است.

و به صورت مخروط افکنه در این نهشته شده‌اند مخروط افکنه باعث شده است که رودخانه به صورت خمیده به وجود بیاید همان طوریکه قبلاً گفته شده رودخانه طالقان یک پیچان رود دروغی می باشد.