مقدمه دوره بلوغ سرشار از تنشهای عاطفی و روانی است.
نوجوان که در حال جدا شدن از وابستگیهای دوره کودکی و ورود به دوره بزرگسالی است با تضادها و کشمکشهای گوناگون روانی روبرو خواهد شد.
آگاهی از این تغییرات سبب میشود تا نوجوان با هوشیاری به تحریکات محیطی پاسخ دهد و دگرگونیهای درونی خود را کنترل نماید بهگونهای که قادر باشد در شرایط مناسبی از نظر سلامت و استحکام روانی با مشکلات کمتری دوره نوجوانی را پشتسر بگذارد و بحرانهای روانی آینده را نیز کنترل بکند.
مهمترین تغییرات روانی دوران بلوغ الف- رشد ذهنی و عقلی از سن 12- 15 سالگی فکر منطقی، عینی و قدرت استدلال و نتیجهگیری در نوجوان شکل میگیرد.
ب – رشد هیجانی و عاطفی: احساسات و عواطف متعدد قوی و غیرقابل پیشبینی در نوجوان وجود دارد که گاه در تضاد با یکدیگرند و سبب نوسانات واضح خلقی و رفتاری زیر میشود: 1- اضطراب : به دلایل پیدایش علائم بلوغ، ترس از شکست در تحصیل، ترس از بروز بیماری، ترس از تنها شدن و از دست دادن دوستان.
2- خشم : ناسازگاری و پرخاشگری در نوجوان به دلائل زیر ممکن است ایجاد شود.
برخورد با موانع و مشکلات، اختلال در قضاوت¬های تجربه شده نوجوان، مواجه شدن با سلب آزادی، محرومیت، سرزنش مکرر، تبعیض در محیط خانه و مدرسه، انتقاد و دخالت والدین.
3- افسردگی : به دلیل شکست در رسیدن به اهداف تحصیلی، عدم مقبولیت اجتماعی، وجود خلاء روانی، کاهش علائق درسی، احساس بی¬ارزشی و پوچی.
ت – رشد اجتماعی : وجه اصلی رشد اجتماعی به خصوص در سال¬های ابتدائی نوجوانی حضور نوجوان در گروه همسالان است.
تشکیل این گروه¬ها در جهت کسب استقلال و فرار از تسلط بزرگترهاست اما فشارهای گروهی همیشه مثبت نیستند و نوجوان باید بیاموزد تا با کمک خانواده توان مبارزه با خواست¬های منفی گروه را کسب نماید و به انحراف کشیده نشود.
از ویژگی¬های دیگر نوجوان تلاش در جهت کسب محبوبیت است.
در پسران عواملی مانند فعال بودن در فعالیت¬های دسته¬جمعی، مهارت در بازی¬ها، ورزش¬ها، شوق وذوق و شوخ¬طبعی، شاد بودن، رفتار دوستانه پایدار از جمله عوامل کسب محبوبیت در میان همسالان است و به تدریج گرایش به همجنسان تبدیل به گرایش¬به جنس مخالف می¬شود گر چه بسیاری از هر گونه ارتباط با جنس مخالف اجتناب می¬کنند اما برخی نیز ممکن است روابطی برقرار و روابط جنسی را تجربه کنند که می¬تواند عواقب ناخوشایندی داشته باشد.
ث – رشد اخلاقی : رشد اخلاقی با رشد اجتماعی ارتباط نزدیکی دارد.
خانواده و جامعه در کسب صفات اخلاقی مطلوب مؤثرند.
توجه به انگیزه و نیت اعمال در دوره بلوغ به تدریج افزایش می¬یابد و نوجوان به وجدان، عدالت و رفتار منصفانه بها می¬دهد و نسبت به عدم رعایت اصول اخلاقی از جانب بزرگترها واکنش نشان می¬دهد و به تدریج با تأثیرات اکتسابی از محیط صفات اخلاقی پسندیده مانند راستگوئی، امانتداری، درستکاری، حق¬طلبی، عزت نفس، رعایت حقوق دیگران، پذیرش مسئولیت و...
در نوجوان شکل می¬گیرد و یا برعکس صفات نامطلوب در او رشد می¬کنند.
ج – رشد شخصیت و رفتار : مجموعه گرایش¬ها و حالات رفتاری نوجوان کم¬وبیش وضعیت ثابتی دارند.
واکنش¬های فرد در مقابل آنچه که در محیط پیرامون او اتفاق می¬افتد و مجموعه احساسات و نگرش¬های وی شخصیت او را می¬سازند که در نوجوانی به صورت چشمگیری رشد می¬کنند.
احساس مسئولیت، نوع پیوند و رابطه با بزرگسالان، روابط با همسالان، طرز مقابله با خواهش¬ها و تمایلات نوظهور و خاص، فراگیری انتظارات جامعه از فرد به عنوان ویژگی¬های شخصیتی نوجوان شکل می¬گیرد.
فشارهای روانی دوره نوجوانی : همزمان با دوره نوجوانی نگرانی¬های خاص اجتماعی پسران نوجوان را تهدید می¬کنند.
نگرانی در مورد آینده تحصیلی، خدمت سربازی، آینده شغلی و وضع مالی با افزایش سن نوجوان و نزدیک شدن به سال¬های پایانی نوجوانی افزایش می¬یابد و او را در پاسخ به سؤالات مربوط به شناخت هویت خودش درمانده می¬سازد.
نوجوان که در سال¬های نوجوانی به دنبال کسب استقلال خود را در معرض تهدید برخی عوامل اجتماعی می¬بیند.
لزوم پذیرش فرامین بی¬قیدوشرط مافوق در سربازی، احتمال عدم موفقیت در کنکور ورودی به دانشگاه¬ها و عواقب اجتماعی احتمالی آن، مواجه شدن با آینده مبهم شغلی و...
سردرگمی¬های نوجوان را افزایش می¬دهند نوجوان باید با اتکاء به نفس و استفاده از حمایت اطرافیان و مشاوره با افراد توانمند از پیدایش عواقب ناخوشایند روانی و فشارهای اجتماعی پیشگیری کند 1 – تنوع طلبی : یکی از صفات و ویژگی های دوران جوانی تنوع طلبی است .
جوان مظهر تنوع طلبی و شیفته ی روش های نوین در روزگار خود است .
همیشه دنبال چیز های نو و تازه است ، لباس نو ، آرایش نو ، وسیله نقلیه نو و .......
جوان به هر چیز نو با عینک خوش بینی نگاه می کند و شاید این تنوع طلبی مورد توجه دشمنان قرار گیرد و آنها را وادار به مد گرایی افراطی کند .
ولی در نهایت ، تنوع طلبی را می توان یک ویژگی مثبت در جوانان دانست زیرا یکسان طلبی خستگی می آورد مثل جاده اتوبانی که برای هر راننده ی ماهری خسته کننده است ولی جاده کوهستانی با تنوع جنگل و دریا و پیچ و خم و .....
ملال آور نیست .
این خصوصیت در خلقت جهان هم قابل مشاهد ه است اگر جهان همه اش دریا بود چی می شد ؟اگر همه اش جنگل بود ، اگر همه ی درختان شبیه هم بود ، اگر همیشه شب بود ، اگر همه انسان ها مرد یا زن بودند، اگر همه زشت یا زیبا بودند ، اگر همیشه سرد یا گرم بود و......
پس جهان هم ،با نوعی تنوع خلق شده است حتی در عبادات ، اگر نماز ما رکوع و سجود و تشهد و قنوت نداشت چقدر خسته کننده بود .
جوان از پوشش یکسان ، از خوراک یکسان ، تفریح یکسان ، آرایش یکسان ، لذت نمی برد و به همین خاطر دنبال تنوع است .
اگر ما جوان را با این تنوع ها دیدیم ، او را متهم به بی دینی نکنیم این مطلب مورد تایید مقام معظم رهبری هم هست که فرمودند : آن کسانی که خیال می کنند نسل جوان فاسد شده ، چون چهار نفر دختر و پسر با لباسی که آنها نمی پسندند ، می بینند که لزوما هم معلوم نیست آنچنان منفی باشد ، اشتباه می کنند .
2 آن کسانی که خیال می کنند نسل جوان فاسد شده ، چون چهار نفر دختر و پسر با لباسی که آنها نمی پسندند ، می بینند که لزوما هم معلوم نیست آنچنان منفی باشد ، اشتباه می کنند .
2 2 – اصلاح طلبی اصلاح طلبی واژه ی زیبایی است که هم از آن اراده ی باطل می توان کرد وهم اراده ی حق ، آنچه پس از خرداد 76 مطرح شده ، معنای واقعی کلمه اصلاح طلبی نیست چون از آن اراده باطل می کنند .
منظور از اصلاحات را اصلاح قران ، دین ، قانون اساسی ، حذف ارزش ها ، اصول و اعتقادات و مقدسات مردم دانسته و مخالفین خود را ضد اصلاحات می نامند در حالیکه هیچ عاقلی با اصلاحات و اصلاح طلبی نمی تواند مخالفت کند .
اولین اصلاح طلبان پیامبران و ائمه معصومین (ع) بودند ، اصلاح طلب واقعی امام حسین (ع) است که فلسفه قیام خود را اصلاح امور امت جدّش می داند ، این خصوصیت در جوانان به شکل دیگری نمود پیدا می کند .
در این زمینه مقام معظم رهبری می فرمایند : جوان به طور طبیعی طالب اصلاح طلبی است .
منظور از اصلاح طلبی تعبیر های رایج آن و اصلاح طلبی به عنوان یک پز سیاسی نیست .
بعضی زیر نام زیبا و جذاب اصلاح طلبی بدنبال چیزهایی هستند که این فقط جنبه تشریفات در زندگی انسان داشته باشد که این امر نقطه مقابل اصلاح طلبی است .
بعضی اسم اصلاح طلبی را می آورند اما مقصودشان اصلاحات آمریکایی است .
3 – عدالت خواهی یکی دیگر از صفات دوران جوانی عدالت خواهی است .
جوان از بی عدالتی و ظلم تنفر دارد و مخالفتش را به هر نحو ممکن اعلام می کند .
امروزه پرچمدار مبارزات ضد ظلم در اکثر کشور ها دانشجویان و جوانان اند .
در انقلاب شکوهمند ما هم یاران با وفای امام عزیزمان را همین جوانان تشکیل می دادند تا بدست توانمند پیر و مرادشان بتوانند عدالت را در جامعه ظلم زده بگسترانند .
در دوران آخر الزمان هم اکثر یاران عدالت گستر جهان ، مهدی موعود را جوانان تشکیل می دهند .
« انّ اصحاب القائم شباب لا کهول فیهم » 3 مقام معظم رهبری به عنوان سمبل عدالت خواهی در این باره می فرمایند : جوان بطور طبیعی خواهان عدالت ، آزادی مشروع و تحقق آرمان های اسلامی است .
جوان تصویری از سیمای امیر المومنین (ع) را در ذهن خود دارد که او را به هیجان می آورد و نواقص موجود را با آن مقایسه می کند و طالب اصلاح می شود که این چیز بسیار بر جسته ای است .
4 – الگو پذیری یکی از ویژگی های دوران جوانی ، حسن الگو پذیری است .
جوانان برای تکوین شخصیت روحی و فکری و اجتماعی خویش ، همواره سعی می کنند افرادی را که از نظر مادی و معنوی به کمال رسیده اند الگوی خویش قرار دهند .
حال این هنر ماست که بتوانیم برای جوانان الگوی مناسب و خوب معرفی کنیم.
قبل از اینکه دشمنان ، الگوی خود را در قالب های گوناگون به جوانان معرفی نمایند .
ما باید علی (ع) ، ائمه اطهار (ع) و حضرت زهرا (س) و حضرت زینب (س) و بزرگان تاریخ را به عنوان الگو به آنها معرفی نماییم که متاسفانه نتوانستیم جوانان تشنه ی الگو پذیر را سیراب نماییم .
ما باید حسین فهمیده ها ، حاج همت ها ، بروجردی ها و.....
را به جوانان معرفی نماییم اگر این کار را نکنیم ، که نکرده ایم باید شاهد پذیرش الگوهای غلط از طرف جوانان باشیم که عکس هنر پیشه های فاسد را برروی سینه ی خود نصب می کنند .
مقام معظم رهبری می فرمایند : .........درخشش امیر المومنین در دوران جوانی همان الگوی ماندگار است که همه جوانان می توانند ، آن را سرمشق خودشان قرار بدهند .
در دوران جوانی در مکه ، یک عنصر فداکار ، یک عنصر باهوش ، یک جوان فعال ، یک جوان پیشرو و پیشگام بود ......
4 5 – میل به خود نمایی ویژگی دیگر دوره جوانی میل به خود نمایی است ، جوان به اثبات شخصیت خود علاقه شدیدی دارد ، می خواهد نشان دهد که از دیگران کمتر نیست علاقمند به شهرت است و مایل است استعداد و توانایی های خود را به رخ دیگران بکشد و به هر نحو ممکن خاصّه در اجتماع خود را نشان دهد .
جوان به افراد معروف و قهرمان ابراز علاقه می کند و دوست دارد روزی مثل آنها شود و سعی می کند در رفتار ، کردار و پوشش مثل آنها شود .
از نظر روانشناسی، حس خود نمایی در جوان امری عادی است .
جوان در دوران جوانی ، حالت نقش پذیری شدیدی دارد .
پدران و مادران و کسانی که در رابطه با جوانان هستند این حس خود نمایی را یک صفت منفی نبینند بلکه سعی کنند این حس را جهت دهند و جوان را هم تحت فشار قرار ندهند .
6- میل به خود آرایی و زیبا پسندی خود آرایی از صفات بارز دوران جوانی است .
اگر چه در سنین مختلف ممکن است در انسان جلوه کند ولی اوج آن در دوران جوانی است .
جوان خود به خود از زیبایی خوشش می آید .
میل به خود آرایی در سنین بالاتر که زیبایی طبیعی انسان تا حدود ی از بین می رود ، کم می شود .
اسلام که دین جامع و کاملی است به این امر توجه خاصی نموده است و تاکید زیاد ی به استفاده از لباس های زیبا ، شانه کردن مو ، معطر نمودن بدن و بهداشت شخصی نموده است .
روایات نیز موید این مطلب است «انّ اللّه یحبّ الجمال و التجمّل» خداوند زیبایی و خود آرایی را دوست دارد .
5 مقام معظم رهبری در این زمینه می فرمایند : انسان به خصوص جوان از زیبایی خوشش می آید و دلش می خواهد که خودش هم زیبا باشد و این هم عیبی ندارد .
یک چیز طبیعی و قهری است که در اسلام هم منع نشده است .
آن چیزی که منع شده است فتنه و فساد است .
این زیبایی و زیبا سازی بایست موجب این نشود که در جامعه انحطاط و فساد بوجود بیاید ، یعنی ابتذال اخلاقی نباید بوجود بیاید .
6 7 – گروه گرایی از دیگر ویژگی های نسل جوان گروه گرایی است .
تمایل به گروه و جمع را که خداوند حکیم در فطرت جوانان قرارداده می تواند در پیشرفت و تکامل جوان از لحاظ کسب تجربه بسیار موثر باشد .
جوان شدیدا از گمنامی و تنهایی نفرت دارد .
بسیار علاقه مند است که خود را در جمع و گروه تشکیلاتی قراردهد .
اولیای گرامی باید متوجه باشند که فرزندانشان جذب گروه های فاسد و یا منحرف نشوند.
8 – شادابی و نشاط یکی از ویژگی های بارز جوانان در دوران جوانی شادابی و نشاط است .
جوان می خواهد به هر نحو ممکن شاد و با نشاط باشد و دیگران را هم به این خصوصیت دعوت می کند و منتظر یک فرصتی است که این ویژگی را بروز دهد .
دریک مراسم مذهبی یا در یک متینگ سخنرانی یا بعد از پیروزی دریک مسابقه ی ورزشی .
در هر صورت باید بپذیریم جوان یعنی شادی و نشاط .
فقط باید مواظب باشیم که این شادی و نشاط را جهت بدهیم و در مسیر درست هدایت کنیم نه این که مانع ابراز شادی و شادمانی باشیم .
9 – هیجان طلبی از دیگر صفات جوانان می توان از هیجان طلبی آنان نام برد .
در ذات جوانان هیجان طلبی وجود دارد ، هیجان طلبی با جوانی عجین است .
فقط باید این هیجان طلبی را هدایت و کنترل کرد .
و این به عهده مسئولین و پدرو مادرها ا ست و این صفت در پسرها بیشتر از دخترها دیده می شود .
هیجان طلبی را نباید نشانه ی اعتراض دانست .
10 – منتقد بودن یکی از صفات جوانان ، اهل انتقاد بودن است .
جوان سعی می کند به وضع موجود معترض و منتقد باشد .
این انتقاد جوان دلیل بر جوان بودنشان است و می توان از این صفت جوان در راه رشد و شکوفایی کشور استفاده نمود .
11 – پر توقعی و پر خاشگری جوان توقعش زیاد است و سعی می کند خود را پرخاشگر جلوه دهد .
ما باید ضمن پاسخ مثبت به توقعات جوانان ، توقعاتشان را به دو قسمت تقسیم کنیم ؛ توقعات به حق و بجا است و توقعات نا حق و بی جا .
باید به توقعات بحق جوانان پاسخ منطقی و مثبت داد و آنان را متوجه توقعات ناحق و نادرست نمود .
ولی باید به جوانان این حق را داد که توقعات خود را بیان کنند .
صفت دیگر پر خاشگری است .
این صفت در پسران بیشتر از دختران مشاهده می شود .
پدر و مادرها این صفت را دلیل بر بد اخلاقی جوان نباید بگذارند و این صفت در همه به طور یکسان دیده نمی شود .
بستگی به محیط زندگی و افراد ی که با آنان زندگی میکند ، دارد .
12 – دوست یابی یکی از مهم ترین و حیاتی ترین مسائل جوانان ، مسئله دوست یابی و انتخاب دوست است که باید مورد توجه پدران و مادران قرار گیرد .
همه ی انسان ها به ویژه جوانان دارای غریزه ی دوست یابی هستند و از گوشه گیری و انزوا خوششان نمی آید و به دنبال افرادی هستند که آنان را دوست خود بنامند و مدتی از وقت خود را در شبانه روز با آنها بگذرانند .
دوست یابی از دوران کودکی و قبل از دبستان تا زمانی که عمری باقی است وجود دارد .
ولی در دوران جوانی به اوج خود می رسد به همین منظور چون جوانی دوران حساسی است ، انتخاب دوست هم در این زمان از اهمیت خاصی بر خوردار است .
چه بسا افراد و جوانانی در این دوران با انتخاب دوست ناباب به ورطه سقوط کشیده می شوند و چه بسا افراد و جوانانی که با انتخاب دوست خوب مسیر زندگی خود را به سوی سعادت و خوشبختی عوض می نمایند .
13 – منطقی بودن جوان ذاتا منطقی است و سعی می کند منطقی بر خورد کند و با او نیز منطقی برخورد کنند و این انتظار حقی است .
14 – انرژی ، امید ، ابتکار این خصوصیت نهفته و پنهان در جوانان است .
جوان یعنی کانون انرژی ، امید ، ابتکار ، جوان باید انرژی متراکم در خودش را در راه پیشرفت ، موفقیت و سلامتی خود بکار ببرد .
مسئولین امر هم باید برای مصرف انرژی به خصوص پسران باید زمینه تفریح سالم را فراهم نمایند.
جوان نیاز به تفریح و لذت دارد .
این را نباید در جوان منکوب کرد.
15 –پاک گوهری و ساده دلی جوانان دارای ضمیری پاک و دلی ساده هستند ؛ ولی متاسفانه در طول تاریخ همیشه این جوانان ملعبه دست سود جویان و دشمنان بودند ولی وظیفه ما ، مسئولین و اولیا ء است که جوانان را از این نیرنگ و نقشه دشمنان آگاه سازیم .
در این رابطه باید بیشتر به دختران گوشزد کرد که پسر های بی ادب و بی فرهنگ از ساده دلی آنان سوء استفاده کرده ، تحت عنوان اظهار دوستی و محبت گول نخورند .
16 –تخیل گرایی یکی از ویژگی های دوران جوانی ، تخیل گرایی و روی آوردن به امور خیالی و افسانه ای است .
گاهی این حس آن قدر قوی است که می توان گفت :جوان در دوره ی جوانی با افکار خود زندگی می کند .
دوره ی جوانی ، دوره ی علاقه به امور موهوم و عشق به خیال های نا شدنی است .
جوانان با خیال ها و تخیلات خود زندگی می کنند .
شاید تا پایان زندگی را درخیال خود می پرورانند .
ولی باید به این تخیلات احترام گذاشت و به خاطر این تخیل گرایی آنها را سرزنش و ملامت نکرد.
بلکه باید آنها را با واقعیات زندگی آشنا کرد و آنها را وارد زندگی واقعی نمود .
گاهی اوقات همین تخیلات منشا امور خیر می شود مثل ابداع ، ابتکار و نو آوری .
17 – میل به آزادی میل به آزادی و نداشتن محدودیت ، از دیگر ویژگی های دوران جوانی است .
این ویژگی در غیر جوان هم دیده می شود .
هر انسانی می خواهد آزاد باشد و چیزی جلو روی او نباشد .
شاید یکی از دلایل انکار معاد و اصل دین همین غریزه و ویژگی باشد که دین انسان را مقید می کند و نمی گذارد آزاد مطلق باشد .
امر و نهی دارد .
از نظر جوان ، عقل و منطق و مصلحت و نظم و قانون نوعی محدودیت است .
باید با آنها مبارزه کرد تا به خواسته های مطلوب خود رسید .
18 – نقش پذیری و زود پذیری جوان هم نقش پذیر است و هم زود پذیر.
در روایات آمده است : قبل از این که دشمنان اسلام حرف های خود را در قلب و مغز جوانان ما جای دهند ، احادیث و حرف ها و سخنان ما را به آنها یاد بدهید.
دوره نوجوانی و جوانی دوره ی بر خورد توام با احساسات با مسائل و دارا بودن زمینه پذیرش افکار و ایده های جدید است .
19 – استقلال طلبی از صفات و ویژگی های دیگر دوره نوجوانی غریزه استقلال طلبی است .
کودکان به ویژه دوست دارند به انحاء مختلف انواع غریزه را به دیگران نشان دهند ، خیلی دوست دارند کارهایشان را خودشان انجام دهند .
این خصلت در جوانان به شکل دیگری بروز می کند مثل امور مربوط به تحصیل ، انتخاب رشته و شغل، انتخاب دوست و...
برای جوانان ، زمان بلوغ ، زمان پرواز از آشیانه هاست ، زمانی است که می تواند تنها و آزادانه به سوی انجمن ها و مجامع جوانان بگریزد ، درحالی که هنوز از جدایی و تنهایی وحشت دارند .
همین تفاوت بین خواسته ها و قدرت برآوردن آنها سبب می شود که جوانان غالبا رفتاری زننده و ناموزون پیدا کنند .
20 –شبهه پذیری جوانان خیلی زود شبهات رامی پذیرند و شبهه کنندگان هم به همین خاطر تمام سرمایه خود را روی جوانان مصروف می دارند .
21 –پرسشگری یکی از ویژگی های بارز دوران جوانی پرسشگری است .
اگر چه این خصوصیت حتما در کودکان و نوجوانان به اشکال دیگری یافت می شود ولی در جوانان به اوج خود می رسد و کانون سئوال و پرسش هستند و همیشه دوست دارند ، کسانی باشند تا خیلی صمیمی به سئوالات آنها در زمینه های مختلف پاسخ دهند .
هیچگاه نباید جوانان را به خاطر این گستاخی و جسارت ملامت و سرزنش و احیانا توبیخ کرد و خدای نکرده متهم به بی دینی نمود .
22 – تزلزل و عدم ثبات از ویژگی دیگر دوره ی جوانی ، عدم ثبات و احتمال تزلزل است ، هنوز وقت لازم است که جوان به ثبات شخصیت و استحکام فکری برسد .
تغییرات روحی و روانی دوران بلوغ در پسران مقدمه دوره بلوغ سرشار از تنشهای عاطفی و روانی است.
سردرگمی¬های نوجوان را افزایش می¬دهند نوجوان باید با اتکاء به نفس و استفاده از حمایت اطرافیان و مشاوره با افراد توانمند از پیدایش عواقب ناخوشایند روانی و فشارهای اجتماعی پیشگیری کند