دانلود تحقیق بررسی سلامت روانی در خانواده خلبانان نظامی

مقدمه:

همان طور که می دانیم سلامت روانی افراد جامعه به دلایل زیستی، روانی و اجتماعی در معرض آسیب دیدگی قرار دارد. عوامل شخصیتی، عدم سلامت جسمانی، و تنشهای محیطی همه و همه تأثیر بسزایی بر روی سلامت روح و روان افراد دارد. یکی از این تنشهای محیطی و عوامل اجتماعی، روابط خانوادگی (روابط میان اعضای خانواده) است.

از آن جا سلامت روانی هریک از اعضای خانواده خود تحت تأثیر زیستی، روانی و اجتماعی است، بنابراین این تأثیرات در روابط اعضا نیز به چشم می خورد.

شغل هریک از اعضای خانواده، به خصوص افرادی که نقش اساسی در استحکام بنیان خانواده دارند (پدر و مادر) تقریباً بر روی روابط بین اعضاء و سلامت روانی هریک از آنها بی تأثیر نیست. هدف این پژوهش نیز، بررسی تأثیر شغل یا حرفه خلبانی (شغل پدر) در سلامت روانی اعضای خانواده (مادر و فرزندان) می باشد. نخست در بیان مسأله، به بررسی موضوع مورد نظر پرداخته و پس از بیان ضرورت، اهمیت و اهداف، سؤالات و فرضیه های پژوهش، به معرفی متغیرها و تعاریف عملیاتی آنها خواهیم پرداخت.

1)بیان مسئله

یکی از بزرگترین منابع تنیدگی مزمن در زندگی مدرن، تنیدگی است که از محل کار

پدید می آید. پژوهشگران تنیدگی شغلی را به طور گسترده ای مورد مطالعه قرار داده و خصوصاً به اهمیت آن اذعان کرده اند؛ زیرا افراد، قسمت اعظم زندگی خود را در محل کار می گذرانند. (کویک[1] ، به نقل از دیماتئو[2]: 1378)

افرادی که فشار کاری زیادی احساس می کنند- مانند کسانی که از آنها انتظار می رود، طولانی تر و سخت تر از مقداری که مایلند- کار کنند- احتمال می رود بیش از افرادی که چنین احساسی ندارند، بیمار شوند. از این دسته از افراد، می توان خلبانان را نام برد.(به نقل از همان منبع)

با توجه به حساسیت و پر تنش بودن حرفه خلبانی- که این مسأله توسط پژوهشهایی که بعد از این در مورد آنها صحبت خواهیم کرد، به اثبات رسیده است- افراد خلبان از نظر فیزیولوژیکی و همچنین روحی و روانی تحت فشار و تنیدگی خاصی قرار دارند که این فشار و تنش، سلامت جسمی و روانی این افراد را در معرض آسیب و خطر قرار می دهد.

همان طور که در مقدمه این پژوهش بیان گردید سوانح و حوادث متعدد هوایی که در سطح جهان و همچنین در کشور ما به وقوع پیوسته، به دو دلیل «اعمال و رفتار ناایمن» و «شرایط کاری نامطمئن» بوده است که همین دو مورد از عمده دلایل تنش زای حرفه خلبانی است.

ظاهری نخست (1374) در مقاله ای، خصوصیات پرواز را بر شمرده است که از جمله آنها، پیچیدگی و گرانی است که امنیت در آن از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است:پرواز می تواند هم وسیله آسایش انسانها باشد و هم عامل تهدید آمیزی به شمار آید. ظاهری نخست در نهایت به این نتیجه می رسد که خلبانانی می توانند با تنیدگی کنار آیند که شخصیت با ثبات و آرامی داشته باشند.

در پژوهشی محققان دریافتند، خلبانانی که دچار حادثه شده اند، آن کسانی بودند که با تنیدگی بیشتری مواجه شده بودند.(سازمان ایمنی هوانوردی اروپا، 1982)

در پژوهشی که بوسر[3] (1998) اجرا نمود، مشخص شد که عاملی اصلی حوادث هوانوردی، خطای خلبان می باشد.

این رقم حدود 60 الی 80 درصد حوادث را در بر می گیرد. بوسر در ادامه پژوهش خود اضافه می نماید، خلبانانی که وظایف خود را بخوبی انجام می دهند و منظم هستند، کمتر دچار حواسپرتی شده و در نتیجه کمتر دچار خطا می شوند. در پژوهش دیگر به این نتیجه رسیدند که 45 درصد از کل سوانح هوایی بر اثر خطای خلبانهاست که به عواملی از جمله خستگی، شرایط محیط کار، افراط در کار و مسائل خانوادگی بستگی دارد.(استورا، 1377)

در یکی از پژوهشها استات[4](1998) خاطر نشان می سازد که فشار خون (پرتنشی[5]) از

مسائل عمده خلبانان قلمداد می شود. استات در نهایت به این نتیجه رسید که خستگی، مهمترین عامل خطای خلبان قلمداد می شود. در بررسی نتایج پژوهش رینهارت[6] (1996) مشاهده شد که شرایط خارج از محیط کاری خلبان نقش مهمی در میزان تنیدگی خلبان و توانایی کنار آمدن با آن دارد که برخی از آن تحت عنوان «تنیدگی زندگی[7]» نام برده اند. در این پژوهش بر نقش کلیدی ارتباطات خانوادگی در انطباق سلامتی روانشناختی تأکید شده است.

تنیدگی شغلی، بر روی روابط اجتماعی افراد تأثیر گذاشته و سلامت روانی- اجتماعی افراد را در معرض خطر و تزلزل قرار می دهد. خانواده افراد نیز - به عنوان یک واحد بنیادی و اساسی در جامعه- از تأثیرات منفی این تنش و ناراحتی بی نصیب نیستند. متأسفانه این نگرانیها و تنشها در رفتار و عملکرد اعضای خانواده های خلبانان نظامی نیز کم و بیش به چشم می خورد و دلایل آن نیز می تواند به قرار زیر باشد:

الف-به خاطر وجود تنش و تشویش در رفتار و عملکرد پدر خانواده (خلبان) و آثار باقی مانده از این تنش در سیستم فیزیولوژیکی و روحی- روانی وی.

ب- به خاطر شنیدن گزارشاتی است که سالانه در مورد خسارات و تلفات ناشی از حوادث و سوانح هوایی بیان می گردد.

ج-به دلیل محیط زندگی نظامی، شرایط زندگی خاص و نقل و انتقالهای متعدد از

شهری به شهر دیگر.

این تنش و ناراحتیهای ناشی از آن در میان خانواده های محترم خلبانان نظامی نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران با توجه به دوران جنگ تحمیلی میان ایران و عراق که پشت سر گذاشته شد و سوانحی که بعد از آن دوران به علل بیان شده (رفتار نا ایمن و شرایط کاری نا مطمئن) سالانه رخ می دهد، کم و بیش دیده می شود.

با توجه به موارد ذکر شده و از آنجایی که کمتر پژوهشی بر روی خانواده های خلبانان نظامی انجام گرفته، بر آن شدیم که در این زمینه پژوهشی انجام داده و سطح سلامت روانی خانواده خلبانان نظامی را بررسی نماییم.

2)ضرورت، اهمیت و اهداف پژوهش

الف-ضرورت و اهمیت پژوهش

با توجه به اینکه حرفه خلبانی از جمله مشاغل حساس و پر تنش می باشد و با وجود سوانح متعدد هوایی و ضایعات جبران نا پذیر انسانی و از دست دادن پرسنل و خلبانان متخصص، علاوه بر خسارات و صدمات غیر قابل جبرانی که برای یک کشور به ویژه نیروی هوایی آن کشور وارد می شود، آسیبهای روحی و روانی و به دنبال آن بیماریها و مشکلات جسمی فراوانی بر خانواده های خلبانان تحمیل می گردد و از آنجایی که تا کنون به سلامت این گروه از افراد (خانواده خلبانان نظامی) کمتر توجه شده و پژوهشی در این رابطه انجام نگرفته، لذا این پژوهش به منظور شناخت عوامل تنیدگی‌زا، که سلامت روانی این گروه را دچار مشکل می کند- و راه های مقابله با آن اجرا می‌گردد.

امید است که این امر به شناخت این عوامل و بیماریهای جسمی و روانی ناشی از آنها و تلاش در جهت رفع این عوامل و یا در سطح پایین تر و رفع این ناراحتیها و بیماریها منجر شود.

ب- اهداف پژوهش

اهداف این پژوهش در دو سح قابل بررسی است:

در سطح بنیادین دارای اهداف زیر می باشد:

1)تعیین سطح سلامت روانی در همسران خلبانان نظامی

2)تعیین سطح سلامت روانی در همسران افراد عادی

3)مقایسه سطح سلامت روانی در همسران خلبانان نظامی با همسران افراد عادی

4)تعیین سطح سلامت روانی در فرزندان خلبانان نظامی

5)مقایسه سطح سلامت روانی در فرزندان بر حسب جنس

6)مقایسه سطح سلامت روانی در فرزندان بر حسب جنس

در سطح کاربردی، به دنبال ارائه زمینه های نظری و علمی لازم به خانواده ها (به ویژه خانواده های خلبانان نظامی) جهت آشنا شدن با عواملی که سلامت روانی آنها را دچار مشکل نموده و راه های مقابله با این عوامل می باشد که این آشنایی به ارتقاء سطح

سلامت روانی در خانواده و در نهایت، سلامت جامعه منجر می شود.

3)سؤالهای پژوهش

1-سطح سلامت روانی در همسران خلبانان نظامی چگونه است؟(سلامت روانی در همسران خلبانان نظامی در چه سطحی است؟)

2-سطح سلامت روانی در همسران افراد عادی چگونه است؟(سلامت روانی در همسران افراد عادی در چه سطحی است؟)

3-سطح سلامت روانی در همسران خلبانان نظامی در مقایسه با سلامت روانی در همسران افراد عادی در چه سطحی است؟)

4-سطح سلامت روانی در فرزندان خلبانان نظامی چگونه است؟(سلامت روانی در فرزندان خلبانان نظامی در چه سطحی است؟)

5-سطح سلامت روانی در همسران خلبانان نظامی در مقایسه با سطح سلامت روانی در فرزندان خلبانان نظامی چگونه است؟(سلامت روانی در همسران خلبانان نظامی در مقایسه با سلامت روانی در فرزندان خلبانان نظامی در چه سطحی است؟)

6-سطح سلامت روانی در فرزندان دختر خلبانان نظامی در مقایسه با سلامت روانی در فرزنداند پسر خلبانان نظامی چگونه است؟(سلامت روانی در فرزندان دختر خلبانان نظامی در مقایسه با سلامت روانی در فرزندان پسر خلبانان نظامی در چه سطحی است؟

4)متغیرها و تعریف عملیاتی آنها

قبل از اینکه به متغیرهای این پژوهش و تعریف عملیاتی آنها بپردازیم، تعریف متغیر و انواع آن را به طور خلاصه مرور می کنیم.

متغیر[8] به ویژکیهایی اطلاق می شود که می توان دو یا چند ارزش یا عدد برای آن جایگزین نمود. متغیرها را می توان از راههای مختلف طبقه بندی نمود. در این پژوهش به سه نوع طبقه بندی اشاره می شود:

1-متغیرهای مستقل[9] و وابسته[10] یا پیش بین و ملاک

2-متغیرهای پیوسته[11] و طبقه‌ای[12]

3-متغیرهای فعال و خصیصه ای

مهمترین و مفیدترین روش جهت طبقه بندی متغیرها، تقسیم آنها به دو نوع مستقل یا پیش بین و وابسته یا ملاک است. این نوع طبقه بندی کاربرد بیشتری در پژوهشها دارد و به دلیل کاربرد کلی، سادگی و اهمیت خاصی که در مفهومی ساختن و طرح ریزی پژوهش و همچنین تهیه گزارش نتایج آن دارد بسیار مفید و ارزنده است (هومن،1371). متغیر مستقل، متغیر پیش فرض است، به این معنی که این متغیر، مقدمه و متغیر وابسته، نتیجه آن است. در تحقیق غیر آزمایشی، متغیر مستقل توسط محقق دستکاری نمی شود بلکه متغیر مستقل متغیری است که از پیش وجود دارد و فرض شده است که بر متغیر وابسته تأثیر دارد. متغیر وابسته (متغیر پاسخ)، برون داد یا ملاک است و عبارتست از جنبه ای از رفتار یک ارگانیزم که تحریک شده است. متغیر وابسته، متغیری است که مشاهده یا اندازه گیری می شود که تأثیر مستقل بر آن مشخص شود.(دلاور 1379)

متغیرهای این پژوهش به قرار زیر می باشند:

الف-متغیر پیش بین (مستقل):تنیدگی شغل (خلبانی)

ب-متغیر ملاک (وابسته):سلامت روانی