مقدمه کلی
آلایندهها بر حسب ترکیب شیمیاییشان به دو گروه آلی و معدنی تقسیم میشوند. ترکیبات آلی حاوی کربن و هیدروژن هستند. برخی از ذرات آلی که بیش از سایر ذرات آلی در اتمسفر یافت میشوند عبارتند از: فنلها ، اسیدهای آلی و الکلها و معروفترین ذرات معدنی موجود در اتمسفر عبارتند از نیتراتها ، سولفاتها و فلزاتی مانند آهن ، سرب ، روی و وانادیم.
منابع آلایندهها
هوا دارای آلایندههای طبیعی نظیر هاگهای قارچها ، تخم گیاهان ، ذرات معلق نمک و دود و ذرات غبار حاصل از آتش جنگلها و فوران آتشفشانهاست. همچنین هوا حاوی گاز منو اکسید کربن تولید شده به شکل طبیعی (CO) حاصل از تجزیه متان (CH4) و هیدروکربنها به شکل ترپنهای ناشی از درختان کاج ، سولفید هیدروژن (H2S) و متان (CH4) حاصل از تجزیه بیهوازی مواد آلی میباشد.
منابع آلایندهها را بطور کلی میتوان در چهار گروه اصلی طبقه بندی کرد: حمل و نقل متحرک ، احتراق ساکن ، فرآیندهای صنعت ، دفع مواد زاید جامد .
متان
هیدروکربنها
ترکیبات آلی که تنها دارای هیدروژن و کربن هستند به نام هیدروکربن نام میگیرند که بطور کلی به دو گروه آلیفاتیک و آروماتیک تقسیم میشوند.
هیدروکربنهای آلیفاتیک
گروه هیدروکربنهای آلیفاتیک شامل آلکانها ، آلکنها و آلکینها هستند. آلکانها عبارتند از: هیدروکربنهای اشباع شده که در واکنشهای فتوشیمیایی اتمسفر نقش ندارند. الکنها که معمولا به نام اولفینها خوانده میشوند. اشباع نشده هستند و در اتمسفر از لحاظ فتوشیمیایی تا حدودی فعالاند. این گروه در حضور نور خورشید با اکسید نیتروژن در غلظتهای زیاد واکنش نشان میدهند و آلایندههای ثانوی مانند پراکسی استیل نیترات (PAN) و ازن (O3) را بوجود میآورند. هیدروکربنهای آلیفاتیک تولید شده تا حدود (326mg/m3) برای سلامت انسان و جانوران خطرساز نیست.
آلکان
هیدروکربنهای آروماتیک
هیدروکربنهای آروماتیک که از لحاظ بیوشیمیایی و بیولوژیکی فعال و برخی از آنها بالقوه سرطانزا هستند یا از بنزن مشتق شدهاند و یا به آن مربوط میشوند. افزایش میزان ابتلا به سرطان ریه در نواحی شهری به هیدروکربنهای چند هستهای خارج شده از اگزوز اتومبیلها نسبت داده شده است. بنزوپیرین سرطانزاترین هیدروکربنهاست. بنزاسفنانتریلین ، بنزوانتراسین و کریزین هم مواد سرطانزای ضعیفاند.
هیدروکربن آروماتیک
منابع هیدروکربنها
میللنگها و کاربراتورها ، بیشترین درصد آزادسازی هیدروکربنها را به خود اختصاص دادهاند تجهیزات سوزاننده مکمل که با کاتالیست کار میکنند هیدروکربنها آزاد شده و منو اکسید کربن را سوزانده و تولید CO2 و آب مینمایند.
تکنولوژی کنترل هیدروکربنهای متصاعد شده از منابع ساکن
تکنولوژی کنترل هیدروکربنهای متصاعد شده از منابع ساکن عبارتند از: خاکستر سازی ، جذب ، تراکم و جایگزین نمودن سایر مواد.
فرآیند خاکسترسازی با دستگاههای سوزاننده مکمل و دستگاههای سوزاننده مکمل کاتالیستی صورت میگیرد. جذب سطحی توسط کربن فعال صورت میگیرد و جذب هیدروکربنها بوسیله یک محلول شوینده در برجهای سینیدار ، شویندههای جت و برجهای آکنه ، برجهای پاشنده و شویندههای ونتوری صورت میگیرد.
منو اکسید کربن
گاز منو اکسید کربن بیرنگ ، بیمزه و بیبو است و در شرایط عادی از لحاظ شیمیایی بیاثر و طول عمر متوسط آن در اتمسفر حدود 2.5 ماه است. در حال حاضر مقدار منو اکسید کربن در اتمسفر بر روی اموال انسانی ، گیاهان و اشیا بیاثر یا کماثر است در غلظتهای زیاد منو کسید کربن به علت تمایل زیاد به جذب هموگلوبین میتواند در متابولیسم تنفسی انسان بطور جدی اختلال ایجاد نماید. غلظت منو اکسید کربن در نواحی متراکم شهری که ترافیک سنگین و حرکت خودروها کند است به میزان قابل توجهی افزایش مییابد منابع کربن ، منو کسید کربن طبیعی و انسانی هستند. طبق گزارش آزمایشگاه ملی آرگون در اثر اکسیداسیون گاز متان حاصل از مرگ گیاهان سالانه 13.2 میلیون تن CO وارد طبیعت میشود. منبع دیگر تولید این ماده متابولیسم انسانی است بازدم شخصی که در حال استراحت است بطور تقریبی حاوی CO1ppm است.
استانداردهای کنترل منو کسید کربن
اکسید های گوگرد
این اکسیدها شامل 6 ترکیب مختلف گازی هستند: منو اکسید سولفور (SO) ، دی اکسید سولفور (SO2) ، تری اکسید سولفور (SO3) تترا اکسید سولفور (SO4) ، سکو اکسید سولفور (SO2) و هپتو اکسید سولفور (S2O7) در مطالعه آلودگی هوا دی اکسید سولفور و تری اکسید سولفور حائز بیشترین اهمیت است.
با توجه به پایداری نسبی SO2 در اتمسفر این کار میتواند به عنوان یک عامل اکسید کننده و یا احیا کننده وارد عمل شود. SO2 که با سایر اجزای موجود در اتمسفر به شکل فتوشیمیایی یا کاتالیستی وارد واکنش میشود میتواند قطرات اسید سولفوریک (H2SO4) و نمکهای اسید سولفوریک را تولید بکند. SO2 با آب وارد واکنش شده و تولید سولفورو اسید مینماید این اسید ضعیف با بیش از 80% SO2 آزاد شده در اتمسفر ناشی از فعالیتهای انسانی به سوزاندن سوختهای جامد و فسیلی مربوط میشود.