همین چند روز قبل بود که معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نسبت به سوءاستفاده از ترامادول، داروی مسکنی که بدون تجویز و نسخه پزشک در داروخانه ها عرضه می‌شود هشدار داد.
دکتر امام هادی گفت: به دلیل خاصیت نشئه‌‌آور این دارو، آمار مصرف بی رویه و بدون تجویز پزشک در بین جوانان ایرانی رو به افزایش است.
با این حال این هشدار هیچ واکنشی را دربر نداشت. این در حالی است که با توجه به عوارض بسیار شدید ناشی از تزریق آمپول ترامادول، اداره کل نظارت بر امور دارو و مواد مخدر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از حدود 2 سال قبل، تجویز و تزریق آن را صرفاً محدود به بیمارستان‌ها کرده است.
همچنین توزیع و مصرف این دارو تنها به مراکز درمانی مجهز به سیستم اورژانسی و بیمارستان‌ها، تحت نظر مستقیم پزشک و مطابق پروتکل کنترل درد محدود شده است.
با این اوصاف اما وضعیت اشکال خوراکی این دارو کاملاً متفاوت است. ترامادول خوراکی که در بازار دارویی ایران موجود است، به صورت قرص و کپسول 50 و 100 میلی‌گرم و با نام تجاری بیومادول، ترامادول و آمادول در بازارهای دارویی ایران موجود است.
این دارو به صورت خوراکی یا تزریقی در دردهای نسبتاً شدید حاد یا مزمن از قبیل دردهای بعد از عمل جراحی و دردهای سرطانی استفاده می‌شود، اما خیلی از داروخانه‌‌دارها می‌گویند شروع کارشان با فروش ترامادول همراه است و با فروش آن نیز به اتمام می‌رسد!
فروش بدون نسخه ممنوع؟!
دکتر ایرج قربانی، داروساز عمومی، با اشاره به اینکه مصرف این دارو در افراد مختلف متفاوت است به گونه‌ای که بعضی از افراد شاید فقط روزی یک ورق 10تایی از این دارو را مصرف کنند، در حالی‌که خیلی از افراد روزی 40 عدد هم از ترامادول استفاده می‌کنند، به سیستم توزیع ناکارآمد این دارو در کشور اشاره می‌کند و به همشهری می‌گوید: با اینکه فروش ترامادول و استامینوفن کدئین بدون نسخه پزشک ممنوع شده ولی خیلی از این ممنوعیت‌ها در کشور ما حتی از طریق داروخانه‌ها اجرا نمی‌شود و حتی اگر این اقدام صورت گیرد به راحتی بازار آزاد این قبیل داروها تشکیل می‌شود.
وی در ادامه به شرکت‌های سازنده این داروها که داروخانه‌ها را تشویق به خرید بیشتر این دارو می‌کنند اشاره می‌کند و می‌گوید: خیلی از شرکت‌های دارویی بابت خرید مثلاً 01بسته ترامادول توسط داروخانه‌ها 2 بسته هم به آن داروخانه جایزه می‌دهند و همین امر داروخانه‌ها را به خرید بیشتر از این شرکت‌ها و فروش بیشتر این دارو تشویق می‌کند و این در حالی است که هیچ‌گونه نظارتی روی فروش این دارو به بیمار در داروخانه‌ها نمی‌شود.
اگرچه ترامادول ظاهرا جزء داروهای OTC (یعنی داروهایی که فروش آنها بدون نسخه پزشک مجاز است) نیست اما داروسازان اذعان می‌کنند که وقتی بیمار با حالت وخیم به داروخانه مراجعه می‌کند داروساز مجاز است که تا 10 عدد از دارو را بدون نسخه به بیمار بدهد. در این شرایط می‌توان تصور کرد که هر فردی می‌تواند مقادیر زیادی از آن دارو را با مراجعه به داروخانه‌های مختلف تهیه و مصرف کند.
شایع‌ترین عوارض؛ تشنج و کاهش فشار خون
از تیر‌ماه 1384 تا پایان مهر 1385 تعداد 162 مورد گزارش عارضه دارویی مربوطه به ترامادول از 49 شهرستان مختلف به مرکز ثبت عوارض جانبی ایران (ADR) ارسال شده است.
سوزش سینه، تنگی نفس شدید، افت فشار خون و حتی مرگ در اثر تزریق در مجموعه گزارش‌ها دیده می‌شود. به گفته معاونت درمان دانشکده پزشکی دانشگاه شهید بهشتی شایع‌ترین عوارض گزارش شده ناشی از مصرف ترامادول تهوع و استفراغ شدید و کاهش فشار خون بوده است. سایر عوارض هم شامل عوارض سیستم عصبی (سردرد و سرگیجه، افسردگی و تشنج خصوصاً در انواع تزریق وریدی) است.
دکتر امام هادی، معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفتگو با ایسنا با بیان این که این دارو از گروه ضد درد مخدر است، خاطرنشان می‌کند: ترامادول اثرات وابستگی و عوارضی شبیه به داروهای مخدر از قبیل سرگیجه، خواب آلودگی، یبوست، تعریق، خارش و در مواردی نادر کاهش فعالیت سیستم تنفس در بدن ایجاد می‌کند، به همین دلیل با قطع ناگهانی ترامادول بعد از مصرف طولانی‌مدت آن، علائم ترک مرفین در بدن مانند بی‌خوابی، تحریک‌پذیری، تشنج، لرزش، تهوع، استفراغ، درد عضلات و شکم و... ظاهر می‌شود.
به گفته وی اختلال تنفسی ایجاد شده توسط ترامادول کمتر از مرفین است ولی در بیمارانی که این دارو را به طور تزریقی دریافت می‌کنند، احتمال بروز اختلال تنفسی وجود دارد. معاون درمان دانشگاه شهید بهشتی در ادامه می‌افزاید: در بیماران با سابقه صرع و تشنج و بیمارانی که خطر بروز تشنج در آنها بالاست (مواردی مانند ترومای سر یا سندرم قطع دارو و الکل) احتمال بروز تشنج با ترامادول افزایش می‌یابد.
دکتر شاهین شادنیا، رئیس بخش مسمومین بیمارستان لقمان نیز با اشاره به اینکه تصور اینکه این دارو می‌تواند در ترک اعتیاد مؤثر باشد یا این که شادی‌آور است، کاملاً عامیانه و غلط است می‌گوید: «تمام موارد استفاده از این دارو از نظر ما سوءمصرف دارو است و ترامادول به هیچ وجه خاصیت ترک اعتیاد و یا شادی‌زایی ندارد. ترکیبات ترامادول فقط به عنوان مسکن هستند. به دلیل اینکه بعضی از گیرنده‌های سیستم اعصاب مرکزی با ترکیبات مخدر مشترک هستند، برای همین این باور غلط وجود دارد که این دارو خاصیت ترک اعتیاد دارد.»
عوارض ناشی از مصرف ترامادول
عوارض سیستم عصبی مرکزی:
سرگیجه، سردرد، خواب آلودگی، تحریک دستگاه عصبی مرکزی، اضطراب، کاهش هوشیاری، اختلال تعادل، سرخوشی، عصبی شدن، اختلال خواب، تشنج، ضعف.
عوارض قلبی عروقی:
اتساع عروق
عوارض پوستی:
خارش، تعریق بیش از حد، ضایعات جلدی
عوارض چشمی:
اختلالات بینایی
عوارض گوارشی:
تهوع، یبوست، استفراغ، سوءهاضمه، خشکی دهان، اسهال، درد شکم، بی‌اشتهایی، نفخ
عوارض ادراری و تناسلی:
احتباس ادراری، تکرر ادرار، دفع پروتئین در ادرار، علائم یائسگی
عوارض خونی:
کاهش سطح هموگلوبین
عوارض کبدی:
افزایش سطح آنزیم‌های کبدی
عوارض تنفسی:
دپرسیون تنفسی (مهار سیستم تنفسی)