دانلود مقاله مهندسی صنایع

مهندسی صنایع یکی از شاخه‌های مهندسی می‌باشد که به توسعه، بهبود، اجرا و ارزیابی سیستم‌های منسجم انسانی، مالی، اطلاعاتی، تجهیزات، انرژی، ماده و فرایند می‌پردازد.

مهندسی صنایع برپایه ترکیب و ادغام مبانی ریاضیات٬ فیزیک و دانش‌های اجتماعی با متدهای مهندسی تحلیل و طراحی به‌منظور تعیین پیش بینی و ارزیابی نتیجه بدست‌ آمده از سیستم‌های مطبوع طراحی شده‌است.

در سیستم‌های تولید ناب و بدون خطا (Lean Manufacturing)٬ مهندسی صنایع در جهت حذف و کاهش منابع تلف شده از قبیل زمان٬ پول، ماده و انرژی نقش کلیدی دارد.

هم‌چنین علم مهندسی صنایع راجع به مدیریت عملیات، مهندسی سیستم‌ها، مهندسی تولید و مهندسی ساخت یا مهندسی سیستم‌های ساخت آگاهی می‌دهد؛ وجه تمایز مهندسی صنایع به شرکت داشتن نقطه نظرات دانش آموختگان آن در کارشان باز می‌گردد.

این رشته عموماً به‌عنوان مهندسی مدیریت یا مدیریت مهندسی، یا حتی مهندسی سیستم‌های سالم مطرح است.

(در یک جمله هزینه و زمان کمتر برای بازده و راندمان بالاتر) دورهٔ مهندسی صنایع از اواخر قرن نوزدهم میلادی در بسیاری از دانشگاه‌های دنیا ارائه می‌شود.

اولین مرکز مهندسی صنایع در سال ۱۹۰۸ میلادی در دانشگاه پنسیلوانیا در کشور آمریکا ایجاد شد.

اولین دکترای مهندسی صنایع در سال ۱۹۳۰ توسط دانشگاه کورنل (Cornell University) اعطا گردید.

پدر علم مهندسی صنایع فردریک تیلور است.

تعریف وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری ایران از مهندسی صنایع به صورت زیر می‌باشد: با پیشرفت سریع علم، تکنولوژی و پیچیدگی‌های روز افزون آن، بالطبع سیستم‌های تولیدی و خدماتی نیز گسترش یافته‌است.

ادارهٔ صحیح و مناسب و سیستماتیک این گونه واحدها مستلزم استفاده از تکنیک‌های علمی و پیشرفته‌ است.

مباحث تولید و خدمات چنان گسترش یافته ‌است که رشته‌های مهندسی سنتی از قبیل شیمی، راه و ساختمان، مکانیک و غیره پاسخگوی همه مسائل نیست.

برای جبران چنین کمبودهایی در قرن حاضر به ویژه طی چند دههٔ اخیر از پیوند رشته‌های گوناگون علوم مدیریت، اقتصاد و روش‌های مهندسی، رشتهٔ جدیدی به نام مهندسی صنایع به‌وجود آمده‌است.

توسعه روزافزون جامعه صنعتی و اجبار انکار ناپذیر برای حرکت همگام با فناوری و اقتصاد جهانی، نیازمندی‌های جدیدی را فراروی دانشگاه‌ها و واحدهای صنعتی ایران قرار داده‌است.

برای گذر از این مرحله مهم و حساس گروهی از اساتید دانشگاه صنعتی شریف هیئت موسس انجمن مهندسی صنایع ایران را در سال ۱۳۷۷ تشکیل دادند.

در تیر ۱۳۷۸، انجمن مهندسی صنایع ایران که طبق اساسنامه آن، موسسه‌ای است علمی، پژوهشی، آموزشی و غیر انتفاعی، در سال ۱۳۷۸ از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مجوز دریافت نمود.

مهندسی صنایع رشته ای است که با طراحی، بهبود، و پیاده سازی سیستمای یکپارچه از افراد، مواد ،اطلاعات ،تجهیزات و انرژی مرتبط میباشد.

این رشته بر پایه دانش تخصصی و تبحر در رشته ریاضی و طبیعی، اجتماعی و طراح این رشته در دانشگاه‌های ایران دارای گرایش‌های زیر در دوره کارشناسی است: برنامه‌ریزی و تحلیل سیستم‌ها تولید صنعتی تکنولوژی صنعتی ایمنی صنعتی در دورهٔ کارشناسی ارشد گرایش مهندسی صنایع-صنایع و گرایش سیستم‌های اقتصادی و اجتماعی و مدیریت بهره‌وری وجوددارد.

در حال حاضر موقعیت کاری مهندسین صنایع در ایران با توجه به در حال رشد بودن صنعت و پروژه‌ها بسیار خوب است مدیریت پروژه، ضرورت و مراحل آن مدیریت پروژه مجموعه‌ای است از ابزارها و تکنیکها که وقتی به کار برده شوند، شما را در بهتر نمودن نتایج پروژه‌تان یاری می‌کنند.

در واقع مجموعه‌ای از فعالیت‌ها که برای دستیابی به منظور یا هدفی خاص انجام می‌گیرند به طوری که این فعالیت‌ها بر اساس تقدم/تاخر خاص و در بازه‌های زمانی معین و با هزینه و کیفیتی از پیش تعیین شده اجرا گردند.

اداره کردن یک پروژه بدون استفاده از مدیریت پروژه شبیه به بازی فوتبالی است که بدون داشتن طرح بازی انجام شود.

مربی تیمی بازیکنانش را جمع کرده و به آنها می‌گوید :"ما باید در این بازی برنده شویم.

پس هر کاری که می‌توانید در زمین بازی انجام دهید." این تیم چقدر شانس برنده شدن دارد؟

مسلماً خیلی زیاد نیست.

مثال‌هایی از یک پروژه: اموری نظیر: تعمیرات اساسی یک پالایشگاه هر دو سال یکبار، پروژه‌های ساختمانی و عمرانی، تشکیل یک سمینار، تالیف و انتشار یک کتاب، راه اندازی یک کارخانه، تولید یک محصول جدید، اجرای یک برنامه فضایی و هزاران امر دیگر که توسط انسان انجام می‌گیرند، هر یک به خودی خود یک پروژه‌اند.

لزوم برنامه‌ریزی پروژه : معمولاً تاخیر در اتمام به موقع یک پروژه سبب افزایش هزینه‌های آن می‌شود.

این افزایش به دلایل اصلی زیر صورت می‌گیرد: 1- بخاطر ارزش زمانی پول و افزایش نرخ تورم، قدرت خرید بودجه پروژه از بین می‌رود.

2- معطل ماندن منابع 0شامل نیروی انسانی و تجهیزات) و عدم بکارگیری آنها در پروژه های دیگر.

3- دیر رسیدن پروژه به زمان سوددهی یا بهره‌برداری که به هزینه سود از دست رفته معروف است.

4- افزایش هزینه‌هایی مثل اجاره محل، بیمه و انرژی که با طولانی شدن زمان پروژه افزایش می‌یابند.

توجه به نکات فوق و سایر اثرات زیانبار ناشی از عدم اتمام به موقع پروژه‌ها، لزوم برنامه‌ریزی و کنترل آنها را با استفاده از روش های علمی آشکار می‌سازد.

مراحل انجام یک پروژه : مرحله 1- مطالعات توجیهی (feasibility study) مرحله 2 – مرحله طرح و برنامه‌ریزی: طراحی تفضیلی (detailed design) مرحله 3- مرحله اجرا (implementation,construction) مرحله 4- مرحله پایانی (اختتام) 1- مطالعات توجیهی : یک نظریه یا فکر یا خواسته است که توسط شخصی یا یک گروه از اشخاص، یا یک موسسه و سازمان ایجاد می‌گردد.

در موارد زیادی این فکر توسط صاحب پروژه، یعنی کسی که تصمیم دارد برای اجرای پروژه سرمایه‌گذاری نماید ابداع می‌شود.

در ابتدا سوال مهمی مطرح می‌شود که آیا این پروژه (که فعلاً در حد ایده است) انجام شود یا خیر.

مطالعات مرحله 1 که عناوینی همچون (مطالعات توجیهی یا امکان سنجی) و (فاز یک) نیز به آن اطلاق می‌گردد، برای پاسخ به سوال مزبور انجام گیرد.

پس باید پروژه قبل از برنامه‌ریزی برای اجرا از نظر (امکان پذیر بودن) و (اقتصادی بودن) مورد بررسی و مطالعه دقیق قرار گیرد.

چنانچه پروژه‌ای به یکی از این دو لحاظ (یا هر دو) توجیه‌پذیر نباشد، آن پروژه مردود اعلام می‌شود و انجام نخواهد شد.

برای توجیه فنی پروژه (امکان پذیر بودن پروژه)، امکان انجام پروژه به لحاظ دانش فنی و تکنولوژی مورد نیاز مورد مطالعه قرار می‌گیرد.

فرآیند بررسی اقتصادی پروژه نیز با استفاده از روش‌ها و شاخص‌های مربوط انجام می‌گردد.

توجیه فنی و اقتصادی پروژه، مستلزم شناسایی، جمع‌‌آوری اطلاعات و طراحی‌های کلی و مقدماتی پروژه است.

در صورتی که نتیجه مطالعات نشانگر این امر باشد که اجرای پروژه با در نظر گرفتن همگن شرایط محلی، نظیر اوضاع اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و ...

امکان پذیر بوده و از نظر اقتصادی هم مقرون به صرفه باشد، آنگاه انواع گزینه‌های ممکن برای اجرای پروژه، طراحی و تبیین شده و هر یک از این گزینه‌ها مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.

(بدیهی است که فعالیت‌های اولیه طراحی در این فاز، برای نشان دادن چارچوب کلی گزینه‌ها بوده و شامل جزئیات نمی‌باشد).

بسته به نوع پروژه، مطالعات توجیهی آن ممکن است، ساده باشد و در مدت زمان اندکی انجام شود یا پیچیده و گسترده باشد و در مدت زمان قابل توجهی پایان پذیرد.

برای نمونه، این مطالعات برای پروژه احداث یک اسکله برای کشتیهای بزرگ، یک سد و نیروگاه عظیم، یک مجتمع کشت و صنعت بزرگ و ...

به مدت زمانی در حدود یک تا 3 سال (یا در مواردی حتی بیش از 3 سال) نیاز دارد.

در این گونه موارد، مطالعات مرحله یکم خود به دو بخش (مرحله صفر و مرحله یک) تفکیک می‌گردد؛ بدین معنی که به جای آنکه بررسی‌های کامل مطالعات توجیهی انجام شود، ابتدا در مرحله صفر، اطلاعات مختصر و تقریبی از هر یک از گزینه‌های مطرح برای پروژه جمع آوری می‌شود، مطالعات اولیه و مقدماتی صورت می‌گیرد و با توجه به چشم انداز کلی و تقریبی‌یی که از هر یک به دست می‌آید، بهترین گزینه انتخاب و مطالعات توجیهی برای آن آغاز می‌گردد.

مدت زمان و هزینه مصرفی برای مطالعات مرحله صفر، بسیار کمتر از مطالعات توجیهی است.

برای مطالعات مرحله صفر، عناوین دیگری مانند فاز صفر، مطالعات شناسایی و مطالعات امکان سنجی مقدماتی (prefeasibility study) نیز به کار می‌رود.

باید توجه داشت که در بسیاری از کشورها، قوانین و مقررات بخصوصی از سوی دولت برای اجرای صحیح و دقیق مراتب مرحله یکم پروژه‌ها تدوین شده است.

در اغلب موارد، پروژه‌های دولتی وقتی قابل بررسی تامین اعتبار و بودجه هستند که فاز اول طرح، اجرا شده و گزارش دقیق بر اساس مطالعات به عمل آمده، ارائه شده باشد.

2- مرحله طرح و برنامه‌ ریزی : در مرحله طراحی تفصیلی باید جزئیات پروژه به حدی روشن شود که اجرای آن در مرحله بعد بدون ابهام عملی باشد.

کلیه اجزای پروژه به طور دقیق طراحی می‌شود و نقشه‌های اجرایی مربوط تهیه می‌گردد.

قابل توجه است که در این مرحله، نقشه‌ها در سه سری تهیه می‌شوند.

نقشه‌های سری اول که نقشه‌های ساده نامیده شده‌اند، عمدتاً نشان دهنده مشخصه‌هایی از طرح ه در فاز یکم تائید شده‌اند می‌باشند.

نقشه‌های سری دوم که نقشه‌های کامل نامیده شده‌اند، بر اساس نقشه‌های ساده سری اول، ولی با جزئیات کامتلری تهیه شده‌اند.

با این حال، هنوز دارای آن مقدار از جزئیات نیستند که پیمانکار بتواند به راحتی با مراجعه به این نقشه‌ها، کلید عملیات ساخت را اجرا نماید.

سری سوم، نقشه‌هایی هستند که کامل بوده و جزئیات طرح در آن مشخص بوده و به نقشه‌های کارگاهی (اجرایی) معروف‌اند.

هر گاه به هر دلیل، مدت زمان بین مطالعات مرحله ا و 2 بیش از حد متعارف طولانی شود، این امر ممکن است باعث ایجاد تغییراتی در برخی از موارد از جمله هدف یا اهداف، شرایط و وضعیت عوامل فنی موثر و همچنین عوامل و شرایط اقتصادی همچون قیمت و ...

گردد چنین تغییراتی ممکن است در نتایج توجیه فنی و اقتصادی پروژه تاثیر بگذارند.

از این رو در چنین مواردی باید پیش از ورود به مرحله طراحی تفصیلی، آن قسمت از مواردی که احتمال تغییر در آنها وجود دارد، دوباره مورد بررسی قرار گیرد و مطالعات توجیهی، به هنگام (Up to date) گردد.

مثال: فردی تصمیم می‌گیرد یک کارخانه تولید فرش ماشینی احداث کند.

بر اساس مطالعاتی که برای پروژه به عمل می‌آید، معلوم می‌شود که مکان، دانش فنی و تکنولوژی مورد نیاز برای تولید فرش دست یافتنی است و شاخص‌های اقتصادی محاسبه شده نیز نشان می‌دهد که این پروژه به لحاظ اقتصادی توجیه دارد.

بنابراین می‌توان گفت توجیه فنی و اقتصادی پروژه در نتیجه مطالعات مرحله یکم به اثبات رسیده است.

اینک اگر به دلیلی پروژه در همین نقطه متوقف شود و پس از گذشت چند سال دوباره بخواه راه‌اندازی گردد، به منظور حصول اطمینان از پایدار ماندن توجیه فنی و اقتصادی آن باید مروری بر مطالعات انجام شده صورت پذیرد.

برای مثال اگر در چند سال گذشته واحدهای تولیدی فرش مشاینی و در نتیجه عرضه فرش ماشینی در بازار افزایش یافته باشد، فروش محصولات پروژه مورد نظر مشکل‌تر می‌شود و سودآوری آن کاهش می‌یابد به طوری که این موضوع، شاخص‌های اقتصادی پروژه را تحت تاثیر قرار می‌دهد یا حتی ممکن است پروژه در این حالت توجیه اقتصادی نداشته باشد.

3- مرحله اجرا: پس از انجام طراحی تفصیلی، عملیات اجرایی پروژه شروع می‌شود.

عملیات اجرایی، مبتنی بر نقشه‌ها، اسناد و مدارکی که در مطالعات مرحله دوم تهیه شده انجام می‌گردد.

در فاز سوم، هدف این است که پیشرفت کارهای پروژه مطابق با برنامه‌ها و اصول کیفیت‌های تعیین شده در فاز دوم به مرحله عمل درآیند.

مسلم است که در این فاز، سازمان اجرایی به مراتب بزرگتر از سازمان‌هایی که در فازهای قبلی پروژه فعالیت داشتند، خواهد بود.

4- مرحله پایانی : مرحله پایانی پروژه‌ها را می‌توان به خودی خود پروژه نامید.

در اغلب موارد مشاهده شده است که در مرحله پایانی و تحویل پروژه، پیچیدگی مسائل بین پیمانکار، دستگاه نظارت و صاحب کار (کارفرما) به حد اعلای خود رسیده و کار تحویل موقت و آغاز بهره‌برداری از سیستم را به تعویق انداخته است.

چنین شرایطی باعث خواهد شد که سرمایه به کار گرفته شده برای مدتی بدون استفاده مانده و از سوی دیگر پیمانکار نیز به علت درگیری و وابستگی به پروژه نتواند از منابع و امکانات خود در سایر پروژه‌ها استفاده کند.

در مرحله پایان فاز سوم (فاز اجرایی) معمولاً کاربرد نیروی انسانی و تجهیزات روند کاهش داشته و بنابراین بر عهده پیمانکار است که در این مراحل، با برنامه‌ای دقیق و حساب شده، پرسنل و تجهیزات خود را که در پروژه کاربرد ندارند به کاری دیگر بگمارد.

مدیریت پروژه، ضرورت و مراحل آن مدیریت پروژه مجموعه‌ای است از ابزارها و تکنیکها که وقتی به کار برده شوند، شما را در بهتر نمودن نتایج پروژه‌تان یاری می‌کنند.

2- مرحله طرح و برنامه‌ریزی : در مرحله طراحی تفصیلی باید جزئیات پروژه به حدی روشن شود که اجرای آن در مرحله بعد بدون ابهام عملی باشد.

نمودار فرآیند برنامه‌ریزی و کنترل پروژه: (فایل مربوطه را دانلود کنید) نمودارهای PBS و FBS در مدیریت پروژه: یک روش در مدیریت پروژه این است که بجای رسم یک نمودار WBS از دو نمودار استفاده شود و این نمودارها عبارتند از : الف – (Product Breakdown Structure) PBS یا نمودار سلسله مراتبی ریز کردن محصول به اقلام قابل تحویل پروژه با هدف کنترل بودجه و درصد پیشرفت پروژه .

ب – (Functional Breakdown Structure) FBS یا نمودار سلسله مراتبی ریز کردن عملیات پروژه به عملیات کوچکتر با هدف شناسایی فعالیتهای پروژه.

در اسامی فوق برای رعایت اختصار حرف (Work) W حذف شده است.

اینکه به تشریح دو نمودار فوق خواهیم پرداخت .

الف – نمودار PBS نمودار PBS بر اساس محصول یا آیتم های قابل تحویل پروژه (Deliverables) تهیه می‌گردد.

اقلام قابل تحویل در مورد پروژه‌های تولیدی یا عمرانی عبارتند از : محصولات اصلی و محصولات فرعی، ساختمانها و بناها، تاسیسات و اجزای آن و در مورد بخش تحقیقاتی پروژه‌ها یا پروژه‌های کاملاً تحقیقاتی عبارتند از : گزارشات مکتوب، نقشه‌ها، نمودارها، جداول و نرم‌افزارها نکته مهم در تعریف اقلام قابل تحویل این است که باید به گونه‌ای تعریف شوند که بعد از اجرای هر مرحله از کار بتوان آن قلم را تحویل گرفت تا از روی آن بتوان درصد پیشرفت پروژه یا درصد تخصیص بودجه پروژه را کنترل نمود.

برای رعایت این نکته در تهیه این نمودار بیشتر توجه باید معطوف به اسامی اقلام باشد نه فعالیتها و عملکردها، بنابراین هر باکس این نمودار معمولاً با یک اسم مشخص می‌شود و حتی‌الامکان از بکار بردن فعل اجتناب می‌شود.

این مشکل مخصوصاً در کنترل پروژه‌های تحقیقاتی یا کنترل فاز طراحی یک پروژه بیشتر مشاهده می‌شود، یعنی اگر بخواهیم فعالیتهایی که قرار است در یک پروژه تحقیقاتی انجام شوند را با هدف کنترل آن پروژه فهرست کنیم ممکن است محقق مربوطه عنوانهایی مثل جمع‌اوری اطلاعات، تحلیل داده‌ها و نتیجه‌گیری را مشخص کند و برای انجام هر یک 3 ماه وقت لازم داشته باشد.

حال اگر بخواهیم در پایان سه ماهه اول، فعالیت جمع‌آوری اطلاعات را تحویل بگیریم مجری یا پیمانکار طرح می‌تواند بگوید "تلاش زیادی صورت گرفت و بودجه زیادی صرف شد اما متاسفانه اطلاعات زیادی در دسترس نبود." برای اجتناب از این مشکل در PBS بجای عنوان "جمع‌آوری اطلاعات" که در آن فعل بکار رفته از اسامی چون "گزارشات یا آماره‌های مورد نیاز" باید استفاده نمود.

بطوریکه در سطوح بعدی PBS آماره‌های جمع آوری شده در هر مورد در قالب نوشته‌ها، نقشه‌ها، نمودارها و جداول کاملاً مشخص باشند تا بتوان آنها را تحویل گرفت.

به همین ترتیب بجای فعالیت "تحلیل داده‌ها" باید از اسامی چون "گزارشات تحلیلی" استفاده کرد تا ریز محاسباتی که صورت گرفته (بدون توجه به نتیجه منفی یا مثبت آن) در قالب جداول، نموداردها، نقشه‌ها و نرم‌افزارها و حتی متن (Source) نرم‌افزارها استفاده شود.

مزیت اصلی این روش در آن است که هیچ ابهام و یا سوء استفاده‌ای در پروژه صورت نمی‌گیرد.

برای آشنایی بیشتر با طرز تهیه نمودار PBS به مثال زیر توجه کنید.

الف - نمودار PBS : ب- نمودار FBS : این نمودار با هدف شناسایی فعالیتهای پروژه تهیه می‌گردد.

در نمودار FBS به ترتیب کارهایی که باید انجام شوند نیز ذکر می‌شوند مثلاً برای بدست آوردن "آمار مشتریان داخلی" باید به ترتیب کارهای "جمع‌آوری اطلاعات" ، "دسته‌بندی‌ داده‌ها"، "محاسبه آمار مشتریان داخلی" انجام شوند.

نکات مهم برای مطرح کردن برنامه‌ریزی شبکه‌ای در یک سازمان : 1- برنامه‌ریزی شبکه‌ای یک وسیله جامع نیست.

با توجه به فرضیات تعریف شده مواردی وجود دارد که در آنها از این روش نمی‌توان به خوبی استفاده کرد.

2- برنامه‌‌ریزی شبکه‌ای هیچ مساله‌ای را به تنهایی حل نمی‌کند.

ولی موقعیتها را به گونه‌ای روشن می‌سازد که امکان بررسی موثر مسائل و اثر راه حلهای احتمالی آنها امکان‌پذیر می‌شود.

با اینحال فرموله کردن و اجرای هرگونه راه‌حلی در مسئولیت مدیر مربوطه باقی می‌ماند.

3- تهیه شبکه نباید بصورت معما درآید که تنها افراد برگزیده‌ای با آن آشنا باشند.

لازم است تمام سطوح سازمان از خصوصیات و محدودیتهای برنامه‌ریزی شبکه‌ای آگاه باشند و برنامه‌های آموزشی متعدد ترتیب داده شود.

4- فردی که برنامه‌ریزی شبکه‌ای را در یک سازمان مطرح می‌کند باید از مقام و موقعیت کافی برخودار باشد تا بتواند تاثیر لازم را بر کارکنان ارشد و دون پایه بگذارد.

5- از جزئیات زیاد (ریز کردن بیش از اندازه فعالیتها) در یک شبکه باید پرهیز شود.

در یک پروه بزرگ که تعداد فعالیتهای آن زیاد است بجای تهیه یک شبکه برای کلیه فعالیتها بهتر است از روش سلسله مراتبی (نمودار WBS) ابتدا یک شبکه مادر برای فعالیتهای اصلی پروژه تعریف کرد، سپس زیر شبکه هر فعالیت مادر را رسم و به همین ترتیب در صورت نیاز زیر شبکه هر فعالیت زیر شبکه مرحله قبل را رسم نمود.

هر فعالیت در نمودار WBS تا جایی ریز می‌شود که بتوان انجان آنرا کنترل نمود.

6- برنامه‌ریزی شبکه‌ای تعهد و قبول مسئولیت ایجاد می‌کند.

روشن ساختن این موضوع حیاتی است که برنامه‌ریزی شبکه‌ای یک وسیله کیفری نیست و وسیله‌ای برای کمک است نه اسلحه‌ای برای حمله به دیگران چکیده در این مقاله چارچوبی برای دسته بندی سیستم های اطلاعات ارائه می شود.تعریف سیستم اطلاعات.

اطلاعات نوع شناسی بنا شده از سیستم های اطلاعات، دسته بندی اطلاعات براساس پشتیبانی ارائه شده ،دسته بندی سیستم های اطلاعاتی براساس محتوای اطلاعات،دسته بندی سیستم های اطلاعات براساس حوزه- تقسیم بندی سیستم های اطلاعات بر اساس روش پیاده سازی ، نوع شناسی سیستم های اطلاعات سازمانی، دسته بندی سیستم های اطلاعات بر اساس سطح سازمانی، دسته بندی سیستم های اطلاعات سازمانی براساس حوزه وظیفه ای ، دسته بندی سیستم های اطلاعات براساس فعالیت پشتیبانی شده رئوس مطالب این مقاله را تشکیل می دهند.

کلید واژه : طبفه بندی سیستم های اطلاعات، دسته بندی اطلاعات، انواع سیستم اطلاعات 1-مقدمه اگرموضوع مطاله شما سیستم های اطلاعات است، سیستم های اطلاعات را تحلیل و طراحی می کند یا قصد دارید سیستم اطلاعات مناسبی برای سازمان خود خریداری کنید یا سفارش تهیه آن را بدهید،داشتن یک دید سیستماتیک از انواع مختلف سیستم های اطلاعات ، برای درک بهتر حوزه نیازمند سیستم اطلاعات و انتخاب سیستم اطلاعات مناسب خیلی مفید خواهد بود.

متأسفانه،هیچ نوع شناسی جامع و در عین حال ساده و قابل فهم از سیستم های اطلاعات وجود ندارد.هدف این مقاله ارائه یک نوع شناسی از سیستم های اطلاعات است.

2-تعریف سیستم های اطلاعات تعاریف متعددی از سیستم اطلاعات در رشته هایی مانند مدیریت،علوم کامپیوتری ،مهندسی نرم افزار،و علوم کتابداری واطلاع رسانی ارائه شده است.

تعریف آمده در واژه نامه انجمن کتابداری آمریکا(یانگ-1 1983) تعریفی جامع از سیستم های اطلاعات است که در این مقاله استقاده می شود: « یک سیستم کامل طراحی شده برای تولید، جمع آوری ،سازماندهی (پردازش)، ذخیره ، بازیابی و اشاعه اطلاعات در یک مؤسسه ،سازمان یا هر حوزه تعریف شده دیگر از جا معه ».

براساس این تعریف ،سیستم های اطلاعات محدود به سازمان ها نمی شوند و می توانند در محدوده ای وسیع تر از سازمان،به عنوان مثال یک شهر نیز موضوعیت یابند.

3-نوع شناسی بنا شده از سیستم های اطلاعات در این نوع شناسی،سیستم های اطلاعات بر اساس وجوه زیر دسته بندی می شوند: • پشتیبانی ارائه شده توسط سیستم های اطلاعات؛ • محتوای اطلاعات پردازش شده در سیستم های اطلاعات؛ • حوزه سیستم های اطلاعات؛ • روش پیادهسازی سیستم های اطلاعات 3-1-دسته بندی سیستم های اطلاعات بر اساس پشتیبانی ارائه شده عموما سیستم های اطلاعات به عنوان ابزاری برای پشتیبانی های زیر توسعه می یابند؛ • پشتیبانی اطلاعات؛ ارائه پشتیبانی برای دریافت ،ذخیره، فیلتر و ردیابی کردن اطلاعات.

• پشتیبانی تصمیم گیری؛استفاده از اطلاعات برای پشتیبانی هوشمند برای رسیدن به تصمیماتی در خصوص مسائل نیمه ساخت یافته یا ساخت نیافته.

• پشتیبانی ارتباطی ؛ ارائه پشتیبانی برای به اشتراک گذاشتن یا تبادل اطلاعات بین کاربران(منتزاس2 1995).

سیستم های اطلاعات معمولا یکی از پشتیبانی های فوق را ارائه می کنند اما ممکن است که یک سیستم اطلاعات خاص بیش از یکی از پشتیبانی های فوق را ارائه نماید.

3-2-دسته بندی سیستم های اطلاعات بر اساس محتوای اطلاعات سیستم های اطلاعات با توجه به محتوای اطلاعات پردازش شده می توانند در قالب دسته های زیر تفکیک شوند: • سیستم های اطلاعات وظیفه محور: این سیستم ها برای پردازش اطلاعات تبادلات ،عملیات و عملکرد سیستم بکار می روند.

این سیستم ها برای کمک به کاربران در اجرای کارها و وظایفسان طراحی می شوند.

• سیستم های اطلاعات موضوع محور: این نوع سیستم های اطلاعات یک موضوع توسعه می یابند و انواع مشخصی از اطلاعات آن موضوع را به کاربران ارائه می کنند (الگندی 3 2003 ).

3-3-دسته بندی سیستم های اطلاعات بر اساس حوزه منشأ سیستم های اطلاعات سازمان بوده اند اما حوزه عمل آنها به سطوح بین سازمانی و جامعه نیز گسترش یافته است.

به خاطر مشخصه های متفاوت این حوزه ها ، اصول و روش های متفاوتی هنگام توسعه سیستم های اطلاعات در این حوزه ها باید در نظر گرفته شود.بنابراین در نوع شناسی ارائه شده در اینکه ، سطوح زیر در نظر گرفته می شوند: • سازمانی • بین سازمانی • اجتماعی 3-4-تقسیم بندی سیستم های اطلاعات بر اساس روش پیاده سازی براساس رویکردهای توسعه و فناوری های سیستم های اطلاعات، پیاده سازی می تواند در وجوه زیر در نظر گرفته شود: • رسمیت: سیستم های اطلاعات رسمی در مفابل غیر رسمی .

سیستم های اطلاعات رسمی براساس رویه های طراحی شده برای آنها عمل می کنند.

سیستم های اطلاعات غیر رسمی هیچ گونه رویه طراحی شده ندارند و بر اساس ارتباط کاربران و الگوهای پیچیده رفتاری عمل می کنند.

• ماشینی بودن : سیستم های اطلاعات دستی در مقابل رایانه ای.

سیستم های اطلاعات رایانه ای ،سیستم هایی هستند که فناوری رایانه را برای انجام همه یا بخشی از کارهای در نطر گرفته شده بکار می گیرند.

• ذخیره داده ها: سیستم های اطلاعات دارای پایگاه داده ها در مقابل بدون پایگاه داده ها.

سیستم های دارای پایگاه داده ها یک سیستم مدیریت پایگاه را برای ذخیره و مدیریت داده هاا بکار می گیرند.

این سیستم ها مبتنی بر یک مدل داده ها هستند.

سیستم های اطلاعات بدون پایگاه داده ها شامل سیستمی از پرونده ها و مجموعه مستندات هستند .

این سیستم ها معمولا مبتنی بر یک مدل استاندارد نیستند و معمولا زبان جستجو نداند.

• معماری: یک رایانه شخصی مستقل در مقابل یک سیستم اطلاعات توزیع شده یا شبکه ای.

• روش پردازش: گسسته 4 در مقایل پیوسته 5 یا تعاملی؛ پردازش دسته ای 6 در مقابل پردازش در زمان حقیقی7.

این دسته بندی اگرچه دید سودمندی از پیاده سازی سیستم های اطلاعات ارائه می کند اما به میزان سه دسته بندی اول اهمیت ندارند زیرا امروزه بیشتر سیستم های اطلاعات ،رسمی ، رایانه ای ، دارای پایگاه اطلاعات ، شبکه ای ، پیوسته و در زمان حقیقی هستند.

3-5- نوع شناسی سیستم های اطلاعات سازمانی سیستم های اطلاعات سازمانی شامل چند نوع سیستم اطلاعات متفاوت در حوزه سازمان هستند که تمام آنها وظیفه محورند .

این سیستم های اطلاعات را می توان بر اساس موارد زیر دسته بندی کرد : • سطح سازمانی • حوزه وظیفه ای • فعالیت پشتیبانی شده 3-5-1 دسته بندی سیستم های اطلاعات سازمانی براساس سطح سازمانی نیروی انسانی یک سازمان در حوزه و سطوح متفاوت از حملیات و مسئولیت کار می کنند ، عهده دار وطایف متفاوتی هستند و سیستم های اطلاعات سازمانی زیر می توانند در دسته بندی سیستم های اطلاعات سازمانی استفاده شوند : • سطح اداری: کارمندان اداری دسته بزرگی از کارمندان را تشکیل می دهند که مدیران را در تمام سطوح پشتیبانی می کنند.

بین این کارمندان ، آنهایی که اطلاعات را استفاده و پردازش می کنند یا اشاعه می دهند داده ورزان 8 خوانده می شوند.

داده ورزان شامل دفتر داران و منشی ها و پرونده های الکترونیک کار می کنند.

• سطح عملیاتی: مدیران عملیاتی یا خط مقدم با عملیات روزانه سازمان درگیرند، تصمیم های معمول و مشخصی را اتخاذ می کنند و با فعالیت هایی مانند برنامه ریزی کوتاه مدت ، سازماندهی و کنترل درگیرند.

• سطح دانش ورزی9 : این دسته به عنوان مشاوران و معاونان مدیریت میانی و عالی ایفای نقش می کنند و اغلب متخصصان موضوعی هستند.

خیلی از این متخصصان به عنوان دانش ورزی 10 دسته بندی می شوند ، افرادی که به عنوان بخشی از کارشان ، اطلاعات و دانش تولید می کنند و در سازمان بکار می گیرند.

• سطح تاکتیکی: مدیران میانی که با برنامه ریزی کوتاه مدت یا میان مدت ، سازماندهی و کنترل سروکار دارند.

• سطح استراتژیک: مدیران عالی یا استراتزیک که تصمیماتی اتخاذ می کنند که مربوط به شرایطی است که می تواند جهت و سمت و سوی سازمان را تغییر دهد.

سیستم های اطلاعات استفاده شده در هر یک از این سطوح ، ویژیگی ها و کاربردهای خاص خود را دارد و قابل استفاده در سطح مربوطه می باشد.

3-5-2- دسته بندی سیستم های اطلاعات بر اساس حوزه وظیفه ای سیستم های اطلاعات می توانند در وظایف مختلف یک سازمان بکار گرفته شوند.

سیستم های اطلاعات استفاده شده در هر حوزه وظیفه ای دارای مشخصه های مشترکی هستند بطوری که می توانند بر اساس حوزه وظیفه ای دسته بندی شوند .

هر سازمان دارای دو خوزه وظیفه ای عمده است: صف و ستاد ، وظایف صف آنهایی هستند که اهداف اصلی سازمان را تأمین می کنند.

وظایف صف پشتیباتی می کنند.

حوزه های وظیفه ای صف سازمانها متفاوت از یکدیگرند، اما تمام سازمان ها دارای نوعی از وظیفه مربوط به حسابداری، مالی، فروش و بازاریابی ، و منابع انسانی به عنوان حوزه های وطیفه ای ستادی از اصول و فنون مشترکی فبعیت می کنند که از سیستم های اطلاعات در دیگر حوزه ها متفاوتند.

3-5-3- دسته بندی سیستم های اطلاعات براساس فعلیت پشتیبانی شده بیشتر منابع علمی در خصوص سیستم های اطلاعات ، سیستم های اطلاعات سازمانی را بر اساس نوع فعالیت مورد پشتیبانی دسته بندی می کنند.

موارد زیر انواع کلی سیستم های اطلاعات هستند که پشتیبانی مشخصی در سازمان ارائه میکنند: • مبادلات 11: سیسلم های اطلاعات که از طریق رویه ها و پردازش اطلاعات بر فعالیت های روزانه و تبادلات سازمان کتنرل عملیاتی اعمال می کنند.

• سیستم های اطلاعات مدیریت12: نوعی از سیستم اطلاعات رایانه ای که معمولا داده های داخل سازمان را از سیستم های پردازش مبادلات گرفته و خلاصه سازی معناداری از آنها را در قالب گزارش های مدیریت در یک سازمان ارائه می کنند.

• سیستم های اطلاعات اجرایی13: سیستم های اطلاعاتی مدیریت طراحی شده برای جمع آوری ، تحلیل و خلاصه سازی اطلاعات سازمانی داخلی و خارجی کلیدی به منظور کمک به مدیران ارشد و تصمیم گیران.

• سیستم های پشتیبان تصمیم گیری 14: نوعی از سیستم اطلاعات رایانه ای که در تصمیم گیری در خصوص تصمیم هایی که نیازمند مدلسازی، فرمولبندی ، محاسبات ، مقایسات ، و انتخاب بهترین یا نمایش پیامدهای محتمل برخی از اقدامات هستند به مدیران کمک می کنند.

• سیستم های پشتیبان اجرایی15: معمولا به سیستمی گفته می شود که مجموعه ای از قابلیت های وسیع تر از سیستم های اطلاعات اجرایی شامل پشتیبانی برای ارتباطات الکترونیک (به عنوان مثال پست الکترونیک ، کنفرانس رایانه ای و واژه پرداز)، قابلیت های تحلیل داده ها ( به عنوان مثال صفحه گسترده ، زبان جستجو ،.

.

) و ابزار سازماندهی و برنامه ریزی ( به عنوان تقویم الکترونیک و .

) دارد.

بنابراین سیستم های پشتیبان اجرایی دارای ویژگی هایی برای پشتیبانی های اطلاعاتی و ارتباطی علاوه بر پشتیبانی تصمیم گیری است .

• سیستم های خبره 16: نوعی از سیستم اطلاعات رایانه ای که اطلاعاتی راجع به دانش یا مهارت یک فرد خبره جمع آوری می کند و مانند او نتایج مورد نظر را ارائه می نماید.

• سیستم های اتوماسیون اداری17: سیستم ها رایانه ای که برای انجام خیلی از وظایف اداری معمول مانند حروفچینی ، صورتحساب تهیه کردن و نقل و انتقالات مستندات استفاده می شوند.

• سیستم های دانش ورزی18: در تولید و بکار گیری دانش جدید در سازمان به دانش ورزی ماهر کمک می کنند.

سیستم های طراحی با استفاده از رایانه که توسط طراحان محصول استفاده می شود نه تنها به آنها اجازه می دهد کگه به سادگی تغییرات مورد نطر را بدون دوباره رسم کردن شکل ها اعمال کنند بلکه آنها را قادر می سازد که محصول را بدون ساخت نمونه های فیزیکی تست کنند.