تاریخچه : بشر از دیرباز از ماهی به عنوان یک ماده غذایی استفاده کرده است.
تصاویر و اشکال در غارها و دیواره‌های معابر محل زندگی نشان دهنده قدمت چند هزار ساله استفاده از آن است، بشر حتی به صورت خام نیز آن را تجربه کرده است، البته پس از پختن به طعم بهتر آن پی برده و از آن پس در برنامه غذایی خود به عنوان یک غذای خوشمزه به طور مکرر استفاده کرده است.
البته طبیعی است که در مردمان ساحلی که در سواحل رودخانه‌ها، دریاها و اقیانوس‌ها می‌زیستند مصرف ماهی بیشتر بوده است ولی با پیشرفت بشر و گسترش فرهنگ‌ها و تمدن‌ها، به دیگر جوامع نیز راه یافت و با کشف علوم جدید پی به ارزش‌های غذایی آن برد.
به گفته متخصصین علوم تغذیه، ماهی ماده غذایی مفیدی است که به علت داشتن ارزش غذایی و تغذیه‌ای بالا، غذایی کامل محسوب می‌شود.
ماهی از منابع بسیار خوب پروتئین است.
چربی موجود در ماهی از نوع به خصوصی است که در حفظ سلامت انسان و پیشگیری از بیماریها تاثیر فراوانی دارد.
ماهی حاوی ویتامین‌های محلول در چربی (A,D,E,K) و همچنین انواع محلول در آب از قبیل گروه B و منبع خوبی از مواد معدنی مانند : مس، روی، ید، سلنیوم، آهن و فلوئور است.
اسیدهای چرب موجود در ماهی از نوع امگا -3 بوده و به عبارتی دارای چربی‌های اشباع نشده خوبی بوده و عوارض ناشی از چربی‌های اشباع شده را نداشته و در حفظ سلامتی بسیار مهم است.
ماهی دارای کلسترول خوب از نوع HDL میباشد.
با پیشرفت علوم و افزایش آگاهی مردم، خوشبختانه مصرف ماهی رو به افزایش است و مصرف مکرر ماهی در برنامه غذایی باعث جلوگیری از بسیاری از بیماریهای قلبی عروقی هایپر کلسترومی (کلسترول بالای خون) میگرن، دیابت، سرطان‌ها، آلزایمر و غیره می‌شود.
مقدمه : نوع تغذیه تاثیر مهمی در سلامت یا بیماری انسان دارد.
همان گونه که تغذیه صحیح می‌تواند انسان را از گزند بیماریها مصون نگه دارد و سلامت انسان را تامین کند تغذیه نامناسب نیز می‌تواند موجب ابتلای انسان به بسیاری از اختلالات ناگوار و مهلک شود.
گروهی از مواد غذایی که تاثیر مهمی در سلامت انسان و پیشگیری از بیماریها دارند، ماهی‌ها و آبزیان هستند.
این مواد غذایی مفید که دارای ارزش تغذیه‌ای بسیار بالایی هستند، چنانچه به مقدار کافی یعنی هفتهای 2 تا 3 بار در برنامه‌ی غذایی افراد گنجانده شوند.
در پیشگیری از بسیاری از بیماریها و حتی کنترل و کمک به بهبود عوارض و اختلالات مختلف، اثرات مهمی خواهند داشت که به اختصار در این مقدمه توضیح داده شده و در ادامه به بررسی اجمالی‌تر آنها می‌پردازیم.
امروزه ثابت شده است که مصرف ماهی و آبزیان به علت داشتن اسیدهای چرب اشباع نشده‌ی خاصی به نام امگا -3، در پایین آوردن چربی‌های نامطلوب خون مانند کلسترول تام، VLDI , LDL و تری گلیسرید تاثیر مهمی دارد، همچنین در حفظ تعادل فشار خون و نگه داری آن در حد مناسب موثر است.
چاقی یکی از اختلالاتی است که بسیاری از افراد به آن مبتلا بوده و به علت عوارض ناگواری که در پی دارد سلامت جامعه را دچار مخاطره می‌کند.
ماهی به علت داشتن ترکیبات خاصی، موجب تحریک اکسیداسیون چربی در بدن و در نتیجه کاهش توده‌ی چربی بدن می‌شود.
بنابراین مصرف مداوم آن در برنامه‌ی غذایی هفتگی به کاهش و نگهداری وزن متعادل کمک می‌کند.
- ماهی در بینائی موثر است و موجب افزایش قدرت بینایی می‌شود و این موضوع به خصوص برای بهبود اصلاح بینایی افراد سالمند که دچار ضعف بینایی هستند اهمیت بسزایی دارد.
تاثیر دیگری که مصرف ماهی در سلامت انسان دارد این است که در پیشگیری از عفونت موثر است؛ به این ترتیب که با افزایش قدرت ایمنی بدن، انسان را در مقابل عفونت مصون نگاه می‌دارد.
- مصرف ماهی و آبزیان برای خانم‌های باردار و شیرده نه تنها مفید است بلکه ضروری نیز هست زیرا این ماده‌ی غذایی در رشد مغز و تکامل سیستم عصبی جنین و کودک شیرخوار موثر است، همچنین در تنظیم طول مدت بارداری تاثیر دارد و چنانچه خانم‌های باردار در رژیم غذایی خود به مقدار کافی ماهی مصرف کنند موجب تعادل طول مدت بارداری آن خواهد شد.
البته توجه به مصرف کافی و نه زیاد ماهی و خودداری از مصرف ماهیان شکارچی (احتمالا گوشتخوار) برای زنان باردار توصیه می‌شود.
اثر مهم دیگری که ماهی و آبزیان در سلامت جنین دارند این است که وزن جنین را به حالت متعادل نگاه داشته و در نتیجه موجب تعادل وزن نوزاد به هنگام تولد خواهد شد.
- ماهی و ابزیان با کاهش چربی‌های نامطلوب خون و حفظ تعادل فشار خون به سلامت قلب و عروق کمک کرده و از اختلالات قلبی عروقی و سکته‌های قلبی و مغزی پیشگیری می‌کنند.
- امروزه بیماری سرطان یکی از بزرگترین آمار مرگ و میر را در جهان به خود اختصاص داده، سرطان‌های دستگاه گوارش، ریه، خون، استخوان، سرطان سینه در زنان، پروستات در آقایان و غیره در بین مردم شیوع زیادی یافته است.
- بیماریهای التهابی مانند آرتریت روماتویید، روماتیسم و غیره از اختلالات دردناکی هستند که موجب ناراحتی و رنج فراوان انسان می‌شود و امروزه شیوع گسترده‌ای در بین افراد به خصوص سالمندان دارند.
بیماریهای التهابی گرچه مانند بیماریهای قلبی عروقی و سرطان، مهلک و خطرناک نیستند، ولی بسیار عذاب آور و دردناک هستند و قدرت فعالیت و تحرک را از انسان سلب می‌کنند.
مصرف ماهی و آبزیان در پیشگیری از بیماریهای التهابی و تسکین دردهای ناشی از این بیماری ها موثر است.
- یکی از اختلالاتی که در این زمان به علت آلودگی هوا و وجود ذرات معلق در هوا شیوع وسیعی داشته و به خصوص در شهرهای بزرگ و صنعتی شیوع آن رو به افزایش است، بیماریهای تنفسی از قبیل آسم، برونشیت و سایر اختلالات ریوی است.
بیماریهای ریوی به خصوص برای افراد حساس از قبیل کودکان و سالمندان خطرناک بوده و می‌تواند سلامت آنان را دچار مخاطره‌ای جدی کند.
ماهی و آبزیان با داشتن ترکیبات مفید در پیشگیری از آسم در کودکان، برونشیت و سایر عوارض ریوی در بزرگسالان اثرات مفیدی دارند.
بیماری دیگری که به خصوص سالمندان را در معرض تهدید قرار می دهد و آنان را از نعمت مواهب زندگی محروم می‌کند اختلالات ذهنی، کند شدن ذهن و فراموشی است که در اصطلاح به آن آلزایمر گفته می‌شود.
این بیماری یک عارضه پیش رونده است، قدرت ذهنی و فکری شخص را فلج کرده و موجب می‌شود که شخص مبتلا در واقع یک زندگی نباتی را دنبال کند.
مصرف مداوم ماهی و آبزیان در تقویت ذهن و پیشگیری از اختلالات ذهنی مانند آلزایمر موثر است.
به این ترتیب چنان چه ادعا کنیم که ماهی و آبزیان اثرات معجزه آسایی در سلامت انسان دارند، سخنی به گزاف نگفته‌ایم.
حال چنانچه به گونه‌ای تغذیه کنیم که قبل از ابتلا به بیماری و دردسرهای فراوان ناشی از درمان بیماری به طور کلی از ابتلا به امراض مختلف پیشگیری کنیم، برای ما بسیار آسان تر و مفیدتر خواهد بود.
در واقع ما می‌توانیم با استفاده از این دسته مواد غذایی مفید و خوشمزه یعنی محصولات دریایی به مبارزه با بیماریها برویم و علاوه بر احتراز از دردسرهای ناشی از بیماری و درمان آن، از گزند عوارض جانبی داروها نیز در امان بمانیم و در ضمن بهایی گزاف جهت درمان بیماریها نپردازیم.
بیماریهای قلبی عروقی قلب انسان یک عضله است که در تمام طول زندگی، کار آن هرگز متوقف نمی‌شود و برای این تلاش بدون وقفه، نیاز به اکسیژن دارد.
اکسیژن از طریق جریان خون نیاز عضله‌ی قلب را تامین می‌کند.
عروق تامین کننده خون عضله قلب، کرونر نام دارند.
بیماری عروق کرونر یکی از مهمترین بیماریهای اکتسابی جوامع بشری است.
تا قبل از ده سال پیش یکی از بیماریهای شایع کشورهای توسعه یافته‌ی صنعتی بیماری روماتیسم قلبی ناشی از گلودرد چرکی بود ولی در حال حاضر متاسفانه شایع ترین علت مرگ و میر بیماریها، بیماری عروق کرونر است.
در بیماری انسداد عروق کرونر، شریان‌های مذکور با رسوبات چربی مسدود می‌شوند و عضله‌ی قلب از وجود اکسیژن محروم می‌ماند که شروع این روند از آغاز کودکی است و به تدریج با افزایش سن، رسوبات چربی جدار رگ بیشتر می‌شود تا جایی که ممکن است در داخل فضای رگ برآمده شوند و به درجات مختلف رگ را مسدود کنند که این روند در نهایت به کم خونی عضله‌ی قلب منجر می‌شود.
در همین حال هر چه انسداد رگ بیشتر باشد عضله‌ی قلب، کم خون تر خواهد شد و در نتیجه مقدار اکسیژنی که دریافت می‌کند، بسیار کاهش خواهد یافت.
با مقداری فعالیت، نیاز به اکسیژن اندام‌ها و عضوهایی که مشغول فعالیت‌اند افزایش می‌یابد و قلب می‌باید کار خود را طوری تنظیم کند که بتواند اکسیژن مورد نیاز اعضای فعال را فراهم سازد، اما به دلیل انسداد عروق کرونر و کاهش جریان خون به عضله‌ی قلب، مقدار اکسیژنی که دریافت می‌کند، کم خواهد بود؛ لذا قادر به افزایش فعالیت خود در جهت رفع نیاز اعضا و اندام‌های محیطی نخواهد شد.
در عین حال، در اثر این کم خونی ممکن است عضله‌ی قلب به احساس ناراحتی در قفسه صدری (احساس درد، خواب رفتگی، فشار شدید روی قفسه صدری با تنگی نفس و درد در دست‌ها به هنگام فعالیت) مبتلا شود و اگر انسداد عروق کرونر قابل توجه باشد احتمال دارد حمله قلبی رخ دهد وقسمتی از عضله‌ی قلب نیز از بین برود.
توضیح این که رسوب چربی در شریان‌ها احساس نمی‌شود و انسداد رگ پیش رفته، به بیماری منجر می‌شود که عموما و گاهی حتی در مراحل پیش رفته نیز علامتی ندارد و فرد ناگهان دچار یک حمله‌ی شدید قلبی می‌شود.
عوامل افزایش خطر بیماری عروق کرونر (آترواسکلروز) : عوامل خطر متعددی وجود دارد که فرد را در معرض خطر بیماری عروق کرونر قرار می‌دهد که این عوامل به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند : عواملی که می‌توان آنها را تغییر داد و اصلاح و کنترل کرد که عبارتند از: سطح بالای چربی خون (کلسترول بالا، LDL کلسترول بالا و تری گلیسرید بالا)، فشار خون بالا، مصرف دخانیات، دیابت، مصرف غذاهای نامناسب (مصرف بیش از حد چربی‌های اشباع و نمک)، اضافه وزن و چاقی و کم تحرکی و فشارهای روانی.
عواملی که نمی‌توان در آنها نقش داشت و نمی‌توان آن را تعدیل یا اصلاح کرد شامل‌اند بر: سابقه بیماری عروق کرونر در افراد نزدیک خانواده (پدر، مادر، برادر و خواهر) که عوامل ژنتیکی نام دارند.
با افزایش سن، احتمال ابتلا به بیماری عروق کرونر زیاد می‌شود، هورمون زنانه نقش حفاظتی در مقابل بیماری عروق کرونر دارند.
(حداقل تا زمانی که زن‌ها به یائسگی برسند)؛ مردها به همین دلیل بیش از زن‌ها در معرض خطر بیماری عروق کرونر هستند.
مصرف ماهی در سلامت قلب همان طور که اشاره شد، یکی از عوامل خطر زمینه ساز بیماری عروق کرونر، مصرف غذاهای نامناسب است که فرهنگ این گونه مصرف در خانواده شکل می‌گیرد و رواج آن به افزایش کلسترول، تری گلیسرید، LDL کلسترول یا همان کلسترول بد (نامناسب) و چاقی، اضافه وزن و فشار خون می‌انجامد.
پس یکی از راهکارهای مقابله با این عوامل زمینه ساز، تغییر و اصلاح الگوهای غذایی و ترویج آن در جامعه است.
ماهی یکی از انواع غذاهای سالمی است که مصرف آن در جامعه‌ی ما کم است و در سبد خانوار کمتر دیده می‌شود (مصرف سرانه‌ی این ماده غذای در کشور ما 5 کیلوگرم در سال است در حالی که، مصرف سرانه‌ی کشور ژاپن بیش از 50 کیلوگرم است) که با رواج فرهنگ مصرف این ماده غذایی غنی می‌توان به سلامت افراد جامعه کمک کرد.
ماهی با دارا بودن ترکیبات خود می‌تواند در حفظ و ارتقای سلامت نقش عمده‌ای داشته باشد.
بیشترین تاثیر ماهی بر قلب و عروق از طریق چربی غیر اشباع آن یعنی «امگا-3» و اسیدآمینه تورین آن است.
طی مطالعه‌ای که بر روی 6000 مرد آمریکایی میانسال به عمل آمده بود، این نتیجه حاصل شد؛ که آنهایی که چربی دریایی و یا یک انس (30 گرم) خوراک ماهی ماکرل یا سه اونس (90 گرم) ماهی خاردار خورده بودند، 26 درصد کمتر از سایرینی که مصرف ماهیشان اندک بود، با خطر مرگ ناشی از بیماریهای قلبی روبه‌رو شده بودند.
در پی پژوهش‌های دیگر که 25 سال بعد بر روی 17000 آمریکایی انجام پذیرفت، مشخص گردید که مصرف بیشتر ماهی، خطر حمله‌های مرگبار قلبی را در آنها کاهش داده بود، آنانی که لب به ماهی نزده بودند.
تلفات جانی‌شان یک سوم بیشتر از اشخاصی بود که هر روز بیش از یک اونس و یک چهارم مواد غذایی دریایی (صدف و میگو و ...) مصرف میکردند.
جلوگیری از حملات قلبی : دکتر مایکل بر به دنبال دو سال مطالعه عمیق در شورای پژوهشی پزشکی واقع در کاردیف (ویلز کشور بریتانیا) طی آزمایش بر روی 2033 نفر که حداقل یک بار به حمله قلبی دچار شده بودند، از گروهی خواست که دست کم دو بار در هفته یک پرس ماهی چرب همچون ماهی آزاد، ماکرل یا ساردین یا قرص یا کپسول روغن ماهی بخورند؛ به دسته دوم افراد تحت آزمایش توصیه کرد که استفاده از غذاهای چرب اشباع شده مانند کره، پنیر و خامه را کاهش دهند و به سومین گروه گوشزد کرد که از طریق خوردن بیشتر سبوس، غلات و نان گندم کامل جذب فیبرها (الیاف گیاهی) را بالا ببرند.
او برای مقایسه، هیچگونه توصیه غذایی به گروه چهارم نکرد.
بعد از گذشت 2 سال از مصرف غذاهای روزمره کم چربی یا سرشار از فیبر، نشانه‌ای از تندرستی احساس نشد.
ولی تاثیر ناشی از خوردن ماهی شگفت انگیز بود، میزان تلفات جانی بین مصرف کنندگان ماهی بسیار کاهش یافته و به 29 درصد مقدار قبلی خود رسید.
اگر یک بار حمله قلبی رخ داد، برای جلوگیری از حمله قلبی دوم چه باید کرد؟
با مصرف هفتهای دو بار ماهی و میوه و سبزی فراوان می‌توان از آن جلوگیری کرد و تنها به توصیه‌های رژیم‌های غذایی بی چربی بسنده نکرد.
البته در این دوران درمان دارویی نیز توسط پزشک معالج ممکن است قطع شود و یا ادامه یابد.
بعد از جراحی قلب توصیه‌ها چگونه خواهد بود؟
خوردن ماهی‌های چرب به باز نمودن شریان‌های بسته که با بالون‌ها اقدام به باز نمودن آنها شده است کمک می‌کند.
در برخی موارد چنین سرخرگ‌هایی احتمالاً تا 40 الی 50 درصد بسته می‌شوند.
پژوهش‌های زیادی این ادعا را کاملا اثبات می‌کند.
در تحقیقی که توسط مارک آرمینلر جراح مرکز بیمارستانی واشنگتن دی سی صورت گرفت، روشن شد که تنها 19 درصد از 42 نفری که در آنها عمل جراحی گشایش رگ‌های قلب انجام پذیرفته بود، با وجود مصرف غذاهای کم چرب و استفاده از کپسول‌های روغن ماهی به مدت 6 ماه سرخرگ‌هایشان و دگربار مسدود شده بود؛ در مقام مقایسه در 42 بیمار دیگری که از غذاهای کم چربی بدون روغن ماهی استفاده کرده بودند، گرفتگی عود کننده دو برابر گردیده بود.
در مطالعه دیگری که دکتر ایزابل بیراق استاد رشته پزشکی دانشگاه لاوان در شهر کبک کانادا در مورد بیماران ترمیم رگی (آنژیوپلاتی) به عمل آورد، دریافت که خوردن پیاپی ماهی تنها قبل و بعد از جراحی درست همان تاثیری را باز نگهداشتن شریان‌ها دارد که مصرف کپسول های روغن ماهی از این لحاظ دارا می‌باشند.
تقریبا نصف عده‌ای که هفتهای افزون بر هشت اونس (230 گرم) غذای دریایی می‌خورند، در قیاس با آنهایی که در هفته فقط یکی دو انس (60-30 گرم) مصرف میکردند، دچار انسداد مجدد سرخرگها می‌شدند.
طبق تحقیقاتی نیز که در هلند انجام شده مشخص گردیده است که اگر28 گرم در روز ماهی مصرف شود 40 درصد بیماری عروق کرونر و 50 درصد حمله قلبی کاهش می‌یابد.
علاوه بر امگا 3 و اثرات آن به طور مستقیم، اثرات غیر مستقیم و همچنین دیگر عوامل موجود در ماهی با علل ذیل می‌تواند باعث جلوگیری از بیماریهای قلبی عروقی گردد.
خواص رقیق کنندگی : خواص رقیق کنندگی روغن ماهی به طور کامل آشکار شده است.
وقتی که در رگ لخته ایجاد می‌شود.
روغن ماهی با خاصیت ضد لختگی خود، آن را درمان می‌کند.
به همین دلیل در افرادی مثل اسکیموها که از ماهی بیشتر استفاده می‌کنند، بیماریهای قلبی عروق کرونر دیده نمی‌شود.
کاهش سنتز VLDL : VLDL یکی از انواع کلسترول بد است که روغن ماهی سنتز آن را کاهش می‌دهد.
کاهش چسبندگی پلاکت‌ها : نقش روغن ماهی در کاهش چسبندگی پلاکت‌ها به طور کامل مشخص شده است.
این عملکرد امگا-3 است که در کسانی که جراحی قلب باز و بای پاس داشته‌اند بسیار مفید است، زیرا از انسداد رگ‌های پیوند شده پیشگیری می‌کند و مانع از حوادث قلبی جدید در این افراد می‌شود.
ترشح اکسید نیتریک (نیتریک اکساید) : ترشح ماده‌ای به نام نیتریک اکساید از روغن ماهی سبب جلوگیری از انقباض نامناسب جداره عروق می‌شود.
آن چه که در آنژین صدری ناپایدار و سکته‌ی قلبی مهم است، اسپاسم رگ‌های کرونر است، این ماده سبب جلوگیری از اسپاسم عروق کرونر می‌شود.
تاثیر ماهی بر فشار خون بالا : امگا -3 موجب کاهش فشار خون در افرادی که مبتلا به فشار خون بالا هستند، می‌شود وروی فشار خون نرمال بی تاثیر است؛ به طوری که مصرف روزانه 35 گرم ماهی (به ویژه ماهی‌های چرب) یا 5 گرم روغن ماهی باعث کاهش 8-4 میلی متر جیوه در فشار سیستولی و کاهش 5-3 میلی متر جیوه در فشار دیاستولی می‌گردد.
هر چه فشار خون فرد مبتلا بیش تر باشد این اثر بیشتر مشاهده می‌شود.
همچنین به نظر می‌رسد که این اثر در افرادی که مبتلا به پرفشاری خون و دیابت باشند از سایرین بیشتر است و همچنین این اثر در افراد مسن زمانی ایجاد می‌شود که همرهاه با محدودیت مصرف سدیم باشد.
این ویژگی را به وجود ایکوزاپنتا انوئیک اسید EPA و دکوزاهگزانوئیک اسید DHA موجود در روغن ماهی منسوب دانسته‌اند.
این دو اسید چرب که از گروه امگا-3 می‌باشند، باعث سرکوب منقبض کننده‌های عروق که از اسیدهای چرب امگاه -6 ساخته می‌شوند، می‌گردند.
این اثر باعث کاهش فشار خون می‌شود.
در افرادی که مبتلا به فشار خون بالا هستند، مقاومت به انسولین وجود دارد( دیابت وجود دارد) و عقیده بر این است که این ناهنجاری باعث افزایش فشار خون می‌شود، امگا -3 مقاومت به انسولین را کاهش می‌دهد و از طریق فشار خون را پایین می‌آورد.
تاثیر ماهی بر چربی‌های خون : بر اساس توصیه‌های جدید منتشر شده در شماره نوامبر 2002 مجله انجمن قلب آمریکا، در افرادی که تری گلیسرید بدن آنها بالاست، مصرف روزانه 4-2 گرم اسید چرب EPA ایکوزاپنتا انوئیک اسید و دوکوزاهکزانوئیک اسید DHA مفید خواهد بود.
تری گلیسرید بالا که یکی از انواع فاکتورعا نامطلوب به شمار می‌آید، می‌تواند زمینه ساز بیماریهای عروقی کرونر به ویژه در خانم‌ها باشد.
امگا -3 سطح تری گلیسرید خون را در افرادی که تری گلیسرید خونشان بالاست، کاهش می‌دهد.
اگر درمان‌های دارویی در این افراد موثر نبوده است، امگا -3 می‌تواند به عنوان مکمل دارویی در کاهش تری گلیسرید موثر باشد.
سطح LDL کلسترول که از چربی‌های بسیار بد است در خون و رسوب آن در جدار عروق کرونر که آنها را مسدود می‌سازد، توسط «امگا -3» کاهش می‌یابد.
«امگا-3» سطح VLDL کلسترول را نیز که از جمله چربی‌های نامطلوب است، کم می‌کند اما اشاره به این نکته ضروری است که زمانی «امگا – 3» بر روی این چربی‌ها موثر است که مصرف چربی‌های اشباع «روغن‌های جامد و غذاهای چرب» محدود شده باشد.
مصرف ماهی و سکته های مغزی ناشی از لخته در رگ‌های مغز : بیماری عروق مغزی یکی از مهمترین عوامل مرگ و میر افراد پس از ناراحتی‌های قلبی عروقی و سرطان در جوامع مختلف میباشد.
تحقیقات انجام شده طی دهه‌های اخیر بر روی وجود خطر بالای بیماریهای عروق مغزی و مرگ و میر ناشی از این عارضه در کشورهای اروپایی و آمریکایی در قیاس با کشورهای خاور دور محققین را بر آن داشت تا بررسی این دو جامعه عوامل مختلف ایجاد کننده و پیشگیری کننده این بیماری را شناسایی کنند.
بر اساس یافته‌های به دست آمده تحقیقات آینده نگر انجام شده بر روی بیش از 220 هزار مرد و زن نشان داده است که مصرف ماهی به میزان 4 بار در هفته یا بیشتر به طور معنی داری در کاهش خطر بیماری فوق موثر است.
این تاثیر ناشی از وجود مقادیر بالای اسیدهای چرب امگا -3 از یک سو و میزان مناسب و تعادل دیگر اسیدهای چرب غیراشباع دارای چند باند دو گانه (PUFA) در ماهی از سوی دیگر میباشد.
در مطالعه‌ای نشان داده شده است که با مصرف هفتهای یک بار ماهی، 7 درصد احتمال سکته مغزی کاهش می‌یابد.
اگر دفعات مصرف ماهی به هفتهای 5 بار برسد، احتمال سکته مغزی تا 50 درصد کاهش می‌یابد.
همان طور که می‌دانیم افزایش غلظت تری گلیسرید پلاسما با سایر عوامل خطر CHD (بیماریهای قلبی عروقی) از جمله کاهش غلظت HDL-C و افزایش تعداد ذرات LDL-C متراکم، کوچک و به شدت آتروژنیک ارتباط دارد.
غلظت تری گلیسرید خون پس از صرف غذا منجر به یک سری واکنش‌های متابولیک می‌گردد و باعث تشکیل ذرات LDL-C متراکم و کوچک می شود.
تاثیر ماهی بر عروق افرادی که دخانیات مصرف می‌کنند : مصرف سیگار و دخانیات به عمل کرد لایه‌ی سلولی‌ای که سطح داخلی رگ‌ها را می‌پوشاند و «اندوتلیان» نامیده می‌شود.
آسیب می‌رساند و مانع از انعطاف پذیری آنها می‌شود.
این رگ‌ها در مواقع ضروری نمی‌توانند گشاد شوند و به مرور زمان سخت و سفت می‌شوند.
اختلال عملکرد این لایه‌ی سلولی یکی از مهمترین علایم پیشرفته رسوب چربی در جدار رگهاست (آتروسکلروز یا تصلب شریان‌ها).
این افراد با مصرف ماهی می‌توانند به مبارزه با این تغییرات خطرناک برخیزند به شرطی که ابتدا مصرف دخانیات را ترک کنند.
اسیدهای آمینه تورین که به تعداد فراوان در تمام ماهی‌ها وجود دارد، قادر است عمل کرد سلولهای لایه‌ی داخلی رگ‌ها را بهبود بخشد و مانع از آسیب به آنها شود و در نهایت احتمال بیماری عروق کرونر را کاهش دهد.
یافته‌های دیگر : بنابر ادعای انجمن پزشکی بیماریهای قلب و عروق آمریکا، خوردن کله‌ی ماهی در پایین آوردن فشار خون تاثیر فراوان دارد و مصر آن تا 3 میلی متر جیوه فشار خون را پایین می‌آورد.
اعضای انجمن مذکور توصیه کرده‌اند از آنجا که کله‌ی ماهی ممکن است برای بعضی‌ها جالب نباشد می‌توان آن را به صورت پودر با غذاهای دیگر به ویژه سوپ مصرف نمود.
انجمن پزشکی قلب و عروق آمریکا اعتقاد دارند که در کله‌ی ماهی ماده‌ای مرکب از دو نوع اسید آمینه وجود دارد که فعالیت آنزیم بالا برنده و فشار خون را خنثی می‌کند و نیز استفاده کردن از رژیم غذایی با چربی کم فواید روغن ماهی را افزایش می‌دهد.
ارتباط یائسگی و سن و بیماریهای قلبی عروقی با مصرف ماهی: در 17 سپتامبر 2004، مطالعات جامعی صورت گرفته و نشان داده است که از بین زنانی که بعد از یائسگی مبتلا به تصلب شرایین بوده‌اند، کسانی که حداقل دوبار در هفته ماهی مصرف می‌کنند، می‌توانند پیشرفت بیماری را در خود کاهش دهند.
تصلب شرایین در طول زمان توسعه می‌یابد و در زنان میانسال خطر ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی نیز به شدت در حال افزایش است.
یکی از دلایل این امر آن است که در آن سنین دیگر استروژن تولید نمی‌شود؛ این دقیقا همان زمانی است که ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی افزایش می‌یابد.
تحقیق آرجاتی، ارکیلا و همکارانش اطلاعاتی را در مورد 299 زن بعد از سن یائسگی که در آزمایش تغییر استروژن و ارتباط آن با تصلب شرایین را مورد بررسی قرار دادند به قرار ذیل نشان داد : در ابتدای این تحقیق، این زنان با برنامه غذایی گذشته خود تحت آزمایش‌های پزشکی قرار گرفتند.
در بخشی از این ازمایش‌ها آنژیوگرافی انجام شده با اشعهX باریک شدن رگ‌ها و مقدار مسدود شدن آنها را نشان داد.
سپس میزان مصرف ماهی و پیشرفت بیماری تصلب شرایین در مدت سه سال ثبت شد.
پلاک‌های جدید ایجاد شده در رگ‌ها بدون در نظر گرفتن ماهی مصرفی، در همه شرکت کنندگان مشاهده شد ولی آنهایی که دو بار یا بیشتر تن یا ماهی تیره (تن تیره) در هفته مصرف کردند، پیشرفت کمتری در گسترش بیماری مورد نظر در مقایسه با زنانی که مقدار کمتری ماهی در هفته مصرف میکردند، داشتند.
در ضمن مشکلات، به ویژه در بین زنانی که دیابت داشتند بیشتر دیده شد.
مطالعات دیگری نیز در این زمینه نشان می‌دهد که غذاهای درایی می‌تواند اختصاصا دربانوان مبتلا به دیابت، از بیماریهای قلبی عروقی، جلوگیری کند.
در بین خانم‌های مبتلا به دیابت نوع دوم، کسانی که یک بار در هفته ماهی مصرف میکردند، 40 درصد کمتر از کسانی که به ندرت ماهی مصرف کردند به بیماریهای قلبی عروقی مبتلا شدند و روزی یک بار مصرف ماهی باعث شد که ریسک ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی در این افراد، دو سوم کاهش یابد.
فرانک Hu.B کارشناس ارشد دانشگاه هاروارد در بخش سلامت عمومی گفت : خانم‌هایی که ماهی بیشتری می‌خوردند، علاقمند به مصرف گوشت قرمز کمتر و میوه ها و سبزیجات بیشتر بودند ولی این مطالعات به صورت اختصاصی برمصرف غذاهای دریایی تمرکز داشت.
آقای Hu یکی از بزرگان مطالعه و تحقیق در زمینه تغذیه و ریسک ابتلا به بیماریها گفت: این مطالب به روشنی بیان می‌کند که مصرف ماهی مفید است، مصرف ماهی برای افراد مبتلا به دیابت به شدت توصیه می‌شود.
سرطان سرطان از دیرباز یکی از معضلات و مشکلات عمده علم پزشکی محسوب می‌شده است.
در سال 1980 قریب به 6 میلیون مورد افراد سرطانی شناسایی که 4 میلیون نفر از آنها به کام مرگ کشیده شدند.
این آمار هم اکنون به ترتیب به 9 میلیون و 5 میلیون نفر رسیده است.
در ابتدای قرن بیستم به عنوان ششمین عامل مرگ و میر و در حال حاضر با 21 درصد مرگ و میر، از اولین عوامل مرگ و میر محسوب می‌شود.
در ایران نیز بر اساس آخرین آمارهای وزارت بهداشت سرطان‌ها پس از بیماریهای قلبی عروقی و حوادث جایگاه سوم را به خود اختصاص داده است.
در خصوص علل روز سرطان، موارد مختلفی طی تحقیقات متعدد به ثبوت رسیده است که بیش از 90-80 درصد موارد محیطی بوده که 35 درصد این عوامل محیطی را علل تغذیه‌ای تشکیل داده است.
به طور کلی شایع ترین سرطان‌های موجود در جوامع در مردان پروستات، ریه و ناحیه روده بزرگ و رکتوم بوده و در زنان پستان و ریه و همچنین ناحیه کلورکتال (روده بزرگ و رکتوم) را می‌توان نام برد.
با توجه به نقش مهم تغذیه در سرطان، یافتن مواد غذایی مناسب جهت کاهش خطر ابتلا، درمان یا کنترل پیشرفت سیر بیماری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
ماهی به عنوان یکی از مواد غذایی دارای انواع مواد مغذی مناسب جهت پیشگیری از بروز انواع سرطان، نظر کلیه‌ی متخصصان تغذیه‌ای را به خود جلب کرده است.
برای مثال اگر چه شیوع سرطان در کل کشور 5/91 درصد هزار است، لیکن این مقدار در استان گیلان طبق آمار سال 1375، 7/24درصد هزار برآورده شده است.
دلیل این امر می‌تواند ناسشی از مصرف بیشتر ماهی در استان فوق به نسبت دیگر مناطق محسوب شود.
جهت بررسی این ارتباطات، تحقیقات اپیدمیولوژیک و پزشکی – تغذیه‌ای گسترده‌ای در کشورهای مختلف انجام شده است.
طی تحقیقات انجام شده در یکی از بیمارستان‌های اسپانیا بر روی 10149 بیمار مبتلا به 19 نوع مختلف سرطان، محققین دریافتند که مصرف ماهی ارتباط مستقیمی با کاهش خطر انواع خاص از سرطان دارد؛ درصد کمتری از کسانی که ماهی می‌خوردند به سرطان درد ناحیه تخمدان، پانکراس و سرطان دستگاه گوارشی مانند دهان، گلو، مری، معده، روده‌ی بزرگ و مقعد مبتلا شدند.
محققین کانادایی نیز طی مطالعات مشابه‌ای در آوریل 2004 مشخص کردند که عوامل گسترش سرطان در افرادی که ماهی می‌خوردند در سرطان‌های خون، غدد لنفاوی و سرطان چند گانه میلوما کاهش یافت.
در این مطالعه از 3000 نفر که ابتلا به سرطان داشتند، با 4200 نفر شاهد مورد مقایسه قرار گرفته و کسانی که بیشتر از بقیه ماهی خورده بودند و ماهی درصد بیشتری از کالری‌شان را تشکیل داده بود، 28 درصد کمتر از بقیه دچار ابتلا به سرطان خون، 26 درصد کمتر به میلومای چند گانه و 29 درصد کمتر به سرطان غدد لنفاوی مبتلا شده بودند.
در سوئد نیز طی تحقیقاتی بر روی 3537 زن، تاثیر مصرف ماهی در میزان خطر ابتلای سرطان رحم نشان داد که مصرف 5-2 وعده ماهی در هفته موجب کاهش خطر ابتلا به سرطان رحم به طور معنی داری می‌شود.
همچنین تحقیقات انجام شده رابطه‌ی معنی دار معکوس، بین مصرف ماهی و کاهش خطر ابتلا به سرطان پروستات را در مردان نشان داده است.
به طوری که تحقیقی آینده نگر بر روی 30000 مرد سوئدی نشان داد، مردانی که ماهی مصرف نکردند 3-2 برابر بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان هستند.
این امر حتی در دو قلوهای هموزیگوت با فاکتورهای ژنتیکی مشابه به نیز صادق است.
بر طبق تحقیقی دیگر که در مورد سرطان پروستات توسط P.Terry و همکارانش از انستیتوی کارولینکی استکهلم روی 60000 مرد سوئدی 55 ساله صورت پذیرفت، رژیم غذایی 30 ساله آنها از سال 1967 تا 1997 مورد بررسی قرار گرفت.
نتیجه این بررسی نشانگر آن است که از این موارد 466 نفر دچار سرطان پروستات شده‌اند که 340 نفر از آنها فوت نموده‌اند که چون سوئدی‌ها هم ماهی زیاد می‌خوردند، کمتر از یک درصدشان به این سرطان مبتلا شدند.
همچنین تحقیقات مشابهی نیز در مورد سرطان‌های پستان، ریه، بیضه و روده و سایر سرطان‌ها صورت گرفته که همه آنها حاکی از کاهش علایم سرطان با مصرف ماهی است.
مکانیزم اثر : ماهی به علت دارا بودن مقادیر بالایی اسیدهای چرب ضروری امگا -3 که به عنوان یکی از عوامل مهم در کاهش خطر سرطان در تحقیقات مختلف مشخص شده است.
یکی از ساز و کارهای پیش نهادی عملکرد دفاعی این مواد در خصوص سرطان (مثلا سرطان دستگاه گوارش) بدین گونه است که مصرف مواد فوق به عنوان پیش نیاز پروستا گلندین‌ها، سبب افزایش سنتز این مواد در مخاط دستگاه گوارش شده که این امر باعث کاهش اثرات مخرب ترکیبات موتاژن در برخورد با سلولهای جداری دستگاه گوارش می‌شود.
از سویی دیگر پروستاگلندین‌های ترشح شده از نوتروفیل‌ها سبب تحریک تولید (آلفا- TNF) Tumor Necrosis Fator می‌شوند.
این فاکتور از مواد مهم نکروز کننده تومورهای سرطانی محسوب می‌شود؛ لذا مصرف ماهی به عنوان تأمین کننده‌ی پیش ساز پروستاگلندین نقش مهمی در تولید آلفا – TNF می‌تواند داشته باشد.
همچنین بررسی‌های انجام شده اخیر بر روی مدل‌های حیوانی نشان دهنده‌ی نقش موثر اسفنگولیپیدهای ماهی در کاهش خطر ابتلا به سرطان در مقایسه با سایر انواع گوشت میباشد.
از سوی دیگر و در بررسی‌های دیگر با اتصال اسیدهای چرب امگا-3 به دیواره سلولی – جایی که گسترش سرطان از آنجا آغاز می‌شود- باعث متوقف کردن آنزیم‌های فعال کننده به نام سیکلو اکسیژناز می‌شود.
این باعث گسترش سرطان و به ویژه سرطان سینه می‌شود.
توقف سرطان نیز با فعال کردن یک نوع گیرنده در دیواره سلولی به نام گیرنده پروکسی زوم (Proxysome) می‌شود که این گیرنده می‌تواند تکثیر شدید سلولهای سرطانی سینه را متوقف کند.
ماهی دارای مواد مغذی روی و سلنیوم است که به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانی آنها می‌توانند، مانع تجمع رادیکال‌های آزاد در بافت‌ها شوند و باعث تقویت سیستم ایمنی بدن شوند و به طور غیر مستقیم توانایی گلبول‌های سفید در حذف سلولهای سرطانی را افزایش دهند.
همچنین روی (zn) در پروتئین‌های کروماتین که در نسخه برداری و همانند سازی سلولی دخالت دارند، عمل می‌کند.
در صورت کمبود این عنصر، احتمال تغییرات ژنومی در همانند سازی‌ها پیش آمده که می‌تواند پیش درآمد ایجاد سرطان محسوب شود.
همچنین بعضی از تحقیقات، ارتباط مصرف ماهی با کاهش سرطان را ناشی از کاهش نسبت فعالیت آنزیم گلوتاتیون پرواکسیداز به سوپراکسیدیسموتاز می‌دانند.