دانلود مقاله استفاده مستقیم از آب های شور

مقدمه : آبها را از نظر قابلیت هدایت الکتریکی یا به عبارت دیگر زیان شوری براساس نظریه ویل کوکس (68) به چهار گروه تقسیم کرده اند : گروه های ووو که در آن آب گروه با هدایت الکتریکی مخصوص در 25 درجه سانتیگراد بین 100 و 250 میکروموس بر سانتیمتر کاملاً بی ضرر و آب گروه با هدایت الکتریکی بین 2250 و 5000 نامناسب برای کشاورزی تشخیص داده شده است ، مگر آنکه با ایجاد شرایط مناسب بتوان با احتیاط از آن به عنوان آب آبیاری استفاده کرد .

اما عملاً می بینیم که در کشور ما به علت ناکافی و یا در دسترس نبودن آب شیرین ، از آبهای خیلی شورتر برای کشاورزی استفاده می کنند .

به عنوان مثال در حاشیه کویرهای جنوب البرز ( دشت کویر ) آبهایی که هدایت الکتریکی آنها بیش از 8000 میکروموس بر سانتیمتر است در مواردی برای آبیاری زراعتهایی مانند پنبه ، ذرت ، چغندرقند مورد استفاده قرار می گیرد .

دلیل آنرا از جمله اینطور می توان توجیه کرد : حد تعیین شده درجه شوری برای آب آبیاری با معیارهای آمریکایی و دیگر کشورهای مشابه با شرایط طبیعی ایران ، نمی تواند کاملاً تطبیق کند .

علت آنرا شاید بتوان در عوامل ذیل جستجو کرد : الف) دلایل عدم تطبیق معیارهای آمریکایی با شرایط طبیعی ایران و غیره (1-) از آنجایی که کشاورزی در ایران قرنها سابقه دارد ، ممکن است که با گذشت زمان و براساس تئوری انتخاب طبیعی ، گیاهانی که مقاومت بیشتری داشته اند ، توانسته اند شوری زیاد آبها را تحمل کنند واین مقاومت بتدریج در آنها تقویت شده و به نسلهای بعدی انتقال پیدا کرده باشد .

این موضوع بخصوص با توجه به آزمایشهای یکی از دانشمندان شوروی به نام Strogonov می تواند مورد قبول واقع شود : این دانشمند ثابت کرده است که می توان مقاومت گیاهان را نسبت به شوری آب آبیاری از طریق خیساندن بذر آنها در محلولهای شور ، قبل از کاشتن آنها ، به طور مصنوعی افزایش داد و در واقع همان واکنشی را در آنها به وجود آورد که تزریق واکسن در انیسان به وجود می آورد .

(2)- آبیاری به روش کرتی یا غرقابی که یک روش سنتی آبیاری در ایران است و به خصوص در مناطق خشک و حاشیه کویری آن ، از قدیم معمول بوده و هنوز رواج دارد، در کنترل شوری خاک بسیار مؤثر است .

علاوه بر آنکه عملاً می بینیم که این روش در جلوگیری از شور شدن خاک تأثیر دارد ، بررسیها در این زمینه در دیگر کشورهای جهان نیز نشان داده که تحت شرایطی بهترین روش آبیاری برای کنترل شوری و یا جلوگیری از شور شدن خاک در موارد آبیاری با آب شور ، روش آبیاری غرقابی یا کرتی است و اعمال این روش در شرایطی ، تأثیر قابل توجهی در جلوگیری از شور شدن خاک دارد ، از ان جمله : زمین به اندازه کافی شیب داشته باشد ، هر کرت خوب هموار و مسطح باشد تا همه جای آنرا آب بگیرد ، جنس خاک سبک و قابلیت نفوذ آب در آن زیاد باشد و خلاصه زهکشی زمین کامل باشد و غیره .

با آنکه این روش با لحاظ مصرف آب زیاد ، به خصوص در کشور ما که از جهت کمبود آب در مضیقه هستیم چندان مطلوب نیست ، ولی از آنجایی که ایستادن آب زیاد در هر کرت ، سبب افزایش قوهو ثقل و در نتیجه شستشوی نمک و پایین بردن آن در زمین می شود ، تا حدود زیادی مانع از شور شدن خاک می گردد .

اعمال این روش در نقاط یا شرایطی بجا به نظر می رسد ، که آب دیگری که مناسب آبیاری باشد و بشود با بکار بردن روش دیگری در مصرف آن صرفه جویی کرد ، وجود نداشته باشد .

آبی که به این روش در سطح زمین ( هر کرت ) می ایستد ، به ویژه در شرایطی که زهکشی خوب باشد ، قادر است به میزان قابل توجهی املاحی را که بین دو آبیاری متوالی در خاک جمع می شود ، بشوید و از منطقه ریشه گیاه خارج کند .

و خلاصه به همین دلیل می توان گفت که در ایران ابهایی که به ظاهر شور و خطرناک است ، سالهاست مورد استفاده قرار می گیرد ولی در بسیاری از موارد زمین همچنان قابل بهره برداری است و شوری آب آبیاری – نتوانسته آنرا از پای در آورد و حتی خانواده ها همچنان از درآمد آن امرار معاش می کنند .

به عقیده نگارنده با آنکه در روش آبیاری غرقابی یا کرتی که یک روش سنتی و بسیار قدیمی است ، مقدار زیادی آب مصرف می شود ، در حالی که آب در بعضی از همین مناطق که روش سنتی آبیاری اعمال می شود ، بسیار با ارزش است ، بکار بردن این روش آبیاری در مواردی که خاک شور است و یا شوری آب ، شورتر شدن خاک را تهدید می کند ، ( و به همین دلیل امکان استفاده از دیگر روشهای آبیاری وجود ندارد ).

مصلحت است که زمین به روش کرتی کشت و آبیاری بشود و هر چند سال یک بار هم به روش نشتی و غیره ( مراجعه شود به کتاب حفاظت منابع طبیعی (خاک ) تألیف نگارنده ) زیرا اگر این کار را نکنیم و فقط به منظور صرفه جویی در مصرف آب ، روشهای دیگری که کنترل شوری خاک با آنها ، مشکل یا غیر ممکن است را به کار ببریم ، سرانجام روزی خواهد رسید که زمین شور شده و دیگر قابل بهره برداری نیست .

از آنجایی که در این گونه مناطق ، معمولاً ارزش زمین از ارزش آب کمتر نیست زیرا زمین قابل کشت و زرع هم کم است ، کویر شدن زمین هم تقریباً همانگونه مسأله ایجاد می کند که نبودن آب و یا شور و غیر قابل استفاده بودن آن .

حتی در بعضی از منابع میخوانیم که برای بدست آوردن موفقیت در این امر و شستشوی بیشتر نمک ، لزوم آبیاری بیش از اندازه را در این مورد توصیه می کنند .

این موضوع را عملاً در زمینهای شور و حساس حواشی کویرها نیز به خوبی میتوان مشاهده کرد .

اصرار کشاورزان مناطق کویری در آبیاری زیادتر محصول به ویژه در فواصل کوتاه تر ، نشانه ای از تجربه آنان در این مورد است .

(3) بسیاری از آبهای شور در ایران ، دارای مقدار قابل توجهی گچ است که در فاصله بین دو آبیاری مقداری از آن در خاک جمع می شود و از تأثیر نامطلوب نمکها می کاهد .

(4) زهکشی زمین خوب و کامل بوده که به این طریق بر اثر شستشو نمک خارج شده است .

(5) از خاکهای سبک با قابلیت نفوذ زیاد ، استفاده شده است .

تنها در ایران نیست که طبقه بندی آب آبیاری از نظر شوری به روش آمریکایی با شرایط طبیعی آن تطبیق نمی کند ، بلکه بسیاری از کشورها نیز با این مسئله روبرو هستند ، از آن جمله ، الجزایر ، مصر ، هندوستان ، مجارستان و غیره را می توان نام برد .

به عنوان مثال بررسیها در اسرائیل نشان داده که تقریباً 60 درصد از آبهایی که برای آبیاری در این منطقه صرف می شود ، اگر با معیارهای آمریکایی سنجیده بشود ، زیاد بدرد آبیاری نمی خورد .

از این رو دانشمندان در منطقه مذکور سعی کرده اند به طریق دیگری آبهای آبیاری را طبقه بندی کنند مثلاً در یکی از نظر شوری بر حسب نوع گیاه و نوع خاک طبقه بندی شده است .

در این طبقه بندی ، حد شوری آب آبیاری برای گیاهان گرمسیری مقاوم به شوری حتی تا 000، 20 میکروموس بر سانتیمتر افزایش داده است .

در این طبقه بندی دلیل علمی خاصی ارائه نشده و احتمالاً بیشتر متکی بر تجربیات نویسنده آن است .

یکی از اساتید دانشگاهی در ایران سعی کرده است طریقه ای را برای طبقه بندی آبهای آبیاری ایران از نظر شوری ارائه دهد که اصول آن مبتنی بر تعادل آب و املاح در خاک بوده و در واقع جنبه علمی و استدلالی داشته باشد :« روش استدلالی برای تعیین شوری آب آبیاری در ایران » .

ارائه دهنده این روش ، در آخر مقاله خود نتیجه گیری می کند که میزان شوری مجاز یک آب آبیاری به سه عامل بستگی دارد .

ما در اینجا برای آنکه سخن را کوتاه کنیم ، فقط به ذکر خلاصه ای از آن به شرح ذیل اکتفا می کنیم .

شوری مجاز یا آب آبیاری ، به سه عامل ذیل بستگی دارد : اول – میزان مقاومت گیاه نسبت به شوری : هر چه مقاومت گیاه بیشتر باشد از آبهای شورتری می توان برای آبیاری آن استفاده کرد .

دوم – هر چه راندمان آبیاری کمتر باشد ، از آب شورتری می توان استفاده کرد .

اینطور می توان گفت : در حالت حدّ ، یعنی وقتی که مقدار آبی که به خاک داده می شود ، نسبت به مقداری که گیاه برای رویش خود نیاز دارد ، خیلی زیاد باشد ، بطوریکه راندمان آبیاری به طرف صفر میل می کند ، در این صورت شوری آب آبیاری یا شوری حد ، نمی تواند در مورد یک خاک با بافت متوسط از دو برابر شوری خاک در رطوبت اشباع ، تجاوز کند .

یادآوری می شود که معمولاً خاکهایی که بافت متوسط دارد ، هدایت الکتریکی محلول خاک در ظرفیت زراعی ، تقزیباً دو برابر هدایت الکتریکی عصاره گل اشباع خاک است .

چنین می توان گفت که با در نظر گرفتن رابطه های بکار برده شده استفاده از آبهای شور ، برای آبیاری با راندمان صددرصد ، امکانپذیر نیست و بایستی همیشه مقداری آب ، بیشتر از آنچه که گیاه احتیاج دارد به زمین داد ، تا خاک شورتر نشود .

بر این اساس ، در مواردی که آب آبیاری شور است ، باید از روشهای آبیاری قطره ای و بارانی که راندمان آبیاری در آنها بیشتر از روشهای سنتی است با احتیاط استفاده کرد و سیستم طوری تنظیم بشود که راندمان زیاد آب ، باعث بالا رفتن درجه شوری خاک نگردد .

سوم – نوع خاک در بهره برداری از آبهای شور نقش مهمی دارد .

هر چه بافت خاک سبک تر باشد از آب شورتری می توان برای آبیاری استفاده کرد .

بنابراین با توجه به عوامل مذکور نمی توان آب آبیاری را از نظر درجه شوری به طور مطلق طبقه بندی کرد ، زیرا امکان دارد که اگر از آبی که کیفیت خوبی ندارد ولی در یک خاک مناسب با راندمان خوبی بکار برده شود ، نتایج سودمندی از ان بدست آید و این موضوع ، فرق عمده ای است که این روش با روش آمریکایی دارد .

روشی که بیان شد در واقع یک روش استدلالی است که بیشتر متکی به محاسبات و مدل سازی است و لذا محققان باید آنرا به عمل در آورند ، تا تجربه و نتایج لازم بدست آید .

» زیاد شدن املاح در منطقه ریشه در خاک بستگی به چند عامل دارد که مهمترین آنها عبارتند از : مقدار نمک آب آبیاری ، تعداد دفعات آبیاری ، مدت آبیاری ، میزان صعود آب زیرزمینی بر اثر خاصیت لوله های موئی (شعریه ) .

از طرف دیگر اگر زهکشی زمین خوب و کامل باشد ، می توان با زیادتر کردن مدت آبیاری و تعداد دفعات آن ، املاح را شستشو داد .

اما هر آبیاری با آب شور ولی بدون زهکشی و شستشوی املاح ، باعث شوری خاک می شود .

اما اگر وضع زهکشی زمین خوب نباشد و آب هم کم باشد که نشود زیاد و به دفعات آبیاری کرد ، استفاده از آب حتی بالنسبه شور هم ، پس از مدتی کوتاه ، باعث شور شدن خاک خواهد شد ، در حالی که اگر زهکشی خوب باشد ، می توان از آب شور برای آبیاری استفاده کرد ، زیرا هر آبیاری ، مقداری از نمکهای آبیاری قبلی را که در زمین جمع شده است ، می شوید و می برد و از منطقه ریشه گیاه خارج می کند .

در منبع شماره (7) که در آن طبقه بندی آب آبیاری با استفاده از روش آمریکایی به چهار گروه تقسیم شده است .

برای ایران و دیگر کشورهای مشابه که دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک می باشد ، طبقه بندی دیگری برای آب آبیاری با درجه شوری به مراتب بیشتر ذکر شده است که می توان از آن به ویژه برای آبیاری گیاهان مقاوم به شوری استفاده کرد ، مشروط به اینکه : خاک دارای بافت سبک ( قابلیت نفوذ زیاد ) و شرایط زهکشی مناسب باشد و ضمناً در دوره اولیه ریشه ، یعنی از هنگام به خاک کردن بذر تا جوانه زدن و کمی بالا آمدن آن ، آب شیرین کافی به آن برسد و یا به آن داده شود .

نگارنده ، در نتیجه ی تجربه ای که شخصاً در مسئله شوری خاک و آب کسب کرده ، معتقد است در نقاطی که از هر یک از این نوع آبها استفاده می شود بهتر است تا آنجایی که امکان دارد همه ساله خاک با آبیاری مداوم و چند روزه با آب شیرین شستشو داده بشود تا نمک در خاک به ویژه در منطقه ریشه کیاه جمع نشود و از آب شیرین به خصوص در فصل بهار که معمولاً در نتیجه بارندگی بالنسبه فراوان است ، برای کاشتن بذر و آبیاری مراحل اولیه رشد و نمو گیاه و حتی در طول دوره رشد هر وقت که امکان دارد ، استفاده بشود .

استفاده از آب شور به ویژه اگر زهکشی زمین خوب نباشد و توجهی به نوع خاک و گیاه و دیگر شرایط لازم نگردد ، بسیار خطرناک است ، به طوریکه امکان دارد ، در ظرف یک مدت کوتاه باعث شوری زیاد و حتی غیر قابل استفاده شدن زمین بشود .

جدول شماره 14- طبقه بندی آب آبیاری با درجه شوری بیشتر برای زمینهای سبک با زهکشی کامل بنابراین باید با آگاهی کامل و همه جانبه از شرایط موجود ، از آب شور استفاده بشود .

برای این کار لازم است که هم دولت و هم کشاورزان ابتدا اقدام لازم در مورد شناخت کامل شرایط و عوامل از جمله ، میزان درجه شوری آب ، میزان درجه شوری خاک ، نوع خاک (سنگین یا سبک و غیره ) درجه مقاومت گیاه مورد کشت نسبت به شوری در شرایط محلی ، امکان تأمین آب شیرین برای شستشوی خاک و آبیاری زراعت یا باغ در بعضی از مواقع و امثال اینها به عمل آورند و با ایجاد شبکه زهکشی کامل و رعایت دیگر اصول صحیح کشاورزی به ویژه در مناطق خشک ، از آب شور برای کشت و زرع استفاده کنند ، در غیر اینصورت نتیجه همان خواهد شد که در بسیاری از نقاط مناطق خشک و نیمه خشک کشور خودمان اتفاق افتاده است : به عنوان مثال در یک نقطع چاه ، و یا قنات حفر کرده اند که آب آن شور بوده ، چند سالی با این آب زراعت کرده اند ، بدون آنکه به نوع زمین توجه کنند و یا به آن برسند ( زهکشی و غیره ) سال به سال که زمین شورتر شده ، از میزان محصول آن نیز کاسته شده ، بطوریکه پس از گذشت چند سال ، سرانجام آنقدر خاک شور و محصول کم شده که کشاورزان مجبور به رها کردن آن زمین و آن آب شده و حتی در بسیاری از موارد به کلی آنجا را ترک کرده و برای کسب روزی به نقطه دیگری و یا شهرها و مراکز جمعیت، مهاجرت کرده اند .

نمونه های بسیاری از این نوه ویرانه ها و کویر شدن زمینها را در نقاط مختلف کشورمان به ویژه در حواشی کویر ها وبیابانها می بینیم .

از این رو است که گفته می شود ، تا آنجایی که امکان دارد از آب شور استفاده نشود و اگر انسان چاهی حفر کرده و یا قناتی احداث کرده و یا در منطقه ای قرار گرفته که آب رود آنجا شور است و مجبور به استفاده از این نوع آبهای شور است ، باید همانطوری که گفته شد ، همه چیز را خوب از طریق آزمایش و مطالعه دقیق بشناسد و آنچه را که برای استفاده از آبهای شور لازم است ، رعایت کند و از روی دقت انجام دهد تا زمینش شور نشود و محصولش هم کاهش پیدا نکند و سرانجام وقت و سرمایه او هم تلف نشود و هدر نرود و خلاصه از هستی ساقط نگردد .

بنابراین باید با آگاهی کامل و همه جانبه از شرایط موجود ، از آب شور استفاده بشود .

نمونه های بسیاری از این نوه ویرانه ها و کویر شدن زمینها را در نقاط مختلف کشورمان به ویژه در حواشی کویرها وبیابانها می بینیم .

نگارنده افرادی را می شناسد که با اصطلاح هر چه را داشتند بر سر احداث چاه و یا قنات و به زیر کشت بردن زمینهای بایر شور یا غیر شور گذاشتند و پس از سالها تلاش و زحمت و خرج کردن و سرانجام هیچ نتیجه ای از آن نگرفتند و با دست خالی و با قرض زیاد و روحیه خسته و افسرده ، همه تأسیسات خود را که در آنجا با هزاران زحمت و خرج بسیار که از روی عشق و یا ناچاری بنا کرده بودند از قبیل قنات یا چاه ، ساختمان ، طویله ، بهار بند و غیره ، همه را در آنجا رها کرده و یا در ازاء دریافت یک مبلغ ناچیز آنها را به شخص دیگری و یا دامداری واگذار کرده و دست زن و بچه خودشان را گرفته ، برای پیدا کردن به اصطلاح لقمه نانی یا امرار معاش به جای دیگر رفته اند ، و اگر عده ای هم در چنین شرایطی در آنجا ماندگار شده اند ، از طریق کشاورزی ( زراعت ) درآمدی ندارند و یا اگر دارند خیلی ناچیز است و بیشتر از راه دامداری و یا مهاجرت فصلی و کار در شهرها و خلاصه اشتغال همسر و فرزند در امر کارهای دستی از قبیل قالی بافی و امثال اینها ، امرار معاش می کنند که در مجموع چندان رضایت بخش هم نیست که به قول معروف از دهان بسیاری از آنها شنیده می شود که می گویند : « میرویم بیرون ( جای دیگر ) کار می کنیم ، می آوریم توی این خراب شده می خوریم » .

ب- فن استفاده از آب ( و خاک ) شور مقدمه : قبلاً گفتیم که به دلایل مختلف بسیاری از آبهای کشور ما شور است و حتی نقاطی وجود دارد که اصلاً آب شیرین ندارد .

بنابراین یا باید از آبهای شور در کشاورزی استفاده نکنیم و یا اگر مجبور به استفاده از آنها هستیم دو راه در پیش داریم : راه اول : آبهای شور را با استفاده از امکانات امروزی شیرین ( نمک زدایی ) کنیم .

همانطوری که در مباحث آینده به تفصیل خواهیم گفت ، چندین سال است که در کشورهای مختلف جهان آزمایشهایی در جهت یافتن یک روش مناسب و با صرفه از لحاظ اقتصادی برای شیرین کردن آبهای شور ، جریان دارد .

با اینکه پیشرفتهای عظیمی هم در این مورد شده به طوری که در بسیاری از کشورها ازآن جمله کشورهای واقع در جنوب خلیج فارس و نیز ایران ، با استفاده ار دستگاه های آب شیرین کن ، مقدار قابل توجهی آب ، روزانه شیرین می شود و حتی در برخی از کشورها ، مؤسساتی جهت تأمین آب لوله کشی شهرها و دهات دایر شده است ، با این وجود تا این تاریخ روش مقرون به صرفه ای که بتوان به وسیله آن آب شور را برای آبیاری شیرین یا قابل استفاده کرد ، پیدا یا اختراع نشده است زیرا حجم آبی که برای این منظور لازم است ، بسیار زیاد می باشد که با امکانات و اطلاعات امروزی قادر به تهیه آن به صورت اقتصادی نیستند .

بنابراین در شرایط کنونی ، امکان شیرین کردن آبهای شور جهت آبیاری ، برای ما ، فراهم نیست و باید فکر شیرین کردن آب کشاورزی را از مخیله خود فعلاً دور سازیم .

یا باید از آب شور استفاده نکنیم و یا اگر مجبور هستیم از آن استفاده کنیم باید ضمن استفاده از آن یک سری اقدامات انجام دهیم و تکنیکهایی به کار بریم که شوری ، کنترل بشود زیرا همانطور که می دانیم ، وجود املاح زیاد در آب آبیاری ، موجب تجمع نمک در خاک و به خصوص محیط اطراف ریشه گیاه می گردد و این باعث می شود که آب موجود در خاک ( محلول خاک ) و مورد نیاز گیاه ، به اندازه کافی به گیاه نرسد .

زیاد شدن غلظت املاح در آب اطراف ریشه بر اثر آبیاری با آب شور ، ابتدا باعث کم شدن رشد گیاه و عوارضی از قبیل کوچکتر شدن و تغییر رنگ و سوختن اطراف برگها و سرانجام موجب مرگ گیاه می گردد .

علاوه بر اثرهای مستقیم نمکها بر روی ریشه گیاه ، تغییراتی در اثر سدیوم بر روی خواص خاک ( بویژه خواص فیزیکی آن ) به وجود می آید که باعث نرسیدن هوا ، آب و مواد غذایی کافی و مورد نیاز به گیاه می شود که اینها نیز موجبات کندی رشد گیاه را فراهم می کند .

راه دوم – آبهای شور رابدوون شیرین کردن به عنوان آب آبیاری مورد استفاده قرار دهیم : همانگونه که می دانیم و در سطرهای اخیر نیز متذکر شدیم ، استفاده مستقیم از آب شور به تدریج موجب کاهش محصول و شور شدن خاک و از حیز انتفاع افتادن آن می شود .

اما تجربه و علم به ما آموخته است که برای کنترل شوری و یا کاهش تأثیر املاح بر روی گیاه و خاک ، باید یک سری اقدامات انجام دهیم و تکنیکهایی را ، به موقع بکار بریم تا بتوانیم از آب شور ، هم به عنوان آب آبیاری استفاده کنیم و هم به این وسیله زمینهای شور قابل کشت و زرع را مورد استفاده قرار دهیم و به این طریق بر سطح کشت و درآمد خود و مملکت بیفزاییم .

از جمله اقدامات و تکنیکهایی که به هنگام استفاده از آب شور می تواند مفید واقع شود ، به خصوص در زمینه ی کاهش یا کنترل شوری و نیز بهبود بخشیدن به خواص فیزیکی خاک ( به ویژه افزایش قابلیت نفوذ آب در آن ) عبارتند از : (1)- تسطیح زمین و زهکشی صحیح و مرتب آن : اگر تمام اقدامات را که در زیر برای استفاده از آبهای شور ذکر خواهیم کرد ، انجام دهیم ولی زهکش در زمین ایجاد نکنیم و یا شبکه زهکشی ، کامل و متناسب با وضعیت زمین و دیگر شرایط طبیعی نباشد ، هیچ نتیجه ای از آن همه اقدامات و بکار بردن تکنیکها ، نخواهیم برد زیرا نبودن زهکش و یا زهکش خوب در شرایطی که زه آب زمین ، خوب بیرون کشیده نشود ، سطح آب زیرزمینی ( زه آب ) خیلی بالا خواهد آمد ، که در نتیجه ی تبخیر زیاد آب، تجمع املاح در قسمتهای سطحی زمین زیادتر خواهد شد و بعلاوه وجود آب زیاد در زمین ، یا خیس بودن آن ، مانع از شستشوی املاح توسط آب آبیاری می شود .

زهکش ، هم زمین را خشک می کند و به این طریق آب شور را از زمین خارج می کند و هم با خشک شدن زمین ، امکان شخم زدن و کار کردن تراکتور و دیگر ماشینهای کشاورزی و یا حتی حیوانات کاری و غیره در آن فراهم می شود .

زهکش با کشیدن آب زمین و باز شدن راه برای خروج آب از زمین شستشوی املاح را از طریق آبیاری در زمین ، امکان پذیر می سازد .

علاوه بر اینها ، زهکش مانع دوباره شور شدن یا کویر شدن خاک می گردد زیرا از یک طرف امکان شستشوی املاح را در خاک به وسیله آب آبیاری یا آبهای اضافی که به زمین داه می شود فراهم می کند و بنابراین نمی گذارد املاح آب آبیاری در خاک جمع بشود و موجب شوری بیش از حد آن گردد و از طرف دیگر مانع از بالا آمدن آب شور زیرزمینی و تجمع نمک به این طریق در قسمتهای سطحی زمین می گردد .

بنابراین احداث شبکه زهکشی صحیح و کامل در زمینهای کویری و یا زمینهایی که با آب شور و قلیایی آبیاری می شوند ، برای کنترل شوری ، و حتی کم کردن میزان شوری ( اصلاح خاک ) کاملاً ضروری است .

تسطیح زمین و از بین بردن چاله یا قسمتهای گود آن که محل تجمع آب است ، قبل از ایجاد زهکشها ، برای خارج کردن آبهای اضافی سطح مزرعه ، بسیار مفید و مؤثر می باشد .

وجود قسمتهای پست و بلند و خلاصه ناهموار بودن سطح زمین مانع از ایجاد شبکه زهکشی منظم در زمین نیز خواهد شد ، به عبارت دیگر این امکان وجود دارد که ناهمواری مانع از ایجاد زهکشهای حساب شده در زمین ، گردد .

و به این طریق زهکشی زمین ، به طور کامل صورت نگیرد .

(2) – زدن شخم عمیق : بطور کلی ، شخم زدن ، قابلیت نفوذ هوا و آب را در زیرزمین زیاد می کند و شستشوی املاح به وسیله آب آبیاری بهتر و کاملتر صورت می گیرد .

در بعضی از زمینها ، لایه های سخت و متراکمی وجود دارد که اگر شخم عمیق در آن زده نشود ، آب یا ریشه گیاه نمی تواند در آن نفوذ کند .

زدن شخم عمیق در یک چنین زمینهایی حتماً لازم است .

در آباد کردن زمینهای کویری و همانطور که گفتیم ، برای استفاده از آب شور و خلاصه شستشوی بهتر املاح ، شخم عمیق بسیار مفبد و مؤثر است .

معمولاً بعد از آنکه سطح زمین را هموار کردند ، شخم عمیق می زنند .

(3)- آبیاری طولانی زمین ، قبل از کشت .

برای آنکه املاح جمع شده در خاک شسته شده و به لایه های زیری خاک برود ، چنانچه آب شیرین کافی در اختیار باشد ، بهتر است ، زمین قبل از کشت ، برای یک مدت طولانی آبیاری بشود .

در مواردی که نمک در طی دوره آیش در لایه های سطحی افزایش می یابد ، توصیه می شود که آبیاری قبل از کشت ، باید پیش از انجام هر گونه عملیات آماده سازی زمین صورت گیرد .

(4) – انتخاب گیاه مناسب .

برای استفاده از خاک و آب شور ، باید گیاهان مقاوم به شوری را انتخاب کرد تا بتوان محصول رضایت بخشی از زمین برداشت کرد .

چه بسا دیده می شود که کشاورزان بدون توجه به حساسیت یا مقاوت متفاوت گیاهان ، از روی عادت و یا سنت ، اغلب گیاهانی را در خاکهای شور و یا به هنگام استفاده ازآبهای شور می کارند ککه تحت تأثیر نمک ، قادر به دادن محصول رضایت بخشی نیستند ، مانند گندم ویا گوجه فرنگی و امثال اینها .

نتیجه این می شود که زحمت زیادی می کشند ، وقت زیادی تلف می کنند و سرمایه زیادی مصرف می کنند و لی سرانجام محصول قابل توجهی برداشت نمی کنند و همیشه هم ناراضی هستند .

از وضایف مروجین کشاورزی است که با توجه به شرایط منطقه و کیفیت خاک و آب ، کشاورزان ر ا راهنمایی کنند که در چه نوع زمینی با چه کیفیتی و با چه نوع آبی و کیفیتی ، چه نوع محصولی بکارند که زحمات و سرمایه آنان ، هدر نرود و در پایان سال زراعی درآمد قابل توجهی از زراعت خود داشته باشند .

به عنوان مثال ، یونجه از آن گیاهانی است که برای استفاده از آب شور و کاشتن زمینهای شور قابل کشت و زرع ، بسیار مناسب است ، زیرا از یک طرف با فرا گرفتن تمام سطح زمین ، مانع از تبخیر زیاد آب و در نتیجه ، تجمع نمک در سطح زمین می شود و از طرف دیگر با دواندن ریشه در لابلای خاک و تا عمق قابل توجهی از آن ، هم خاک را از لحاظ فیزیکی ، شیمیایی و حیاتی آباد می کند و هم با گرفتن آب زیاد از زمین و جلوگیری از تبخیر ، به رشد گیاه ( افزایش محصول و ممانعت از شور شدن خاک ) کمک می نماید .

چون در سال ، چندین چین از یونجه برداشت می شود ، به این طریق نیز مقدار قابل توجهی املاح موجود در خاک و یا وارد شده توسط آب آبیاری شور، از زمین خارج می گردد .

بنابراین ، به عقیده نگارنده که تجاربی در زمینه اصلاح اراضی شور و بهره برداری از خاک و آب شور دارد .

یونجه بهترین گیاه برای خاکهای شور و آبهای شور است و چنانچه به صورت مکانیزه زراعت بشود ، برای کشاورزی نیز کم زحمت ترین محصول می باشد .

عیب یونجه در اغلب نقاط کویری و بیابانی ایران این است که : - آفت سس فراوان است و تقریباً تمام یونجه زارها را آلوده و سرانجام نابود می کند و چون راه مبارزه قاطع و اقتصادی برای آن وجود ندارد ، وقتی این آفت وارد یک مزرعه یونجه می شود ، بتدریج ولی سریع ، تمام سطح آن مزرعه را فرا می گیرد بطوریکه همه محصول ( یونجه ) را نابود می کند که کشاورزان مجبور به صرف نظر کردن از یونجه و یونجه کاری می شوند .

- کرم یونجه یکی دیگر از آفت یونجه است که کشاورزان از ترس آلوده شدن مزارع یونجه به آن کمتر یونجه می کارند ، هر چند شرایط منطقه طوری است که هم محصول یونجه خیلی خوب می دهد ( البته تا زمانی که دچار آفت نشده ) و هم امروزه نیاز شدید به آن برای تأمین علوفه دام ، احساس می گردد .

- لازم بودن آب زیاد برای یونجه کاری : یونجه نسبت به زراعتهایی نظیر پنبه ، خربزه و امثال اینها که در بهار کاشته می شوند ، بیشتر آب می خواهد .

- نبودن امکانات برای مکانیزه کردن کامل آن و هزینه زیاد چیدن و جمع آوری و برداشت آن با دست ، از دلایل اساسی دیگری است که کشاورزان کمتر اقدام به کاشتن یونجه می کنند ، هر چند علاقه و احتیاج زیادی به این محصول دارند .

دولت باید با فراهم کردن امکانات جهت مکانیزه کردن یونجه و مبارزه قاطع با آفتها بخصوص در مناطق کویری و بیابانی کشور که خاکها و آبها اغلب شور است و زراعتهایی مانند گندم به علت شوری خوب نمی شوند و محصول قابل توجهی نمی دهند کشاورزان را تشویق به کاشتن یونجه و توسعه سطح کشت آن بکنند تا به این طریق در شرایط مساعد برای یونجه حداکثر محصول در واحد سطح از زمین برداشت شود و در نقاطی که یونجه خوب به عمل می آید با راندمان و تولید بالا کمبود علوفه که از مسائل مهم مملکتی است جبران گردد از عیوب دیگر یونجه این رامی توان ذکرکرد که در مرحله اول رویش تا حدودی به شوری حساس است به این معنی که بذر یا بهتر بگویم هنگام جوانه زدن و جوانه کوچکی که پس از نوک زدن ( سبز شدن ) بذر حاصل می شود تا حدودی در مقابل شوری حساس است برای اینکه این ضعف یونجه را هم از بین ببریم باید سعی کنیم آب اول و حتی الامکان آب دوم را از آبهای شیرین بدهیم تا شوری کمتر مؤثر واقع بشود اغلب دیده و یا شنیده می شود که دولت یا نهادهای انقلابی با دادن زمین در حواشی کویرها به مردم به ویژه گروههای کشاورزی از آنان می خواهند و یا از شروط قرارداد آنهاست که محصولات مورد نیاز مملکت به عنوان مثال نیز گندم در آن بکارند در حالی که خاک آنجا شور و اغلب آب آنجا هم شور است چنانچه کشاورزان طبق قرارداد و یا دستور آنها عمل کنند محصول قابل توجهی نمی توانند برداشت کنند و خاک و آبی که برای کاشتن دیگر محصولات از قبیل یونجه خربزه چغندر ، جو و امثال اینها که به شوری بالنسبه مقاوم هستند مساعد است و می تواند محصول و درآمد قابل توجهی هم بدهد با کاشتن محصولاتی نظیر گندم در این نوع زمینها ، هدر می رود و حتی زیان بخش واقع می شود زیرا امکان ضرر کردن کشاورزان با کشت محصولاتی مانند گندم در زمینهای شور و با آب شور ، بسیار زیاد است .