شناسایی
هدف اصلی از نگهداری شبکه فاضلاب در واقع تمیز نگهداشتن و جلوگیری از بروز گرفتگی در فاضلابروهاست . باید توجه داشت که گر چه سیستم جمع آوری فاضلاب همواره درون زمین بوده و از نظرها پنهان است ولی به هیچ وجه خود به خود تمیز نشده و نگهداری لازم دارد . چه شبکه فاضلاب نیز مانند سایر ابنیه ها فرسوده شده ، سایش می یابد و گرفته شده و بالاخره به مرور زمان خراب می گردد . از طرفی با در نظر گرفتن سرمایه ای که جهت بنای آن خرج می گردد مخارج نگهداری لازم از نظر اقتصادی نیز در جمع کار کاملاً قابل توجیه است . عملیاتی که از نظر نگهداری شبکه مورد توجه است عبارتند از بازرسی مرتب از شبکه ، اندازه گیری بده ، تمیز کردن و شستشوی فاضلابروها ، نظارت بر اجرای اتصالات جدید و قدیم منازل ، حفاظت فاضلابروهای موجود ، جلوگیری از بروز انفجار در اثر متراکم شدن گازهای حاصله از تجزیه مواد لجنی راسب در فاضلابروها می باشد .
بنای اتصال منازل مربوطه به شبکه جمع آوری فاضلاب شهر می بایست توسط مسئولین سازمان فاضلاب شهر بررسی و نظارت شود تا از بروز اشکالاتی در طرح و بنای آن جلوگیری به عمل آید . به تجربه دیده شده است اگر اتصالات منازل توسط افراد ناوارد و بی اطلاع و بدون نظارت مسئولین سازمان فاضلاب اجرا شود بی شک نقاط ضعفی در شبکه کلی فاضلاب به وجود آمده و عملاً سیستم را از نظر استقامت ، آب بندی ، خراب شدن شالوده و مالا ورود نشداب ناقص خواهد نمود . اتصالات منازل باید درنقاط معلومی از فاضلابرو که قبلاً سه راه یا آدم رو تعبیه شده است انجام گیرد . خانه های در دست اجرا نباید تا قبل از خاتمه عملیات ساختمانی به شبکه وصل شود ، چه ممکن است نخاله های ساختمانی وارد شبکه فاضلاب شده و اشکالاتی را در شبکه فاضلاب ایجاد نماید . طبق آمار موجود مخارج نگهداری فاضلابروها در شهرهای آمریکا در حدود 12000 ریال بازاء هر کیلومتر از طول فاضلابرو در سال است . این رقم در مورد شهرهای کوچک و مراکز کم جمعیت نظیر مراکز نظامی و مؤسسات نظیر آن تا دو برابر رقم فوق و حتی بیشتر نیز بالغ می گردد .
سازمان های نگهدارنده تأسیسات فاضلاب شهر ها
عملاً نشان داده شده است که تأسیسات شبکه جمع آوری فاضلاب شهرها بیش از تأسیسات خدمات شهری دیگری نظیر شبکه آب ، برق و تلفن نیاز به نگهداری دائمی دارد . چه از نظر اقتصادی و چه از نظر آسانی کار بهتر است طبق برنامه مشخصی بازرسی های مرتبی از شبکه به عمل آید . برای انجام این کار لازم است سازمان مجهزی با در اختیار داشتن نیروی انسانی آشنا با اصول جمع آوری فاضلاب این کار را به عهده گیرد . بنابراین در سازمان های منطقه ای آب و فاضلاب باید اداره ویژه ای برای بازرسی و نگهداری شبکه جمع آوری فاضلاب وجود داشته باشد . مأمورین این اداره با کمک وسائل نقلیه ویژه و مجهزی طبق برنامه منظمی مرتباً از راه دریچه های آدم رو مسیر جریان فاضلاب را مشاهده کرده و در صورت دیدن علائمی از نارسائی های احتمالی آینده و پیش از آنکه آن نارسائی ها موجب اشکالات بزرگتری را فراهم آورند اقدام به برطرف نمودن آن نمایند .
معایب احتمالی شبکه جمع آوری فاضلاب
مهمترین معایبی که ممکن است کار جمع آوری فاضلاب را مختل سازند عبارتند از :
الف- شکسته شدن لوله های فاضلاب – شکستگی لوله های فاضلاب بیشتر ناشی از بی توجهی و بد کار گذاشتن لوله ها می باشد . نادرست انتخاب نمودن نوع بسترسازی برای لوله نشست های غیر یکنواخت زمین زیر لوله و بالاخره ترک های قبلی در لوله عواملی هستند که غالباً موجب شکسته شدن لوله فاضلاب و در نتیجه گرفتگی فاضلاب روها می گردند . نشست های غیر یکنواخت زمین ممکن است یا در اثر متراکم نکردن یکنواخت بستر لوله و یا در اثر عدم آب بندی پیوندها و در نتیجه جریان فاضلاب به بیرون و شستن زمین زیر بخشی از لوله باشد . برای رفع این عیب چاره ای بجز تعویض قطعات آسیب دیده نمی باشد .
ب- گرفتگی لوله های فاضلاب – به علت به وجود آمدن مواد معلق در فاضلاب و احتمال ته نشین شدن آنها خطر گرفتگی و کاهش سطح مقطع جریان در لوله های فاضلاب وجود دارد . عواملی که موجب تشدید این خطر می گردند عبارتند از :
یکم – طرح نامناسب لوله و شیب آن و عدم توجه به کمترین سرعت در محاسبه شبکه .
دوم – وجود مواد معلق سنگین از قبیل دانه های شن و ماسه در فاضلاب که در اثر شستشوی کف خیابانها وارد شبکه می شوند . برای کاهش این پدیده در شبکه های جمع آوری آب باران از حوضچه های دانه گیر و با قراردادن سبدهای آشغالگیر در محل های ورود آب باران استفاده می شود . در شبکه های مجزا باید کوشش شود که حتی الامکان از ورود آب باران به درون شبکه فاضلاب خانگی جلوگیری شود .
سوم – وجود مواد روغنی در فاضلاب . این مواد در ابتدا به علت گرمی فاضلاب به صورت محلول بوده و سپس به علت سرد شدن فاضلاب در کانال ها و بواسطه خاصیت چسبندگی ، مواد چربی به دیواره کانال ها چسبیده و سطح مقطع کانال را کاهش می دهد . برای کاهش مقدار چربی در فاضلاب های شهری باید مؤسساتی ازقبیل کافه رستوران ها و کشتارگاه ها را که فاضلاب آنها دارای چربی زیادی است موظف به ساختن حوضچه چربی گیر نمود .
چهارم –رشد گیاهان آبزی مانند خزه ها و قارچ ها در لوله های فاضلاب . این گیاهان سبب می شوند که مواد معلق در فاضلاب به آنها گیر کرده و سطح مقطع لوله کاهش یابد . با افزودن کات کبود ( سولفات مس ) می توان با این پدیده مبارزه نمود ولی باید توجه داشت که مصرف این ماده موجب مرگ باکتری های هوازی مؤثر در تصفیه فاضلاب نیز می گردد .
پنجم – ورود مواد درشت به صورت آشغال از راه دریچه های آدم رو به درون کانال ها ، امکان گرفتگی لوله ها را افزایش می دهد برای جلوگیری از این عمل در جاهائی که سطح فرهنگ مردم پائین است باید دریچه آدم روها را مجهز به قفل وبست نمود .
ششم – ریشه دوانیدن درختان به درون لوله های فاضلاب . این پیش آمد نیز بیشتر ناشی از بد کار گذاشتن لوله فاضلاب رخ می دهد . بویژه برای لوله های کم قطر ممکن است موجب بسته شدن و یا کم شدن سطح مقطع جریان شود .
خطرات احتمالی
از جمله خطراتی که گروه نگهداری شبکه فاضلاب با آن مواجه هستند صدمات بدنی ، چرک کردن زخمهای حاصله در ضمن کار و مسمومیت در اثر گازهای حاصله را می توان نام برد . طبق آمار موجود خطرات حاصله در این کار به مراتب بیشتر از کارهای مشابه شهری نظیر نگهداری شبکه آب ، برق ، گاز و تلفن است و حتی خطرات حاصله بیش از خطرات احتمالی در کارگاههای مکانیکی است . گازهای حاصله در شبکه فاضلاب متنوع بوده و از آن جمله گاز آمونیاک ، اکسید دو کربن ، انیدریدکربنیک ، کلر ، اتان ، بنزین ، هیدروژن سولفوره ، گازهای قابل اشتعال ، متان ، ازت ، فسفاتین و بالاخره اکسید سولفور قابل ذکرند .هر یک از گازهای فوق بسته به میزان آنها در حجمی معین از هوا قابل انفجار می گردند و یا سبب سوزش چشم ، خارش پوست ، سردرد ، اختناق و تنگی نفس و بالاخره آسیب به شش ها ، بی هوشی و حتی مرگ و میر می شوند . موضوع آخر فقط وقتی اتفاق می افتد که میزان هیدروژن سولفوره در هوا تا 2/0 درصد افزایش یابد که البته بهتر است میزان آن هیچوقت از 002/0 و حداکثر از 02/0 درصد تجاوز ننماید . در صورتی که میزان گاز هیدروژن سولفوره که با دستگاههای مخصوص قابل اندازه گیری می باشد از ارقام فوق تجاوز کرد لازم است قبل از ورود به آدم رو آن قسمت از شبکه فاضلاب را حتماً تهویه کرد . گازهای مذکور در فوق در آدم روها ، آبگاه تلمبه خانه ، مخازن هاضم در تصفیه خانه و بالاخره در قسمتهائی از شبکه که عمل تهویه به خوبی صورت نگیرد حادث می گردد . کم شدن اکسیژن در اثر وجود مواد آلی و تجزیه چنین موادی بخصوص در قسمتهای سر بسته و بدون تهویه طبیعی بروز می نماید و در نتیجه دخول در چنین قسمتهائی عاری از خطر نخواهد بود ، چه ممکن است میزان اکسیژن موجود در تأسیسات به میزان قابل توجهی نزول یافته و کافی برای تنفس طبیعی انسان نباشد . چنانکه ملاحظه می شود لازم است قبل از ورود به چنین قسمتهائی از شبکه آنرا تهویه مصنوعی کرد . در این مورد می توان با ایجاد جریان هوا ، پر و خالی کردن فضای مورد نظر با فاضلاب یا آب یا تخلیه گازهای حاصله با وسایل مخصوص ، جریان دادن اکسیژن به داخل فضای مرده ، امکان بازدید را به وجود آورد .