مقدمه
در اکثر موارد برای طرح یک سیستم صحیح تصفیه فاضلاب متناسب با شرایط موجود، مجبور به انتخاب یک سیستم از میان چندین گزینه متفاوت هستیم . لذا باید ابتدا هر کدام از این گزینه‌ها را ارزیابی کرده و سپس یکی از سیستمهای پیشنهادی را انتخاب کنیم. ممکن است بسیاری از گزینه‌ها مناسب شرایط مورد نظر ما باشند. هر کدام مزایا و معایب خاصی داشته باشند پس مجبور خواهیم بود که این خصوصیات را پیدا کنیم و سپس آن سیستمی که بیشتر از همه رضایت ما را جلب میکند انتخاب کنیم . برای ارزیابی این گزینه‌ها ابتدا باید شرایط کاری خود را کاملا" بشناسیم تا تنوانیم قضاوت صحیحی داشته باشیم. جهت ارزیابی سیستمهای پیشنهادی باید شاخصهای خود را طبقه بندی نموده و موارد ذیل را حتما" در تعیین آنها به کار بگیریم :
اثر بخشی و اقتصادی بودن
اعتماد پذیری سیستم
انعطاف پذیری سیستم
سرمایه ثابت و هزینه عملیاتی
فضای عملیاتی مورد نیاز
نیازهای راهبری و تعمیرات و نگهداری
دفع مواد زاید حاصل از تصفیه فاضلاب.
- در هر مورد انتخاب باید از خود بپرسید :
آیا عملکرد سیستم می‌تواند با جریان کاری متفاوت و مشخصات فاضلاب حاصل از آن تطبیق لازم را پیدا کند؟ هزینه نصب و راه اندازی و تعمیرات و نگهداری چه مقدار است؟ آیا فضای مورد نیاز موجود است؟ چه مقدار آموزش و مهارت نیاز است تا بتوانیم سیستم را راه اندازی کنیم ؟ آیا شما و کارکنان بخش بهره برداری آشنایی کافی با سیستم دارید تا با آن کار کنید؟ این سیستم چه نوع لجنی تولید میکند و چگونه این لجن باید دفع شود؟ البته باید بدانید که هیچ سیستم تصفیه استانداردی در همه شرایط کار نمی کند بسته به اینکه شما با چه کسی صحبت می‌کنید با دامنه گسترده ای از عقاید و نظرات در مورد یک سیستم بخصوص روبرو خواهید شد. البته مطمئن باشید که با یک برخورد نظام گرا (Systematic) می‌توانید انتخابها را دسته بندی و ارزیابی کنید و هر چه بیشتر وارد کار می‌شوید متوجه می‌شوید که چه نکاتی اهمیت دارد و به سؤالات با اهمیت تری می‌رسید.
هدف از ارزیابی هرگزینه این است که شانس بررسی درست را بالا برده و ریسکها را کم کنیم. یکی از بهترین راههای ارزیابی یک سیستم این است که آن را در حال کارکردن در جایی همانند مورد کاری خودمان ببینیم. قبل از بازدید از محل، سؤالات خود را فرموله کنید : ببینید که هزینه و زمان راه اندازی چه مقدار بوده است، هر روز چه مقدار فاضلاب تصفیه می‌شود؟ آیا این فاضلاب شبیه به فاضلاب شماست؟ چه مدتی سیستم در محل بوده و چه مشکلات و مسائلی ایجاد کرده است؟ به چه تغییرات و اصلاحاتی نیاز بوده تا این سیستم کار کند؟ پیش زمینه اپراتورها چه مقدار بوده و چه مقدار آموزش دیده‌اند تا با این سیستم کار کنند؟ چه مقدار زمان و مراقبت لازم است تا سیستم کار کند؟ کیفیت خدمات بعد از فروش، راضی بوده است؟ ببینید چرا مدیریت فکر میکند که سیستم همانگونه کار میکند که قرار بوده کار کند؟ چه نوع آزمایشها و داده‌هایی موجود است؟ آیا مجوز دهندگان از سیستم بازدیدی داشته‌اند و از آن راضی بوده اند؟ با نگاه اجمالی به سیستم ببینید از عهده چنین سیستمی در محیط کاری خود بر می‌آیید؟ آیا از اصول راهبری به اندازه کافی اطلاع دارید؟ آیا تمایلی به حمل مواد زاید و تهیه مواد شیمیایی دارید؟ آیا هزینه‌های خرید و راه اندازی و تعمیرات نگهداری در حد بودجه شماست؟
یکی دیگر از راههای ارزیابی یک سیستم انجام آزمایش در مقیاس آزمایشگاهی است. (bench scale) انجام آزمایشها در مقیاس آزمایشگاهی در حقیقت یک شبیه سازی در مقیاس کوچک است و هدف از آن ارزیابی تکنولوژی موجود تحت شرایط کنترل شده است. شما می‌توانید با تغییر پارامترهای آزمایش قسمتهایی از فاضلاب اصلی را تحت آزمایش قرار دهید . آزمایشهای آزمایشگاهی قدم اولیه مناسب برای شناخت سیستم با هزینه کم و تجربیات مشخص شده است و شما می‌توانید با آنچه به دست آورده اید مشکلات سیستم اصلی را حل کنید.
از فروشنده بپرسید چگونه می‌توان این آزمایشها را انجام داد. قدم بعدی انجام آزمایش در مقیاس نیمه صنعتی (pilot) است هدف از این آزمایش ارزیابی روش تصفیه تحت شرایط میدانی (field) قبل از پیاده سازی سیستم است. اگر سیستم تحت شرایط حقیقی آزمایش شود می‌تواند اطلاعات لازم را برای طراحی به ما بدهد . هر موقعی که لازم بود باید قبل از خرید، یک سری آزمایش در مقیاس نیمه صنعتی انجام شود. کسری از فاضلاب در یک پایلوت تصفیه می‌شود. تجهیزات این آزمایش کوچک تر از مقیاس اصلی است. شخصی که آزمایش نیمه صنعتی را انجام می‌دهد باید آگاهی کامل داشته باشد تا بتواند پیشگویی کند . آیا واقعا" سیستم در مقیاس حقیقی هم همین نتیجه را می‌دهد؟ اگر تجهیزات را از یک فروشنده خریداری می‌کنید کاملا" بر طبق دستورات آنها آزمایشها را انجام دهید. تجهیزات را در محل نگهدارید و بدون کمک فروشنده چند هفته با آن کار کنید تا حدی که مطمئن شوید با تجهیزات آشنا شده اید. تصفیه فاضلاب آزمایشی را ادامه دهید ، ببینید آیا می‌توانید از عهده مشکلات برآیید؟
انجام آزمایش در مقیاس نیمه صنعتی شاید مهم ترین عامل در طراحی یک سیستم پیش تصفیه باشد، ممکن است شما بشنوید که یک سیستم در جایی دیگر کاملا" موفق عمل کرده و خوب کار میکند ولی از آنجایی که ماهیت فاضلابی که شما با آن سر و کار دارید کاملا" با آن فاضلاب متفاوت است شاید مجبور باشید که از سیستم دیگری استفاده کنید . تا زمانی که خودتان با فاضلابی که با آن سر و کار دارید آزمایش انجام نداده اید نمی توانید مطمئن باشید که یک سیستم کار میکند یا نه؟
حالا شما باید از میان چندین سیستم ارزیابی شده که ممکن است کمترین قیمت را هم نداشته ولی بیشترین هماهنگی را با شرایط کاری شما داشته باشند، سیستمی را انتخاب کنید، بنابراین مجبور خواهید بود که ملاکهای ارزیابی را مجددا" بررسی کنید و یک تجزیه و تحلیل اقتصادی انجام دهید. در انتخاب سیستم نهایی ملاکهای زیر را مد نظر قرار دهید:
آیا سیستم اثر بخش است؟ آیا فاضلاب مورد قبول را تولید میکند؟
آیا شما استطاعت مالی خرید آن را دارید؟ هزینه خرید، نصب، راه اندازی و تعمیرات و نگهداری چه مقدار خواهد بود؟
راه اندازی و نگهداری سیستم به چه سطحی از آموزش و تخصص نیاز دارد ؟آیا از عهده شما و اپراتورهایتان بر می‌آید ؟
چند نوع لجن فاضلابی تولید می‌شود؟ چگونه این لجن کنترل می‌گردد؟ و هزینه دفع این مواد زاید چه میزان خواهد بود؟
ملاک انتخاب هر گزینه شامل فاکتورهای بیشماری می‌شود، لذا در انتخاب فرایند باید بسیار نظام گرا عمل کنید. مسلما به علت تعداد گزینه‌ها تمایلی به ارزیابی همه آنها نیست . هم چنین زمان کافی برای ارزیابی همه آنها را نخواهیم داشت. آنچه شما بدان نیازمندید برآوردی دقیق از تکنولوژیهاست تا گزینه‌های را که مشخصا" قابل قبول نیستند حذف کنید. این گزینه‌ها یا هزینه زیادی دارند یا نیازمند مراقبت فراوان یا آموزش هستند.
پس تا اینجا به این مرحله رسیده ایم که یک سری تکنولوژیهای مشخص در مورد فاضلاب شما کاربردی هستند ولی آیا این سیستمها در حوزه کاری شما اثر بخشی هم دارند؟در مورد هر گزینه با استفاده از مشخصات فاضلاب سیستم خودتان داده‌های مربوط به تست تصفیه پذیری را انجام دهید این مسئله فوق العاده حایز اهمیت است که به ادعاههای فروشندگان تکیه نکنید و خودتان داده‌ها را جمع کنید البته یک فروشنده می‌تواند به شما کمک کند ولی مطمئن باشید که خودتان هم درگیر ماجرا هستید. در حد امکانات خود یک آزمایش درحد ازمایشگاهی انجام دهید یا از فروشنده بخواهید که یک تست تصفیه پذیری انجام دهد . از سیستمهایی که به عالی ترین طریق در این مرحله عمل کرده‌اند یا از نظر اقتصادی مقرون به صرفه هستند آزمایشی در حد نیمه صنعتی (Pilot ) انجام دهید . در این مرحله می‌توانید بعضی از گزینه‌ها را بر پایه داده‌های آزمایش تصفیه پذیری در مقیاس آزمایشگاهی حذف کنید.انعطاف پذیری سیستم را در نظر بگیرید اگر مشخصات فاضلاب شما به دلیل نوع فرایند یا تغییرات بار کاری تغییر کند آیا این سیستم قابلیت وفق پذیری برای تصفیه فاضلاب را دارد ؟ اگر به دلیل حفظ منابع آبی و یا به دلیل بار کاری کمتر ، جریان فاضلاب کاهش یابد آیا این سیستم می‌تواند به طور ناپیوسته کار کند ؟ اگر کاهش جریان آب شستشو باعث تمرکز آلوده کننده‌ها شود آیا سیستم می‌تواند یک فاضلاب متمرکز را تصفیه کند؟