دانلود مقاله بسته بندی

چکیده با توجه به اهمیت بسته بندی در کاهش فساد مواد غذائی و تاثیر آن بر روی فروش محصول ، توجه به جنبه های مختلف آن بسیار ضروری است پلاستیکها طیف گسترده ای از موادی هستند که در سالهای اخیر استفاده روز افزونی از آنها جهت بسته بندی مواد غذائی صورت می گیرد .

یکی از مسائلی که در استفاده از مواد بسته بندی باید مورد توجه واقع شود امکان هر گونه واکنش بین ماده بسته بندی و ماده محتوی آن و انتقال مواد میان آنها میباشد .

مهاجرت به عنوان انتقال مواد از ماده بسته بندی به ماده درون آن تعریف میشود مهاجرت از دو جنبه مهارجت کلی و مهاجرت ویژه بررسی میشود تحقیق حاضر تلاشی است برای بررسی مهاجرت مواد از بسته بندی های پلاستیکی تک لایه به مواد غذائی درون آنها .

برنامه ریزی تحقیق شامل هر دو جنبه مهاجرت کلی و ویژه میباشد .

در بخش مهاجرت کلی ، تعدادی از پلاستیک های تک لایه رایج در بسته بندی مواد غذائی از جمله فیلم های که در شرکت های مختلفی تولید شده بودند ، به عنوان نمونه های آزمایشی انتخاب و با استفاده از روشهای استاندارد تحت آزمون مهاجرت کلی قرار گرفتند نتایج حاصل نشانگر سطح مهاجرت کلی پائین تری از حد مجاز استاندارد برای این پلاستیکها میباشد .

مقدمه با توجه به اهمیت و گستردگی تولید مواد غذائی در جهان و اهمیت آن در زندگی روزمره جوامع بشری ، بررسی جنبه های مختلف مرتبط با آن حائز اهمیت بسیاری است در وضعیف کنونی روابط بین المللی ، غذا به عنوان محصولی استراتژیک در تعیین بسیاری از معیارهای اقتصادی ، سیاسی ، فرهنگی و سنتی نقش مهمی ایفاء می کند بنابراین مسئله حفظ نگهداری و توزیع مواد غذائی نیز اهمیت شایانی می یابد چرا که بدون اهمیت دادن به نگهداری مواد غذائی بدلیل آمادگی ماهیتی آنها به فساد توسط عوامل مختلف از قبیل میکروار گانیسم ها ، تغییرات شیمیائی و فیزیکی ، آنزیمها و غیره قسمت عمده ای از این مواد با ارزش به هدر خواهد رفت در اینجاست که صنعت بسته بندی میتواند به عنوان مهمترین عامل در جلوگیری از ضایع شدن مواد غذائی عمل نموده و ضرورت خود را نشان دهد .

در بسیاری از کشورها بسته بندی به عنوان جز غیر قابل تفکیکی از فرایند تولید مواد غذائی محسوب می شود به طوری که ، در کشور آمریکا سالانه بیش از 50 میلیارد دلار صرف صنایع بسته بندی می شود .

آمار منتشره نشان میدهد که تقریباً هر ساله 20 درصد غذائی جهان به دلیل شرایط نا مناسب نگهداری و بسته بندی از بین رفته و این رقم در پاره ای از کشورهای جهان سوم به 50 در صد نیز میرسد در حالیکه در صورت بسته بندی مناسب و خوب میتوان این ضایعات را به حداقل میزان یعنی حدود 5-2 درصد کاهش داد .

بحث ضایعات و جلوگیری از آن یکی از معضلات اصلی کشور ما نیز می باشد بطوریکه حدود 35-30 درصد محصولات کشاورزی هر سال ضایع میگردد .

این در حالیست که با توجه به جمعیت بالا و سطح پائین تولید داخلی هر ساله مجبور به واردات مقدار متنابهی مواد غذائی میباشیم .

اهمیت سرمایه گذاری در بخش صنعت بسته بندی از آمار مربوط به مواد و هزینه اختصاص داده شده به این بخش در کشور های پیشرفته کاملاً مشهود است بطوریکه در کشوری نظیر آمریکا هزینه های صرف شده برای بسته بندی بیش از 100 دلار به ازای هر نفر در سال می باشد و صنایع بسته بندی یکی از مهمترین بخشهای مصرف کننده مواد خام می باشد ، بطوریکه 8 درصد از کل فولاد و آلومینیوم ، 20 درصد از کاغذ و مقوای تولیدی ، 20 درصد از کل پلاستیک تولیدی ،65 درصد از فیلم ها و لفافهای پلی اتیلنی ، 96 درصد از شیشه های تولیدی بجزء شیشه های مسطح و 99 درصد از کل سلوفان تولیدی در این کشور به صنایع بسته بندی اختصاص دارد و تنها در طول یکسال 124 میلیون جعبه مقوائی ، 29 میلیون ظرف شیشه ای ، 51 میلیون قوطی فلزی ، 42 میلیون کیسه پلاستیکی ، 13 میلیون جعبه مقوائی ،29 میلیون ظرف شیشه ای ، 51 میلیون قوطی فلزی ، 42 میلیون کیسه پلاستیکی ، 13 میلیون قوطی فلزی مخصوص آشامیدنیها ، 18 میلیون ظرف مقوائی مخصوص شیر و 10 میلیون بطری شیشه ای 250 میلی لیتری مخصوص شیر در زمینه بسته بندی مواد غذائی مورد استفاده قرار گرفته است .

در ضمن باید اشاره کرد که در سالهای اخیر داده های آماری نشان میدهد که صنایع بسته بندی مواد غذائی بیشتر در جهت استفاده از پلاستیکها و ظروف آلومینیومی پیش میرود و رفته رفته استفاده از شیشه ها و ظروف استیل کاهش می یابد جدول (1-1) آمار مربوط به مقدار مصرف مواد بسته بندی مختلف در سالهای 1981و1991 را نشان می دهد .

(جداول و نمودار در فایل اصلی موجود است) در کشور ما نیز در سالهای اخیر پیشرفتهای قابل ملاحظه ای در زمینه بسته بندی مواد غذائی صورت گرفته است ولی هنوز کاستی های عمده ای در این زمینه وجود دارد طبق آمار منتشره برای سالهای اولیه دهه 70 مجموع تولیدات مواد غذائی کشور متجاوز از 40 میلیون تن می باشد و طبق برآوردها برای بسته بندی این مقدار ماده غذائی 433 هزار تن مواد اولیه بسته بندی نیاز است و این در حالی است که مواد اولیه و ظروف تولیدی بسته بندی در داخل کشور در حدود 67 هزار تن می باشد .

جدول (1-2) وضعیف تولیدات داخلی و صنایع غذائی کشور و نیاز آنها به انواع بسته بندی را نشان می دهد .

بسته بندی : ظرف بسته بندی به یک سری از ظروف ،بسته ها ، بطریها ، پاکتها و غیره اطلاق می شود که اصلی ترین وظیفه آنها ، نگهداری و محافظت از محصول داخل آنهاست .

در جوامع در حال تغییر امروزی ، بسته بندی به شکلی روز افزون ، نقش پیچیده ای پیدا کرده است بسته بندی بعنوان یکی از ابزارهای مهم بازاریای ، سالهاست که نقش اساسی خود را آشکار کرده است شرکتها و دولتها نیز برای افزایش توان رقابت خود در بازارهای بین المللی به آن توجه بسیار نموده اند در شرایط کنونی رقابت در بازار آزاد و همچنین سیستم توزیع بصورت سوپرمارکتها و فروشگاههای بزرگ زنجیره ای باعث شده که بسته بندی در حقیقت نقش یک فروشنده خاموش را بر عهده داشته باشد یکی از نشانه های قوت و ضعف صنعت غذائی یک کشور سطح فرهنگ و دانش فنی و تکنولوژیکی در ارتباط با بسته بندی محصولات غذائی آن کشور است از این روست که در کشورهای پیشرفته صنعتی یک سوم تا نصف هزینه تولید مواد غذائی به مواد و ماشین آلات بسته بندی اختصاص دارد به همین علت در این کشور ها میزان ضایعات غذا از تولید تا بسته بندی در سطح نازلی است ، در حالی که همانطور که اشاره گردید ، این رقم در کشور های در حال توسعه به دلیل نارسائی های مختلف که مهمترین آنها مربوط به بسته بندی می شود به حدود 30 تا50 درصد می رسد .

.1-1 کارکردهای بسته بندی : بسته بندی مواد غذائی یکی از مهمترین و حساس ترین مراحل تولید یک ماده غذائی است و اگر آنگونه که باید و شاید به این امر توجه نگردد ، تمام زحماتی که برای تولید بهینه ماده غذائی بکار گرفته می شود به هدر خواهد رفت با بسته بندی نمودن مواد غذائی می توان از ضایعات آنها جلو گیری کرده طول مدت نگهداری آنها را افزایش داد و نیز غذائی سالم به مصرف کننده عرضه نمود .

بدین منظور با استفاده از بسته بندی محیطی در اطراف ماده غذائی فراهم می گردد که منجر به ایجاد حداقل فساد و کاهش کیفیت غذا در حین نگهداری آن خواهد شد ایجاد چنین محیطی به نوع محصول غذائی بسته بندی شده نیز بستگی دارد برای مثال بهترین روش برای بسته بندی گوشت ، نگهداری آن در فضای حاوی نسبت معینی از اکسیژن و دی اکسید کربن می باشد ، در غیر اینصورت دچار آب رفتگی و تیرگی رنگ می گردد .

در مورد سبزیجات ، پدیده تنفس این محصولات بعد از برداشت و در حین نگهداری باید در نظر گرفته شود ،لذا بسته بندی مناسب در این مورد بسته بندی است که بصورت سدی در مقابل نفوذ رطوبت عمل نموده ولی تا حدودی در برابر اکسیژن و دی اکسید کربن نفوذ پذیر باشد بدین ترتیب می توان امکاناتی را ایجاد نمود تا محصولات تولید شده در فصول مختلف ، دردیگر فصلها نیز قابل استفاده باشند و محصولات کشاورزی را بتوان بدون تغییر در کیفیت آنها ، از محلی به محل دیگر انتقال داد .

بسته بندی چهره کالاست و خریدار از طریق آن محصول را شناسائی می کند ، ضمناً محافظ و نگهدارنده کالا و مواد غذائی در برابر عواملی است از قبیل ضربه ، ارتعاش ، متلاشی شدن ، میکروار گانیسمها ، گازها و فشار ناشی از آنها رطوبت و شرایط جوی مختلف و حشرات بسته بندی می تواند بعنوان عاملی جهت توقف عابران در برابر ویترین عمل نماید که بستگی به جذابیت و سلیقه در انتخاب بسته بندی دارد بعلاوه بسته بندی مناسب ، حمل و ذخیره سازی مواد غذائی را نیز آسانتر می کند .

در راستای تامین اهداف فوق ، استحکام ، شفافیت و قابلیت چاپ بسته نیز از پارامترهای مهم در انتخاب بسته بندی مناسب می باشد .

نکته دیگر در انتخاب بسته بندی مناسب ، تاثیر آن بر روی محیط زیست است بسته بندی در حقیقت جزئی از محصول تولیدی است که توسط مصرف کننده استفاده نمی گردد ، در نتیجه اگر مجدداً قابل مصرف نباشد باید دور ریخته شود مسلماً کمترین آسیب به محیط زیست زمانی حاصل می شود که بسته بندیهایی با قابلیت بازیافت و استفاده مجدد بکار گرفته شود .

بطور کلی بسته بندی محصولات غذائی ، مهمتر و حساستر از بسته بندی سایر کالاهاست .

دلایل این مسئله را می توان بصورت زیر بیان نمود : بسیاری از مواد غذائی فرآوری شده را اصولاً بدون بسته بندی نمی توان عرضه کرد .

مواد غذائی در معرض آلودگی ، فساد ، تابش نور و در نهایت تغییر خواص شیمیائی و حسی می باشند و یکی از بهداشتی ترین و بی ضررترین روشهای نگهداری آنها بسته بندی است .

چون مواد غذائی را می توان در بسته های کوچک و مناسب برای یک نفر یا یک خانواده در یک یا چند وعده غذائی عرضه کرد ، می توان به کمک آن اطلاعات ، روشهای نگهداری و مصرف ، موارد ایمنی ، آثار جانبی و غیره را به اطلاع مصرف کننده رساند .

در خصوص برخی از غذا ها ، ماده غذائی در بسته بندی باید قابل رویت باشد زیرا مصرف کننده مایل است از ورای بسته کیفیت مطلوب ماده غذائی را مشاهده نماید .

به این دلایل ، بسته بندی صحیح ، بهداشتی و جذاب مواد غذائی را باید عامل عمده موفقیت در بازاریابی داخلی و بین المللی کالا دانست .

بطور خلاصه بسته بندی به معنی تهیه ظرف ، محافظ یا سیستمی است که سلامت کالای مظروف خود را در فاصله تولید تا مصرف حفظ کند و آن را از ضربات ، صدمات لرزش ، فشار و غیره مصون دارد .

از سوی دیگر بسته بندی به معنای سیستمی است که موجبات ایجاد ارتباط بین تولید کننده و توزیع کننده را از یک طرف و مصرف کننده را از طرف دیگر فراهم می سازد .

بدین ترتیب بسته بندی سیستمی است مرکب که هم وظیفه حفاظتی و هم وظیفه ارتباطی و اطلاع رسانی را بر عهده دارد .

.1-1-1عامل محافظت کنندگی : نقش بسته بندی در کمک به نگهداری مواد غذائی نقشی چند گانه است : محافظت غیر فعال ، زمانیست که بسته بندی مستقل از تکنیک های تهیه و نگهداری ماده غذائی باشد مثل بسته بندی بیسکویت ها .

محافظت فعال : زمانیست که بسته بندی وابسته به تکنولوژی تولید و نگهداری ماده غذائی بوده یا زمانیکه طراحی بسته بندی به عنوان عامل حیاتی در نگهداری محصول صورت گرفته باشد مثل بسته بندی تحت اتمسفر اصلاح شده یا بسته بندی های خوراکی در تمام موارد ، اولین نیازی که توسط قوانین نیز با در نظر گرفتن مصرف کننده وضع گردیده است خنثی بودن بسته بندی در ارتباط با محصول است بدین معنی که بسته بندی خود تحت هیچ شرایطی نباید موجب فساد یا تجزیه گردد برای یک محصول معین ، بسته بندی ممکن است ساده یا پیچیده باشد (پیچیده بدین معنی که بسته بندی ممکن است از چند لایه که از مواد مختلف ساخته شده اند) تشکیل شده باشد که خود این مجموعه در یک بسته بندی خارجی که عموماً جعبه های مقوائی است قرار گرفته باشند .

در چنین بسته بندیهای پیچیده ای ، هر لایه عمل محافظتی لایه های دیگر را تکمیل می کند .

بسته بندی های مرکب باید به صورت کامل با توجه به تمام عوامل مرتبط با نگهداری در نظر گرفته شوند .

.2-1-1 بی ضرر بودن و خنثی بودن بسته بندی : گرچه نیاز به بسته بندی مواد غذائی جهت اطمینان از سلامتی و حفظ آنها یک امر ضروری و بدیهی بنظر می رسد ولی بر آورده کردن این نیاز چندان ساده نیست چرا که خود بسته بندی می تواند منبع برخی آلودگیهای غذا باشد افزایش استفاده از بسته بندیهای مرکب به طور قابل ملاحظه ای خطر انتقال مواد فرار یا مواد حل شونده را از بسته به مواد غذائی که در آن قرار دارند افزایش میدهند ، به دلیل اینکه این بسته بندیهای مرکب از چندین ماده با ماهیت های متفاوت تشکیل شده اند (مثل پلاستیک ، فویل های فلزی ، کاغذ و ....) و جهت بهبود عرضه و ظاهر آنها نیز به مقدار زیادی مواد دیگر نظیر رنگها ، جوهر ها و جلادهنده ها استفاده می شود .

برخی مواد آلوده کننده ممکن است سمی باشد مثل سرب و قلع در قوطی های فلزی ، منومر وینیل کلراید در ظروف پلاستیکی یا برخی ممکن است خواص ارگانولپتیکی مواد غذائی را از طریق ایجاد طعم و بوی غیر قابل قبول تنزل دهد قوانین وضع شده در مورد موادیکه با غذادر تماس هستند تاکید بر خنثی بودن این مواد نسبت به مواد غذائی دارند لیست موادیکه در مواد بسته بندی ممکن است وجود داشته باشند وجود دارد و تولید کنندگان و استفاده کنندگان این مواد به عنوان بسته بندی ملزم به رعایت قوانین مربوط می باشند .

آلودگی محصول در اثر بسته بندی غالباً به دلیل سرعت نسبتاً پائین این پدیده روی میدهد .

مهاجرت ممکن است در یک دوره 3 تا4 هفته ای قبل از اینکه تغییرات ارگانولپتیکی قابل تشخیص در غذا روی دهد انجام بگیرد یعنی زمانیکه برای بازار یابی و توزیع اکثر محصولات غذائی مورد نیاز است .

1-1-2-2.

نقش محافظتی غیر فعال بسته بندی : بسته بندی مخصوصاً به عنوان سدی محصول و محیط خارجی عمل می کند که شکلی از محافظت غیر فعال است این محافظت به طور طبیعی در برخی از محصولات دیده میشود مثل محافظت میوه جاتی نظیر موز و پرتقال توسط پوستشان یا مغز ها مثل گردو و فندق و تخم مرغ توسط پوسته خارجی شان از این خاصیت در برخی محصولات غذائی استفاده شده است مثل پنیر ادام .

از محافظت غیر فعال بسته بندی می توان به موارد زیر اشاره کرد .

1-1-2-2-1.

محافظت مکانیکی : حفاظت مکانیکی هدف اولیه تمام بسته بندی هاست تمام مواد غذائی بسته به خواص فیزیکی شان باید در برابر عوامل زیر محافظت شوند : الف - خروج ترکیبات : خروج محتویات بسته در مدت جابجائی و انبار داری می توان در اثر ضربات آنی مثل شکستن یا ترک برداشتن محصولات ظریفی مثل تخم مرغ و یا کیک و شکلات ها یا فشار های مداوم مثل تغییر شکل محصولات قابل انعطاف یا بافت پلاستیک مواد غذائی (مثل خمیر ها ، چربیهائی نظیر کره و مار گارین، پنیر و ماست و غیره ) روی دهد .

ب- افت مایعات : افت مایعات در محصولات میتواند در نتیجه درز بندی ناقص بسته بندی صورت گیرد که مقاومت کافی در برابر ضربات را نداشته باشد .

ج- ورود حشرات : ورود حشرات به بسته ها مخصوصاً بسته های سلولوزی میتواند باعث خسارات قابل ملاحظه ای در کشورهای گرمسیری شود .

1-1-2-2-2.

محافظت در برابر انتقال مواد : انتقال ممکن است در حالت مایع (بعلت نفوذ پذیری بسته به مایع یا وجود خلل و فرج ) یا عموماً در حالت گازی (بعلت در بندی ناقص یا نفوذ پذیری بسته نسبت به گازها ، بخار آب و دیگر مواد فرار ) انجام گیرد .

الف ) نفوذ پذیری (انتقال مایعات ) : مسئله نفوذ ناپذیری و در بندی محکم (مخصوصاً درزهای جوش خورده ) در برابر مایعات عمدتاً در بسته های جدید در هر دو نوع ساده و مرکب در نظر گرفته میشود (مثلاً مقوای پوشش داده شده با پلی اتیلن و فویل آلومینیومی ) ب- انتقال گازها : هیچ ماده بسته بندی در مقابل نفوذ گازها به طور کامل مقاوم نیست ، البته قوطی های قلعی (جوش خورده ) و یا ظروف شیشه ای در صورتی که درب شان کاملاً بسته باشد ، تا حدودی مناسب هستند برعکس خیلی از مواد (مثل مقوا ها ، فویل های فلزی و انواع پلاستیک )نسبت به گازها نفوذ پذیرند شدت و سرعت انتقال گازها بر اساس قوانین کلاسیک انتقال جرم مخصوصاً قوانین فیک و بر حسب ویژگیهای ماده صورت می پذیرد .

با توجه به انتقال گازها ، بسته بندی دو نقش زیر را بازی می کند : بسته بندی به عنوان یک سد بازدارنده در برابر انتقال گازها از خارج به داخل بسته عمل می نماید در این رابطه به موارد زیر می توان اشاره کرد : مقاومت به نفوذ اکسیژن و بخار آب برای محصولات حساس به اکسیژن و رطوبت اکسیژن احتمال رشد کپک ها و باکتریهای هوازی ، اکسیداسیون چربیها (تند شدن ) و نفوذ بخار آب احتمال خراب شدن بافت ، افت تردی محصولاتی نظیر بیسکویت ، تشکیل محلول های اشباع برای محصولات نمک زده شده و احتمال رشد کپک ها را بدلیل افزایش فعالیت آبی محصول افزایش میدهند .

مقاومت به نفوذ ترکیبات فرار که ممکن است در محیط وجود داشته باشند مثل کربوهیدراتها ، دود ، عطرها و غیره که ممکن است خواص ارگانولپتیکی مواد غذائی مثل عطر و طعم را تغییر دهد .

بسته بندی به عنوان یک سد باز دارنده در برابر انتقال گازها از داخل به خارج بسته عمل می نماید .

این عمل می تواند از موارد زیر حلوگیری نماید .

- افت آرومای (عطر) خاص محصول .

- خشک شدن محصول زمانیکه محصول مرطوب یا نیمه مرطوب باشد .

- خروج و افت هر گاز یا مخلوط گازی که جهت نگهداری محصول به داخل بسته وارد شده باشد (مثل دی اکسید کربن ، نیتروژن ، بخار الکل و غیره ).

1-1-2-3.

محافظت در برابر انتقال انرژی : انتقال انرژی باعث فعالیت و تسریع فرآیندهای میکروبی و شیمیائی و در نتیجه فساد مواد غذائی می شود دو نوع انتقال انرژی از محیط خارجی به محصول از طریق بسته بندی ممکن است انجام پذیرد : الف – انتقال انرژی تابشی (نور) : محصولات زیادی به نور حساس هستند ، نور می تواند باعث واکنشهای فتوشیمیائی در نتیجه افت رنگ ، افت ویتامین ها ، فتولیز اسیدهای آمینه و اکسیداسیون ترکیبات چرب گردد .

ب- انتقال انرژی حرارتی (از سه طریق تابش ، جابجائی و هدایت ) : برای نگهداری بسیاری از محصولات غذائی ، لازمست که تحت کنترل شدید دمائی باشند بعنوان مثال ، در حین نگهداری و حمل و نقل مواد غذائی منجمد شده ، بسته بندی باید مانع تغییر دمای محصول شود .

1-1-2-2-4.

محافظت در برابر میکروار گانیسم های موجود در محیط : یکی از نقش های مهم بسته بندی حفظ سلامتی و کیفیت میکروبیولوژیکی مواد غذائی است .

بسته بندی مثل سدی فیزیکی در برابر میکروار گانیسم ها ،که همواره به تعداد زیادی در هوای محیط محصول بسته بندی شده وجود دارند – عمل می نماید و بدین گونه از آلودگی مجدد یا افزایش آلودگی آن جلوگیری می کند همچنین بسته بندی از جایگزینی گازهائی که ممکن است رشد اسپور های حاضر در مواد غذائی را تسهیل کند ، جلوگیری نموده یا آنرا محدود می سازد .

در این رابطه باید به چهار مورد زیر اشاره کرد : - محصولات غیر استریل (بیسکویت ، نان ، شیرینی ها ) که اصولاً مستعد آسیب های میکروبی نیستند (بدلیل خشک بودن و کاهش فعالیت آبی یا استفاده از عوامل نگهدارنده ضد میکروبی ) در این حالت بسته بندی از گسترش آلودگی یا آلودگی بوسیله اسپور های بیماری زا که توسط افرادی که محصول را جابجا می کنند منتقل می شوند جلوگیری می کنند .

- محصولاتی که دارای فلور میکروبی خاصی هستند ، بنابراین اسپورهای خارجی نمی توانند با فلور طبیعی محصول رقابت کرده و آن را آلوده نمایند مثلاً محصولات تخمیری از قبیل پنیر ، ماست و سرکه .

- محصولاتی که اگر استریل نباشند باید روشهای بهداشتی به صورت جدی مد نظر قرار گیرد تا مواد غذائی بدلیل فعالیت میکروبهای مولد سم تبدیل به یک ماده مسوم نشوند در این بخش می توان از محصولاتی مانند گوشت ، ماهی و برخی سبزیجات نام برد .

- محصولات استریل که در آنها بسته بندی باید مقاوم به میکروب ها و اسپورها بوده و ضمناً کاملاً درزبندی شده باشد (مثل شیر استریل ) .

در این موارد بسته بندی باید تحمل فرآیند حرارتی استریلیزاسیون را داشته باشد یا مناسب برای بسته بندی تحت شرایط استریل (اسپتیک ) باشد این نوع بسته بندیها ممکن است در دسته بسته بندیهای فعال طبقه بندی شوند .

نقش محافظتی فعال بسته بندی : در موارد زیادی نقش بسته بندی فقط به حفاظت ار غذا در برابر عوامل خارجی خلاصه نشده و می بایستی در حین فرآیند و نگهداری نیز نقش خاصی را دارا باشد در اینحال بسته بندیها جهت کاربرد تکنیک های خاص تولید ، طراحی می شوند و در این وضعیت ، بسته بندی نقش فعالی بعنوان جزئی از مجموعه عملیات واحد یک فرآیند دارا می باشد .

1-1-2-3-1.

استریلیزاسیون بعد از بسته بندی : اولین و قدیمیترین نمونه های این نوع بسته بندیها قوطیهای فلزی و جارهای شیشه ای درزبندی شده هستند این ظروف به گونه ای طراحی شده اند که : طور کامل در مقابل مایعات ، گازها و میکروار گانیسم ها درزبندی شده باشند .

مقاوم به عملیات حرارتی باشند در این مورد موادی نظیر شیشه های پیرکس و یا شیشه های ضخیم ، قوطیهای فلزی و برخی پلاستیک های مقاوم به حرارت انتخاب می شوند .

در برابر انبساط و انقباض اتمسفر داخلی ظرف در طول مدت حرارت دادن و خنک کردن مقاوم بوده و دستخوش شکستن ترکیدن یا انقباض نشود .

1-1-2-3-2.

بسته بندی های استریل (آسپتیک ) : تکنیک بسته بندی های استریل که عمدتاً برای مایعات استفاده می شود تا جامدات (مثل شیر و آب میوه جات ) مستلزم این است که هم توده محصول که باید بسته بندی شود و هم ماده بسته بندی استریل بوده و سپس بسته بندی تحت شرایط استریل صورت گیرد ظروف بسته بندی غالباً در خود ماشین بسته بندی به طور مداوم تولید می شود ای ظروف شامل فیلم های چند لایه ای است که با مقوا و پلاستیک های قابل انعطاف که قابلیت شکل پذیری و پوشش خوردن دارند ترکیب شده اند سپس مستقیماً استریل شده (بوسیله غوطه ور شدن در مواد شیمیائی یا تابش اشعه ماورا بنفش ) و سپس پر و درزبندی می شوند .

مواد بسته بندی همچنین می توانند ظروف پلاستیکی اکسترود شده در دمای بالا باشند که طبیعتاً استریل نیز می باشند که سپس پر و دربندی می شوند .

1-1-2-3-3.

بسته بندی تحت اتمسفر اصلاح شده و نگهداری در دمای پائین در مورد محصولات تازه : بسته بندی تحت گاز بی اثر یا تحت اتمسفر اصلاح شده (مخلوط ویژه ای از گازها بسته به نوع محصول ) در دمای 5-0 درجه سانتی گراد یا پائین تر از نقطه انجماد برای محصولات تازه به طور روز افزونی در حال افزایش است .

این توسعه همراه با پیشرفت های مشابهی در تکنولوژی ماشین های بسته بندی و شناخت ترکیب مناسب مواد برای بسته بندی امکانی فراهم آورده است که از طریق آن قابلیت نفوذ بسته نسبت به گازها قابل کنترل باشد در نتیجه خواص گازی در اتمسفر داخلی بسته بندی بدون توجه به فعالیت متابولیکی محصول ثابت باقی می ماند .

1-1-2-3-4.

بسته بندیهای خاص : برای برخی محصولات گران قیمت ، بسته بندیهای خاصی تولید شده اند مثل کیسه های دارای شیر تنظیم فشار داخلی یا چند لایه های مرکبی که در ساختمان آنها از موادی استفاده شده که اکسیژن را بدام می اندازند وو بنابر این احتمال اکسیداسیون به حداقل می رسد علیرغم کیفیت بالای این حالات بسته بندی ، هزینه های بالای آنها ، مصرفشان را فقط در محصولات تجملی نظیر قهوه محدود کرده است .

.3-1-1عامل اطلاع رسانی بسته بندی : علاوه بر نقش حفاظتی که بسته بندی در برابر عوامل مختلفی که ذکر شده دارد ، بسته بندیهای مواد غذائی عموماً بر رویشان حاوی اطلاعاتی در مورد محصول می باشند اطلاعات درج شده روی بسته بندی ماتع هر گونه اشتباه در کمیت و کیفیت محصول شده و موجب اطمینان خاطر مصرف کننده میگردد البته باید توجه کرد که خود بسته بندی نباید نامناسب محصول بوده یا موجب اغفال مصرف کننده گردد .

1-1-3-1.

درج اطلاعات بر روی بسته بندیهای مواد غذائی : بسیاری از مواد غذائی به صورت بسته بندی شده هستند و همین بسته بندی می تواند به عنوان وسیله ای جهت درج اطلاعات و بر چسب زنی ماده غذائی بسته بندی شده استفاده گردد در این مورد قوانین و مقررات خاصی وجود دارند که اشاره بر چگونگی درج اطلاعات روی بسته ها دارند ، از جمله قوانین و مقررات اداره غذا و داروی امریکا ، مصوبات جامعه اروپا (11129/79-18 دسامبر 1987 ) مبنی بر برچسب زنی و ارائه اطلاعات در مورد مواد غذائی و مصوبه 12 دسامبر 1984 فرانسه .

1-1-3-1-1.

اطلاعاتی که باید بر روی بسته ها درج شوند : طبق قوانین ، به جز موارد استثنا که مورد اغماض قرار میگیرند بر چسب روی بسته بندی مواد غذائی باید شامل اطلاعات زیر باشد (براساس مصوبه 12 دسامبر 1984 فرانسه ) - نام محصول - لیست مواد و عناصر موجود در محصول - مقدار خالص وزن یا حجم - تاریخ خالص وزن یا حجم - تاریخ ها مثل تاریخ تولید و انقضاء - نام شرکت های تولید کننده ، بسته بندی کننده و فروشنده .

- آموزش طریقه استفاده - درج سایر اطلاعات که بوسیله قوانین مربوطه در مورد ماده غذائی خاصی لازم دانسته شده است .

1-1-3-1-2.

استثنائاتی که در مورد درج اطلاعات و برچسب زنی محصولات غذائی وجود دارند : محصولاتی که درج اطلاعات روی آنها فقط بر طبق مقررات EC انجام میگیرد شامل : - شربت و آب انگور غلیظ شده جهت تولید شراب (79/355 RN) - تخم مرغ (75/2772RN) - میوه جات و سبزیجات (72/1035 RN) برخی مواد غذائی دیگر نیز تحت قوانین EC بوده و قوانین درج اطلاعات در حال حاضر بر روی این خواص بستگی به نحوه کاربرد و اصلاحاتی که تا آن زمان صورت گرفته دارد مثل کاکائو، محصولات شکلاتی ، عسل ، برخی مواد قندی ، شیر استریلیزه ، آبمیوه ها ، قهوه و عصاره کاسنی .

محصولاتی که نیازی به درج عناصر و مواد متشکله بر روی بسته بندی ندارند ، شامل : - میوه جات و سبزیجات تازه - آب کربناته - سرکه و نظایر آن - کره ، پنیر ، شیر ، خامه تخمیری و موادی نظیر آنها - محصولات تشکیل شده از یک ماده مشخص - طعم و عطر دهنده ها .

درج تاریخهای مربوط به فروش برای محصولات زیر نیاز نمی باشد : - سبزیجات و میوه جات تازه برخی لیکورها و شراب ها - نوشابه های الکلی دارای بیش از 10% الکل - کیک های تازه - سرکه - شکر و سایر محصولات شیرینی پزی - آدامس ها - پنیر های تخمیری - صدف ها درج مقادیر برای محصولات زیر نیاز نمی باشد : - بسته های کوچک شیرینی و مربا - تمام پنیرها .4-1-1خصوصیات مواد اولیه بسته بندی : در مورد بسته بندی مواد غذائی ، نوع مواد اولیه بکار رفته در بسته ها ، ویژگیها و کیفیت آنها از اهمیت بسیاری برخوردار است این ویژگیها را می توان بصورت زیر خلاصه نمود : برای مواد غذائی سمی نباشد .

از نظر شکل ظاهری قابل توجه مصرف کننده باشد که بتواند به فروش محصول کمک نماید .

در مقابل نور ، رطوبت ، چربی ، گاز و بو (بسته به نیاز محصول ) مقاومت کافی داشته باشد .

از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد ، بطوریکه کارخانجات تولید کننده بتوانند محصول بسته بندی شده را در بازار رقابت نگه دارند .

در مقابل عوامل خارجی مانند ضربات مکانیکی مقاوم باشد .

درب آن به سهولت باز شود و دوخت و چاپ پذیری آن به راحتی انجام گیرد بازیافت زباله آن آسان بوده و کمترین آسیب را به محیط زیست برساند .

خصوصیاتی که برای مواد اولیه بسته بندی مورد نظر قرار می گیرد از دیدگاه افراد مختلف ،متفاوت می باشند از جمله : از نظر تولید کنندگان مواد اولیه و دستگاههای بسته بندی ، خنثی بودن مواد اولیه بسته بندی ، کاهش میزان مصرف مواد اولیه و بنابراین کاهش هزینه بسته بندی ، کاهش اثر تخریبی روی محیط زیست و آسان بودن تولید آنها حائز اهمیت است .

از نظر تولید کنندگان مواد غذائی بسته بندی شده خنثی بودن و کیفیت مواد اولیه بسته بندی کاهش اثر تخریبی روی محیط زیست و آسان بودن تولید آنها حائز اهمیت است .

از نظر تولیدکنندگان مواد غذائی بسته بندی شده خنثی بودن و کیفیت مواد اولیه بسته بندی و محصول بسته بندی شده ، سهولت باز شدن درب آن و ارزان قیمت بودن آن مهم است .

از نظر تجار و مصرف کنندگان ، عدم افت کیفیت کالا ، حمل و نقل راحت و هزینه تمام شده آن دارای اهمیت است .

نهادهای نظارتی دولتی نیز بر جنبه های خنثی بودن و کاهش اثر تخریبی روی محیط زیست توجه دارد .

برای تازه نگهداشتن مواد غذائی باید از بسته بندی هایی استفاده نمود که خصوصیات فوق را دارا بوده و نظر افراد را تامین نماید و اگر بدون توجه به این خصوصیات بسته بندی مواد غذائی صورت پذیرد ارزش کافی نداشته محصول در اثر فساد قابل مصرف نخواهد بو د .

1-2.

کاربرد پلاستیک در بسته بندی مواد غذائی : 1-2-1.

کلیات پلاستیک برابر تعریف ماده ایست که اساس آن را یک پلیمر آلی تشکیل میدهد حالت ساخته شده آن بصورت جامد بوده و در مرحله یا مراحلی از فرآیند ساخت در اثر سیال شدن شکل پذیر میگردد پلاستیک ها در برار خورندگی و سایش مقاوم هستند همچنین بدلیل آسانی ساخت و رنگ پذیری می توانند برای کاربردهای گوناگون مورد استفاده قرار گیرند بطور کلی پلاستیک ها می توانند همراه با مواد اولیه سنتی و یا به جای آنها مصرف شوند.

اولین پلاستیک مهم صنعتی سلولوئید بود این پلاستیک در اواسط قرن نوزدهم از مخلوط کردن یک پلیمر نیمه سنتزی یعنی نیترات سلولز و کافور بدست آمد بدنبال سلولوئید ، تولید سلولز استات در 1894 رایج گردید و سپس اولین پلاستیک تمام سنتزی با نام باکلیت در 1909 وارد بازار شد با کلیت که مشتق از نام لئوبیکلند مخترع و سازنده اولین رزینهای فنل فرم آلدئید است تا امروز هم بعنوان نام تجاری همین رزین ها به کار گرفته می شود .