انواع شیرین کننده های رژیمی
شیرین کننده های رژیمی به دو دسته " کالری زا" و "غیر کالری زا" تقسیم می شوند.
شیرین کننده های کالری زا
دسته اول که شامل "فروکتوز"، "سوربیتول" و "مانیتول" می باشند، حاوی کالری هستند و بنابراین مصرف آنها باید حساب شده باشد تا منجر به اضافه وزن نگردد. همچنین مصرف زیاد سوربیتول و مانیتول به علت عدم جذب کامل ددر روده ها موجب اسهال می گردد.
بنابراین قبل از مصرف فرآورده های غذایی رژیمی به برچسب روی آنها که بیانگر ترکیباتشان است دقت کنید. به طور کلی مصرف این نوع شیرین کننده ها در افراد دیابتی چاق که دارای چربی خون بالایی نیز هستند، توصیه نمی شود.
شیرین کننده های غیر کالری زا
شیرین کننده های غیر کالری زا مانند" ساخارین" و "آسپارتام" دارای هیچ کالری نیستند و باعث اضافه وزن نیز می شوند. قدرت شیرین کنندگی آنها بسیار بیشتر از شکر معمولی می باشد (حدود 200 برابر ). بعضی از این شیرین کننده ها مثل آسپارتام در اثر حرارت زیاد اثر شیرین کنندگی خود را از دست می دهند و بنابراین نمی توان از آنها در کیک پزی استفاده کرد. همچنین مصرف زیاد ساخارین در بعضی از حیوانات منجر به سرطان مثانه شده که البته هنوز در مورد انسانی به اثبات نرسیده است. زنان باردار نیز بهتر است از ساخارین استفاده نکنند.
شیرین کننده ها در مواد غذایی
شیرین کننده ها به دو دسته مغذی و غیر مغذی تقسیم می شوند. شیرین کننده های مغذی در بدن تولید انرژی می نمایند در حالی که غیرمغذی ها تولید انرژی نمی کنند و یا با توجه به اینکه شیرینی آنها در برخی موارد بیش از صد برابر ساکاروزات در غلظتهایی که استفاده می شود تولید انرژی کمی می نماید.
از انواع شیرین کننده ها گلیسریزین می باشد که از ریشه شیرین بیان Licorice استخراج می گردد و در محصولاتی مانند توتون سیگار و پیپ ، آبنبات، نوشابه، شکلات و فرآورده های دارویی استفاده می شود. امروزه در برخی از نوشابه های کم کالری از شیرین کننده ای به نام آسپارتام Aspartame استفاده می کنند.
در سالهای اخیر از برخی میوه های آفریقایی شیرین کننده هایی با منشاء پروتئینی استخراج گردیده است. به عنوان مثال می توان به مونیلین اشاره داشت که از میوه ای به نام سرنده پیتی Serendipity تهیه شده و حدود 2500 تا 3000 برابر ساکاروز قدرت شیرین کنندگی دارد.شیرین کننده دیگر میراکولین نام دارد که از میوه ای با نام میوه اعجازآمیز Miracle استخراج می گردد. این ترکیب بدون طعم است اما ویژگی آن به این صورت است که طعم ترش را به شیرین تبدیل می کند، در حقیقت با مصرف یک ماده غذایی ترش در دهان، قادر است به عنوان یک تغییر طعم دهنده، مزه آنرا به شیرینی تبدیل نماید.
از دیگر شیرین کننده ها سوربیتول می باشد که در شکلات یا بستنی مورد استفاده در افراد دیابتی مصرف می گردد. در آدامس بدون قند و قرصهای ویتامینه کودکان که قابل جویدن هستند از شیرین کننده ای به نام گزیلیتون استفاده می شود. ازمالیتتول در غذاهای دیابتی، محلولهای شستشوی دهان و دندان، در آدامس، شکلات، بستنی، باستیل و آبنبات استفاده می گردد.
قند ها
در حالی که بسیاری از افراد مزه شیرینی را به قند معمولی یا ساکاروز نسبت می دهند، ساکاروز تنها یکی از انواع قند هایی است که مزه شیرین دارند. میوه ها دارای قند های ساده ای مانند گلوکز و فروکتوز هستند؛ مواد غذایی دیگر نیز مانند عسل یا شربت ذرت دارای قند هایی هستند که ترکیبی از گلوکز و فروکتوز هستند.یک قند ساده دیگر قند لاکتوز نام دارد که ترکیبی از گلوکز و یک قند ساده دیگر یعنی گالاکتوز است.همه قند ها مواد کربوهیدراتی هستند که به ازای هر گرم چهار کالری انرژی ایجاد می کنند و همه کربوهیدرات ها از یک یا چند نوع مولکول قند ساده تشکیل شده اند. قند ها پس از گوارش از طریق جریان خون به سلول های بدن می رسند و در آنجا به عنوان سوخت اصلی بدن، کمک به سوخت و ساز چربی، تشکیل پروتئین ها و ذخیره برای استفاده های بعدی به کار می روند.قند ها تنها شیرین کننده های غذا نیستند، آنها خصوصیات عملی منحصر به فردی دارند مثلاً رشته شدن و قوام گرفتن غذا که خوردن غذا را لذت بخش می کند مدیون آنها است.
ساکاروز: یا همان قند معمولی که ما به صورت شکر یا حبه های قند- مصرف می کنیم یک ترکیب دوقندی (دی ساکاریدی) است که از دو قند گلوکز و فروکتوز تشکیل شده است و به ازای هر گرمش ۴ کالری (تقریباً ۱۶ کالری برای هر قاشق چایخوری شکر) انرژی تولید می کند. فرایند تصفیه قند در کارخانه ناخالصی ها را از نیشکر یا چغندر قند می زداید و بلور های سفیدی به وجود می آورد که شکل شاخص شکری را که سرمیز می گذاریم به وجود می آورد. ملاس شکل ناخالص تر ساکاروز است.
فروکتوز: فروکتوز مانند ساکاروز به ازای هر گرم چهار کالری ایجاد می کند. همانطور که گفته شد فروکتوز یکی از اجزای سازنده قند معمولی یا ساکاروز است، فروکتوز همچنین به شکل بلوری به برخی نوشابه ها اضافه می شود.
• شیرین کننده های کم کالری
شیرین کننده های کم کالری مزه شیرین ایجاد می کنند ولی فاقد کالری هستند یا میزان کالری کمی دارند، بنابراین باعث افزایش وزن نمی شوند. این مواد پیش از آنکه مجوز مصرف بگیرند باید استاندارد های لازم از لحاظ ایمنی را کسب کنند. از جمله باید برای کودکان و زنان باردار بی خطر باشند. در حال حاضر شش شیرین کننده قوی کم کالری توسط سازمان غذا و داروی آمریکا به تصویب رسیده است که شامل این مواد می شود: آیس سولفام پتاسیم (Ace-k)، آسپارتام، نئوتام، ساکارین، سوکرالوز و تاگاتوز و دو ماده دیگر آلتیام و سیکلامات نیز در بسیاری کشور ها مجوز مصرف گرفته اند.آسپارتام در بسیاری از غذا ها و نوشابه ها و به صورت شیرین کننده سر میز غذا مصرف می شود. آسپارتام به ازای هر گرم دارای چهار کالری است، اما در مقایسه با قند معمولی ۲۰۰ برابر شیرین تر است، بنابراین مقدار بسیار کمی از آن برای شیرین کردن کفایت می کند و لذا کالری زیادی را به غذا ها نمی افزاید.اضافه کردن ساکارین که یکی از قدیمی ترین شیرین کننده های کم کالری است، کالری به غذا ها اضافه نمی کند. آیس سولفام پتاسیم (Ace-K) در بسیاری از نوشابه ها و غذا ها و به عنوان تشدید کننده رایحه هم کاربرد دارد. این ماده نیز فاقد کالری است و در مقابل حرارت هم پایدار است. هنگامی که آن را با سایر شیرین کننده های کم کالری مخلوط می کنند یک اثر افزاینده دارد و طعم شیرینی و پایداری غذا ها و نوشابه های کم کالری را می افزاید.
• سوکرالوز
تنها شیرین کننده کم کالری که از قند ساخته می شود و حدود ۶۰۰ بار شیرین تر است، فاقد کالری و پایداری زیادی تحت شرایط به عمل آوری دارد. سازمان غذا و داروی آمریکا سوکرالوز را برای استفاده در غذا ها و نوشابه ها در پختن غذا و نان و به عنوان شیرین کننده روی میزی تائید کرده است.
• نئوتام
یک شیرین کننده فاقد کالری و یک طعم دهنده با مزه ای مانند قند و شیرین است. حدود ۸۰۰ بار شیرین تر از قند و مقدار بسیار کمی از آن برای شیرین کردن غذا ها و نوشابه ها کافی است. نئوتام در سال ۲۰۰۲ به وسیله سازمان غذا و داروی آمریکا بعد از یک بررسی گسترده و بیش از ۱۰۰ مطالعه برای اثبات سلامت و کارآمدی جهت استفاده عمومی در غذا ها و نوشابه ها مورد تائید قرار گرفت. نئوتام به سرعت تجزیه شده و کاملاً حذف شده و در بدن تجمع نمی یابد. نئوتام برای استفاده عمومی افراد شامل زنان باردار و شیرده، کودکان و افراد دیابتی مناسب است.
• تاگاتوز
از نظر علمی به عنوان دلتا- تاگاتوز شناخته می شود که شیرین کننده ای است با کالری کم و از مشتقات لاکتوز است که در برخی محصولات لبنی و سایر غذا ها وجود دارد.تاگاتوز در آمریکا اجازه استفاده در غذا و نوشابه ها را دارد.
• مخلوط شیرین کننده های کم کالری
مخلوط شیرین کننده های کم کالری در غذا و نوشابه ها به صورت دسته جمعی عمل می کنند تا سطح مورد نیاز شیرینی را در سطوح کمتر از شیرین کننده هایی که به تنهایی استفاده می شوند ایجاد کند. طعم نهایی اغلب انتظارات مصرف کننده ها را نسبت به قند یا سایر شیرین کننده های کالری دار بهتر تامین می کند. همچنین محصولات ممکن است پایداری شیرینی بهتری تا پایان طول عمر محصول داشته باشند. مراجع سلامتی جهان نتیجه گرفته اند در حال حاضر هیچ شاهد علمی وجود ندارد که مخلوط این مواد اثرات فیزیولوژیک متفاوت از اثر هر یک از این مواد به تنهایی داشته باشند و موردی هم تا به حال گزارش نشده است.
• الکل های قندی
در حالی که طعم شیرین عموماً از قند ها ناشی می شود امروز انواع بسیاری از شیرین کننده ها که به غذا اضافه می شوند وجود دارند. الکل های قندی مانند اریتریتول، ایزومالت، مانتیتول، مانیتون، سوربیتول و گزلیتول، مزه شیرین را به وجود می آورند، در بسیاری از آب نبات های فاقد قند، غذا ها و آدامس های جویدنی وجود دارند. الکل های قندی به طور طبیعی در بسیاری از سبزی ها و میوه ها یافت می شوند اما در تولید تجاری آنها را از سایر کربوهیدرات ها مانند ساکاروز، گلوکز و نشاسته به دست می آورند.