دانلود مقاله خاویار

ماهیان خاویاری که به علت تولید خاویار لذیذ و گرانبها، گروهی از مهمترین ماهیان تجارتی جهان محسوب می شوند جزء نخستین مهره دارانی هستند که سرسلسلگان آنها در دوران اول زمین شناسی از آغاز دوره کربنیفر در سطح وسیعی از آبهای روز زمین وجود داشته اند.

نتایج حاصل از بررسیهای انجام شده، گونه های موجود را به اجداد قدیمی آنها که 110 تا 125 میلیون سال پیش در دوره کرتاسه زندگی می کردند منسوب می نمایند و این ادامه حیات آنها از زمانهای بس قدیم تا امروز توجه بعضی از متخصصین دیرین شناسی را به خود جلب نموده است.

بر اساس آمار سازمان خواروبار جهانی در سال 1981 از مقدار بیش از 29 هزار تن صید جهانی ماهیان خاویاری در حدود 28 هزار تن فقط محصول دریای خزر بوده که از این مقدار چیزی در حدود 1500 تن سهم ایران در جنوب دریای خزر و 26500 سهم شوروی سابق از این دریا بوده است.

از این تاریخ به بعد روند تنزل صید این ماهیان در اثر بی توجهی به آلودگی آب رودخانه ها به ویژه در ولگا و همچنین فروپاشی نظام شوروی در جمهوریهای اطراف دریای خزر آغاز گردید به طوری که مقدار صید شوروی در آخر این دهه در سال 1990 به مقداری در حدود 16 هزار تن تنزل یافت ولی در سواحل این در جنوب دریای خزر به علت اجرای طبیعی مقررات نظارت بر صید، مقدار صید نسبت به آغاز این دهه چیزی بیشتر از 500 تن فزونی داشته است که البته این موضوع از نظر وجود جمعیتهای منطقه ای در جنوب این دریا قابل بررسی می باشد.

ادامه روند صید نامعقول به ویژه بعد از فروپاشی کامل نظام شوروی سابق چنان ضربه ای به ذخایر ماهیان خاویاری دریای خزر وارد آورد که طبق آمار فائو در سال 1993 مقدار صید روسیه از این ماهیان در دریای خزر به چیزی کمتر از 8 هزار تن و برای ایران نیز در این سال نسبت به 1990 از 2020 تن به 1500 تن کاهش پذیرفت.

به موازات این فاجعه در کشورهای اروپایی تولید ماهیهای خاویاری به صورت پرورشی در حال افزایش بوده است.

برای مثال در سال 92-1991 مقدار 100 تا 200 تن از انواع ماهیهای خاویاری در آلمان پرورش یافته و تولید فرانسه نیز تقریباً همین مقدار بوده است.

تولید ایتالیا در سال 1992 برابر 400 تن و در لهستان، مجارستان، بلژیک، دانمارک، اتریش و اسپانیا مجموعاً بالغ بر یک هزار تن بوده است.

پرورش ماهیان خاویاری در کشورهایی نظیر چین، ژاپن و کشورهای آمریکای شمالی نیز رو به توسعه می باشد و در نروژ و یونان هم توجه خاصی به این شیوه معطوف داشته اند.

از این همه اقدامات شاید بتوان این طور نتیجه گرفت که بهره برداری از حاصل تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری به تدریج می رود تا جایگزین صید آنها در طبیعت شود، درنتیجه ایران و روسیه در بازارهای جهانی با رقبایی روبرو خواهند شد که به سرعت در حال توسعه صنعت پرورش این ماهیان هستند.

به علاوه در سالهای اخیر صید ماهیان خاویاری در روسیه هر سال بین یک تا دو هزار تن در حال کاهش بوده است و در سال 1994 مقدار کل صید این ماهیان در دریای خزر به 5700 تن و در سال 1995 به 2900 تن تنزل یافته است که اگر وضعیت به همین ترتیب پیش برود بعید نیست که تا اواسط دهه اول قرن بیست و یکم در اثر کم شدن ذخایر و محدود شدن آن، مقدار صید این ماهیان ارزش تجاری خود را کاملاً از دست بدهد (Ivanov et al.

,1999).

نتیجه تجزیه و تحلیل ترکیب صید سالهای اخیر در دریای خزر نه تنها حاکی از کاهش کل ذخایر است بلکه از خطر انقراض گونه هایی از این ماهیان نیز خبر می دهند.

ماهی شیپ که می تواند با ماهی دراکول دورگه های پرورشی با وزن بالایی ایجاد نماید رو به کاستی شدید نهاده است.

نسل فیل ماهی که در حال حاضر محل زاد و ولد اصلی آن شط ولگا در شمال و تا حدودی رود کورا در بخش جنوب غربی دریای خزر می باشد، در اثر آلودگی صنعتی و محدود شدن روز افزون سطح مناطق تخمریزی در این دو رودخانه هر روز با خطر بیشتری روبرو می باشد و طوری که هر دو گونه بالا را به ویژه در سواحل ایران در جنوب دریای خزر باید جزء ماهیهای به شمار آورد.

چه راه حلی برای رهایی از این خطرات در حوزه دریای خزر وجود دارد؟

در اینجا بدواً بحث رژیم حقوقی این دریا پیش می آید ولی از دیدگاه حفظ نسل و توسعه پایدار منابع زنده آن پاسخ عبارت است از؛ مقابله و مبارزه با: -آلودگیهای صنعتی و زراعی.

-سد معبر پل ها و سدهای احداثی برروی رودخانه های ویژه زاد و ولد این ماهیها.

-صید قاچاق و غیرقانونی.

-صیدهای بی رویه و خارج از فصل.

چگونه می توان به این اهداف دست یافت؟

با همکاری مشترک چند جانبه کشورهای بزرگ و کوچک اطراف این دریا از طریق انعقاد و اجرای قراردادی تحت عنوان: «عهدنامه منطقه ای حفاظت از منابع زنده ماهیان خاویاری دریای خزر» متشکل از کمیته های زیر: -کمیته تهیه و تدوین آئین نامه و مقررات صید و نظارت بر آن.

-کمیته بهره برداری با هدف ایجاد بهبود در روشهای صید و تکنولوژی تهیه خاویار و سایر محصولات ماهیان خاویاری -کمیته تخصصی غذای ماهیان خاویاری پرورشی با هدف پیدا کردن بهترین فرمول غذایی برای هر گونه مورد پرورش.

-کمیته تحقیقات بیولوژیک و بیوتکنیک تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری دریای خزر.

-کمیته تهیه و تدوین آئین نامه و مقررات مبارزه با آلودگیهای صنعتی و زراعی و نظارت بر آن.

-کنسرسیوم تعیین و تقویت و تجدید نظرهای سالیانه قیمت جهانی خاویار محصول دریای خزر.

رده بندی ماهیان خاویاری خانواده ماهیان خاویاری یا تاس ماهیان (Acipenseridae) همراه با یک خانواده دیگر به نام کفچه ماهیان (Poluodontidae) و یک خانواده سنگواره ای از بین رفته (Chondrosteidae) متعلق به راسته تاس ماهی سانان (Acipenseriformes) می باشند.

این راسته به علاوه تعداد زیادی راسته های فسیلی در فوق راسته ماهیان غضروفی – استخوانی (Chondrostei) قرار دارند که دارای اسکلتی غضروفی – استخوانی و باله دمی شکافدارند که بخش بالایی این باله کشیده تر می باشد.

این فوق راسته متعلق به زیر رده شعاعی باله ها (Actinopterygii) است که از باله دهای با اشعه ریز و درست برخوردارند.

بالاخره زیر رده مزبور در رده ماهیهای اسکلتی استخوانی می باشند.

دریای خزر زیستگاه مطلوب ماهیان خاویاری بر اساس بررسیهای صاحبنظران بزرگ علم اکولوژی دریا و آبهای شیرین، بین اماکن زندگی ماهیهای خاویاری در نیمکره شمالی، دریای خزر که بزرگترین دریاچه بسته جهان است با حوزه خود مناسبترین زیستگاه این ماهیان در روی زمین به شمار می آید.

وضع جغرافیایی، اقلیمی و منابع زیستی دریای خزر این دریا در میان آسیای باختری و اروپای شرقی از 46 درجه و 38 دقیقه تا 54 درجه و 34 دقیقه طول شرقی، و 36 درجه و 34 دقیقه تا 47 درجه عرض شمالی گسترده می باشد و عملاً آبراهه ای است که دو قاره آسیا و اروپا را به هم مرتبط می سازد.

طول دریای خزر در حال حاضر 1205 کیلومتر، پهنای متوسط آن 437 کیلومتر می باشد.

پهن ترین قسمت دریا در شمال 554 کیلومتر و باریکترین قسمت آن بین شبه جزیره آبشوران و دماغه کواکی 202 کیلومتر است.

محیط دربرگیرنده سواحل کلیه کشورهای اطراف این دریا تقریباً 7000 کیلومتر می‌باشد که 900 کیلومتر آن در سرحد جنوبی، سواحل شمالی ایران را تشکیل می دهد.

با توجه به ابعاد مذکور، مساحت دریای خزر تقریباً 438 هزار کیلومتر مربع است که با درنظر گرفتن اعماق مختلف آن حجم آب این دریا بالغ بر 79320 کیلومتر مکعب می گردد.

وسعت حوزه آبریز دریا در حال حاضر در حدود 733/3 میلیون کیلومتر مربع است که از این سطح حوزه آبریز ایران برابر 256 هزار کیلومتر مربع می باشد.

تا دو دهه پیش سطح دریای خزر در حدود 28 متر پایین تر از سطح اقیانوسهای جهان بوده است.

از سال 1357 ه .

ش (1978 میلادی) افزایش آب این دریا مجدداً شروع شده به طوری که در سال 1368 ه .

ش (1990 میلادی) به 35/27 متر و در سال 1371 ه .

ش (1993 میلادی) به 37/26 متر رسیده است.

این دریا از نظر جغرافیایی به سه بخش شمالی، میانی و جنوبی تقسیم می‌شود.

مساحت بخش شمالی که کم عمق ترین بخش این دریا به شمار می رود 80 هزار کیلومتر مربع است که عمق آن حداقل 2 متر و حداکثر 5 متر می باشد (این عمق فقط در مجاورت بخش میانی حداکثر به 25 متر می رسد).

حجم مقدار آب این ناحیه با دارا بودن بیش از سطح دریا از یک درصد کل حجم آن تجاوز نمی کند.

ناحیه میانی دریا از شمال به خلیج مانگشلاق و در جنوب به شبه جزیره آبشوران محدود می باشد.

مساحت آن حدود 138 هزار کیلومتر مربع و عمق متوسط آن حدود 170 متر است.

حداکثر عمق دریا در این بخش تقریباً 700 متر می باشد.

حجم آب آن در حدود 25 هزار کیلومتر مکعب یعنی تقریباً چیزی نزدیک به حجم کل آب دریا می باشد.

بخش جنوبی که در حدود مساحت کل دریا را دربر می گیرد در حدود حجم آب آن را به خود اختصاص می دهد.

عمق متوسط آن تقریباً 324 متر است.

عمیق ترین نقطه دریا نیز در این بخش واقع شده که در حدود 100 متر می باشد.

از نظر آب و هوا، ناحیه شمالی در زمستان سرد و یخبندان (گاهی تا زیر صفر درجه سانتیگراد) و در تابستان از هوای معتدل در حدود 22 درجه سانتیگراد برخوردار می باشد.

آب و هوای بخش جنوبی در زمستان معتدل و در تابستان تا حدی گرم است دمای هوای آن به طور متوسط به 27 درجه سانتیگراد می رسد ولی به علت عمیق بودن دریا در این بخش از شدن گرما در اعماق پایین کاسته می شود.

شوری دریای خزر در مقایسه با آب اقیانوسها کم بوده و از نظر ترکیبات دارای سولفات و کربنات کلسیم و منیزیم فراوان است که از این لحاظ نزدیک به وضعیت آبهای شیرین می باشد.

ولی از نظر کلراید مشخصات آب آن شبیه مشخصات آبهای اقیانوسی است.

غلظت املاح محلول در آب 13 تا 15 در هزار و شوری متوسط آن حدود 13 گرم در لیتر است.

مقدار شوری در مناطق مختلف دریا نیز متفاوت است، مثلاً در حوالی مصب رودخانه ولگا شوری آب حدود 3 در هزار و در قسمتهای جنوبی و شرقی حدود 13 در هزار می باشد.

جریانهای دریای خزر تاکنون به طور دقیق مورد بررسی قرار نگرفته اند.

جریانهای مؤثر آن به شکل یک سیکلون می باشد که سراسر حوزه پر آب دریا را تحت سیطره خود داشته و در بخش میانی و جنوبی وضع گردابهای دایره ای شکل به خود می گیرد.

بررسیهایی که در عمق کمتر از 50 الی 100 متری انجام شده نشان می دهد که سرعت جریان 30 تا 40 سانتی متر در ثانیه می باشد و حداکثر سرعت آن می تواند به 80 الی 100 سانتیمتر در ثانیه هم برسد.

در مناطق ساحلی، بین جریان اصلی و ساحلی جریانهای ضعیفی با سرعت 10 الی 15 سانتیمتر در ثانیه وجود دارد.

در دریای خزر 21 خانواده و 64 جنس ماهی وجود دارد.

از این جنسها تا کنون 15 گونه، 62 زیرگونه و 13 نژاد شناسایی شده اند که در بین آنها ماهیان خاویاری از ممتازترین ماهیها محسوب می شوند .

از نظر نگارنده، استقرار جغرافیایی دریای خزر بین آب و هوای سرد و یخبندان روسیه و کوههای قفقاز در شمال و شمال غربی، سرد و نیمه معتدل جمهوریهای داغستان و آذربایجان در غرب و جنوب غربی، معتدل و نیمه معتدل ایران در جنوب و اقلیم گرم و سوزان ترکمنستان در جنوب شرقی و بخش وسیعی از سواحل قزاقستان در بخش شرقی آن ئ همچنین وجود رودخانه بزرگ اورال، شط عظیم ولگا، رودخانه های کم و بیش بزرگ ترک، سولاک، کورا، ارس و سفیدرود به ترتیب در شمال، غرب، جنوب غربی و جنوب این دریا همراه با بسیاری از رودخانه های کوچک و بزرگ اطراف آن که سالیانه با ریختن مقادیر زیادی مواد بیوژن به نقاط ساحلی و نقاط کم و بیش دوردست دریا موجبات غنای غذایی مصب ها، مناطق ساحلی و مناطق نه چندان عمیق دوردست آن را از وجود بی مهرگان (سخت پوستان، صدفها، کرمهای پرتار ) و ماهیهای ریز و درشت کفزی فراهم می سازند، رویهمرفته موقعیت ویژه ای برای این دریا فراهم نموده اند که آن را به یگانه منطقه مساعد زندگی ماهیهای خاویاری در جهان مبدل ساخته اند.

گونه های ماهیان خاویاری دریای خزر از مجموع 25 گونه ماهیهای خاویاری موجود در آبهای نیمکره شمالی فقط شش گونه مهم در حوزه دریای خزر زندگی می کنند که یک گونه از آنها به نام استرلیاد ویژه آبهای شیرین شمالی این دریا به ویژه سط ولگاست که بندرت در رودخانه اورال و رودخانه های شمال غربی یعنی ترک و سولاک هم یافت می شوند و پنج گونه دیگر یعنی تاس ماهی روسی، تاس ماهی ایرانی، دراکول، شیپ و فیل ماهی رود کوچ هستند که زندگی تغذیه ای خود را در دریا طی می کنند ولی برای نخمریزی و زاد و ولد به مقدار زیاد وارد رودخانه های بزرگ شمالی و تا حدی هم وارد رودخانه های مساعد غربی و جنوبی این دریا می شوند.

باید دانست که گونه های ماهیهای خاویاری موجود در دریای خزر به علت تکثیر و فراوانی چشمگیر خود در این دریا بین سایر گونه های مختلف ماهیان خاویاری جهان دارای جایگاه ویژه ای هستند.

وضع اکولوژیک، حضور گونه های رود کوچ و تفاوتهای بیولوژیکی انواع ماهیان خاویاری در این دریا با تنها گونه آب شیرین آن (استریاد) که زیستگاه اصلی آن رود ولگاست، گویای موقعیت استثنایی و ممتاز این دریا در این بخش از جهان می باشد.

گستردگی مناطق تخمریزی در رودخانه های منتهی به دریای خزر و فراوانی غذا در آن موجب شده است تا این دریا به همین سبب به بزرگترین مرکز ذخایر ماهاین خاویاری در جهان مبدل گردد و بالاخره مجموع این خصوصیات سبب گردیده اند تا بتوان بهره گیری اقتصادی بهتری از این ماهیان در زیستگاههای ویژه تغذیه و همچنین در اماکن زاد و ولد آنها به عمل آورد.

طبق مدارک موجود تا پنج دهه پیش، مقدار خاویاری که از ماهیهای خاویاری این دریا حاصل می گردید چیزی در حدود تولید جهانی این محصول بوده است (Berg, 1948)، ولی در دهه های اخیر با پیشرفت بیوتکنولوژی تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری در حوزه دریای خزر ذخایر آن به نحو مطلوبی بازسازی گردید، به طوری که در سالهای 1981 و 1982 صید این ماهیها به اوج شکوفایی خود رسید.

بر اساس آمار سازمان خواروبار جهانی از مقدار بیش از 29 هزار تن صید جهانی ماهیهای خاویاری در سال 1981 در حدود 28 هزار تن از آن محصول دریای خزر بوده است.

از این تاریخ به بعد ذخایر این ماهیان در اثر بی توجهی به آلودگی آب رودخانه ها به ویژه رود ولگل و همچنین صید بی رویه رو به کاهش نهاد.

بر اساس گزارشهای موجود، از سال 1959 تا 1983 فقط در حوزه شط ولگا خسارت وارده به ذخایر ریز و درشت ماهیان خاویاری بیشتر از 100 هزار تن بوده است (Vlasenko, 1994).

ادامه روند نامعقول صید به ویژه بعد از فروپاشی کامل نظام وروی سابق چنان ضربه ای به ذخایر ماهیهای خاویاری حوزه دریای خزر وارد آورد که طبق آمار فائو در سال 1993 مقدار صید ماهیهای خاویاری روسیه در دریای خزر به چیزی کمتر از 8 هزار تن و در ایران نیز به 1500 تن تنزل یافت.

و بالاخره بر اساس مقاله ارائه شده در سومین سمپوزیوم بین المللی ماهیان خاویاری در رم مقدار کل صید ماهیان خاویاری در دریای خزر در سال 1995 با کاهش شدید به 2900 تن رسیده است .

فیل ماهی Huso huso Linne نام روسی این ماهی بلوگاست ولی به علت داشتن جثه بزرگ و چشمهیا ریز و شباهت نسبی به فیل، در ایران به نام فیل ماهی شهرت دارد.

ریخت شناسی: دهان بزرگ و هلالی شکل است ولی شکاف آن به دو پهلوی پوزه تجاوز نمی نماید.

سبیلکها از دو پهلو فشرده و دارای زواید منشعب از خود یم باشند.

نخستین پلاک پشتی آن از بقیه پلاکهای این ردیف ریزتر است.

پوزه در این جنس کوتاه است و با مسن شدن ماهی کوتاهتر و تیزتر می گردد.

سایر مشخصات افتراقی این ماهی بر حسب بررسیهای Berg (1948) به شرح زیر است: شعاع باله پشتی 62 تا 73 عدد.

شعاع های باله مخرجی 28 تا 41 عدد.

پلاکهای استخوانی پشتی 11 تا 14 عدد.

-پلاکهای استخوانی پهلویی 41 تا 52 عدد.

پلاکهای شکمی 9 تا 11 عدد.

خارهای داخل اولین کمان آبششی 24 عدد.

بر اساس همین منبع بر حسب بررسی های بابدچکین روی شاخصهای مشابه 468 قطعه فیل ماهی از آستارا تا جزیره اوگورچینسکی و جزیره پشنی واقع در بخش شمالی دریای خزر نتیجه به شرح زیر می باشد: شعاع‌های باله پشتی 48 تا 81 عدد (میانگین 4/62 عدد).

-شعاع های باله مخرجی 23 تا 28 عدد 0میانگین 8/31 عدد).

پلاکهای استخوانی پشتی 9 تا 17 عدد (میانگین 3/13 عدد).

پلاکهای استخوانی پهلویی 37 تا 53 عدد (میانگین 8/44 عدد).

پلاکهای استخوانی شکمی 7 تا 14 عدد (میانگین 2/10 عدد).

درازای پوزه در 150 قطعه نمونه بررسی شده (75 قطعه نر و 75 قطعه ماده) در منطقه آستارا به طور متوسط 156 میلی متر بوده که این رقم برابر 36 تا 37 درصد درازای کامل سر می باشد.

در جنوب دریای خزر، در رود کورا بحث از وجود جمعیتی از فیل ماهی به نام Huso huso caspicus natio kurensis Babuchkin که در این رودخانه تخمریزی می کند و از فیل ماهی ولگا فقط از لحاظ رسیدگی جنسی دیرتر، رشد کندتر و باروری کمتری که دارد متمایز می گردد.

نتایج حاصل از بررسیهای مرفولوژیک یکساله روی فیل ماهیهای صید شده در سواحل ایران نشان می دهد که مشخصات آنها با مشخصات جمعیتهای جنوبی اخیرالذکر بیشتر مطابقت دارد زیست سنجی و ارزیابی توده زنده ماهی: فیل ماهی بزرگترین ماهی دریای خزر است.

در طول رود ولگا افراد ویژه ای از این ماهی به درازای 25/4 متر و به وزن بیش از 500 کیلوگرم نیز دیده می‌شوند.

حداکثر سن این گونه ماهی در حال حاضر از 50 تا 55 سال تجاوز نمی کند و حال آنکه در گذشته ای نه چندان دور، سن افرای از این گونه به 100 تا 120 سال هم می رسید.

معمولاً فیل ماهی مولد برای تکثیر از رودخانه های بزرگ اطراف دریای خزر مانند ولگا، اورال، کورا، ترک و سفیدرود بدست می‌آید.

قبل از شروع دهه 1950 محل تجمع 90 درصد جمعیتهای این ماهی به طور عمده رود ولگا بوده است.

فیل ماهی خود را به بالاترین بخشهای ولگا رسانده و وارد شاخه های عمده آن مانند «اورکا»، «شکسنا» و «کاما» می شد.

در حال حاضر مسیر حرکت این ماهی تا سد و تأسیسات برق آبی واگا گراد محدود می شود و تنها تعداد ناچیزی از آن وارد مخزن آبی پشت این سد می شوند.

فیل ماهی در رودخانه ولگا در تمامی سال تخمریزی می کند.

بزرگترین تخمریزی و تولید مثل این ماهی در بهار، در پایان مارس و آغاز آوریل، در دمای 4 تا 7 درجه سانتیگراد انجام می گیرد.

ولی دومین مرحله تخمریزی با شدت کمتر در دمای بیشتر یعنی 11 تا 17 درجه سانتیگراد بین ماهیهای آگوست – اکتبر به عنوان تخمریزی فصل پائیزی صورت می پذیرد.

در این فصل، تخمریزی فیل ماهی به بالاترین حد خود یعنی به 60 تا 70 درصد می رسد.

فیل ماهی در پایان مارس و آغاز آوریل وارد رودخانه اورال یم شود.

تخمریزی بهاره آن در نیمه دوم ماه آوریل در دمای 6 تا 8 درجه سانتیگراد آب به اوم خود می رسد و در آخر ماه نیز پایان می یابد.

در ماه ژوئن مولدینی که از تخمریزی فراغت یافته اند به دریا باز می گردند.

در جولای مهاجرت آن به اورال شروع و در آخر ماه آگوست و آغاز سپتامبر به اوج خود می رسد.

برخلاف رودخانه ولگا، تخمریزی در رودخانه اورال به طور عمده توسط قیل ماهیهای مهاجر بهاری صورت می گیرد (60 تا 80 درصد).

به طور کلی حرکت فیل ماهیها در ولگا از آوریل تا نوامبر ادامه می یابد و در فصول بهار و تابستان تعداد آنها افزایش یافته و از اولئل پائیز رو به کاهش می گذارد.

در این موقع فیل ماهیهای مولد در شاخه های شرقی دلتای ولگا تردد می کنند.

بخشی از مولدها که تخمریزی نموده اند تقریباً یکسال در رود ولگا باقی می مانند.

بر اساس بررسیهای انجام شده بین سالهای 1970 تا 1984 تعداد فیل ماهیهای مولد در محل تکثیر غیر ثابت و بین 3 تا 9 هزار قطعه در سال در نوسان بوده است.

سن فیل ماهیهای مهاجر به رود ولگا حداقل 11 و حداکثر 52 سال است ولفی سن بلوغ معمولاً در نرها بین 12 تا 22 سالکی و در ماده ها بین 18 تا 27 سالگی می باشد.

در میان تاس ماهیان خاویاری، فیل ماهی پر زاد و واد تر از سایر گونه های این خانواده است.

هم آوری مطلق این ماهی از 150 هزار تا 550/2 میلیون تخم است.

این تعداد بر اساس افزایش سن، طول و وزن ماهی زیاد می شود.

فیل ماهیهای بالغ در فصل زمستان و بهار برای تخمریزی به ولگا مهاجرت می کنند.

نخمریزی آنها در دمای آب 6 تا 8 درجه سانتیگراد در پایان آوریل آغاز می شود.

بیشترین تخمگذاری در دوره یا انجام میگیرد که دمای آب به 10 تا 12 درجه سانتیگراد برسد.

براساس بررسیهایی که به عمل آمده است، تخمریزی فیل ماهی در اماکن صخره ای، سنگی، رسی و معمولاً در بسترهایی که به طور سنتی جایگاه تخمریزی این ماهی است تا عمق 40 متری صورت میگیرد.

بعد از ایجاد سد واگاگراد، به طور کلی در جریانهای پائینی رودخانه، در پائین دست تنها یک درصد مساحت بستر برای تخمگذاری فیل ماهی باقی مانده است.

به علاوه در نتیجه کاهش دمای آب که به خاطر تنظیم آب خروجی ولگا روی می دهد، زمان تخمگذاری آن با تأخیر و همزمان با تاس ماهیان انجام میگیرد که نهایتاً سبب ورود آسیب چشمگیر به تولید این ماهی می شود.

در حال حاضر با توجه به شرایط موجود، تولید مجدد طبیعی فیل ماهی در ولگا نه بر مبنای تعداد مولدها بلکه بر اساس شرایط تکثیر آنها در بخشهای پایین دست این رودخانه تعیین می گردد.

تا قبل از احداث سد و تغییر جریان اب رود ولگا، بچه فیل ماهیها تا سه ماه در رودخانه می ماندند که در آخر این مدت به طور متوسط طول‌ آنها به 36 سانتیمتر و وزن آنها به 171 گرم می رسید و اما در شرایط کنونی که از مسافت مسیرهای مهاجرت این ماهی بشدت کاسته شده است طول بچه فیل ماهیهای تولید شده در فاصله زمانی که باید به دریا برسند به طور متوسط 9 سانتیمتر و وزن آنها از 2/4 گرم تجاوز نمی نمانید.

این بچه ماهیها پس از خروج از رودخانه معمولاً به سوی مناطق کم آب دریا که رسشار از مواد غذایی است حرکت می نمایند.

غذای اصلی بچه ماهیها در این مناطق گونه هایی از Mysidacea است.

با رشد بیشتر فیل ماهیها از نقش نرمتنان به عنوان غذای آنها کاسته می شود و در سالهای بعد به تدریج ماهی جانشین این طعمه ها می گردد.

فیل ماهی در بین سایر تاس ماهیان خاویاری از نظر اکولوژی به مثابه یک ماهی استثنایی جایگاه ویژه ای دارد.

در دریای خزر این ماهی در مقایسه با تاس ماهی و دراکول جهت رشد حود از منطقه های بسیار وسیعتر بهره مند می شود.

بررسیهای معموله نشان داده است که در بهار سالهای 1976 تا 1978، فیل ماهی در طول میانی ساحل غربی و در تمامی نقاط آبهای خزر میانی، بدون تغییرات عمده دیده شده است.

در ترال کشی آزمایشی حداکثر صید این ماهی از سه قطعه در هر تور تجاوز نکرده است و.

تنها در اعماق نزدیک جزیره کورا این تعداد به هشت قطعه رسیده است.

همچنین در مصب رود کورا و در بستر شرقی دریا نیز فیل ماهی مشاهده شده و یمزان صید آن چهار تا هفت قطعه در هر تور بوده است.

در تابستان، منطقه رشد این ماهی عملاً بدون تغییر باقی می ماند و فیل ماهی به طور مساوی در مناطق مورد نظر برای تغذیه تمرکز می یابد که در این موقع صید آن از یک تا دو قطعه در هر تور تجاوز نکرده است .

در پائیز وسعت منطقه تغذیه و رشد فیل ماهی به شدت کم می شود و در بخش شمالی دریا فقط به ناحیه دماغه سویوتکینا محدود می گردد.

در ساحل غربی خزر میانی، در فاصله بین دماغه کیلیلزینسکایا، نزدیک خاچ ماسا در هر ترال کشی تعداد آن چهار قطعه در هر تاور بوده است که این گونه صید را می توان تنها در امتداد ساحل جنوبی را کوشچنی و بحش انتهایی شمال آگوچینسکی مشاهده نمود.

فیل ماهی در زمستان به طور قابل ملاحظه ای در بخش دریای ماخاچ قلعه و در امتداد ساحل غربی در بنت تا دماغه کیلیازینسکایا تجمع مکی نماید.

این ناحیه از دریا محل اصلی زیست زمستانی فیل ماهی به شمار می رود زیرا میزان صید آن در یک ترال کشی آزمایشی برابر 28 تا 34 قطعه بوده است.

در ساحل غربی خزر میانی، در فاصله بین دماغه کیلیلزینسکایا، نزدیک خلچ ماسا در هر ترال کشی تعداد آن چهار قطعه در هر تور بوده است که این گونه صید را یم توان تنها در امتداد ساحل جنوبی راکوشچنی و بخش انتهایی شمال آگوچینسکی مشاهده نمود.

فیل ماهی در زمستان به طور قابل ملاحظه ای در بخش دریای ماخاچ قلعه و در امتداد ساحل غربی در بنت تا دماغه کیلیلزینسکایا تجمع می نماید.

این ناحیه از دریا محل اصلی زیست زمستانی فیل ماهی به شمار می رود زیرا میزان صید آن در یک نرال کشی آزمایشی برابر 28 تا 34 قطعه بوده است.

بیشترین تمرکز فیل ماهی را در فصل زمستان می توان در دماغه آگراخانسکایا و همینطور در نقاط عمیق جنوبی مشاهده نمود.

در اینجا مقدار صید این ماهی بر حسب مورد به 14 تا 28 قطعه در هر ترال کشی نیز رسیده است.

فیل ماهیها همچون دیگر ماهیان خاویاری دریای خزر در محدوده منطقه خویش دست به تغییر مکانهای منظم می زنند.

در زمستان در عمق 130 و حتی 180 متری دیده شده ولی بیشتر در عمق 10 تا 60 متری زندگی می کنند.

در بهار به دنبال مهاجرت شگ ماهی و کیلکا وارد منطقه ساحلی خزر شمالی می شوند.

در تابستان، با توجه به بالا رفتن دمای آب بخشهای ساحلی دریا، قسمت اعظم آنها در اعماق 20 تا 30 متری پخش می گردند.

در این فصل فیل ماهیهای بیشتری در خزر شمالی، در نیمه غربی و خزر میانی دیده می شود.

فیل ماهی در بخش میانی دریای خزر و به طور عمده در طول سواحل غربی آنها زندگی می کند.

در اینجا تمرکز عمده آن در مناطق عمیق آگراخانسکی و در نزدیکیهای شبه جزیره آشوران می باشد.

در بخش جنوبی، آبهای کم عمق سواحل جنوب شرقی دریا محل بیشترین تمرکز فیل ماهی بشمار می رود.

در پائیز هنگامی که آبهای ساحلی سرد می شوند و دمای آب دریا در اعماق 25 تا 100 متری نسبتاً بیشترست، فیل ماهی به نقاط عمیق تر دریا نقل مکان می کند و ویژگی توزیع آن در اعماق دریا شبیه فصل زمستان می شود.

در زمستان، فیل ماهی نواحی شمالی دریای خزر را ترک می کند و تراکم آن در بخش جنوبی افزایش می یابد.

چنین جابجائیهای فیل ماهی در محدوده این دریا سبب زیست دائمی آن در بخشهایی از آن یم شود که دمای آب آنها مناسب روند تغذیه و رشد این ماهی می باشد.

در پائیز و زمستان، بخش اعظم فیل ماهیها در آبهایی با دمای 8 تا 16 و در تابستان بین 20 تا 26 درجه سانتیگراد زندگی می کنند.

فیل ماهی در مقایسه با سایر ماهیان خاویاری، از آهنگ رشد سریعتر و بیشتری برخوردار است.

به طور کلی طول فیل ماهیهای یکساله بین 28 تا 65 سانتیمتر است یعنی طول متوسط آنها در این سن در حدود 47 سانتیمتر می باشد.

بر اساس بررسیهای معموله بین سالهای 1975 تا 1983 پدیده کاهش طول و وزن در فیل ماهی مشاهده گردیده است.

به طور کلی رشد فیل ماهی در این سالها مشابه سالهای دهه 1930 می باشد.

بر اساس بررسیهای بابوشگین در سال 1964 بیشترین رشد طولی این ماهی در چهار سال اول زندگی تکگوین می یابد.

بعد از این مدت، در مسیر رشدهای بعدی ماهیهای هم سن و سال، آهنگ رشد طولی آنها کندتر می شود.

فیل ماهیهای جوان تا سن 17 سالگی از روند رشد همگون برخوردارند، درحالی که رشد طولی در افراد مسن تر در مقایسه با سالهای دهه 30 کاهش نشان می دهد که دلیل این امر باید مربوط به شرایط نامساعد غذایی آنها در سالهای بعد باشد.

شکل گیری ذخایر فیل ماهی تا قبل از فروپاشی نظام شوروی سوسیالیستی به خاطر تخمریزی طبیعی آنها در رودخانه های ولگا و اورال و همچنین راهاسازی بچه فیل ماهیهای حاصله از تکثیر مصنوعی در واحدهای تکثیر ماهی ولگا، کورا و سفید رود بوده است.

شمار فیل ماهیهای صید شده با ترال 3/0 درصد در سال 1962 به 9/12 در سال 1983 افزایش یافت.

بخش عمده فیل ماهیهای دریایی (تا 98 درصد) از نسلهایی بوده اند که پس از ایجاد سد برروی ولگا تولید شده اند.

تغییرات مربوط به تعداد بچه فیل ماهیهای 40 سال اخیر را می توان به سه دوره تقسیم کرد: دوره اول، سالهای 1948 تا 1960 یعنی زمانی که بچه فیل ماهیها در بخش شمالی دریا به صورت انفرذادی یافت می شدند و بچه فیل ماهیهای حاصله از تکثیر مصنوعی یا وجود نداشتند (1948 تا 1955) و یا تعداد آنها بسیار ناچیز بوده است (1956 تا 1960).

در صید با ترال، تراکم ذخایر بچه فیل ماهیها 2/0 تا 76/0 و متوسط آن به 65/0 در هر 100 ترال کشی بوده است؛ دوره دوم، سالهای 1961 تا 1965، زمانی است که رهاسازی بچه فیل ماهیها توسط واحد تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری در مقایسه با سالهای 1956 تا 1960 ده برابر افزایش یافت.

در این حالت تعداد بچه ماهیها در مقایسه با تعداد آنها در سال پیش دو برابر شد.

دوره سوم، سالهای 1966 تا 1983 با ویژگی تولید زیاد بچه ماهی در واحدهای تکثیر و پرورش همراه بوده است.

حجم تولید بچه ماهی در این واحدها در سالهای 1961 تا 1965 در مقایسه با سالهای 1963 تا 1966 به 3 تا 5/4 برابر افزایش یافت.

تراکم بچه فیل ماهیها در منطقه رشد بخش شمالی دریای خزر 5/2 تا 7/4 برابر سالهای پیش بود و تعداد ماهیهای صید شده در سالهای 1981 تا 1983 به طور متوسط در هر 100 ترال کشی آزمایشی به 7/10 قطعه بالغ گردید یعنی مقدار آن در مقایسه با سالهای 1965 تا 1960، 6/11 برابر بیشتر بوده است.