بیشتر جانوران که در آب زندگی می کنند «ماهی» نامیده می شوند مثلا ستاره دریائی و عروس دریائی نیز در این ردیف می باشند ولی این کلمه را بجاست که فقط درباره ماهی ها و مهره داران آبزی پست بکار ببرند یونانی های ماهی ها را ایکتیس می گفتند و ماهی شناسی دانشی است که درباره ماهی ها گفتگو می کند. نام مشترک ماهی از کلمه پی سس لاتین مشتق می گردد. بیشتر ماهی های معمولی یا استخوانی که اسکلت استخوانی دارند از پولک های پوستی پوشیده شده اند، معمولا بدن دو کی شکل دارند. بوسیله باله ها شنا می کنند و توسط آبشش ها تنفس می نمایند. گونه های گوناگون در همه نوع آب شیرین، شورمزه، یا شور، گرم یا سرد بسر می برند. ماهی ها از باستان زمان تا کنون قسمت عمده غذای انسان را تشکیل داده اند و بسیاری گونه ها وسیله تفریح مناسب و مطبوعی برای ماهی گیران بوده ویک نوع ورزش می باشد.
ویژگیهای همگانی
1- پوست غالباً ظریف و نازک و دارای تعداد زیادی غده های مخاطی و معمولا پولک های پوستی که در فرورفتگی ها جای گرفته است که یا درخشان گرد یا شانه ای است. بعضی برهنه اند (بدون پولک) تعدادی دارای پولک (فلس) های مینادار، باله های میانی و جفت هر دو موجود است. (بجز چند استثنا) که توسط پره های باله ای از جنس کرجنی یا استخوانی تقویت می شود اندام (دست و پا) ندارند.
2- دهان معمولا انتهایی بوده و دارای دندان است. آرواره ها به خوبی تکامل یافته و به جمجمه مفصل شده است، دارای 2 کیسه بویائی هستند که در سطح پشتی قرار داشته و معمولا به حفره دهان اتصال ندارد، چشم ها بزرگ بوده و بدون پلک می باشد.
3- اسکلت بطور عمده از استخوان تشکیل شده است (در ماهی خاویار یا اوزون برون و بعضی دیگر کرجنی است) مهره ها به تعداد زیاد و مشخص و متمایز می باشد، دم معمولا هر دو قسمت باله مساوی و مشابه است جوردم است. بقایای مازه (نوتوکورد) غالباً بجای می ماند.
4- دل(قلب) دو خانه ایست (ادهلیز شکمچه) و دارای سینوس سیاهرگی و مخروط آئورتی می باشد در مخروط آئورتی فقط خون سیاهرگی وجود دارد، چهار جفت کمان های آئورتی موجود است. گویچه های سرخ خون هسته دار تخم مرغی شکل می باشد.
5- تنفس بوسیله آبشش های جفت واقع در کمان های استخوانی آبشش در یک محفظه مشترک که در هر طرف گلوو قرار دارد و توسط سرپوشی پوشیده شده است انجام می گیرد. معمولا یک کیسه هوائی (شنا) دارند که گاهی بوسیله لوله ای به گلو راه دارد و گاهی بوسیله لوله توپری به گلو متصل شده است و در دو هوائی ها و بعضی دیگر کیسه ریه مانند دیده می شود.
6-10 جفت پی های جمجمه ای دارند.
7- درجه دمای بدن آنها متغیر است و به محیط بستگی دارد.
8- گندها جفت است، معمولا تخم گذارند. بعضی تخم گذار بچه زا یا بچه زا هستند گشن گیری در آنها خارجی است. (بجز چند استثنا) تخم ها به اندازه های کوچک تا 12 میلیمتر می باشد، زرده به مقادیر مختلف است تقسیم تخم معمولا کامل نامساوی است پرده های (غشاء ها) جنینی وجود ندارد بچه ابتدائی (لاروهای بعدی ) گاهی به رسیده (بالغ) شباهتی ندارد. ماهی های استخوانی از نظر اسکلت استخوانی، پولک (فلس) ها، صفحات (ورقه ها) کیسه هوائی و پیشرفت هائی در ساختمان مغز قابل توجه می باشد.
گوناگونی در باله شنای دمی ماهی ها.
الف- دم شانه ای دو لپ باله دمی مساوی است ولی ستون مهره ها داخل دم شده است در ماهی شش دار
ب- باله دمی ناچوردم در آسیا
ج- ناجوردم که ستون مهره ها در لپ بالائی دمی وارد شده است در ماهی خاویار
دم معمولاً از گروه های ناجوردم کوسه ماهی تا اشکال جوردم و دم شانه ای تغییر می کند(شکل 24). جدیدترین ماهی ها نسبت به گروهای قدیمی در پولک (فلس) ها زره استخوانی کمتری دارند، بسیاری از ماهی های قدیمی کاملا زرده دار بودند با پولک های کوسموئید یا درخشان جمجمه از کرجن یا استخوان و استخوان های غشائی یا پوستی تشکیل می یابد و مغز را در خود جای می دهد. در بیشتر ماهی های استخوانی باله ها بوسیله تعداد زیادی پره های موازی پوستی تقویت می شود ولی در کراس اوپتریژین ها هر باله جفت دارای یک لپ مرکزی ستبر است (گاهی بند بند) که با کمربند اندامی مفصل می گردد، این کیفیت ممکن است در مهره داران زمینی تبدیل به اسکلت اندامی شده باشد. کیسه هوائی در بعضی ماهی های استخوانی شش مانند است و برخی گونه ها دارای سوراخ های بینی و ساختمان های فرعی هستند که آنها را قادر می سازند در قسمتهای سطحی آب های کثیف از هوا تنفس کنند.
اندازه: نوعی از ماهی های کوچک از خانواده کپورماهی ها طول بدنشان از 5/2 سانتیمتر کمتر است. کوچکترین ماهی یک ماهی است به نام گوبی فیلیپین که به لاتین پانداکا نامیده می شود بلندی این ماهی فقط 10 میلیمتر است. طول بیشتر ماهی ها کمتر از 91 سانتیمتر است. درازای بعضی گونه های دریائی از این قرار است: هالیبوت 273 سانتیمتر، شمشیر ماهی 363 سانتیمترف ماهی نواری تا 600 سانتیمتر رشد می کند ولی بدنش باریک است. ماهی خاویار کولومبیا تا 375 سانتیمتر طول و بوزن 03/583 کیلو بزرگ می شود و بزرگ ترین ماهی آب شیرین ایالات متحده است.
ساختمان یک ماهی استخوانی: ماهی خاردار زرد یا ماهی سوف حاجی طرخان یا سوف رودخانه ای ویژگیهای خارجی- بدن به شکل دوک، بلندی بدن بیش از پهنا و برش عرضی آن تخم مرغی است همه این ویژگیها برای سهولت حرکت در آب مناسب است. سر از نوک پوزه تا لبه عقبی سرپوش و تنه از این نقطه تا مرز(مخرج) امتداد دارد، باقیمانده بدن دم است. دهان بزرگ و انتهائی است و آرواره های مشخصی دارد که دارای دندان های کوچک و ظریف می باشد. در پشت پوزه دو کیسه بویائی دولا با دو سوراخ بینی وجود دارد. چشم ها جانبی بوده و پلک ندارد در پس هر چشم یک پوشش نازک و استخوانی به نام سرپوش قرار دارد که لبه های آزاد آن در زیر و پس سر واقع است.
زیر هر سرپوش چهار آبشش شانه ای شکل وجود دارد. مرز (مخرج) و سوراخ وازنشی هم آوری جلوتر از باله مرزی (مخرجی) قرار گرفته است. ماهی شناسان برای اندازه گیری استاندارد یک ماهی از نوک پوزه تا انتهای آخرین مهره را حساب می کنند و منظورشان این است که قسمت پوشاننده پرک دمی را به حساب نیاورده و دچار اشتباه نشوند ولی ماهی گیران باله را هم منظور می کنند.