آمبولی ریوی
امروزه آلودگی هوا همچون دیگر موارد آلودگی محیط زیست اثرات مضری بر انسان و دیگر موجودات زنده به جا می گذارد. با توجه به اینکه تهران یکی از آلوده ترین مراکز کشورهای جهان بشمار می رود و دیگر شهرهای بزرگ کشورمان هم روز بروز بیشتر درگیر این مسئله هستند، شناخت هر چه بهتر این مشکل و راه حلهای مؤثر آن یکی از ضرورتهای جامعه ما است. آلوده کننده های هوا که موجب آلودگی هوا می شوند عبارتند از: ازن و دی اکسید نیتروژن، دی اکسید گوگرد، ذرات گردوغبار، سرب و منوکسید کربن تمامی آلوده کننده های هوا به جز سرب و منوکسید کربن بر روی دستگاه تنفسی اثر گذاشته و موجب افزایش علائم ریوی و افزایش علائم بیماری ریوی در بیماران و یا دیگر اثرات مضر بر سلامت می شوند. سرب و منوکسیدکربن گر چه بر فعالیت دستگاه تنفسی اثر آشکاری نمی گذارند ولی بر دیگر اعضای بدن اثرات زیان آوری دارند: سرب موجب اختلال عصبی رفتاری Neurobehaviourial در کودکان می شود همچنین سرب موجب افزایش فشار خون در افراد بالغ می گردد. منوکسید کربن هم بر دستگاه قلبی عروقی اثر گذاشته و موجب افزایش مرگ و میر بیماران قلبی عروقی می گردد.
تلمبه ای به نام قلب
قلب به عنوان تلمبه ای عمل می کند که خون را در بدن به گردش درمی آورد. خون باید به طور متوسط در هر دقیقه یک بار بدن را به طور کامل دور بزند و اگر نتواند این وظیفه را به خوبی انجام دهد نارسایی قلبی به وجود می آید. از شایعترین عوامل ایجاد کننده نارسایی قلبی، بیماریهای عروقی قلب (مانند سکته قلبی) و فشار خون بالاست. ممکن است فردی به فشار خون بالا مبتلا باشد اما هیچگونه علامتی نداشته باشد، خیلی از افراد اولین بار با عوارض ناشی از پرفشاری خون (مثل همین آب آوردن ریه) به پزشک مراجعه می کنند و عده ای نیز به طور اتفاقی متوجه فشار خون بالا می شوند. به هر حال یکی از مهمترین عوارض فشارخون، نارسایی قلبی است و وقتی هم که نارسایی قلبی پیشرفت کند، مایع در ریه ها جمع می شود و اتفاقی می افتد که پزشکان آن را ادم ریه می نامند و عوام می گویند ریه اش آب آورده .
چرا کار قلب زیاد می شود؟
در مراحل اولیه، یک قلب نارسا با روشهای مختلفی این کمبود را جبران می کند، اما با به وجود آمدن شرایطی که کار قلب را زیاد می کند، دیگر قلب پاسخگو نبوده و علایم بیماری خود را نشان می دهد. بعضی از عوامل که نارسایی قلب را تشدید می کنند عبارتند از:
۱ درمان نامناسب و ناکافی فشار خون: بیماران فشار خونی و بسیاری از بیماران قلبی باید بدانند که لازم است تا آخر عمر به طور مرتب دارو مصرف کنند، اکثر بیماران پس از چندی از درمان، به گمان اینکه دیگر بهبود یافته اند، درمان را قطع می کنند و این خود عاملی برای تشدید علایم به شمار می رود.
۲ عفونتها: بسیاری از بیماران قلبی، با خوردن دارو، رعایت رژیم غذایی و سایر نکات لازم، تحت کنترل اند، اما با یک سرماخوردگی یا مسمومیت غذایی ساده، وارد فاز حاد بیماری می شوند که می تواند حتی کشنده باشد، بنابراین باید با رعایت نکات بهداشتی با بیماری جنگید.
۳ بیماریهای ریوی: ممکن است فرد آسم داشته باشد و از طرفی یک نارسایی قلبی جبران شده نیز داشته باشد، با تشدید علایم آسم، علایم نارسایی نیز بروز خواهد کرد.
۴ فشار روحی، فیزیکی و تغییرات جوی: ضعف و خستگی، بحران های روحی روانی و هوای گرم و مرطوب از دیگر علل شایع نارسایی قلبی به شمار می روند.
۵ نارسایی کلیوی: به دنبال نارسایی کلیه، تجمع مایع در بدن را داریم و این مسئله حجم کار قلب را زیاد می کند قلبی که نارسا باشد، توان جابجایی این حجم مایع را ندارد و علایم نارسایی قلبی تشدید می شود.
علایم نارسایی قلبی
شایعترین و اولین علامت نارسایی قلبی، تنگی نفس است که بر حسب شدت به ترتیب به صورت تنگی نفس فعالیتی، تنگی نفس در حالت درازکش، تنگی نفس حمله ای شبانه و بالاخره شدیدترین حالت، یعنی ادم ریوی یا همان آب آوردن ریه ها تظاهر می یابد.تنگی نفس فعالیتی: منظور این است که فرد با فعالیت جسمی دچار تنگی نفس می شود. در ابتدای شروع علایم، بیمار در فعالیتهای طولانی (ولی نه به اندازه یک فرد طبیعی) دچار تنگی نفس می شود. ولی با پیشرفت نارسایی، بیمار در فعالیت های کم مثل بالا رفتن از پله ها، نیز دچار مشکل می شود. گاهی ممکنست به جای تنگی نفس ضعف و گرفتگی عضلات اندام تحتانی بروز کند.تنگی نفس در حالت درازکش: معمولاً در خانواده افرادی را داریم که موقع خوابیدن چند بالش زیر سر خود می گذارند، اکثراً دلیل آن ایجاد تنگی نفس به دنبال دراز کشیدن می باشد، که پس از نشستن به سرعت برطرف می شود، در موارد شدید بیماری، حتی فرد به صورت نشسته می خوابد.تنگی نفس حمله ای شبانه: در این حالت شخص به خواب می رود، حدود یک تا دو ساعت بعد از به خواب رفتن، به طور مضطرب بیدار شده و سرفه های خشک می کند (البته سرفه های خلط دار و گاهاً خونی نیز دیده می شود.) این حالت یکی از اختصاصی ترین علایم نارسایی قلب است. تنگی نفس حمله ای شبانه اغلب نیمه شب اتفاق می افتد، و بعد از ایجاد تنگی نفس فرد نمی تواند دراز بکشد و می نشیند و بعد از گذشت 30 دقیقه و گاهی بیشتر تنگی نفس برطرف می شود.ادم ریوی: ازبسیاری از دوستان و آشنایان می شنوید که ریه های بیمارشان آب آورده و در سی سی یو بیمارستان بستری است، در واقع در این حالت به علت عدم کفایت قلب و تجمع مایع در ریه ها فرد دچار تنگی نفس می شود که شدیدترین فرم تنگی نفس می باشد.نکته دیگر این که تجمع مایع در بدن، خود را به صورت افزایش وزن و ورم وابسته به ثقل نشان می دهد. یعنی در طول روز که شخص در حالت ایستاده است در پاها و در صورت بی حرکتی طولانی مدت در ساکروم (انتهای ستون فقرات) به وجود می آید.ورم هر دو اندام قرینه است و ابتدا در پشت قوزک پا پیدا شده و به تدریج به بالاتر پیشرفت می کند. این ورم، به قول پزشکان، گوده گذار است، یعنی اگر با فشار انگشت پوست ناحیه متورم فرو برود، با برداشتن انگشت، مدت زمانی طولانی می کشد تا پوست به حالت اولیه برگردد.ضعف و خستگی هم به دنبال کارهای روزمره در این بیماران دیده می شود. همان طور که مشکلات گوارشی، به صورت بی اشتهایی، سوءهضم، یبوست، گاهی دیده می شود.درد نیز در بیشتر مبتلایان به بیماری عروق قلب دیده می شود، زیرا به دنبال پیشرفت نارسایی، اکسیژن کافی به قلب نمی رسد. برخی از بیماران هم به دنبال بروز علایم بیماری، اضطراب پیدا می کنند، ممکن است به علت اضطراب دچار تنگی نفس شوند و به غلط آن را به شدیدتر شدن علایم قلبی، نسبت دهند.
بیماران نارسایی قلبی چند دسته اند؟
براساس یافته هایی که خود بیمار بیان می کند، پزشکان نارسایی احتقانی قلب را به چهار درجه تقسیم می کنند:
درجه 1: شخص به خوبی فعالیتهای فیزیکی روزمره را بدون ایجاد ناراحتی انجام می دهد و تنها در فعالیت خیلی شدید احساس ناراحتی می کند.
درجه 2: در این حالت شخص در حالت استراحت مشکلی ندارد ولی با انجام فعالیت های روزمره و معمول دچار تنگی نفس، خستگی، طپش قلب یا درد قلبی می شود، فرد به صورت ناخودآگاه فعالیتهای خود را محدود می کند.
درجه 3: در این حالت فرد در حالت استراحت مشکلی ندارد ولی با انجام فعالیتهای مختصر دچار علائم نارسایی می شود.
درجه 4: شخص حتی در حالت استراحت نیز علامت دار است و هر فعالیتی موجب تشدید نارسایی قلبی می شود.
کلیدهای درمان
در درمان نارسایی احتقانی قلب نه تنها باید علایم بیماری را کاهش داد بلکه باید علل زمینه ای و مساعدکننده را نیز درمان کرد.
درمان شامل درمان دارویی و غیر دارویی است. اولین نکته در درمان، محدودیت فعالیت فیزیکی است، این فعالیت ها برحسب شدت نارسایی میزان فعالیت تنظیم می شود، استراحت جسمی و روانی هر دو با اهمیت اند و قاعده کلی بر این است که از انجام فعالیتهایی که باعث ایجاد علامت می گردند خودداری گردد، مثلاً در موارد خفیف خودداری از کارها و ورزشهای سنگین کفایت می کند و در موارد شدیدتر انجام فعالیت کم بر روی صندلی توصیه می شود.در شدیدترین حالت که اصطلاحاً ریه های بیمار آب آورده است بیمار به مدت 2 1 روز در بیمارستان بستری شده و تحت درمان قرار می گیرد.آمبولی ریوی عبارت است از انسداد شریان ریه توسط جسمی خارجی که در خون وجود دارد . در اثر این عارضه اکسیژن کافی به شش ها نمی رسد .خون داخل سیاهرگهای عمقی گاهاً در شرایط بی حرکتی طولانی بعلت تجمع و ساکن بودن در این شرایط مستعد تشکیل لخته می شود. مسافرت طولانی مدت با وسایل نقلیه، بستری در بیمارستان مخصوصاً بعد از عمل جراحی و یا شکستگی اندام تحتانی عوامل خطرساز می باشند.برخی از افراد به صورت ژنتیکی استعداد به تشکیل لخته های وریدی دارند و ضمناً برخی داروها از قبیل داروهای ضدبارداری خوراکی با افزایش خطر این عارضه همراه می باشند. تشکیل لخته وریدی اندام تحتانی( DVT )با درد و تورم و گرمی اندام تحتانی مبتلا همراه بوده و معمولاً عضلات پا سفت شده و پوست ملتهب به نظر می رسد. در صورت ایجاد این علایم فرد مبتلا باید از ایستادن برروی پا پرهیز کرده و اندام درگیر شده بی حرکت حفظ شود.مراجعه فوری به بیمارستان الزامی است. بیمار معمولاً برای یک هفته در بیمارستان بستری شده واز داروهای ضد انعقادی استفاده می شود. در اغلب موارد داروی وارفارین برای مدت ۶-۳ ماه توصیه می شود. خطرناکترین عارضه ایجاد شده براثر تشکیل لخته های وریدی کنده شدن لخته می باشد. لخته کنده شده از طریق سیاهرگ های بزرگ و پس از عبور از حفره های راست قلب وارد سرخرگ ریوی شده ودر این سرخرگها گیر کرده و منجر به انسداد آنها می شود. این عارضه خطرناک که اصطلاحاً آمبولی ریه نام دارد با تنگی نفس ناگهانی و گاهاً درد قفسه سینه و یا غش (سنکوپ) همراه افت فشار خون تظاهر می یابد. بیمار مبتلا باید در بخش ویژه بستری شده و داروهای ضد انعقادی سریعاً تزریق شوند. گاهاً در صورت وجود لخته های بزرگ در شریان ریوی استفاده از داروهای حل کننده لخته لازم می باشد.عمل جراحی باز قفسه سینه برای خارج کردن لخته در تعداد بسیار کمی از مراکز درمانی کشور به صورت اورژانسی انجام می شود.بیمار حداقل یک هفته در بیمارستان بستری بوده و در صورت بهبود وضعیت بالینی با توصیه به مصرف وارفارین برای حداقل ۶ ماه مرخص می شودآمبولی ریوی هنگامیرخ میدهد که لخته خونی از وریدهای بخش دیگری از بدن اغلب ساق پا به رگهای ریه وارد میشود.
لختهخون در شریان ریوی گیر میکند و انسدادی که در مسیر جریان خون به وجود میآورد ممکن است به آسیب ریهها و سایر اندامها منجر شود. آمبولی ریوی در بسیاری موارد مرگبار است.موسسه ملی قلب، ریه و خون آمریکا میگوید که هر سال در این کشور تقریبا ۶۰۰۰۰۰ مورد آمبولی ریوی تشخیص داده میشود که ۶۰۰۰۰ مورد آنها به مرگ بیماران میانجامد.افرادی که به علت دچار بودن به بیماریهای مختلف مجبورند مدتها در بستر دراز بکشند بیش از همه مستعد آمبولی ریوی
علل بروز بیماری :
۱ بیتحرکی به مدت طولانی
۲ سوختگیها
۳ درمانهای شیمیایی
۴ نارسایی احتقانی قلب
۲۰ پدیده بهجت (دانشمند ترک که وجود لخته در شبکیه و از دست رفتن بینایی بر اثر ویروس را کشف کرد… البته لخته میتواند در تمام اندام و اعضاء ایجاد مشکل کند.)وضعیت ظاهری بدن: بنابر گزارش سازمان جهانی بهداشت، افراد چاق در خطر بیشتری برای ایجاد لخته هستند. علت دقیق این مسئله هنوز معلوم نیست ولی یک فرضیه این است که هورمون «لپتین» در ایجاد لخته موثر است. این هورمون توسط سلولهای چربی تولید میشود و افراد چاق هم سلولهای چربی بیشتری دارند. بر پایه گزارش سازمان جهانی بهداشت، همچنین افراد قدبلند (بلندتر از ۱۹۰سانتیمتر) و کوتاه قد (کوتاهتر از ۱۶۰ سانتیمتر) نیز در خطر بیشتری قرار دارند.جراحی: اعمال جراحی بهویژه جراحیهای تعویض مفصل زانو یا لگن از دلایل عمده ایجاد لخته به شمار میروند. به همین دلیل در این افراد قبل و بعد از عمل، داروهای ضد انعقاد خون تجویز میشود. شکستگیهای عمده که دوره بهبودی طولانیمدت دارند، مانند شکستگی استخوان ران پا و لگن نیز وضعیت مشابهی دارند، زیرا در این حالات بیمار به مدت طولانی نمیتواند پاهای خود را حرکت دهد. بهطور کلی هر عاملی که باعث شود شما مجبور شوید به مدت طولانی در بستر استراحت کنید، خطر تشکیل لخته را بالا میبرد.بارداری: خانمهای باردار یا خانمهایی که به تازگی زایمان داشتهاند، در خطر بیشتری برای ابتلا به ترومبوز ورید عمقی هستند. در واقع، آمبولی ریوی شایعترین علت مرگ زنان در هنگام زایمان است.مصرف قرصهای پیشگیری از بارداری: خانمهایی که OCP مصرف میکنند، ۳ تا ۴ برابر بیشتر از دیگران در خطر ابتلا به تشکیل لخته هستند. این خطر در خانمهای سیگاری یا دارای اضافه وزن بیشتر است. البته هورمون درمانی جایگزین در خانمهای یائسه (HRT) هم این خطر را افزایش میدهد. هورمون استروژن موجود در OCP و HRT باعث افزایش فاکتورهای انعقادی میشود.افزایش فاکتورهای انعقادی در خون: برخی از انواع سرطانها بهویژه سرطان پانکراس، ریه و تخمدان باعث افزایش انعقادپذیری خون میشوند و شیمی درمانی هم این وضع را تشدید میکند.بیماریهای قلبی: افراد مبتلا به بیماریهای قلبی- عروقی یا افرادی که سابقه سکته قلبی یا مغزی دارند، بیشتر در خطر تشکیل لخته در سیاهرگها هستند. فشار خون بالا و ابتلا به بیماریهای التهابی روده (نظیر کولیت اولسراتیو و کرون) نیز خطر ایجاد لخته را افزایش میدهند.سابقه خانوادگی یا شخصی ترومبوز ورید عمقی: بیش از نیمی از موارد آمبولی ریوی ناشی از ترومبوز ورید عمقی، مربوط به یک اختلال انعقادی ارثی است.فلج: افرادی که به هر دلیل فلج شدهاند، بهدلیل بیحرکتی در خطر بیشتری قرار دارند.سیگار: بهدلایلی که بهطور دقیق مشخص نشده، مصرف تنباکو برخی افراد را مستعد تشکیل لخته میکند، بهویژه اگر با سایر عوامل خطرساز فوق همراه باشد.علاوه بر علتهای مطرحشده، دو علت شاخص و اساسی دیگر وجود دارد که نقش مهّمی در بروز آمبولی ریه ایفا میکند.
۱ ایست در وریدها به مدت طولانی (در نتیجه استراحت مطلق یا نسبی)
۲ اخیراً به اثبات رسیده است که مقاومت به یک نوع پروتئین فعال به نام پروتئین C شایعترین علت مادرزادی برای لختهشدن در ورید عمقی بوده است.
نارسایی اولّیه یا اکتسابی در پروتئین C به وجود آورنده لخته در ورید عمقی شده که منجر به آمبولی ریوی میشود.
عوامل تشدید کننده بیماری
سن بالای ۶۰ سال
هرگونه آسیب یا بیماری مستلزم استراحت طولانی در بستر
نشستن در یک وضعیت ثابت به مدت طولانی مثلاً در طی مسافرت با هواپیما
جراحی اخیر
نارسایی احتقانی قلب
اختلالات ریتم قلب
پلیسیتمی؛ کم خونی همولیتیک
شکستگی استخوان
چاقی؛ استعمال دخانیات
بارداری
مصرف قرصهای ضد بارداری به خصوص در خانمهای سیگاری
ذکر این نکته ضروری است که پرداختن به ورزش علمی و اصولی نقش سازندهای در درمان بیماریهای قلبی عروقی و آمبولی ریوی دارد و باید خاطرنشان کرد که سستی در ورزش و قطع آن احتمال بروز بیماریها و بالعکس، اهتمام ورزیدن به ورزش و استمرار در آن، موجب ایجاد سلامتی در انسان خواهد شد.
علایم شایع
کوتاهی نفس ناگهانی
غش کردن یا حالت غش پیدا کردن
درد قفسه سینه
سرفه (گاهی همراه با خلط خونی)
تندی ضربان قلب
تب خفیف قبل از بروز علایم فوق معمولاً تورم و درد اندام تحتانی وجود دارد.
علائم بالینی :
این بیماری به طور ناگهانی ظاهر می شود و درد شدیدی در یک طرف سینه منتشر می شود . بیمار سرفه های خشکی می کند و به سختی نفس می کشد . پوست کبود می شود ، بیمار مضطرب است و احساس سنکوپ به او دست می دهد .
پزشک معالج :