کار و انسان دو جزء اصلی و تفکیک ناپذیر هستی هستند که باید متناسب با یکدیگر برنامه ریزی شوند. برای پیشگیری از بروز حوادث و بیماریهای کار و تأمین تندرستی نیروی کار، ارگونومی، به عنوان ره یافتی کارآمد، به یاری انسان می شتابد. درحقیقت ارگونومی ابزاری است که به کمک آن انسان قادر است محیط زندگی، کار و نیز وسایل و تجهیزات مورد استفاده را مطابق با توانمندیها و ویژگیهای خود طراحی نماید. واژه ارگونومی، تلفیقی از دو واژه ارگو (به معنی کار) و نوموس (به معنای قانون) است. این واژه، نخستین بار در سال 1857 میلادی توسط فردی به نام ووجیچ جاسترزبوسکی در یک روزنامه لهستانی به کار برده شد. در آمریکا «مهندسی عوامل انسانی»، مترادف واژه ارگونومی دانسته شده است. کاربرد ارگونومی در طراحی فرایندها و سیستم ها تأثیر قابل توجهی بر افزایش تولید، کاهش هزینه های درمانی، افزایش رضایت شغلی، افزایش بهره وری و بطورکلی، فراوانی نیروی کار داشته و فزون شدن درآمد مالی و صنایع اقتصادی را سبب می شود. جستارهای گوناگون دانش ارگونومی، شامل انتروپومتری (تعیین ابعاد بدن)، وضعیت بدن هنگام بلندکردن و حمل بار، حرکتهای تکراری، نوبت کاری، صدا، ارتعاش، گرما، ساخت پذیری و نگهداشت پذیری سیستم هاست.
اصول ارگونومی (فیزیولوژی کار) کار با رایانه
رایانه در دنیای امروز کاربردی بسیار فراگیر دارد. میلیونها نفر در سراسر دنیا، بخشی یا تمام ساعات کار خود را در کنار رایانه می گذرانند. کاربرد رایانه و تکنولوژی، اخیراً در ایران نیز از افزایش قابل ملاحظه ای برخوردار شده که تبعاً مشکلات بهداشتی و ایمنی زیادی برای افرادی که با آن کار می کنند بوجود می آورد. برخی از صدمات ناشی از استفاده متمادی و مستمر با رایانه، در صورت عدم رعایت اصول ایمنی، می تواند خطرساز و در دراز مدت سبب بروز مشکلات وسیع بدنی و روانی گردد. ویا سبب تشدید صدمات کم اهمیت و کوچک که قبلاً در کاربر وجود داشته شود. برخی از این مشکلات عبارتند از : مشکلات بینائی، مشکلات مفصلی، دردهای عضلانی در دست و گردن و شانه، استرس، آسیب های ناشی از میدان های مغناطیسی و الکتریکی و نیز تشعشعات، بیماریهای پوستی، ناراحتیهای ریوی، صرع، سنکوب ناشی از حساسیت به تواترنوری و...
بر اساس تحقیقاتی که روی 20 اپراتور در محل های مختلف دانشگاه علوم پزشکی اصفهان انجام شده، نتایج نشان داده که حدود 90% صندلیهای نامناسب و غیر قابل تنظیم، که متعاقب آن، در حدود 65% موارد، اپراتورها، در وضعیت غلطِ نشستن، قرار گرفته و به اسکلت بدن شکل غیر عادی داده و ایجاد ناراحتی های ماهیچه ای و استخوانی هم نموده است.50% محل استقرار دستگاه، نامناسب بود که زاویه نمایش و پنجره ها رعایت نشده و سبب نورزدگی، خیرگی، خستگی، درد چشم و حتی اختلال گردیده است.60% صندلی ها فاقد تکیه گاهِ کمر که از تکیه گاه مناسب و قابل تنظیم برخوردار نمی باشد و در 60% موارد با زاویه دید پشتی نامناسب و غیر استاندارد برروی صندلی نشسته اندکه باعث درد روی ستون فقرات کمر و ایجاد 45% کمر درد، 65% درد در قسمت پائین کمر گردیده است. 75% صندلی ها فاقد تکیه گاه آرنج و یا نامناسب بودن تکیه گاه آرنج بوده و سبب غیر استاندارد بودن زاویه اپراتور در 80% موارد گشته است، نامناسب بودن تکیه گاه در 30% موارد سبب درد آرنج شده است . اکثر اپراتورها زیر پایی نداشته اند یا اگر داشته اند نامناسب بوده، زاویه 65% آنها استاندارد نبوده و در نتیجه سبب درد در ناحیه زانو ومچ پا شده است. 50 % زاویه صفحه نمایش و ارتفاع صفحه نمایش نامناسب بوده و سبب 60% درد گردن گردیده است. 65% اختلال در دید به علت نامناسب بودن زاویه صفحه نمایش بوده و50 % فشار زیاد روی چشمها، سبب سر درد و سرگیجه شده، سیستم های معیوب روشنایی اثراتی چون سر درد، خستگی چشم، نقص بینائی، افت کار بوده است. 55% ارتفاع صفحه کلید تا زمین نامناسب بوده، فشار ناحیه دست و مچ و درد انگشتان را سبب شده است. سرعت بخشیدن اپراتور به کار، به همراه نقائص گفته شده سبب بروز 75% خستگی عمومی، در اثر اجرای حرکات فیزیکی و تحت تأثیر قرار گرفتن ارگانیسم بدن گردیده است. 45% ضایعات عصبی و روانی و65% استرس در اپراتورها حاصل آن بوده است. یک مورد سقط جنین نیز گزارش شده است. بیماری Reptitive motion injury ناشی از حرکات تکراری نیز کمابیش در مچ دست دیده شد. که سبب التهاب تاندون و غلاف آن شده، هدایت عصبی را دچار اشکال می کند.
بیحسی، سوزش و خارش، درد، ناتوانی در انجام درست حرکات دست، که از علائم نشانگان کارپال تونل سندرم می باشد و دیر یا زود جمع زیادی از اپراتورها از این بیماری رنج خواهند برند.
چگونه سلامتی خود را هنگام کار با رایانه حفظ کنیم؟
1- منابع روشنایی را در محل مناسب نصب کنید، حتی الامکان سیستم روشنایی باید در طرفین رایانه باشد و نور باید با روش های سیمی شکل، بخصوص به اطراف پراکنده شود. برای مطالعه و یا نوشتن از روشنایی موضعی قابل تنظیم (چراغ رومیزی) استفاده نمائید.
2 - سیستم روشنایی نباید روی صفحه نمایش درخشندگی ایجاد نماید.
3 - میز کا رخود را طوری قرار دهید که پنجره در کنار شما باشد و صفحه نمایش و پنجره زاویه ° 90 بسازد.
4 - صفحه نمایش را با استفاده از فیلترهای مناسب محافظ پوشانده و آنها را مرتباً تمیز کنید. فیلتر، محافظ خوبی برای پوست های حساس است و می تواند تشعشعات را دفع کرده، میدان الکترواستاتیک را از بین ببرد و مانع جابجایی ذرات منتشر شده از مانیتور به طرف صورت اپراتور شود.
5 - تماشای صفحه نمایش حدوداً بیش از 2 ساعت در روز، باید با رعایت مسائل ایمنی صورت پذیرد. اکثر کارخانجات سازنده در حال حاضر از استاندارد سخت MPRll تبعیت می نمایند که مستلزم وجود یک سطح انتشار به مراتب پائین تر از حد زیان آور است. سرعت نوسازی نیز از عوامل مهم در انتخاب صفحه نمایش مناسب است، استانداردVGA 60 هرتز، می تواند نوسان های قابل احساس ایجاد نماید. حداقل باید یک سرعت نوسازی 70 هرتزی را در نظر گرفت، دستیابی به تصویری مستقل و نیز نوسانی مناسب با یک مانیتور غیر بافتی بهتر ممکن است. در حالی که در یک مانیتور بافتی تفنگ الکترونی، صفحه نمایش را با دو گذر طی می کند. ابتدا اشعه خطوط فرد را پویش می کند و سپس برگشته و خطوط زوج را پویش می کند. این مکانیزم ارزان تر ولی سطح نوسان بالاتری ایجاد کرده که عامل مهمی در ایجاد خستگی چشم و میگرن است.