راهنمایی و توصیه های کاربردی جهت آغاز فعالیت پرورش شترمرغ – دامپروری
بخش اول- منابع تولید
احداث مزرعه شترمرغ برای هر کسی پر ماجراست. برای راه اندازی مزرعه شترمرغ به زمین، نیروی کار، آب، مجوز و نقدینگی نیاز دارید. قبل از آغاز چنین پروژه ای برخی از جنبه های مورد نیاز را مورد بررسی قرار می دهیم.
زمین
باید بررسی کنید که چگونه از زمینی که در اختیار دارید استفاده کنید. بسته به اینکه چه گزینه هایی را در شروع کار در نظر گرفته اید باید تصمیم بگیرید که چه مقدار زمین برای جفت گیری، نگهداری جوجه ها، پرورش پرنده ها تا سن کشتار و تجهیزات جوجه کشی اختصاص دهید. ممکن است فضاهای دیگری را برای ساختمان های اداری، فروشگاه یا محل استراحت کارگران در نظر بگیرید.
گروه بندی معمول شترمرغ ها به صورت دسته های سه تایی یعنی یک نر و دو ماده است، اما شما ممکن است نگهداری جفتی ( یک نر و یک ماده)، یا دسته های چهارتایی ( یک نر و سه ماده) و یا نگهداری دسته جمعی (دو یا چند نر با دو یا چند ماده) در نظر بگیرید. ما نگهداری جفتی و یا سه تایی را توصیه می کنیم. چون کنترل عملکرد فردی هر پرنده امکان پذیر است.
فضای مورد نیاز برای پرورش دسته سه تایی30 متر (32 یارد) در 50 متر (55 یارد) و در مجموع 1500 متر مربع است. البته این اندازه بدون هیچگونه عواقب جدی تقریبا به نصف قابل تقلیل می باشد اگرچه گردشگاه های بزرگتر با مکان های دویدن وسیع مطلوبتر بوده و به همین علت گردشگاه ها به صورت مستطیل در می آید تا مربع.
جوجه ها طی چهار هفته اول زندگی به فضای کمی نیاز دارند. فضای 2 متر (2 یارد) در 10 متر (11 یارد) برای 20 جوجه کافی است، لیکن جوجه ها سرعت رشد چشمگیری دارند، با رشد جوجه ها نیاز به فضای پرورشی به سرعت افزایش می یابد.
بسته به شرایط آب و هوایی، جوجه ها هنگام شب به سالن نیاز دارند. در صورت وجود منبع گرمایی، همه جوجه ها باید به این منبع گرمایی دسترسی داشته باشند. بر اساس احتیاجات بدنشان جوجه ها باید دور از حرارت بنشینند. وقتی جوجه ها مستقیما از هچر به زیر سایه بان در طول روز منتقل می شوند، در دو هفته اول به یک لامپ حرارتی در طول شب نیازدارند. سایه بان حتی به شکل سایه درخت عامل مهمی برای شترمرغ ها در هر سنی است. در مواقعی که در نظر دارید تجهیزات جوجه کشی مورد نیاز را خودتان داشته باشید باید ابعاد اتاق مورد نیاز را در نظر داشته باشید که بستگی به انکوباتور و هچر خریداری شده دارد. به یک اتاق برای انکوباتور، یک اتاق برای هچر، محلی برای تمیز کردن تخم ها و محلی اختیاری برای ذخیره تخمها قبل از قرار دادن در انکوباتور نیاز دارید
کارگر
پرندگان بالغ باید دو بار در روز تغذیه شوند یک بار در اوایل روز و یک بار در وسط یا پایان عصر. جوجه ها باید حداقل پنج بار در روز سرکشی شوند، وقتی تخم ها هفته ای یکبار گذاشته شوند جوجه کشی به طور روزانه و هچینگ باید روزی دو بار بررسی شود. همه این کارها به نیروی کار انسانی نیاز دارد. عمل دیگری که نیاز شدیدی به نیروی کار دارد تمیز کردن لانه جوجه ها است تا جوجه ها از خوردن مدفوع باز داشته شوند ( بسته به تراکم، سطح و سن جوجه ها ) به طو ر مشابه، چیدن تخم ها در انکوباتور و نظافت هچر به زمان زیادی نیاز دارد. پس از اعمال مربوط به کارگران مزرعه، قسمت اعظم کار پرورش، نظارت است. پیشگیری بهتر از درمان است و بر طرف کردن نواقص پیش از بروز مشکل موجب صرفه جویی در وقت و هزینه می شود.
نظارت مداوم موثر است، اما بهترین حالت این است که مولد ها غیر از زمان خوراک دادن و جمع آوری تخم شترمرغ به حال خود رها شوند. انجام امور با یک شخص امکان پذیر است ولی استفاده از دو یا چند نفر آسان تر بوده و استرس کمتری به همراه دارد. باید در نظر داشته باشید که آیا وقت کافی دارید؟ از پرداخت هزینه کارگر یا کارگران مزرعه بر می آیید؟
آب
پرندگان در طول شبانه روز به آب نیاز دارند. این موضوع را باید در طراحی لانه ها در نظر داشته باشید که احتمالا تأمین آب، هزینه ای را به شما تحمیل خواهد کرد. در آب و هوای سرد، ممکن است نیاز به نصب آبگرمکن هایی باشد تا دمای آب را برای همه پرنده ها در 20 درجه سانتیگراد ثابت نگه دارد و صرفا یخ نزدن آب کافی نیست.
شترمرغ ها علاقه به نوشیدن آب در حین غذا خوردن دارند که این عمل موجب کثیف شدن سریع آب می شود و بنابراین باید به طور منظم آب تمیز در اختیارشان قرار گیرد. پرنده ها نیاز مداوم به آب دارند و همین بر مصرف غذای خشک تأثیر می گذارد. آب بسیار سرد یا گرم مصرف آب را تحت تأثیر قرار داده و اغلب موجب کاهش مصرف غذا می شود.
مجوز
برای اینکه بدانید اخذ چه نوع مجوزهایی برای احداث مزرعه شترمرغ لازم است باید با مراکز مرتبط از جمله معاونت امور دام وزارت جهاد کشاورزی، سازمان دامپزشکی و یا معاونت های امور دام بخش طیور غیر مرسوم و سازمانهای مرتبط با پرورش شترمرغ منطقه مشورت کنید. در برخی کشورها نظیر آلمان باید دوره ای را در زمینه پرورش شترمرغ گذراند. خوشبختانه کشورهای دیگر تا این حد سختگیر نیستند و پرورش شترمرغ را همچون دیگر فعالیتهای مزرعه ای تلقی می کنند. نکات زیر را باید روشن کنید:
• مجوز برای مالکیت پرندگان
• مجوز برای حمل و نقل پرندگان
• احداث چاه تلفات برای دفن پرنده های مرده
• بازرسی های دامپزشکی
• معیارهای امنیت زیستی (Bio Security) نظیر حوضچه ورودی وسایل نقلیه تا وسایل نقلیه هنگام ورود به مزرعه از داخل مواد ضد عفونی عبور کنند.
سوالات و موارد مهم را یاد داشت کرده با کسی که در منطقه شما پرورش شترمرغ دارد صحبت کنید، آنها منبع با ارزشی برای کمک هستند
مسائل اقتصادی و سرمایه گذاری
برای راه اندازی نیاز به سرمایه دارید. همچنین احتمالا ایده هایی در زمینه اینکه چه مقدار توانایی مالی برای این کار دارید، خواهید داشت. توصیه این است که دایره فعالیت را نصف کنید. در هر صورت از کسی وام نگیرید.
تنها وقتی فروش محصولاتتان را آغاز می کنید درک روشنی خواهید داشت که فعالیتتان سود آور بوده است یا خیر. اغلب اوقات مزرعه داران جدید بدون برنامه مقدار زیادی پول برای فراهم کردن شیک ترین تجهیزات صرف می کنند. مزرعه هایی شبیه به هتلها ی کوچک و کاملا غیر قابل کاربرد مشاهده شده اندکه وقتی به مراحل مهمی می رسند که عملا باید محصولاتشان را بازاریابی کنند بودجه شان به پایان رسیده است چون تولید به اندازه مورد انتظار نبوده است. توصیه این است که کار را ساده آغاز کنید. از امکانات موجود استفاده کنید. از قفس هایی که دارید، ساختمانهایی را که قبلا احداث شده اند استفاده کنید. آنچه ضروری است سرمایه گذاری در تهیه انکوباتور مناسب می باشد. یک انکوباتور خوب نتایج خوبی به همراه خواهد داشت که انکوباتور بد ندارد.
رکوردگیری
در رکورد گیری باید قادر باشید برای هر لانه به سوالات زیر پاسخ دهید.
o مولدها چه تعداد تخم گذاشته اند؟
o هزینه تغذیه مولدها در یک سال چقدر شده است؟
o میزان جوجه در آوری عملا چقدر بوده است ؟
o چه تعداد از جوجه ها به سن کشتار رسیده اند؟
o هزینه تغذیه هر جوجه تا سن کشتار چقدر است ؟ و از پاسخ این سوال محاسبه کنید.
o هزینه تولید هر تخم چقدر است؟
o هزینه تولید جوجه یک روزه چقدر است؟
o هزینه پروار پرنده ها تا رسیدن به وزن مشخص چقدر است؟
o هزینه ها را با در آمدها مقایسه کنید:
o فروش پوسته تخم شترمرغ چقدر می شود؟ فروش پر؟ فروش پوست؟ فروش گوشت؟
با انجام محاسبات فوق به ازای هر لانه، قطعا قادر خواهید بود که بیشترین و مهم ترین بخش و کمترین آنها را مشخص کنید. اگر دسته سه تایی سود آور نیست، حذف کنید و ضرر را کاهش دهید.
بخش دوم - روشهای پرورش
گزینه های مختلفی برای پرورش شترمرغ وجود دارد.
1- چرخه کامل( Full Cycle)
این حالت شکل معمول است. شما مولدهایی دارید که تخم می گذارند، انکوباسیون و جوجه کشی را انجام می دهید و سپس خودتان جوجه ها را تا رسیدن به سن کشتار پرورش می دهید. بهترین قسمت این روش این است که خودتان مسئول هر بخش هستید. اگر اشتباهی رخ دهد نمی توانید به جز خودتان کس دیگری را سرزنش کنید.
ممکن است محل جغرافیایی شما طوری باشد که هیچگونه تجهیزات انکوباسیونی در اطراف وجود نداشته باشد و شما مجبور باشید که این کار را خودتان انجام دهید. از طرف دیگر اگر مزرعه تان بزرگ است، ممکن است به افراد دیگری برای پرورش همه جوجه هایتان نیاز داشته باشید، زمین شما ممکن است محدود باشد یا ممکن است برای کاهش ریسک این کار را انجام دهید. بار مالی این نوع سرمایه گذاری وقتی همه مراحل را خودتان انجام دهید در بیشترین مقدار است. به طور کلی، با پیشرفت صنعت شترمرغ، کارها تخصصی تر شده و هر مزرعه دار تمایل دارد بر روی کاری که بهتر وارد است متمرکز شود.
2- پرورش مولدها
برخی از مزرعه داران، مولد پرورش داده و تخمهای آنها را می فروشند. این منبع درآمد آنها است.
3- تجهیزات جوجه کشی
ممکن است بخواهید فقط تجهیزات جوجه کشی داشته باشید. مزرعه دارانی هستند که برای جوجه کشی تخمهایشان به شما پول پرداخت می کنند. ممکن است تخم شترمرغ را خریداری کرده و به صورت جوجه یکروزه به فروش برسانید.
یک سیستم جوجه کشی خوب بسیار گران بوده و بنابراین به سرمایه گذاری هنگفتی نیاز دارد. قبل از تصمیم گیری برای راه اندازی تجهیزات جوجه کشی لازم است تقاضای موجود در منطقه یا تأمین تخم ها را مورد ارزیابی قرار دهید.
معمولا مزرعه داران برای قرار دادن تخم شترمرغ ها در ماشینتان مبلغ ثابتی را پرداخت کرده و برای هر جوجه ای که که تحویل می دهید نیز مبلغ بیشتری می پردازند. ثبت مشخصات تخم ها برای اینکه مالکان تخم ها جوجه های خود را تحویل بگیرند اهمیت فوق العاده ای دارد.
4- پروار بندی جوجه ها
کم هزینه ترین گزینه است. شما جوجه ها را در سن خاصی خریده و تا زمان کشتار پرورش می دهید. این گزینه به ویژه برای تازه کارها جالب است، مخصوصا اگر قرار داد خرید مجدد پرنده های کشتاری وجود داشته باشد، اما در این مواقع هوشیار باشید. در گذشته بسیاری از این برنامه های بیع متقابل به علت ناتوانی شخص پیشنهاد کننده چنین قرار دادهایی برای فروش محصول به قیمت مطلوب با شکست مواجه شده است. به عبارت دیگر به توافقات بیع متقابل عمل نشده و در برخی موارد پرنده ها روی دست مزرعه دار مانده و خود باید به بازار یابی آنها بپردازد.
5- گروه های منطقه ای
برخی طرفدار گروههای منطقه ای هستند چون مزرعه داران توسط یکدیگر حمایت می شوند. کار گروهی از هر لحاظ مفید است. مزرعه داران همگی دارای مولد بوده و همه تخم شترمرغ شان را به یک فرد تحویل می دهند. هر مزرعه دار به طور چرخشی هر هفته تعدادی از جوجه ها را تحویل می گیرد. این بدین معنی است که مزرعه دار اول همه جوجه های هفته اول را تحویل می گیرد. مزرعه دار دوم همه جوجه ها را هفته دوم و ..، سیستم کاملا تعاونی است به طوری که هیچ جوجه ای به حال خود رها نمی شود و مدیریت 5 جوجه به آسانی 20 جوجه است. مطلب دیگر اینکه همه کشاورزان از خوراک مشابهی استفاده می کنند که به تولید محصول یکنواخت کمک می کند. خرید عمده، قیمت مناسب تری را برای این مزرعه داران به همراه دارد.
صنعت جهانی شترمرغ
تجربه نشان داده است که صنعت شترمرغ در برخی نواحی جغرافیایی به شدت ناپایدار است. نواحی ای که پرورش شترمرغ جدیدا آغاز شده معمولا با قیمت بالا ی پرنده زنده مواجه هستند ولی وقتی قیمت واقعی پرنده کشتار شده مشخص می شود افت می کنند. این الگو در سطح وسیع تری در همه جای دنیا دیده شده است.
بخش سوم - تغذیه
هزینه غذا 60% تا 70 % کل هزینه پرورش شترمرغ را تشکیل می دهد بنابراین درک آن در ابتدای آغاز به کار پرورش شترمرغ بسیار مهم است. متاسفانه پرورش دهندگان قدیمی و جدید حداقل آگاهی را از این موضوع دارند.
نخست بعد اقتصادی را در نظر می گیریم. هزینه غذا به خودی خود مهم نیست بلکه تفاوت موجود در درآمد پرنده های پروار شده و هزینه تولید آن ها اهمیت دارد. علاوه بر محاسبه هزینه تخم، جوجه، پرنده آماده کشتار که همه فاکتورهای مهمی هستند، محاسبه افزایش در آمد حاصله از تولید بالاتر ( تعداد تخم، تعداد جوجه، کیلوگرم گوشت تولیدی و پوست بزرگتر) نیز اهمیت دارد. بنابراین بسیاری از مردم بدون بررسی قابلیت در تولید گزینه های مختلف و استنتاج از اینکه تغذیه بهتر موجب کاهش ضرر ناشی از عدم باروری، مشکلات جوجه در آوری و تلفات جوجه ها می شود، به دام ((کاهش)) هزینه های غذا گرفتار می شوند. یک جیره خوب باید دارای موارد زیر باشد.
o علوفه نظیر یونجه برای تأمین فیبر با کیفیت
o غلات نظیر ذرت برای تأمین انرژی
o منبع پروتئینی نظیر سویا ی بدون پوسته
o مواد معدنی پر مصرف و کم مصرف
o ویتامین ها
o سایر افزودنیها نظیر اسیدهای آمینه و مخمر
تحقیقات گسترده ای توسط blue mountain در زمینه اجزای یک جیره خوب انجام شده است. سری به سایت http://www.blue-mountain.net بزنید. به عنوان مثال برای الیاف یونجه که داری سطوح مختلف پروتئین است، توصیه می شود که یونجه حداقل 18 درصد ترکیب جیره آماده را تشکیل دهد. یونجه مرغوب تر ویژگیهای مطلوب تر زیادی نظیر قابلیت هضم بهتر، ویتامین و مواد معدنی بیشتر دارد.
در مورد ذرت، باید بسیار تلاش کنید تا از ذرت دارای 8 درصد پروتئین استفاده کنید و نه از ذرت 6 درصد که دارای کیفیت پایینی است. سویا معمولا بین 44 تا 47 در صد پروتئین دارد که سویا با پوسته حاوی 44 در صد پروتئین است. همچنین ما به سویا به عنوان منبع پروتئین نگاه کرده و 47 درصد را توصیه می کنیم.
ویتامین ها و مواد معدنی، غنای جیره هستند. در اینجا علاوه بر مقدار، شکل ارائه آن در ترکیب با یکدیگر نیز مهم است تا شترمرغ ها بتوانند حد اکثر استفاده را از آنها ببرند. کلسیمی که به یک شکل خاص وجود دارد ممکن است برای شترمرغ ها غیر قابل هضم بوده و از این رو تعادل آن با فسفر به هم خورده و مشکلات جدیدی ایجاد نماید. در سایه توجه به تغذیه به همراه مدیریت خوب، مدیریت صحیح مزرعه و اصلاح نژاد است که پرنده های آماده کشتار برخلاف معمول تولید 30 – 25 کیلوگرم در استرالیا، در آفریقای جنوبی بیش از 45 کیلوگرم گوشت تولید می کنند.
بخش چهارم- بازاریابی
در حقیقت بازاریابی باید فصل اول باشد. بازاریابی مهم است و حتی قبل از اینکه به فعالیت در زمینه پرورش شترمرغ فکر کنید باید وجود تقاضا برای فرآورده های شترمرغ را مورد بررسی قرار دهید. بسته به اینکه در چه کشوری باشید، معمولا تقاضا برای گوشت تازه بیشتر از گوشت منجمد است. لیستی از مراکز فرآوری گوشت شترمرغ در منطقه را تهیه کنید. اطلاع حاصل کنید که آیا گوشت شما را می خرند و یا چه کسی خریدار گوشت شما است. بعضی اوقات تجاری وجود دارند که گوشت صادر می کنند. شما نیاز به بررسی دارید. شاید لازم باشد در برخی از نمایشگاههای محلی یا حتی نمایشگاههای بین المللی حضور یابید. آنوگا (Anuga) در کلن بزرگترین نمایشگاه گوشت در اروپاست، اما موارد دیگر نظیر SIAL در فرانسه و چین وجود دارد. هدف شما این است که با آنهایی که علاقمند به خرید گوشت شما هستند ارتباط برقرار کنید. در انگلستان و آمریکا بازارهایی وجود دارد که ارتباط مستقیم مصرف کننده و تولید کننده را فراهم می کنند. قبل از احداث مزرعه شترمرغ، لازم است برخی تحلیل های اساسی را در زمینه اینکه با پرنده های آماده کشتار چه کار کنید انجام دهید.
چه کسی خریدار گوشتهای شماست؟
در فروش گوشت شترمرغ، نحوه عرضه مهمترین عامل است. علاوه بر خود گوشت نحوه بسته بندی آن نیز مهم است هنوز مصرف کنندگان نا آگاهی وجود دارند که نحوه پخت گوشت شترمرغ را نمی دانند. این مانع را با آموزش و تهیه دستورالعمل پخت از بین ببرید. یکی از بهترین نحوه عرضه بسته های گوشت شترمرغ در مورد فرآوری کننده ای دیده شد که دستور العمل پخت را به همراه بسته های گوشت ارائه می کرد. کیفیت گوشت به عوامل بسیاری بستگی دارد اما عامل اول نحوه تغذیه پرندگان است. جیره متعادل موجب تولید گوشت خوشرنگ (قرمز روشن) می شود. جیره فقیر گوشت را به رنگ قرمز کم رنگ و تقریبا صورتی در می آورد که موجب از دست دادن مشتریان بالقوه می شود. گوشت خوب در معرض هوا به سرخی میرود در حالی که گوشت بد سیاه می شود. باید بدانید که اگر سیر شرایط یکسان باشد این حالت منعکس کننده نحوه تغذیه پرنده ها است.