مقدمه
طب ورزشی عبارت است از رابطه طبی بین فعالیت جسمانی و بدن . طب ورزشی اثر فعالیت جسمانی بر بدن و عوامل مطالعه علمی قرار می‌ذهد . این نوع طب ، تاثیر محیط ، دارو‌ها و رشد فعالیتهای جسمانی را بررسی میکند و با پیشگیری از آسیب ، درمان و بازپروری در ارتباط است .
اصول طب پزشکی
پزشکی و ورزش دارای اهداف والای مشترک سلامت جسم و روح می‌باشند و در راه رسیدن به این اهداف در علم تربیت‌بدنی و پزشکی در بسیاری از جنبه‌ها مستقیماً به کمک هم می‌شتابند. لازم به ذکر است فرد به هر علتی که ورزش را بخشی از زندگی خود قرار داده باشد، بدون لحاظ کردن اصول طب ورزشی به نتیجه مطلوبی نخواهد رسید. بنابراین با کمک علم پزشکی ورزشی می‌توان به اهداف برجسته‌ای چون کنترل و حفظ سلامتی ورزشکاران، پیشگیری از بروز آسیب‌دیدگی‌ها درمان و توانبخشی ورزشکاران آسیب‌دیده، برنامه‌ریزی علمی جهت تغذیه مناسب ورزشی و بهداشت روانی ورزشکاران دست یافت. در این مبحث به نکاتی اشاره میشود که توجه و به کارگیری آنها نقش مؤثری در کاهش بروز آسیب‌دیدگی‌های ورزشی در ورزشکاران خواهد داشت:
همان‌طور که می‌دانیم ورزش در بسیاری مواقع با بروز آسیب‌دیدگی‌های متفاوت با شدت‌های مختلف همراه است.
آسیب‌دیدگی‌ها را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:
الف) آسیب‌دیدگی‌های داخلی
ب) آسیب‌دیدگی‌های خارجی
الف) آسیب‌دیدگی‌های داخلی
این گونه آسیب‌دیدگی‌ها بیشتر در اثر به کارگیری تکنیک‌های اشتباه و طولانی بدون تمرین یا شدید بودن برنامه‌های تمرینی و همچنین داشتن استرس‌های روحی فراوانی در ورزشکار ایجاد میشود.
ب) آسیب‌دیدگی‌های خارجی:
این گونه آسیب‌دیدگی‌ها بیشتر در اثر وارد شدن ضربات مستقیم یاغیرمستقیم به ورزشکار ایجاد می‌گردد. در این دسته آسیب‌دیدگی‌ها عوامل مؤثر دیگری نیز مطرح است که عبارتند از: شرایط نامساعد زمین‌های ورزشی، نبودن یا به کار نگرفتن تجهیزات کافی و مناسب و شرایط نامناسب آب و هوایی در زمان تمرین یا مسابقه.
همچنین لازم است هر معلم و مربی ورزشی اطلاعات لازم در مورد کمک‌های اولیه را بداند و نحوه استفاده از روشهای آن را به صورت عملی انجام داده باشد.
به عنوان مثال، هنگامی که ورزشکاری مصدوم میشود واکنش فوری مربی باید حفاظت ورزشکار و جلوگیری از آسیب‌دیدگی بیشتر او باشد. قبل از هر چیز آرامش خود را حفظ کنید و از سایر بازیکنان بخواهید که به ورزشکار مصدوم دست نزنند و حتی شاید لازم شود عبور و مرور بازیکنان و ورزشکاران را قدغن کنید. سعی کنید ورزشکار را ارام کرده و قبل از ارزیابی صدمه از حرکت او جلوگیری کنید. هنگامی که به ورزشکار مصدوم می‌رسید، مشخص کنید که سطح هوشیاری او کامل است یا کاهش یافته است و بلافاصله از گروه پزشکی خاص در زمین مسابقه یانزدیک‌ترین مرکز فوریت‌های پزشکی به محل کمک بگیرید. در شک به بروز آسیب‌دیدگی ناحیه سر و گردن یا ستون فقرات قبل از هرگونه عملیاتی، سر و ستون فقرات را بی‌حرکت و ثابت نمایید. سپس با حفظ خونسردی به بررسی اولیه در مورد علائم حیاتی ورزشکار (ضربان قلب و وضعیت تنفسی) بپردازید. در صورت بروز آسیب‌دیدگی خفیف می‌توان با کنترل خونریزی‌های سطحی، پانسمان و بانداژ از میزان پیشرفت آسیب‌دیدگی جلوگیری کرد. در صورت بروز آسیب‌دیدگی‌های عضلانی اسکلتی خفیف تا متوسط در درجه اول رعایت اصل RICE (1) (استراحت، گذاشتن کیسه یخ روی ناحیه آسیب‌دیده، کمپرس کردن باکمک بانداژ کشی و بالا بردن عضو آسیب‌دیده) نقش بسیار مهمی درکاهش پیشرفت تورم و التهاب در سطح عضو آسیب‌دیده دارد.
نکات مهم دیگر برای مربیان ورزشی
1- لزوم توجه به تهیه پرونده بهداشتی برای بررسی سلامتی ورزشکار و معاینات جسمانی (قلبی - تنفسی، سیستم عصبی عضلانی اسکلتی، غده تیروئید و بررسی سوابق بیماری) توسط پزشکی.
2- توصیه به انجام ورزش‌های کششی جهت افزایش قابلیت انعطاف‌پذیری مفاصل وتقویت قوای عضلانی.
3- افزایش ظرفیت هوازی با انجام تمرینات هوازی که باعث تقویت خونرسانی به عضلات میشود، در نتیجه اکسیژن بیشتری در اختیار عضله قرار می‌گیرد و تولید اسیدلاکتیک به تاخیر می‌افتد. هر چقدر سیستم هوازی قوی‌تر باشد، خستگی دیرتر و کمتر ظاهر میشود و می‌توان مدت تمرینات ورزشی را افزایش داد.
4- تقویت کارگروهی عضلات.
5- تقویت مهارت‌های خاص (بسته به نوع رشته ورزشی)
6- گرم کردن بدن قبل از پرداختن به ورزش و سرد کردن تدریجی بدن بعد از پایان ورزش:
انجام تمرینات کششی به مدت 10-5 دقیقه جهت گرم کردن بدن و درپایان ورزش برای سرد کردن تدریجی بدن راه رفتن و دویدن نرم وملایم به مدت 10-5 دقیقه توصیه میشود.
7- توجه به تغذیه ورزشکار وجایگزینی مایعات در طی تمرینات یا مسابقات به خصوص در شرایط آب و هوایی گرم.
همچنین باید دقت شود بلافاصله پس از صرف غذا نباید ورزشی انجام شود و بین غذا و ورزش‌های سنگین حداقل 3 ساعت فاصله باشد.
8- بهتر است ورزش در هوای آزاد صورت گیرد. وجود گرد وخاک و هوای آلوده در سالن‌های در بسته به خصوص اگر سیستم تهویه سالن‌ها مناسب و کارا نباشد، منجر به ایجاد بیماری‌های مختلف ریوی میشود.
البته باید توجه کرد در ساعاتی که نور آفتاب بسیار شدید و سوزان است، از ورزش کردن بپرهیزید زیرا در این مواقع سطح ازن افزایش می‌یابد.
9- هنگام ورزش باید لباس مناسب رشته ورزشی مربوطه را پوشید. بهتر است لباس ورزشی راحت و کم وزن باشد و از کفش ورزشی مناسب استفاده کرد. کفش مناسب کفشی است که به خوبی از پاها محافظت کند، پاها در آن راحت باشد، نسبت به آب و رطوبت نفوذناپذیر باشد، هوا در آن جریان پیدا کند، دارای برآمدگی حمایت کننده قوس پاها باشد، قسمت نرمی برای پاشنه داشته باشد، تخت آن لغزنده نباشد. کفش باید اندازه پا باشد زیرا گشادی کفش منجر به از دست دادن کنترل و توازن ورزشکار، زمین خوردن و رگ به رگ شدن مچ پا میشود. همچنین در صورت تنگ بودن کفش، فشار وارده به پا در طی تمرین چند برابر شده ومنجر به تورم و درد شدید پا میشود.
همچنین نباید ناخن‌های پا بلند باشد چون در اثر دویدن مداوم ناخن‌های پای فرد زیر فشار نوک کفش قرار می‌گیرد. جوراب‌ها نیز باید نخی و اندازه پا باشند. جوراب بزرگ‌تر از سایز پا در قسمتی از کفش جمع میشود و موجب تاول زدن پاها میشود.
10- مسئولیت ایمنی زمین به عهده مربی است. وسایل و تجهیزات ورزشی باید به طور مرتبط توسط مربی کنترل و بازرسی شوند.
دویدن و پرش در زمین‌های سفت باعث آسیب‌دیدگی مچ پا میشود. باید به ورزشکاران آموزش داد تا در هنگام پرش از فشار پنجه‌ها استفاده کنند یا هنگامی که به زمین فرود می‌آیند، ابتدا پنجه پاها و سپس کف پاهایشان زمین را لمس کند. همچنین کف سالن‌های ورزشی را باید همیشه خنک نگهداشت تا از لغزندگی پای ورزشکاران جلوگیری شود.
11- توصیه و توجه به بهداشت فردی ورزشکار:
بدن ورزشکار باید تمیز باشد تا عمل تنفس پوست و تعریق به آسانی صورت گیرد. تنفس باید از راه بینی انجام شود. ورزشکار نباید پس از ورزش در جریان هوای سرد قرار گیرد یا آب سرد فراوان بنوشد.
اقدامات اولیه درمانی در آسیبهای ورزشی شامل مراحل زیر است :
1- محافظت و پیشگیری از آسیب بیشتر مثلاً با استفاده از وسایل کمک ارتوپدی
2- استراحت که بسته به نوع آسیب از فرم مطلق آن تا استراحت نسبی را شامل می شود.
3- استفاده از یخ سبب کاهش درد،تورم و التهاب می شود.
4- فشار که اگر همراه با یخ استفاده شود سبب محدود شدن تورم خواهد شد.
5- بالا نگه داشتن عضو آسیب دیده نسبت به سطح قلب سبب تسهیل تخلیه وریدی از ناحیه مربوطه می شود.
6- عمل های محافظتی که در مواقع آسیب جزیی و بدون علامت ورزشکار استفاده میشود مثلاً استفاده از بانداژ برای پیچ خوردگی مختصر مچ پا.
استفاده از اصول فوق در چه زمان و توسط چه کسانی صورت می پذیرد؟
روش های بالا در برخورد اولیه با آسیب های حاد اسکلتی-عضلانی بکار می روند.
آشنایی با آنها برای ورزشکار،مربی،پزشک تیم و هر فرد دیگری که مسوول درمان و برخورد ابتدایی با آسیب باشد لازم است.
چه میزان استراحت کافی است؟استراحت نسبی در چه مواقعی تجویز می شود؟
طول مدت استراحت وابسته به شدتِ آسیب است.مشخص است که هر چه شدت آسیب بیشتر باشد،مدت استراحت هم بیشتر خواهد بود.وقتی یک آسیب چندان شدید نباشد،استراحت نسبی توصیه می شود.هدف از استراحت نسبی آن است که فرد ورزشکار علی رغم وجود آسیب بدون علامت باقی بماند،هر چند تا حدودی تحرک خود را حفظ کرده است.
فایده استفاده از یخ در برخورد با آسیبها چیست؟آیا گرما هم موثر واقع میشود؟
یخ سبب کاهش خونریزی،تورم،التهاب،نیازهای متابولیک ناحیه مجروح،درد و نیز اسپاسم عضلانی میشود.اما گرما به نوبه خود دارای فایده نیست و جز در مورد کاهش اسپاسم عضلانی،سبب افزایش موارد نامبرده هم خواهد شد.گاهی توصیه می شود که دوره های متناوب استفاده از گرما و یخ اعمال شود.یعنی عضو را 1 تا 2 دقیقه از یخ استفاده کنند.بر اساس شدت تورم عضو این نسبت قابل تغییر است.هر چه آسیب حادتر باشد،از مدت گرم کردن کاسته خواهد شد.
روش صحیح ماساژ دادن با یخ چگونه است؟باید چه مدت زمانی طول بکشد؟آیا روشهای دیگری هم برای استفاده از یخ وجود دارد؟
از نحوه تهیه یخ شروع میکنیم:در یک لیوان یکبار مصرف آب ریخته و میگذاریم یخ بزند.سپس لیوان را از وسط بریده و باقیمانده قالب یخ را برای مدت60 تا90 ثانیه بر روی منطقه ای ثابت از عضو آسیب دیده نگه میداریم تا در ناحیه مربوطه و تا 5/1 سانتی متر در اطراف محل احساس کرختی به شخص دست دهد.حال با توجه به وسعت محدوده ای که بی حس شده و به آرامی یخ را به صورت دایره وار روی پوست ماساژ میدهیم.این ماساژ در آسیبهای با وسعت متوسط،7 دقیقه و در نواحی بزرگ تا10 دقیقه طول خواهد کشید.