مقدمه
آشنایی با هنر تمدنهای باستانی و حوزه های فرهنگی کهن شاید از ضروری ترین دانشهای بشری محسوب می شود ، چرا که هنر آینه تمام نمای هویت فرهنگی انسانها در هر جامعه و هر عصر است و انسان برای شناخت خود و آگاهی به تحولاتی که از ابتدا ترین نوع زیست تاکنون سیری نموده نیاز به این دانش دارد .
امروز ما در کشورهای متعدد و جوامع بی شمار با فرهنگها و آداب و رسوم متنوع و گسترده ای روبه رو هستنم که هر یک از از این فرهنگها بر پایه های یک یا چند تمدن کهن استوار است . شناخت این تمدنها تنها از راه مطالعه اثار هنری بجای مانده ازآنها میسر است .
در این بررسی زمینه های مختلفی از آثار هنری و میراث فرهنگی به جای مانده و همینطور این تحقیق پس از مطالعه کتابها و منابع در دست و و با کسب دانش اجحالی ثبت به هنرهای دوران باستان به توان نسبی تنجزیه و تحلیل آثار و درک ارتباط آنها با خاستگاهشان پابند .
با توجه به این که هنر بازتاب زحمات ، تلاش و حاصل زندگی انسانهاست و نقش بزرگی از تمدن جوامع مختلف را تشکیل می دهد ، بررسی و شناختآندر گذشته های دور و نزدیک بسیار مفید و ضروری است .
ایران باستان :
ایران یکی از اولین کشورهای متمدن جهان بوده که مردمی را نادرآنسکونت داشته و دارند . سرزمینی که هیچگاه مرمانآنبت پرست بودند . مردمانی که نخستین فرمان جهانی حقوق بشر را نوشتند و با شعری از سعدی (بنی آدم اعضای یکدیگرند) سر در سازمان ملل را زینت بخشیده اند .
ایران باستان قبل از اسلام ، است اولسومریها و سپس عیلامیها در این سرزمین حکومت و زندگی می کردند که حدود سه هزار سال پیش آریاییها به درون فلات ایران آمدند و بر ساکنان ایران غلبه کردند . دینآنها نوعی یکتاپرستی بود و به اهورا فردا اعتقاد داشتند آنان سرزمین خودرا اریاتوویچ ( ایران و پچ )یعنی مسکن آریائیان خوانده ، ایران تغییر یافته همین نام است ، مادها و پاریسها توصیه بزرگ آزاریاییها بودن که ابتدا مادها به قدرت رسیدند ، سپس کوروش بزرگ با تشکیل حکومت پارسیان و متعد کردن مادها و سایر ملل و کشورها با خود بزرگترین و درخشانترین دولت اجتماعی و جهانی آنروز را به نام هخامنشان پایگذاری کرد . هخامنشان 130 سال پس از سلوکیان 100 سال ، اشکانیان 400 سا و ساسانیان440 سال ، حکومت کردند در نهایت بدلیل بی منطقی و بی عدالتیهاغی حاکم بر ایران در زمان قبل از اسلام و استفاده از ابزاری از دین زرتشت کشور اهورایی ، متمدن و با فرهنگ ایران برعت مسلمانان فتح شد و دین ذرتشتش به اسلام و زبان پارسی به عربی تغییر کرد .
هخامنشیان :
بنیانگذار سلسله هخامنشان کورش بود که حقوقدانان جهان او را به عنوان نخستین بنیانگذار حقوق بشر ومنشور آزادی او را نخستین فرمان جهانی حقوق بشر می دانند که بخشی ازآنبه شرح زیر است :
بخشی از نخستین فرمان جهانی حقوق بشر :
منم گوروش ، شاه جهان ، شاه بزرگ ، شاه دادگر آنگاه که بدون جنگ و پیکار وارد بابل شدم همه مردم گامهای مرا با شادمانی پذیرفتند ، ارتش بزرگ من آرامی وارد بابل شد . نگذاشتم رنج و آزاری به مردم این شهر و سرزمین وارد آید من برای صلح کوشیدم . من برده داری را بر اندلختم به بدبختیهایآنها پایان بخشیدم .
فرمان دادم که همه مردم در پرستش خدای خود آزاد باشند من همه شهرهایی را که ویران شده بود از نو ساختم ، فرمان دادم تمام نمایشگاه هایی را که بسته شدهبود بگشایند همه خدایان این نمایشگاه های را بجای باز گردانم ، همه مردم را که پراکنده و آواره شده بودند به جایگاه های خود بر گردانم و خانه های ویران آنان را آباد کردم . من برای همه مردم جامعه ای آرام مهیا ساختم و صلح و آرامش را به تمامی مردم اعطا کردم . افلاطون او را می ستاید و درباره او می گوید : کوروش سرداری بزرگ و دوستی عالیقدر برای وطن خود بود به هنگام فرمانروایی او ایرانیان ملتهای زیادی را زیر فرمان خود در آوردند ، وی به همه مردمان حقوق مردم آزاد بخشید .
یابسارگاد
در شمال غربی استان فارس بر دامنه کوه ها و تپه های منشعب از جبال زاگرس جلگه ای ذوزنقه ای شکل در امتداد شرق به غرب به فاصله 70 کیلومتر از تخت جمشید قراردارد که بهآنیابسارگاد می گویند .
مکانی مقدس و خارق العاده کر از دید باز به مقبره ای ما در شاه سلیمان مشهور بوده است . که مکانی است که مهمترین اثر این مجموعه مقبره کوروش کبیر . مؤسس سلسله هخامنشیان است .
تخت جمشید :
رمز و رازی است میان انسان و زمان که پیوسته می آیند تا بگذرند . می آیند و می گذرند و لحظه های یانندنی با او با خود می برد و خاطره های ماندگار در باور روزگار می ماند . نزدیک به هزار سال قبل از میلاد مسیح قبایلی از نژاد و قفقازی که آرین خوانده می شدند از جنوب روسیه افرادی به جلگه ای وسیع در جنوب کوچ کردند که ازآنپس ایران نامیده شد . قبایل تازه وارد خود به سه شاخه تقسیم شدند . مادها در بخشهای عمده بالای زاگرس مطلوب .
در شمال غربی و مغرب ایران زمین ماندند . و مرکز فرمانروایی خود را اکتابان یا همان همدان کنونی قراردادند . و پارسها که تا جنوب فلات ایران راه آمدند و سر انجام در آشان و پرسوناش استقلال یافتند و گروه سوم پارتها بودند دیده اند سال مادها همچون سایر اقوام همجوار گرفتار تاخت و تاز قومی خونخار و جنگجو به نام آشوریها به سر آوردند و به ناگیر در کنار گله داری و چراخبگاوری آموختند و نیرومند شدند و سر انجام بر دشمن غلبه یافتند هرگه قوم آشود در قرن هفتم پیش از میلاد مسیح اتفاق افتاد و هم در این قرن پر اشوب پارسیان به قوم ایلام تسلط یافتند و از میان امیران خویش رهبری هوشمند برگزیدند که هخامنتل نام داشت وی همراه فرزندش کوج را از میان طوایف پارسی برداشت و بنای پادشاه کوچکی گذاشت که آرمانهای بلند در سر داشت .
نخستین اتفاق در تحقق آرمان پارسیان و تسلط یکی از پادشاهان پارس با دختر پادشاهی از اخرین شاهان ماد بود که ثمره این زناشویی کوروش شاهزاده نام آوری شد که در سایه او هوشیاری و کاروانی او جدایی سیاسی و جغرافیایی مادها و پارسها بعد از 500 سال از میان بر خاست و مادها رو به زوال نهادند حضور فرمانده ای توانمدند و دل اگاه که در خلق و خوی انسانی و شیوه های جنگ اوری یگانه زمان به شمار می امد دیگر شاهان و قدرتمندان را به حراس انداخت در نتیجه اتدوام جنگهای خونین آنان از پای در آوردند و کوروش ماندگار ماند چنان که در سال 530 سال قبل از میلاد هنگامی که چشم از جهان فرو می بست بزرگترین امپراطوری جهان را میراث نهاده بود وارث بلامانع و با تدبیر این میراث 8 سال بعد به نام داریوش بزرگ بر عریکه قدرت تکیه زد .
داریوش طی 35 سال پادشاهی خود از تنگه درونل گذشت اروپای کنونی را در نبردی و کنون تا کنار رود دانوب پیش رفت و در شمال شرق مرز کشور را به کناره رود سند در هند رساند و بر 28 پادشاه تسلط یافت و آبراه های میان دریای مدیترانه و دریای سرخ حفو کرد که 2400 سال پیشگام کانال سوئز امروز ی بوده است برای چنین غفلت و اقتداری پایتختی بی همتا و با شکوه لازم می آمدند که نه شهر باشند نه یک دژ جایگاه شایسته ای باید باشد برای بار آمد سران کشورهای مطبوع مکان مناسبی باشد برای مشورت بزرگان و قرارگاهی با شموه برای بر پایی جشنها و آیینهای مذهبی و ماسم نوروز و حضور افسران و درباریان در مکانهای مقدس و در جوار کوه رحمت در مرو دشت پارس که لطافت هوای زمستانی شوش را داشته باشند با تاکستانها و باغها و آسمانهای زلال بی طوفان . این بازماند بنای تخت جمشید است پایتخت یا شکوهمند هخامنشیان آمیزه ای از معماری و هنر جادوی زیبایی و افتدار مجموعه به وسعت 135 هزار متر مربع که برای تکمیلآن200 سال وقت لازم بوده طرح اصلی مجموعه تخت جمشید در دوران فرمانروایی داریوش اول ریخته شد و خشایارشاه در توسعه و تکمیلآنسهم بسزایی داشته برای برپایی چنین بنایی سنگهای کوه رحمت در منطقه مرو شدت برای معماران و سنگ تراشان بسیار مناسب بوده . سنگهای آهکی با رنگهای طبیعی و گوناگون دیوارها با آجر لعابدار و کف اتاقها با گچ کاری پوشانده شده بود . روی درها را با قطعات سیم ذرد می آرامیختند پرده ذهای بزرگ ایوان بزریابی درون و بیرون کاخها افزود و فرشهای نفیسها اتاقها چشم ه ها را خیره می کرد و کارخها در اندازه ها و ابعاد مختلف این مجموعه کاربردی خاص داشتند . در قسمت غربی بنا تخت جمشید یگبان ورودی قراردارد به هنگام بار آم . شاه شاهان با وقار ارامش چنان که رسم مردان بزرگ است برآنگام می نهاده 110 پله که از هر طرف ظریف و کوتاه تا عبور و مرور دربابیان را که با اسب بالا و پایین می رفتند آسان کند . نیز نمایندگان پا به سن گذاشته آشورها که میهمانان گرانقدر بودند به راحتی ازآنها بگذرند . دور تا دور پله های را بوسیله معجزه هایی بسته بودند که هفت پله و چهار طبقه داشتند و این نشانه تقدس چهار عنصر ( خاک – آب باد آتش ) است . که این اینان اهورایی و یکتاپرست برآنمعتقد بودند . هم د راینهایس از عبور از پله ها به سمت چپ دروازه همه سرزمینها پا بر جا قد بر افراشته و دروازه ملل سنگ و ساز پیکره ها و شونها و اتاقها بالا بلند و گشوده بر روی همه جهان برشیانی آلمان – شاه های بسیاری از این دروازه گذشته اند هنگام نوروز با هدایایی از شرق و غرب بار یافتند و شاد باش گفتند . کتبه ای که بر پای دروازه ملل قراردارد به سه زبان رایجآنروزگار را می گوید . خدای بزرگ است اهورا فردا – خدایی که زمین را آفرید –خدایی که آسمان را افرید . خدایی که اسمان را افرید – خدایی که شادی برای مردمان آفرید ه منم هستم خشایار شاه – شاهان شاه بزرگ یگانه شاه بسیاری – یگانه فرمانروای بسیاری و هر آنچه زیباست به یاری اهورا فردا کردم که اهورا فردا هرآنچه در اینجا کردم بیابد . دری که در این دروازه بوده بیش از 10 متر ارتفاع داشت از چوب صدر درختان لبنیاتی با طلاو نقره تزئین شده بود 25 سال پیش این در بر روی تمام نمایندگان کشورها گشوده می شد و امروز جهانگردان از بازمانده آنمی گذرند ، کاخ آپادانا در قسمت جنوبی دروازه ملل قراردارد نمایندگان کشورها پس از عبور از دروازه مل در کاخ آپادانا بار می یافتند . این کاخ جلل ترین و بلندترین کاخ تخت جمشید است .