مقدمه:
گاو های شیری دارای موازین سنجیده و دقیقی است که تمام این فعالیت را از ابتدا تا انتها در بر می گیرد یک مدبر خوب و آگاه در هر واحد گاوداری باید از زیر و بم کاری کار خود از نظر پرورش و نگاهداری و تولید و اصلاح نژاد اطلاعاتی داشته و مسئولیت ها و وظایف را به خوبی درک کرده و بازدهی اقتصادی گاوها با توجه به سلامت و بهداشت آنها اهمیت داده و یا قدرت و دوراندیشی به موقع برای اداره بهتر گاوداری اتخاذ تصمیم نماید. در کشورهای پر تولید از لحاظ شیر و فرآورده هایی دامی و رعایت مدیریت صحیح در گاوداری شیری به مراتب مهم تر از خصوصیات بالقوه با ارزش تولید گاوهای تلقی می شود. بطوریکه یک کارشناس صاحب نظر دامپروری در کشور هلند معتقدند بروز برتری های نژادی هر گاو 25 درصد مربوط به خصایص ذاتی یا ژنتیکی است و 75 درصد در ارتباط با مدیریت گاوداری می باشد. عقیده کانادایی ها در این زمینه اندکی فرق داشته نقش خصوصیات ذاتی را در تولید گاو های تحت پرورش 30 الی 40 درصد و نقش مدیریت گاوداری شیری را 60 تا 70 درصد می دانند.
رعایت موازین مورد بحث این کارائی و بینش را تا بدان حد می تواند در مدیر مزرعه یا صاحب گاوداری ایجاد کرد که با بصیرت و آگاهی در اداره گاوداری و گاوهای شیری اعمال مدیریت کرده این شرایط و امکانات شامل محل پرورش و زیست، آبستنی و تولید مثل تغذیه و بهداشت و شیردوشی و کیفیت شیر کارائی نیروی انسانی و رعایت اصول اقتصادی در واحد گاوداری می باشد.
امید می رود راهنمودهای ارائه شده پاسخ گوی بسیاری از مشکلات مدیریتی در اداره گاوداریهای شیری صنعتی ما باشد چه آنکه تنها در این صورت این مسرت حاصل
می گردد. که مساعی مبذول شده برای چاپ این پروژه بهدر نرفته است.
فصل اول
گاو شیری
نحوه و ارزیابی گاو شیری:
شناخت و قدرت بهره دهی و اصالت گاوها اعم از نر یا ماده از دیرباز مورد توجه بود است و اشخاص خبره و صاحب نظری وجود داشته اند که با مشاهده هر گاو، با توجه به معیارهای خاصی که به تجربه آموخته بودند می توانستند خصوصیات نژادی و ارزش های خودی حیوان را معلوم کنند و وظیفه ارزیابی خود را بدرستی در این زمینه به انجام رسانند.
توجه به وضع و خصوصیات ذکر شده در گاوهای شیری برای شناسایی آنها اگر چه صد در صد نمی تواند تعیین کننده اصالت نژادی و صفات تعیین کننده اصالت نژادی و صفات برجسته تولیدی حیوان باشد ولی به کلی نیز نمی توان آن ها را مردود دانست و از آن ها غافل ماند.
از آنجا که کار و ارزیابی گاوها و تلیسه های اصیل ایرانی به وسیله کارشناسان عمدتا براساس خصوصیات ظاهری بوده و ملاک گزینش و قیمت گذاری می باشد لذا ضروری بنظر می رسد نکاتی چند در این مورد عنوان گردد تا دامپروران ما بدانند اصول و موازین کارشناسی در این مورد بر چه اساسی استوار بوده و مورد توجه می باشد.
اشخاص تازه کار یا مبتدی باید بدانند که در موقع انتخاب گاو نباید هیچگاه نظر و توجه خود را تنها معطوف و به یک عیب یا نقص ظاهری دام نمایند بلکه باید در مجموعه روی تمامی ویژگیهای عمومی و اختصاصی هر گاو، قضاوت کرده و نظر نهایی خود را اعلام دارند. برای ارزیابی یا قضاوت بر روی تلیسه ها یا گاوهای شیری نباید با فاصله نزدیک باین امر و مبادرت ورزند، بلکه لازم است با فاصله ای در حدود 5/7 متر باین کار اقدام کرد در حالیکه وقتیکه می خواهد از روی عکس حیوان قضاوت نمائید. این چنین
فاصله ای ضروری نبوده و با پهن کردن عکس بر روی مز، تنها با چند قدم فاصله
می توانید این کار را انجام دهید. موقع ملاحظه دام به حیوان می دهد. این نمرات از عدد یک تا صد می باشد. تقسیم بندی این نمرات به شرح ذیل می باشد:
- شکل عمومی 35 امتیاز - خصایص شیردهی با تولید 20 امتیاز
- ظرفیت بدنی 10 امتیاز - وضع و خصوصیات پستان 35 امتیاز
وضع و خصاصیات پستان:
بی هیچ تردیدی پستان با ارزش ترین و مهم ترین اندام گاوهای شیری محسوب می گردد. وضع و خصوصیات پستان در نگاه نخست باید طوری باشد که پستانک های چهارگانه آن نسبت بهم کاملا قرینه باشد و حجم آن طوری باشد که حتی المقدور از مفصل خرگوشی تجاوز نکند. در موقع ارزیابی طول پستان ها نیز باید مورد توجه واقع شده بطوریکه آن باید مابین 80/3 الی 35/6 سانت باشد شکل و اندازه مناسب پستانک ها موجب تسهیل شیردوشی با ماشین می گردد. بطوریکه عمل مکش با آسانی و منظم انجام گرفته و پستان از شیر تخلیه می گردد. وضع پستانک در موقع پر و خالی شدن شیر فوق کرده بطوریکه قبل شیردوشی پستانک ها پر و متورم و حالتی تقریبا غیرقابل انعطاف داشته و جهتی مستقیم رو به پایین دارند. در حالیکه پستانک دوشیده نرم و لطیف و انعطاف پذیر
می باشند.
پستانک های عقبی یا خلفی باید دارای اندازه و از بالا و پایین یکنواخت باشد.
پستانک های قدامی نیز باید همچنان از چنین ویژگیهای برخوردار بوده و اندازه طولی آنها نیز مناسب و در حد قابل انتظار باشد. حجم پستان یا بزرگی و گنجایش آن نیز در ارتباط با سن و ادوار زایش حیوان می باشد. بطوریکه هر چه سن دام بالا می رود به همان نسبت نیز پستانش بزرگتر و حجیم تر می گردد.
پستان های یک گاو حدودا دو ساله از یک گاو سه یا چهار ساله کوچکتر بوده و فاصله اش از مفصل خرگوشی بیشتر است. پستان گاو تا سن پنج سالگی نباید از مفصل خرگوشی یا مفصل زانو تجاوز کند ولی از این سن به بعد اگر پستان قدری از این مفصل پایین بیایند طبیعی و بلامانع است. بنابراین در موقع ارزیابی یا قضاوت بر روی گاو شیری باید باین نکته توجه داشت و اظهار نظر نهایی در این باره را در صورتیکه عیوب دیگری جلب نظر نکنید. انجام داد و وضع پستان ها را در رابطه با سن حیوان عادی تلقی کرد.
مثال: مقدار شیر و چربی یک راس گاو از نژاد هلشتین به سن کوچکتر از 36 ماه که حدود هشتاد روز از زایمان یا شیردهی اش گذشته است به شرح ذیل در دست است.
می خوانیم مقدار شیر و چربی این گاو را در ظرف 305 روز تخمین زده و باصطلاح کامل نمائیم. مقدار شیر روزانه 25 کیلو و مقدار درصد چربی 2/3 درصد می باشد.
75/78= 15/3 ضریب * 25 کیلو شیر روزانه
6300 کیلو شیر= (روزهای شیر دهی) 80 * 75/78
مقدار چربی حاصله در مدت 305 روز نیز بدین ترتیب محاسبه می شود:
8/0 = 100 : 80
مقدار چربی تولیدی در روز برحسب کیلو:
512/2 = ضریب 14/3 * 8/0
96/200(روز شیردهی) 80 * 512/2
(مقدار چربی تولیدی در 305 روز برحسب کیلو)
چگونگی تبدیل رکورد شیر 3 بار دوش در روز به دوبار دوشش:
1- جمع بندی شیر تولیدی در روز
2- تقسیم شیر تولیدی به دفعات که رکورد گیری شده تا متوسط شیر تولیدی در روز بدست آید.
3- متوسط تولیدی شیر روزانه را در 305 روز ضرب می نمائیم.
4- عدد بدست آمد را در مورد گاوهای 2 تا 3 سال در عدد 83/0 و در مورد گاوهای 3 الی 4 سال در عدد 85/0 و در مورد گاوهای چهار سال به بالا در 87/0 ضرب می نمائیم مثلا رکود گیری شیر گاوی به سن 5/3 سال به ترتیب در ادوار مختلف رکودگیری بدین صورت می باشد.
(شش نوبت رکودگیری) 16 کیلو- 18 کیلو- 25 کیلو- 30 کیلو- 32 کیلو- 35 کیلو
5- مدل شیر تولیدی روزانه برابر کیلو 26 ( =6: 156 کیلو) می شود که در نتیجه رکورد شیر سالیانه 7930 کیلو(= 305 *26) خواهد شد که وقتی 7930 کیلو را در عدد 85/0 ضرب می نمائیم نتیجه 6740 کیلو می گردد. که رکورد شیر گاو مذکور در دو نوبت دو شش می باشد بنابراین رکورد شیر دوباره دوشش با سه بار دوشش در مجموع در حدود 15 درصد اختلاف دارند.
فصل دوم
ماشین های تهیه خوراک
ماشین تهیه خوراک:
خوراک دام براساس جیره تعیین شده از سوی کارشناس از مخلوط چند ماده با نسبت معین تشکیل می شود این مواد ابتدا به منظور هضم آسانتر برای دام و بهتر مخلوط شدن با یکدیگر خورد و سپس مخلوط می شود که برای این کار از ماشین های خرد و مخلوط کن استفاده می شود.
ماشین های تهیه خوراک:
ماشین های تهیه خوراک کاه خرد کن
ماشین های خوراک ده خود مخلوط کن های افقی
ماشین خوراکده خرد و مخلوط کن عمودی
آسیاب ها الف: چکشی ب: سنگی ج: غلطکی د: مرکب
میکسرها الف: عمودی ب: افقی
پلیترها الف: حبه سازها ب: مکعب سازها
وسیله های هستند که برای آماده سازی، عمل آوری و کاهش حجم غذا، مورد استفاده قرار می گیرند. در نتیجه این وسایل باعث افزایش قابلیت هضم غذا می شود.
آسیابها: برای بلخور یا آرد کردن دانه ها غلات(گندم، جو، ذرت و غیره...) و گنجاله ها (گنجاله، پنبه، سویا) و پودر کردن علوفه ها به کار می روند.
آسیاب غلتکی:
از دو غلتک استوانه چدنی با سطح صیقلی ساخته شده اند که به کمک یک فنر بر روی یکدیگر فشرده می شوند یکی از غلتک ها محرک و دیگری متحرک است نیرو معمولا به وسیله یک تسمه ذوزنقه ای از الکترموتور به غلتک محرک منتقل می شود. در زیر هر غلتک یک تیغه پاک کننده قرار دارد که عمل تمیز کردن غلتک ها را انجام می دهد. دهانه خوراک گیره در قسمت بالا و در جهت طول غلتک ها قرار دارد به منظور از ایجاد پل در مواد و پخش بهتر آنها یک استوانه گردان که نقش همزن را دارد در قسمت پایین دهانه ناودان متغیر است برای جلوگیری از لغزش.
تسمه یا صدمه دیدن موتور نباید قبل از دور گرفتن موتور دان را داخل آسیاب ریخت فاصله غلتک ها برای مواد مختلف متفاوت می باشد که این فاصله درک تولک دستگاه قید می گردد و معمولا برای ذرات mm5/2 و برای جو mm1 در نظر گرفته می شود. در طول غلتک ها ممکن است شیاره های به منظور بهتر آسیاب شدن مواد دان ریز تهویه
می شود.
نیروی مورد نیاز برای آسیاب غلتکی بستگی به عوامل زیر دارد.
درجه ریزی محصول آسیاب شده
وضعیت غلتک ها
رطوبت دانه
سرعت حرکت غلتکها
مقدار خوراک دستگاه ها
سرعت دوران در این آسیابها بین 250 تا 300 دور در دقیقه متغیر می باشد.
آسیاب سنگی(صحفه ای):
این آسیاب از دو یا چند سنگ یا صحفه به قطر 10 الی 15 سانتیمتر تقسیم می شود. در نوع دو صحفه ای یک صحفه ثابت و یک صحفه متحرک است و مواد به صورت کنترل شده به فضای بین دو سنگ وارد می شود مواد در اثر نیروی مالشی و برش بین دو سنگ شکسته و ریز و در صورت نیاز آرد می شوند. در نوع سه صحفه ای صحفه وسط متحرک و صحفات دیگر ثابت هستند و دارای ظرفیت بیشتر بست به نوع صحفه ای می باشند سنگ های آسیاب دارای انواع زبر، متوسط، نرم هستند.
میزان خرده شدن مواد به چه عواملی بستگی دارد
1- نوع دانه 2- سرعت دورانی صحفات 3- وضعیت صحفات
4- مقدار فشار روی 5- صحفات 6- مقدار خوراک دستگاه
7- مقدار رطوبت دانه
در انتهای دهانه ممکن است یک الک لرزان وجود داشته باشد که چند کار را انجام
می دهد.
تنظیم مقدار ورودی به آسیاب
جلوگیری از مواد اضافه و ناخالص به داخل آسیاب
جلوگیری از ایجاد پل توسعه دانه ها در کف ناودان
جنس صحفات معمولا از فولاد یا چدن ضد ضرب می باشد. صحفات اغلب دو لایه هستند فشار صحفات توسط یک پیچ قابل تنظیم می باشد سرعت دورانی این آسیاب ها 800 تا 1800 دور در دقیقه است. در دورهای بالا و زمانی که صحفات سنگ به منظور آرد کردن بیشتر دانه به هم نزدیک می شوند حرارت در این آسیاب ها بالا رفته و باعث سوختن یا تغییر خاصیت مواد آسیاب شده می شود.
آسیاب چکشی:
این نوع آسیاب ها از دو گروه چکشهای ثابت، و نوسان کننده که روی محور دوار نصب شده تشکیل شده است البته در بعضی مواد چکشی ثابت وجود ندارد. نیروی مورد نیاز توسط یک الکتروموتور و یا شافت PTO تراکتور تامین می شود. و طرز کار بدین ترتیب است که دانه ها از مخزن وارد محفظه الک و چکش ها شده و در اثر ضربات چکش ها و همچنین مالش دانه ها با هم خرد شده تا جای که بتوانند از الک عبور کنند الک ها یا غربال ها سایزهای متفاوتی داشته و به راحتی قابل تعویض می باشند. بنابراین برحسب دانه مورد نیاز می توان الک مناسب انتخاب کرد چکش ها قابل تعویض بوده و در صورت سایده شدن می توان آنها را پشت رو نمود قبل از به کار انداختن دستگاه نباید دانه ها وارد محفظه شوند همچنین چون چکش ها حالت لولایی دارند. در صورت وارد شدن اجسام به داخل محفظه تیغه صدمه چندانی نخواهد دید چکش ها از جنس فولاد و منگنز دار
می باشند آسیاب های بزرگ دارای دو ردیف طوقه گردنده بوده که برخلاف یکدیگر می چرخند.
درجه ریزی مواد آسیاب شده:
اندازه قطر سوراخهای غربال
سرعت دوران چکشها
نوع دانه
میزان رطوبت دانه
میزان ورودی دانه به آسیاب
آسیاب مرکب:
با توجه به نیاز ممکن است دو نوع از آسیاب های ذکر شده در یک سیستم کنار هم قرار گرفته تا مواد با ظرفیت و کیفیت بهتری خرد می شوند.
میکسرها:
کار میکسرها چند تا ماده را با هم مخلوط می کنند به صورت یکنواخت و میکسرها در واحدهای دامداری و پرورش طیور و کارخانجات مکمل و تولید دان مورد استفاده قرار می گیرد پس از خرده شدن مواد یا گنجاله با توجه به فرمول جیره غذایی مواد یک جیره توزیع و در میکسر ریخته می شود تا با هم به خوبی مخلوط شوند در کارخانجات بزرگ فرمول جیره به رایانه داده شده و مواد طبق برنامه از پیش تعیین شده از سیلوها به آسیب ها و سپس به میکسرها منتقل می شود.
میکسر عمودی:
از یک محفظه مخروطی در پایین و یک قسمت استوانی در بالا تشکیل شده است یک مارپیچ انتقال دهنده عمودی که توسط یک خلاف احاطه شده است در وسط آن قرار گرفته و یک دستگاه موتور الکتریکی که قطر آن متناسب با ظرفیت میکسر انتخاب می شود. در بالای میکسر نصب شده است مواد از پایین به سمت بالا در اثر دوران مارپیچ منتقل می شود و از بالا توسط نیروی وزن خود به سمت پایین می آید زمان مخلوط کردن 30 الی 90 دقیقه می باشد برای هر متر مکعب دام قدرت مورد نیاز 5/2 اسب بخار برای هر متر مکعب ظرفیت می باشد.
میکسر افقی:
میکسر عمودی جوابگوی نیاز واحدهای بزرگ نمی باشد چون یک متر مکعب دان را در مدت 30 الی 90 دقیقه مخلوط می کند در چنین شرایطی میکسر افقی کارایی مناسبی خواهد داشت میکسر افقی از محفظه استوانه ی تشکیل شده است که به صورت افقی قرار گرفته است داخل استوانه دو عدد مارپیچ با گامهای متضاد یکی بزرگتر و دیگری کوچکتر وجود دارد که خلاف همدیگر می چرخند مخالف بودن گامهای دو مارپیچ دارای چند مزیت هستند.
باعث افزایش سرعت و کیفیت مخلوط شدن دان می شود.
از انتقال و جمع شدن مواد به یک سمت جلوگیری می شود.
از یونیزه شدن دان جلوگیری می کند.