مقدمه امروزه اعتقاد صاحب نظران بر این است که معلولیت یک نوع ناتوانی و نارسائی است و لذا این افراد فقط دارای تفاوتهائی با افراد عادی جامعه هستند ، بنابر این به گونه ای از کاربرد کلمه و لفظ معلول اجتناب ورزیده و این گروه از انسانها را با الفاظی همچون کم توان ، ناتوان و توانخواه مورد خطاب قرار می دهند و لیکن در قانونی که اخیراً در کشور به تصویب رسیده است از کلمه معلول استفاده شده است و به همین لحاظ در این پروژه نیز کلمه معلول به کار برده شده است .
مطالعه درباره معلولیت ها مطالعه درباره تفاوت هاست ، یک انسان که دارای معلولیت است به طریقی با یک انسان معمولی متفاوت است .
به زبان ساده تر این گروه از افراد دارای مسائل و برخوردار از استعدادهای ویژه ای هستند که در نحوه تفکر دیدن ، شنیدن ، صحبت کردن ، راه رفتن ، اجتماعی شدن ، اشتغال و تمامی حرکات آنها تاثیر می گذارد .
بسیاری از این افراد دارای استعدادهائی چشم گیر و قابل ستایش هستند .
مطالعه درباره معلولیت ها مطالعه درباره تشابهات نیز میباشد ، انسانهائی که به نوعی دارای معلولیت هستند با توجه به نوع معلولیت با انسانهای معمولی تفاوت دارند در واقع تعداد زیادی از این انسانها در بیشتر جنبه ها بجای اینکه متفاوت باشند معمولی و نرمال نیز هستند .
در اینجا به تعریفی از معلولیت که در تبصره ماده یک قانون جامع حمایت از حقوق معلولان به تصویب رسیده است اشاره می شود «منظور از معلول در این قانون به افرادی اطلاق می گردد که به تشخیص کمیسیون پزشکی سازمان بهزیستی بر اثر ضایعه جسمی ، ذهنی ، روانی ، یا توأم ، اختلال مستمر و قابل توجهی در سلامت و کارآئی عمومی وی ایجاد گردد ، به طوری که موجب کاهش استقلال فرد در زمینه های اجتماعی و اقتصادی شود.» معلولین در گروههای مختلفی همچون ناشنوا ، نابینا ، ضایعات نخاعی ، کم شنوا ، کم بینا ، قطع عضو ، روحی و روانی ، ذهنی و ...
طبقه بندی می شوند .
با توجه به تفاوتهای ویژه ای که در معلولیت ها مشاهده می شود ایجاد اشتغال برای هر گروه شرایط ویژه ای را طلب می نماید و بدیهی است یکی از مهمترین شرایط مورد نیاز برای اشتغال ایجاد امکانات و فضاهای مناسب شهری و اجتماعی است که در این رابطه سخن بسیار گفته شده است از جمله تامین وسائط نقلیه مناسب ، تامین مسیرهای عبور و مرور مناسب ، تامین مبلمان مناسب شهری مانند (ارتفاع تلفن همگانی ، ارتفاع سطلهای زباله ، حذف موانع عبور و مرور ، نصب صندلی های ویژه در مکانهای مناسب و ...
) و پس از ایجاد امکانات ذکر شده تامین شغلهای مرتبط با هر نوع از معلولیت ها از درجه اهمیت برخوردار است .
با توجه به در نظر گرفتن نکات گفته شده ، برای فراهم آوردن شرایط اشتغال معلولان پیش نیازهائی لازم و ضروری است که به برخی از آن موارد ذیلاً اشاره می شود .
برنامه و وسائل می بایست با نوع معلولیت تناسب داشته باشد : در گذشته امکانات و تجهیزات لازم و کافی برای آموزش و ارتقاع سطح توانائی معلولان چندان که مورد نیاز بوده است در دسترس نبود و لذا برای افراد با معلولیت های مختلف وسائل متناسب وجود نداشت در صورتیکه امروزه این امکانات فراهم شده است و لذا می بایست برای معلولیت های در سطوح مختلف کلاسهای آموزشی فنی و حرفه ای متناسب دایر گردد مثلاً کلاسهای افراد نابینا و کم بینا باید جدا از هم و با برنامه های خاص هر کدام تشکیل شود .
هدفهای رفتاری : به خوبی شناسائی شده و با در نظر گرفتن شرایط خلق و خو و حقیقت پذیری معلولان برنامه ای آموزشی تدوین شود .
فعالیت های عملی : به آموخته های معلولان باید جنبه عملی داده شود و قبل از ورود به بازار کار می بایست بطور کامل مهارت لازم را بدست آورده باشند .
جمع آوری اطلاعات : مربیان حرفه آموزی باید هنرجویان را مرتباً ارزشیابی نموده و بر اساس ضریب بدست آمده برنامه های بعدی را تنظیم نمایند تا بهترین بهره وری را بدست آورند .
تجدید نظر درباره آموزشهای ارائه شده : از آنجا که میزان یادگیری معلولان با هم متفاوت است لذا پیش بینی این که آنها تا چه اندازه قادر به یادگیری هستند ، قبل از شروع به فراگیری مشکل است ، بنابر این همانگونه که اشاره شد ارزشیابی فردی میتواند در تدوین برنامه مناسب کمک قابل توجهی به مربیان نماید .
آموزش خارج از کارگاه : ضمن اینکه مربی طرحهای آموزشی را در کارگاه ارائه می نماید کارآموزان میبایست کاربرد آموخته های خود را در خارج از کارگاه و نحوه ارتباط و برخورد با خریداران خدمات و محصولات خود را فراگیری نمایند .
آموزش در گروههای کوچک : بمنظور برداشت مناسب و مطلوب از آموزشهای ارائه شده می بایست مسائل آموزشی اعم از علمی و عملی برای گروههای کوچک ارائه شود .
همکاری والدین : والدین این گونه هنر جویان می بایست همکاری لازم را با مربیان داشته باشند که شامل اطلاع یافتن والدین از نحوه فراگیری فرزندانشان و تشویق و ترغیب آنان در رابطه با بالا بردن سطح علمی و فنی فرزندان است و همچنین از آموخته های آنان در موارد مورد نیاز استفاده شود.
مرحله شروع آموزش های فنی : آموزشهای فنی و حرفه ای میبایست پس از طی دوره آموزشهای ابتدائی و دبیرستان شروع شود به عبارتی در مرحله ای آغاز شود که هنر آموز حرفه ای توان دریافت گفته های استاد خود را داشته باشد و قادر به خواندن دروس فنی و حرفه ای باشد .
به همین لحاظ برنامه آموزشی می بایست برای گروه سنی جوان و بزرگسال طراحی شود بنابر این برنامه های آموزشی می بایست بصورت پیوسته به گونه ای باشد که معلولان پس از طی آموزشهای لازم و آموختن حرفه و فن مناسب با معلولیت آنان در بازار کار پذیرفته شده و جذب سازمانها و نهادهای اقتصادی شوند بدیهی است توانائی های هر کدام از معلولان نیز متفاوت است بطور مثال انواع کارهائی که برای یک فرد نابینا شناخته شده است با انواع کارهائی که برای یک ضایعه نخاعی که از ویلچر استفاده می نماید فرق دارد و یا توانائی یک ناشنوا که از فیزیک بدنی سالم و قوی برخوردار است با یک معلول قطع عضوی تفاوت دارد و به همین مناسبت برنامه ریزان میبایست شرایط اشتغال هر یک از این گروهها را شناسائی و امکان اشتغال آنان را فراهم آورند .
وظایف دولت ها : یکی از وظایف مهم دولت ها تامین امکانات آموزشی و حرفه آموزی و نهایتاً اشتغال برای معلولان میباشد بطور مثال در اواسط دهه 1980 وزارت آموزش و پرورش ایالات متحده امریکا برای اجرای «برنامه انتقال» اولویت قایل شده است ، برنامه انتقال فرآیندی آموزشی است که در آن دانش آموزان را بطریقی تربیت کنند که بتوانند پس از پایان تحصیلات دبیرستانی وارد بازار کار شوند .
در کشورهای اروپائی و اسکاندیناوی نیز اهمیت ویژه و قابل توجهی به این مهم داده می شود .
در کشور ما نیز افراد استثنائی (قطع نخاعی – نابینا – ناشنوا- ذهنی ...
) تحت نظر سازمان آموزش و پرورش استثنائی تا دوره راهنمائی را طی می کنند که اخیراً نیز مقرر و مصوب شده است که دوره دبیرستان نیز دایر شود و همچنین سازمان آموزش فنی و حرفه ای نیز با تشکیل کلاسهای حرفه آموزی نسبت به ایجاد شرایط اشتغال معلولان اقدام می نماید .
از سوی دیگر با توجه به توافق بعمل آمده بین سازمان آموزش و پرورش استثنائی کشور و سازمان بهزیستی و وزارت تعاون مقرر شده است که برای ایجاد اشتغال معلولان حمایت های لازم بابت تاسیس شرکتهای تعاونی را به معلولان ارائه نمایند .
بر اساس آمارهای گذشته حدود 5/5 میلیون نفر معلول در طبقه بندی های مختلف و 600 هزار نفر جانباز جنگی در کشور شناسائی شده اند که ضرورت تدوین راه کار مناسب برای اشتغال آنان مجلس شورای اسلامی را برآن داشت که در تاریخ 16/2/83 قانون جامع حمایت از حقوق معلولان را به تصویب رسانده وبه دولت ابلاغ نماید که نظر به اهمیت این قانون لازم میداند به برخی از مواد و تبصره های آن که مرتبط با اشتغال معلولان است اشاره شود .
ماده 2: کلیه وزارتخانه ها ، سازمانها و موسسات و شرکتهای دولتی و نهادهای عمومی و انقلابی موظفند در طراحی ، تولید و احداث ساختمانها و اماکن عمومی و معابر و وسائل خدماتی به نحوی عمل نمایند که امکان دسترسی و بهره مندی از آنها برای معلولان همچون افراد عادی فراهم شود .
تبصره 1: وزارتخانه ها ، سازمانها ، و موسسات و شرکتهای دولتی و نهادهای عمومی و انقلابی موظفند جهت دسترسی و بهره مندی معلولان ، ساختمانها و اماکن عمومی ، ورزشی و تفریحی و معابر و وسائل خدماتی موجود را در چارچوب بودجه های مصوب سالانه خود مناسب سازی نمایند .
تبصره های 2و3و4 : اشاره دارد که شهرداریها باید پروانه ساخت برای اماکنی صادر نمایند که استانداردهای موجود برای معلولان را رعایت کرده باشند ، سازمان بهزیستی باید براین مهم نظارت داشته باشد ، و سازمانهای زیربط آئین نامه اجرائی را تدوین نمایند .
ماده 3: سازمان بهزیستی کشور موظف است در چارچوب اعتبارات مصوب در قوانین و بودجه سالانه اقدامات لازم برای تامین خدمات توان بخشی ، حمایتی ، آموزشی ، حرفه آموزی مورد نیاز معلولان را با مشارکت خانواده های معلولان و همکاری بخش غیر دولتی (خصوص ، تعاونی ، خیریه ) و پرداخت یارانه به مراکز غیر دولتی و خانواده ها فراهم آورد و در گسترش کارگاههای آموزشی ، حمایتی ، تولیدی معلولان اقدام نماید ، در تبصره این ماده آمده است که کارگاههای آموزشی ، حمایتی ، تولیدی معلولان از شمول قانون کار مصوب 29/8/1369 مستثنی خواهد بود .
ماده 7 : دولت موظف است جهت ایجاد فرصت های شغلی برای افراد معلول تسهیلات ذیل را فراهم نماید .
الف : اختصاص حداقل 3%از مجوزهای استخدامی ( رسمی – پیمانی – کارگری) موسسات دولتی به افراد معلول واجد شرایط .
ج : پرداخت تسهیلات اعتباری به واحدهای تولیدی ، خدماتی ، عمرانی و صنفی و کارگاههای تولیدی حمایتی در مقابل اشتغال افراد معلول به میزانی که در قوانین و بودجه سالانه مشخص می گردد .
د : پرداخت تسهیلات اعتباری جهت احداث واحدهای تولیدی و خدماتی اشتغال زا به شرکتها و موسساتی که بیش از 60% سهام و سرمایه آنها متعلق به افراد معلول‌است.
و: اختصاص حداقل 60% از پستهای تلفنچی (اپراتور تلفن ) دستگاهها دولتی به افراد نابینا و کم بینا و معلولان جسمی ، حرکتی ز: اختصاص حداقل 60% از پستهای سازمانی متصدی دفتری و ماشین نویسی دستگاههای دولتی به معلولین جسمی حرکتی تبصره 1- کلیه سازمانهای دولتی مجازند تا سقف مجوزهای استخدامی ، افراد نابینا ، ناشنوا ، معلولین ضایعات نخاعی واجد شرایط را به صورت موردی و بدون برگزاری آزمون استخدامی به کار گیرند .
تبصره 3- سازمان بهزیستی موظف است صندوق فرصت های شغلی معلولان را ایجاد نماید تبصره 4- سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور موظف است آموزشهای لازم فنی و حرفه ای را متناسب با بازار کاربرای معلولان بصورت رایگان و تلفیقی تامین نماید .
در انتهای کلام : به آن نقاشی فکر کنیم که از دو دست محروم است و قلم مو را بین دندانهای خود قرار داده و زیبا ترین تابلوها را به تصویر می کشد.
آن هنرمندی را نظاره کنیم که قلم موی نقاشی را بین انگشتان پاهای خود قرار داده و زیبا ترین نقاشی را ترسیم میکند به منشی شرکتی فکر کنیم که از داشتن دستها محروم بوده و با انگشتان پاهای خود نه تنها شمارگیری کرده و گوشی تلفن را بر میدارد بلکه پیامهای دریافتی را نیز یادداشت کرده و به مدیریت گزارش می نماید .
آن خطاط بزرگ را ستایش کنیم که زیباترین تابلوهای خط نقاشی را با قراردادن قلم خطاطی بین انگشتان پاهای خود خلق کرده است.
و چه زیباست شعری را که از آقای حسین وفائی متخلص به آرمان سروده شده است ، بخوانیم و ملکه ذهن خویش قرار دهیم .
من اگر دست به سوی تورها می سازم نه که تو سکه قلبی به کفم بگذاری نه که تو رغبت سردی به دلت بنشانی یا که آهی و نگاهی به ترحم به رخم بفشانی دست من سوی تو ، از خواستن عشق و وفاست دست من حاصل این سادگی و حجب و حیاست دست من زمزمه دوستی آدمهاست آدمی را مگر این گونه محبت کردن ، موجب ارج و بهاست * * * من اگر پای ندارم بدوم پر اندیشه خود را ، تا به عرش اعلا تیز تر میرانم من اگر دست ندارم که بگیرم دامان بال احساس خود ، آسان بخدا می سایم و اگر چهره ناموزونم سبب رنجش دلهای شماست سیرت پاک درونم بینید که پر از حرف همه گلشن زیبائیها ، خوبی هاست که دلم آینه ای پاک ، پر از مهر و صفا ، عشق و وفا ، نام خداست * * * من و تو کز پدر آدم بودیم اینک این سان چه تفاوت داریم گل از شاخه کمر خم گشته بوی عطر همه گلهای بپا خواسته نیز افشاند رنگ عشق همه باغچه را می داند ریشه در خاک نژاد همگی با همه کس میراند * * * در قضا ساعقه زد نور و نیرو به تو داد و آتش جان سوز ، مرا قسمت کرد گنه من چه بود ، که دلم نشناسند زین سبب داغ به اندازه یک مهر غریب از دل نازک من می سازند روز انسانی ما ، همه روزهای خداست و اگر عزت و مهری باشد صادقانه بر هم بگذارید دلتان یاور من فکر احساس بزرگم همه جا یار شما ربیعه مرصوص دبیر حرفه آموزی مجتمع استثنائی شهید صیاد شیرازی منابع 1- متن قانون جامع حمایت از حقوق معلولان مصوب 16/2/83 مجلس شورای اسلامی 2- کتاب کودکان استثنائی – مقدمه ای بر آموزشهای ویژه ترجمه مجتبی جوادیان 3- آموخته ها و تجربه های شخصی در دوران تدریس