دانلود مقاله فرهنگ اصیل یزد شناسی و جذب گردشگری

مقدمه : بافت تاریخی شهر ها آثار گران بهایی که فرهنگ و دانش شهر سازی و معماری بومی کشورمان را در خود دارد امروزه این نواحی در شهر های قدیمی ما می روند که به کلی از زمینه و سیمای شهرها حذف شوند و با انهدام و فرسودگی آنها شهر های جدید فرهنگ جدید شهرسازی با تمام مشکلات خود جایگزین گردند .

بافت تاریخی شهر های ما در بردارنده ظرافت – زیبایی و نیز خلاق مردمی است که طی سالیان دراز آنها را طبق سنت فرهنگ و نوع معشیت خود به وجود آورنده اند اما تا کنون شناخته نشده اند و بدین ترتیب هر روز رو به فراموشی می روند و توجه به آنها فقط در حد نوشتار ها – سخنرانی ها و شعارها خلاثه میشود .

کشور ما در زمینه ذخایر کالبدی آثار و ابنیه تاریخی و نیز تجربیات معماری و شهر سازی از غنایی چشم گیر برخودار است و به همین جهت در حال حاضر نیز پذیرای اقدماتی است که بتواند به نحوی سازنده / جلوی تخریب و فرسودگی را گرفته و حفاظت و حراست از آنها را تضمین کند .

در گذشته شهرها بیش تر به دلیل استفاده از موقعیت طبیعی خاص و انگیزه سیاسی – اقتصادی بوجود می آمدند و با تضیف یا از بین رفتن یک یا چند عامل که در شکل گیری آنان سازنده بود یکباره یا به تدریج از رونق می افتادند و متروکه می شدند .

درکشوری ما شهر های نظامی و یایتختی بیشتر از این موضوع تبعیت کرده تا شهرهای دارای اقتصاد بازرگانی آن دسته از شهر های قدیمی ما مثل ( اصفهان – یزد – همدان – شیراز – قزوین و...) که از روابط اقتصادی – بر محیط طبیعی و توان اکولوژیک خود داشته اند با ازدست رفتن انگیزهای سیاسی یا مذهبی که در دوران خاصی به آنها رونق بخشیده است توانسته اند به زندگی خود ادامه دهند .

امروزه به دلیل هجوم فرهنگ های غیر بومی و الگوی مصرف جهان پیشرفته به کشور – فرهنگ شهر نشینی جدید در تضاد با فرهنگ سنتی قرار گرفته و فرهنگ نوگرایی و تجدد طلبی جای فرهنگ اصیل و سنتی را گرفته است که این امر سبب هجوم خانوارها به نواحی جدید و رها شدن نواحی تاریخی شده و از طرفی عدم حمایت بخش خای دولتی در سرمایه گذاری در این نواحی خود مزید بر علت گردیده است .

شهر های حاشیه کویر جلوه ویژه ای برخوردارند از یک سو پایدار – پویا و سازگار با محیط طبیعی و اجتماعی در بخش تاریخی شهر و از سوی دیگر رشد شتابان فضاهای شهری در بخش جدید از خصوصیات بارز این شهرهاست .

بافت تاریخی شهر یزد با دارا بودن مشکلاتی چون فرسودگی – عرض کم معابر – مهاجرت و...

دارای نکات ظریف و مهمی است که مسله احیای آن بر سر دو راهی تخریب و مرمت قرار گرفته است .

آن چه مهم است یافتن تعادل بین این دو گزینه است که بیانگر نو گرایی و سنت گرایی است .

برای یافتن تعادل باید نارسایی ها و کاستی های ریشه ای را در زمینه های اجتماعی – اقتصادی عمل کردی و کالبدی بررسی کرد و برای آنها برنامه ریزی نمود .

وضع موجود: شهر یزد از نظر تاریخی – اجتماعی – اقتصادی و دانشگاهی وظایف مهمی را در مقیاس ملی بر عهده دارد .

موقعیت مکانی این شهر و همچنین نقش های فوق الذکر موجب شده که چند شریان ارتباطی مهم کشور از این شهر عبور کند خصوصیات کالبدی – اجتماعی – آن را تحت تاثیر قرار دهند روند توسعه و گسترش فعالیت ها در این شهر همواره تحولات توسعه کالبدی و افزایش جمعیت را به دنبال داشته است .

بی شک بافت تاریخی شهر یزد از این تغییر و تحولات به دور نبوده و از آن ها تاثیر یافته است .

از این رو شناخت بافت تاریخی شهر ضروری می باشد .

برای شناخت بافت تاریخی – بررسی های در چند مبحث اصلی که به شناخت قابلیت ها مرمت کمک نماید .

انجام پذیرفته است ابتدا تاریخچه – سیر تحولات و توسعه آن بعنوان یک گام ضروری از شناخت بررسی شده است .

سپس ساختار مدیریت شهری مطالعه و برای شناخت دقیق تر ویژگی های طبیعی – اجتماعی و کالبدی بافت تاریخی و محلات بررسی شده اند تاریخچه : استان یزد بخصوص شهر یزد با برخورداری از ارزش های معماری و سنتی شهرهای حاشیه کویری و نیز از آنجا که مجموعه ای از آثار و بناهای تاریخی را در خود جای داده است در بین شهر های ایران حائز اهمیت می باشد .

در واقع یزد را می توان نماد شهر های کویری ایران دانست .

اهمیت تاریخی این شهر با بررسی مشخصات کلی آن بیش تر روشن میشود .

مدیریت بافت تاریخی سازمان های اداره کننده امور شهری متفاوت هستند و در سه بخش دولتی، نیمه دولتی و مردمی فعالیت دارند.

سازمان های دولتی فعال در مدیریت امور شهری یزد شامل استانداری، سازمان مسکن و شهرسازی، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و سازمان مدیریت و برنامه ریزی و نیمه دولتی شامل شهرداری و در بخش مردمی شورای اسلامی شهر است که نقش مؤثری در مدیریت شهری دارد.

هدف این فصل شناخت سیستم مدیریت شهری در شهر و بافت تاریخی شهر یزد است تا در نهایت بتوان در تدوین اهداف و مشکلات از آن استفاده نمود.

جهت بررسی مدیریت بافت تاریخی ، عاملین تصمیم گیری و اسناد و ابزار تصمیم گیری، مفاهیم مرتبط با سیستم مدیریت شهری، ویژگی های سیستم مدیریت شهری و اجزا این نظام مورد بررسی قرار می گیرد.

عاملین تصمیم گیری عاملین تصمیم گیری در شهر یزد همان طور که اشاره شد ، عبارتند از : بخش دولتی، بخش نیمه دولتی و مردمی که مورد بررسی قرار می گیرد.

(نمودار شماره 2) عاملین تصمیم گیری نمودار شماره 2 : عاملین تصمیم گیری(1) دولتی نیمه دولتی مردمی سازمان مسکن و شهرسازی شهرداری شورای شهر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استانداری سازمان مدیریت و برنامه ریزی مأخذ : نگارندگان ، مصاحبه با مسئولان استانداری و شهرداری یزد ، سال 1378 عاملین تصمیم گیری بخش دولتی عاملین تصمیم گیری شهری در بخش دولتی شامل استانداری، سازمان مسکن و شهرسازی، سازمان مدیریت و برنامه ریزی و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است که مسئولیت هر یک مورد بررسی قرار می گیرد.

الف) استانداری استانداری یزد از طریق شهرداری عهده دار اجرای سندهای مصوب مسکن و شهرسازی در توسعه و عمران شهری است.

از جمله اقدامات استانداری که از طریق شهرداری اعمال می شود تقاضا به سازمان ملی و مسکن برای تهیه و تدوین طرح ، نظارت بر تهیه و اجرای طرح براساسی اولویت های تعیین شده است.

ب) سازمان مسکن و شهرسازی اصلی ترین عامل و مرجع کنترل رشد و توسعه شهری، سازمان مسکن و شهرسازی است.

عمده ترین وظایف این سازمان تعیین و تشخیص ضرورت تهیه طرح، برآورد هزینه و تأمین اعتبار تهیه طرح، انتخاب مشاور و عقد قرارداد تهیه طرح، برگزاری و اداره جلسات کارشناسی و نظارت بر تهیه طرح، بررسی نحوه مشارکت مردمی و تشکیل کمیته های هماهنگی اولیه و نهایی شورای عالی شهرسازی و معماری است.

ج) سازمان میراث فرهنگی و گردشگری وظیفه اصلی و عمده این سازمان، شناسایی، مرمت و حفاظت از کلیه آثارو ابنیه تاریخی است.

حفاظت از آثار و ابنیه تاریخی با شرکت در کمیته های فنی نظارت بر تهیه طرح و شرکت در جلسات تصویب نهایی طرح عملی می شود.

د) سازمان مدیریت و برنامه ریزی سازمان مدیریت و برنامه ریزی با هماهنگی اداره کل امور اقتصادی و دارایی ، تأمین اعتبار مالی طرح های توسعه شهری را به عهده دارد.

تصویب صلاحیت فنی، تخصصی مشاور، تأیید و تصویب اعتبارات مالی و شرکت در جلسات تصویب نهایی طرح به عهده سازمان مدیریت و برنامه ریزی است.

عاملین تصمیم گیری بخش نیمه دولتی در بخش نیمه دولتی فقط شهرداری فعالیت دارد.

وظایف عمده شهرداری ارائه خدمات عمرانی، بهداشتی و رفاهی به شهروندان ، کنترل رشد و توسعه شهر براساس سندهای مصوب توسعه و اجرای صحیح پیشنهادهای طرح می باشد.

الف) شهرداری یزد شهرداری یزد در حال حاضر دارای 4 معاونت (فنی و شهرسازی، حمل و نقل و ترافیک، اجرایی و خدمات شهری و اداری و مالی) و 6 مدیریت (روابط عمومی، طرح و برنامه، حقوقی و املاک، حراست، مدیریت ارزشیابی و بازرسی) می باشد که زیر نظر شهردار یزد فعالیت دارند.

علاوه بر آن هر معاونت نیز دارای سه مدیریت است.

(نمودار شماره 3) از وظایف عمده شهرداری، ارائه خدمات عمران شهری (توسعه تأسیسات فاضلاب شهری، عبور و مرور، توسعه تأسیسات آب آشامیدنی شهر، برنامه ایجاد اماکن و فضاهای ورزشی، تفریحی ، فرهنگی و توریستی)، ارائه خدمات اداری (درامد و نوسازی) و انجام خدمات شهری (رفت و روب، نگهداری و بهبود محیط شهری) توسعه فضای سبز، آتش نشانی و خدمات ایمنی و ...

است.

شهرداری یزد در حال حاضر دارای 4 معاونت (فنی و شهرسازی، حمل و نقل و ترافیک، اجرایی و خدمات شهری و اداری و مالی) و 6 مدیریت (روابط عمومی، طرح و برنامه، حقوقی و املاک، حراست، مدیریت ارزشیابی و بازرسی) می باشد که زیر نظر شهردار یزد فعالیت دارند.

نمودار شماره 3 : نمودار سازمانی شهرداری یزد(2) مأخذ : نگارندگان ، با الهام از اسناد موجود در اداره روابط عمومی شهرداری یزد ، سال 1378 ب) شهرداری ناحیه تاریخی شهرداری ناحیه تاریخی در حد مدیریتی منطقه بوده و دارای قسمت های فنی و اجرایی است که در امر ساخت و ساز و عمران بافت تاریخی فعالیت دارد.

(نموداره شماره 4) نمودار شماره 4 : نمودار سازمانی شهرداری ناحیه تاریخی(3) مآخذ : نگارندگان ، با الهام از اسناد موجود در اداره روابط عمومی شهرداری یزد ، سال 1378 عاملین تصمیم گیری بخش خصوصی مهم ترین عامل تصمیم گیری در این بخش شورای اسلامی شهر است که اعضاء آن با رأی مردم انتخاب می شوند.

وظایف اصلی شورای شهر عبارت است از انتخاب شهردار، همکاری با مسئولان اجرایی، بررسی و شناخت کمبودهای عمرانی و رفاهی در حوزه شهر و ارائه پیشنهاد اصلاحی به مسئولان ، نظارت بر حسن اجرایی تصمیمات شورا، برنامهریزی در خصوص مشارکت مردم در انجام طرح ها و اقدامات مربوط به انجمن های اجتماعی، تصویب آیین نامه های پیشنهادی و صورت درآمد ، تصویب بودجه شهری، نظارت بر اجرا، حفظ و نگهداری سرمایه های دارایی شهرداری وتصویب نرخ خدمات ارائه شده توسط شهرداری، تصویب لوایح برقراری یا لغو عوارض شهری، نظارت بر بهداشت حوزه شهر و اماکن عمومی، نظارت طرح های مربوط به ایجاد، توسعه و نامگذاری معابر و تصویب الصاق هر نوشته بر دیوارهای شهر است.

بررسی اسناد و ابزار تصمیم گیری برنامه های شهری به عنوان سند توسعه شهری بوده و سازمان های مختلفی در تهیه و اجرای این برنامه ها به عنوان نظام تصمیم گیری عمل می نمایند که این هادها در حقیقت به عنوان سیاست گذاران، هدایت کنندگان و مجریان برنامه های توسعه شهری شناخته شده اند.

در ذیل به اسناد و ابزار تصمیم گیری که دررابطه با شهر یزد و بافت تاریخی آن تهیه شده اشاره می شود : سند جامع توسعه و عمران شهر یزد این سند در سال 1352 توسط دانشکده هنرهای زیبای دانشکده تهران تهیه شده است و به عنوان سند اصلی برنامه توسعه شهری ملاک عمل شهرداری و سایر نهادهای برنامه ریزی قرار گرفته است.

در تهیه این سند سازمان های مختلف دخیل بوده اند.(4) (نمودار شماره 5) نمودار شماره 5 : فرآیند برنامه ریزی تهیه سند جامع توسعه و عمران(5) سند تفصیلی شهر یزد این سند در سال 1361 توسط "مهندسان مشاور شهرید" براساس سند جامع توسعه و عمران تهیه شده و در شورای شهرسازی استان به تصویب رسیده است.(6) سند تفصیلی بافت تاریخی این سند در سال 1371 توسط "مهندسان مشاور جبارنیا و همکاران" تهیه شده است.

هدف عمده این سند بالا بردن انگیره افامت در بافت تاریخی و رونق بخشیدن مجدد به فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی بوده است.(7) اسناد دیگر براساس مطالعات سند جامع توسعه و عمران شهر یزد و سند تفصیلی بافت تاریخی، «شرکت مسکن سازان» حدود 127000 مترمربع از محدوده بافت تاریخی را مطالعه نموده و طرحی با عنوان «طرح تجمیع» ارائه نموده است که براساس طرح فوق بعضی از قسمت های بافت تاریخی تخریب و بازسازی خواهد شد.

خلاصه مدیریت شهری در بافت تاریخی شهر یزد تأثیرپذیر از عاملان تصمیم گیری و اسناد و ابزار سیستم تصمیم گیری است.

عاملان تصمیم گیری شامل بخش دولتی (استانداری، سازمان مسکن و شهرسازی، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و سازمان مدیریت و برنامه ریزی)، نیمه دولتی (شهرداری یزد و بافت تاریخی) و خصوصی (شورای اسلامی شهر) است.

اسناد و ابزار سیستم تصمیم گیری شامل سند توسعه شهر یزد، سند تفصیلی شهر یزد و سند تفصیلی بافت تاریخی است.

همچنین مطالعات پراکنده که توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و شرکت مسکن سازان انجام شده نیز دارای اهمیت است.

منابع و مآخذ 1- نگارندگان، تهیه شده بر اساس مصاحبه با مسئولان استاندری و شهرداری یزد، سال 1378 2- شهرداری یزد، آرشیو روابط عمومی، سال 1378 3- شهرداری ناحیه تاریخی یزد، مصاحبه از شهردار، سال 1378 4- دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران، طرح جامع شهر یزد ، سال 1352 5- نگارندگان ، تهیه شده براساس مصاحبه با مسئولان سازمان مدیریت مدیریت و برنامه ریزی و مسکن شهرسازی استان یزد، سال 1383 6- مهندسان مشاور شهر بد، طرح تفصیلی شهر یزد ، سال 1361 7- مهندسان مشاور جبارنیا و همکاران ، طرح تفصیلی بافت قدیم شهر یزد، وزارت مسکن و شهرسازی، سال 1371 ویژگی های جغرافیایی یزد به لحاظ قرار گرفتن در آب و هوای گرم و خشک ، پهنه های کویری و قرارگیری در معرض ورزش بادهای گرم و سوزان با نارسایی های جدی طبیعی و محدودیت استعدادهای زیست محیطی روبه روست.

برنامه ریزی های انجام شده در زمینه رشد و توسعه شهری، ساخت و سازها و تمرکز جمعیت و صنایع تاکنون انجام شده فاقد هماهنگی های لازم با قابلیت ها و استعدادهای طبیعی یزد بوده است.

هر منطقه دارای شرایط طبیعی و سیستم اکولوژیکی خاص خود و قابلیت های زیست محیطی متفاوت در رابطه با رشد و توسعه است.

این قابلیت ها به عوامل آب و هوایی، منابع آب، منابع خاک، پوشش گیاهی که به عنوان اساس زیست و بستر حیات انسان عمل می کنند، بستگی دارد.

عامل دیگر که در برقراری تعادل از اهمیت ویژه ای برخوردار است نحوه برخورد با طبیعت و میزان بهره گیری انسان از منابع طبیعی زیستی است.

در شرایط آب و هوایی به ویژه خشک که میزان نزولات جوی سالانه به کمتر از 250 سالانه میلی متر می رسد، منابع طبیعی به شدت حساس، آسیب پذیر و با تهدید مداوم ظهور و پیشروی کویر رو به رو هستند.

با این حال با توجه به اهمیت ساختار طبیعی و ساختار زمین شناسی در برنامه ریزی شهری و طراحی متناسب با وضعیت تکنونیکی و نیز طراحی اقلیمی شهرها در رابطه با بهره گیری از حداکثر شرایط آسایش، وضعیت زمین شناسی و لرزه زمین ساخت و نیز اقلیم و معماری گسترده ی شهر مورد مطالعه قرار می گیرد.

هر محدوده ای دارای شرایط طبیعی و سیستم اکولوژیکی خاص خود و قابلیت های زیست محیطی ویژه ای است.

هدف این نوشتار بررسی و شناخت ساختار طبیعی- اکولوژیکی محدوده مورد مطالعه است.

برای نیل به این هدف با استفاده از تکنیک های مختلف، اطلاعات مورد نیاز جمع آوری گردید.

بدین طریق که ابتدا با استفاده از تکنیک مطالعه اسنادی، اطلاعات لازم جمع آوری و سپس با توجه به جداول و فرمول های مختلف نوع و آب و هوای منطقه تعیین و با استفاده از روش های «اولگی» ، «گیونی» و معیارهای «ماهانی» محدوده های آسایش زیستی و ساختمانی و نیز طراحی اقلیمی شهر ارائه شده است.

زمین شناسی و تکنونیک از آنجا که زمین شناسی ارتباط ناگسستنی با علم چینه شناسی دارد و بررسی و تکامل پدیده ها باید در رابطه با تاریخ آن بیان شود لذا از زمین شناسی با پدیده های زمین ساختی توأم و سپس تکنونیک و لرزه خیزی بررسی می شود.

زمین شناسی بافت تاریخی شهر یزد ازنظر زمین شناسی بر روی آبرفت های دوران چهارم قرار گرفته است.

در سمت شرق و شمال شرق آن سنگ های شنی، مارنی و شنی تودم با گچ و نمک در سمت شمال شرق گنبدهای نمکی قرار دارند.

در جهت جنوب غرب، سنگ های آهکی، شیل شنی، کوارتز شنی، مارن شنی، سنگ های آذرین، مارن قرمز و سبز، کنگلومرای مربوط به دوره ژوراسیک در ارتفاعات مشاهده می گردند.

تکنونیک و لرزه خیزی اولین پدیده مشخص تکنونیک ایران و مرکزی دگرشیبی موجود بین واحدهای قرمز رنگ آواری متشکل از ماسه سنگ- سنگ جوش و سنگ های آهکی کرتاسه می باشد.

دگرشیبی دیگر ایران مرکزی که بیشتر مشهور است در قاعده سنگ های آن مقداری گچ وجود دارد که سن سازن اخیر به کرتاسه زیرین می رسد.

در مقیاس کلی از روند تکنونیکی منطقه مسیر دو گسل بزرگ ایران مرکزی را در شرق و غرب می توان مشاهده نمود.

«گسل دهشیر- بافت با قرارگیری در امتدا شیرکوه، فرورفتگی ابرقو- سیرجان را در غرب خود قرار داده و در گرایش جانبی نیز از قسمت شمالی به نائین و از بخش جنوبی به گسل مروست- ندوشن رابطه پیدا می کند.

گسل دیگری که به یک مفهوم ابتدا گسل پشت بادام می باشد به نام گسل چابدونی، شرق منطقه را تا انار و رفسنجان در بر می گیرد.»(1) در تطبیق با بررسی گسل ها از طریق مراجعه به نقشه های مورد استفاده و مطالعات مختلف سایز موتکتونیک ایران ، منطقه را از نظر جنبش های زمین ساختی یک ناحیه کم خظر مشاهده می نماییم و لی با توجه به مطالعاتی که به موجب آن هیچ جای ایران را نمی توان از خطر زلزله مصون دانست وجود هرگسلی در هر مقیاس به مثابه نقطه خطر و منشأ تحریک و تقویت محصوب می شود.

در محدوده شهر یزد تنها یک گسل شناخته شده وجود دارد، در 3 کیلومتری شمال شرق یزد رسوبان مارنی و ماسه ای و کنگلومرایی گچ دار و نمک دار نئوژن با جهت شمال غربی- جنوب شرقی بیرون زدگی دارند.

مرز جنوب غربی این بیرون زدگی ها بیشتر توسط ماسه های بادی پوشیده شده اند.

طول این گسل حدود 47 کیلومتر و از نوع فشاری می باشد.

در شهر یزد تاکنون زلزله مخربی روی نداده و در این شهر و نواحی اطراف آن گسل متعلق به دوران معاصر مشاهده نمی شود و تنها گسل های موجود به قبل از دوران چهارم زمین شناسی مربوط می شوند.

«از جمله گسل شمال یزد که در 3 کیلومتری شمال شرقی یزد قرار دارد.»(2) علیرغم پایین بدن خطر نسبی رویداد زمین لرزه در شهر یزد ، با توجه به وجود گسل های متعدد در پیرامون ان و احتمال رویداد زمین لرزه در امتداد آن ، رعایت ضوابط و مقررات مربوط از جمله آیین نامه 2800 ضروری به نظر می رسد.

بررسی آب و هوای شهر یزد و تعیین محدوده های آسایش زیستی، ساختمانی و طراحی اقلیمی آن در بررسی شرایط آب و هوایی شهر یزد، معیارهای اقلیمی که در آسایش زیستی، ساختمانی و طراحی اقلیمی تأثیر دارندف بررسی شده است.(3) معیارهای تعیین آسایش برای تعیین آسایش زیستی، ساختمانی و طراحی اقلیمی شهر یزد سه معیار درجه حرارت، رطوبت نسبی و باد مورد استفاده قرار گرفته اند.

الف) معیار اول : درجه حرارت در بین عناصر آب و هوایی ، دما از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

این عنصر در تعیین سایر عناصر اقلیمی از جمله میزان تبخیر و تعرق، نم نسبی، نوع ریزش های جوی، وقوع پدیده یخبدان ، جریان هوا و ...

نقش به سزایی دارد و عامل بسیار مهمی در تعیین نیاز آبی و نواحی، نوع پوشش گیاهی، فصل رویش آنها ، تقویم زراعی نواحی، حمل و نقل ، و فعالیت های اقتصادی و آسایش زیستی انسان می باشد.

از نظر دمایی متوسط حداکثر، حداقل و حداکثر مطلق، متوسط حداقل مطلق و متوسط روازنه دمایی طی یک دوره 23 ساله در شهر یزد (در سال 95-1972) به ترتیب 1/26، 2/11، 44، 2/8- و 6/18 درجه سانتی گراد است.(4) ب) معیار دوم : رطوبت نسبی رطوبت نسبی معرف مقدار بخار آب موجود در جو به مقدار بخار آبی است که جو در همان شرایط قبول می کند تا به حد اشباع برسد.

این نسبت به درصد بیان می شود.

در جدول شماره 3 اطلاعات مربوط به رطوبت نسبی در ایستگاه یزد را مشاهده می کنید.

ج) معیار سوم : باد وزش باد در منطقه در دو فصل بهار و تابستان از سمت شمال غرب می باشد.

باد غالب در ماه های آبان ، آذر ، دی و بهمن از سمت جنوب شرق و در ماه های مهر و اسفند از جهت غرب می وزد.

باد غالب منطقه باد شمال غربی است و وزش باد به علت لخت بودن دشت ها و کوهستان ها با شدت در جریان بوده و تعداد روزهای طوفانی دشت یزد- اردکان به 40 تا 60 روز در سال می رسد.

سنجش آسایش زیست – اقلیمی(5) در بین عناصر جوی، دما و رطوبت اثر بیشتری در سلامت و راحتی انسان دارند.

بر این اساس بیشتر الگوهای سنجش آسایش انسان از لحاظ شرایط آب و هوایی بر این دو عنصر استوار شده است.

تغییرات دما به میزان تابش انرژی خورشید و تغییرات رطوبتی به مقدار بخارآب موجود در هوا بستگی دارد.

افزایش و کاهش بخار آب در هوا علاوه بر تغییرات درجه حرارت، به سرعت باد نیز بستگی دارد و در واقع وزش باد میزان درجه حرارت را نیز کنترل می کند.

الگوی آسایش انسان از مجموع این عوامل فراهم شده است.

در اینجا به منظور تعیین محدوده های آسایش حرارتی انسان در طی روز و شب در هوای آزاد برای کلیه ماه های سال از نمودار زیست اقلیمی اولگی استفاده شده است.

همچنین به منظور تعیین وضعیت هوای داخل ساختمان در ارتباط با شرایط آسایش اقلیمی در حالت استراحت یا فعالیت نشسته از نموداراقلیمی ساختمان به روش گیونی استفاده شده است و در ارتباط با طراحی ساختمان متناسب با شرایط اقلیمی از شاخص های به کار رفته و توصیه های مربوط در جداول ماهانی استفاده شده است که به شرح زیر بیان می شود.

الف) تعیین محدوده آسایش حرارتی انسان با روش «اولگی» شرایط زیست- اقلیمی روزانه (حداکثر دمای روزانه و حداقل رطوبت نسبی روزانه) و شبانه (حداثل دمای شبانه و حداکثر رطوبت نسبی) یزد نشان می دهد که ماه فروردین در طول روز در منطقه آسایش (خشک قابل تحمل) قرار می گیرد و ماه های اردیبهشت، خرداد ، تیر، مرداد و شهریور در منطقه گرم و خشک قرار گرفته اند.

بدین ترتیب در این ماه ها احساس آسایش بدون جلوگیری از تابش آفتاب میسر نیست.

و از برودت ناشی از تبخیر آب و هوا می توان استفاده کرد.

گفتنی است طبق دمای شبانه یزد، هیچ یک از ماههای سال در این محدوده قرار نمی گیرند.

براساس وضعیت دمایی و رطوبت نسبی روزانه، ماه مهر در منطقه آسایش با رطوبت قرار گرفته است.

ماه اردیبهشت نیز به این منطقه نزدیک می باشد.

بدین ترتیب در این ماه ها در طول روز اگر جریان هوا و یا شرایط تبخیر ایجاد شود شرایط آسایش فراهم می شود.

در این راستا توجه به بردار با دو طراحی مناسب ساختمان در ارتباط با آن می تواند شرایط آسایش مطلوبی را در این ماه ها فراهم آورد.

شب های ماه های خرداد و مرداد در محدوده آسایش (البته خشک قابل تحمل) اقلیمی قرار دارند و در ماه تیر با ایجاد اندکی جریان هوا و یا تشدید تبخیر هوا (ایجاد سطوح نمناکی که برای تبخیر از دمای محیط استفاده می نمایند می توان در طول شب احساس آسایش و استراحت نمود.

ماه های دی ، بهمن، اسفند، آبان و آذر طول روز در محدوده D واقع شده اند و جهت احساس آسایش در محیط به 10 الی 62 کیلو کالری در ساعت انرژی حرارتی لازم است.

ماههای بهمن، اسنفد و آبان به منطقه آسایش نزدیک می باشند و با طراحی مناسب ساختمان و استفاده مستقیم از انرژی تابش خورشید می توان شرایط زیستی مناسبی را فراهم نمود و برای ماه های دی و آذر استفاده از واسیل مکانیکی گرمازا ضروری می باشد.

از این رو در طول شب به جز ماه های خرداد، تیر و مرداد مابقی ماه ها جهت ایجاد شرایط زیستی مطلوب نیاز به تأمین انرژی گرمایی دارند که در ماه های اردیبهشت و شهریور با طراحی مناسب ساختمان و جلوگیری از اتلاق انرژی می توان شرایط زیستی را مطلوب نگه داشت و در سایر ماه های سال استفاده از وسایل مکانیکی گرمازا اجتناب ناپذیر است.

ب) تعیین آسایش حرارتی ساختمان با روش گیونی در این روش خصوصیاتی را که یک ساختمان نیاز دارد تا هوای داخلی آن تحت تأثیر شرایط اقلیمی در منطقه آسایش قرار گیرد در رابطه با شرایط و تغییرات هوای پیرامون ساختمان مشخص گردیده است.

به منظور ارائه چنین خصوصیات از جدول سایکومتریک که رابطه آسایش انسان و شرایط گرمایی محیط اطراف را با دقت بیشتری مشخص می نماید، استفاده شده است.

دراین روش با استفاده از ترسیم منحنی هایی بر روی جدول سایکومتریک ، میزان سودمندی و حدود استفاده از تهویه طبیعی، خصوصیت مصالح ساختمانی، افزودن رطوبت به هوای داخلی و همچنین ضرورت استفاده از دستگاه های مکانیکی در رابطه با شرایط حرارتی گوناکون هوای پیرامون ساختمان مشخص می شود.

افراد خوگرفته به یک اقلیم، در حال استراحت و یا در حال فعالیت نشسته، در آن احساس آسایش می نمایند به وسیله محدوده «N» نشان داده شده است.

ماه آوریل (فروردین) در طول روز در این محدوده قرار می گیرد.

محدوده «N/» نیز نشان دهنده شرایط گرمایی قابل تحمل است.

به طوری که این محدوده تقریباً بین دمای 18 الی 20 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی 18 الی 85 درصد قرار گرفته است.

هیچ یک از ماه های سال در این محدوده قرار نمی گیرند.

محدوده «M» بیانگر شرایطی از هوای خارج ساختمان است که در آن شرایط می توان با استفاده از خصوصیات مصالح ساختمانی مناسب با شرایط اقلیمی، یعنی با استفاده از مصالحی با ظرفیت و مقامت حرارتی مناسب با اقلیم و بدون استفاده از تهویه طبیعی، دمای داخلی ساختمان را در منطقه آسایش نگه داشت.

ماه می یا اردیبهشت در طول روز دایا چنین شرایطی است و در این محدوده قرار دارد.

محدوده «M/» نیز بیانگر شرایط قابل تحمل است.

در محدوده M و M/ در نزدیکی خط 17 میلی متر فشار بخار آب محدوده شده است.

این محدودیت به دلیل آن است که در رطوبت های بالاتر از این حدف هوای داخل اتاق که به منظور کاهش دمای آن ساکن نگه داشته شده (یعنی در شرایطی که برای جلوگیری از افزایش دمای هوای داخل از ورودی هوای گرم بیرون به داخل جلوگیری به عمل می آید و در نتیجه هوا در داخل جریان ندارد) باعث خیس پوست در اثر تعریق و عدم تبخیر آن و در نتیجه باعث ناراحتی می گردد.

بنابراین حدود دما و رطوبت هوا با هم رابطه عکس داشته و در دمای 31 تا 33 درجه سانتی گراد این رقم 17 سانتی متر جیوه بوده و در دمای 37 الی 39 به 5 میلی متر جیوه کاهش می یابد.

شرایط از هوای خارج که در آن شرایط ایجاد آسایش در داخل ساختمان با استفاده از تهویه طبیعی یا کوران امکان پذیر است با منحنی های V و V/ مشخص شده اند.

منحنی V مربوط به ساختمان های معمولی و منحنی V/ مربوط به ساختمان هایی است که برای این منظور خاص یعنی خنک ساختمان با استفاده از تهویه طبیعی طراحی شده اند.

این دو منحنی در مرز 25 میلی متر جیوه فشار بخار به دمای 28 الی 30 درجه سانتی گراد و در مرز 6 میلی متر جیوه فشار بخار به دمای 30 الی 32 درجه سانتی گراد محدد شده اند.

در این محدوده هیچ یک از ماه های سال در طول روز و شب قرار نمی گیرند.

محدوده EC حدود شرایطی از هوای خارج را که در آن شرایط می توان هوای داخل ساختمان معمولی را با افزودن رطوبت به هوا (استفاده از کولر آبی) در منطقه آسایش قرار داده ، مشخص می نماید.

منحنی EC/ نیز چنین حدودی را برای ساختمان هایی که به طور مؤثر عایق شده و سطح خارجی آنها سفید است، نشان می دهد.

در شهریزد ماه های اردیبهشت، خرداد، تیر، مرداد و شهریور در طول روز در این محدوده واقع شده اند و با استفاده از کولر آبی و یا بادگیرهایی که در کنار خوضچه های آبی تعبیه شده باشد چنین شرایطی فراهم می شود.

در محدوده های پایین منطقه آسایش که دمای هوا کمتر از 20 درجه سانتی گراد است محدده ای وجود دارد که نشان دهنده شرایطی از هوای خارج است.

در آن شرایط حاقل دمای هوای داخلی در حدی است که نیازی به گرم کردن هوا نمی باشد.

البته حدود این منطقه که با منحنی های H و H/ مشخص شده اند به خصلت ساختمان و علاوه بر آن، زمانی که رطوبت افت نماید، به دماهای پایین قابل قبولی بستگی دارد.

در محدوده های خارج از این دو منحنی استفاده از وسایل گرمازا به منظور ایجاد آسایش در داخل ساختمان ضروری است.

ماه های اردیبهشت، آبان، آذر، دی، بهمن و اسفند در طول روز و ماه های فروردین، اردیبهشت، شهریور، مهر ، آبان در طول شب در محدوده H و H/ قرار دارند.

در محدده H نیازی به وسایل گرمازا یا سرمازا نمی باشد ولی در محدوده H/ با طراحی مناسب ساختمان شرایط نسبی آسایش فراهم می شود و نیازی به وسایل گرمازا نمی باشد.

از این نظر ماه های آبان ، آذر، دی، بهمن ، اسفند در طول شب سرد هستند و جهت گرمایش ساختمان به وسایل مکانیکی گرمازا نیاز می باشد.

ج) طراحی ساختمان براساس معیار ماهانی برای تعیین و ارزیابی وضعیت اقلیمی یک منطقه و گزینش معماری متناسب با آن از معیارها و روش های گوناگون استفاده می شود.

یکی از رایج ترین آنها معیار ماهانی است.

روش ماهانی متشکل از 4 سری جداول است.

مهمترین اطلاعات اقلیمی یعنی متوسط حداکثر دما، متوسط حداقل دما، رطوبت نسبی هوا و مقدار بارندگی ماهیانه را شامل می شود و بر این اساس حدود تغییرات و میانگین این اطلاعات از جمله متوسط نوسان ماهانه دمای هوا، متوسط سالانه دمای هوا ، متوسط سالانهدمای هوا و گروه رطوبتی هر ماه تعیین می شود.

ابتدا با توجه به متوسط سالانه دمای هوا و گروه رطوبتی هر ماه، حدود آسایش در روز و شب هر ماه بدست می آید و سپس با مقایسه حداکثر ماهیانه با حداکثر ماهیانه با حدود آسایش در شب، وضعیت حرارتی هوا در روزها و شب های هر ماه تعیین می شود و به عنوان شاخص هایی برای کل سال ارائه می شود.

با توجه به کل شاخص ها، اطلاعاتی در زمینه موارد مهم طراحی، شامل شکل قرارگیری ساختمان، فاصله گذاری بین ساختمان، جریان و اجزاء کالبدی ساختمان ارائه می شود.

پیشنهادهایی در رابطه با جزئیات طراحی ساختمان، ابعاد بازشوها، موقعیت بازشوها، محافظت بازشوها در برابر شرایط خارجی، اجزای کالبدی ساختمان (دیوارها ، کف و بام) و جزئیات خارجی آن ارائه می شود.

وضعیت حرارتی شهر یزد 5 ماه از سال سرد است (آبان تا اسفند ماه) ، 4 ماه دارای وضعیت نسبتاً مناسبی است و 3 ماه از سال گرم می باشد.

بنابراین در طراحی ساختمان ها باید تدابیری اتخاذ شود که با دریافت حداکثر انرژی خورشیدی در مواقع سرد سال، آسایش در فضاهای مسکونی و ایجاد فضاهای مطلوب، میسر شود.

یا به عبارتی طراحی به منظور بهره برداری از انرژی خورشیدی می تواند به صرفه جویی عمده ای در سوخت منجر شود.