دانلود مقاله تربیت کودک در اسلام

ساختار مقاله
یکی از مسائل مهم و اساسی در جهان کنونی ، مسئله تربیت و پرورش انسانها می باشد .

و البته لازمه رشد و تعالی انسانها و جلوگیری از هزاران رنج و نا امیدی و خطر در عصر امروز نیز نه ازطریق توسعه اختراعات و افزایش وسایل مادی و تجعلی ممکن است و نه بوسیله بالا بردن سطح اقتصاد و در آمد بلکه فقط از راه تربیت و پرورش صحیح می توان به چنین آرزویی دست یافت .

1) تربیت و پرورش صحیح نیز تنها یا تربیت اسلامی میسر می شود .
تربیتی که بر مبنای آموزه های اسلام و قرآن باشد .
بنابراین با توجه به این مطلب که تربیت صحیح تنها از طریق تربیت اسلامی بدست می آید هدف از نوشتن این مقاله نیز این است که آشنایی بیشتری با یکی از جنبه های تربیت یعنی تربیت کودک البته از دید اسلام حاصل شود .
زیرا برای اینکه والدین فرزندان را بر طبق تعالیم اسلامی تربیت کنند ابتدا باید خود شناخت کاملی از تربیت در اسلام داشته باشند و سپس این تعالیم را در عمل به کار بندند و فرزندان را بر طبق این تعالیم اسلامی تربیت کنند که فقط از این طریق است که فرزندان شایسته و کاملی تربیت می کنند که باعث سعادت خود و جامعه می شوند .
زیرا برای اینکه والدین فرزندان را بر طبق تعالیم اسلامی تربیت کنند ابتدا باید خود شناخت کاملی از تربیت در اسلام داشته باشند و سپس این تعالیم را در عمل به کار بندند و فرزندان را بر طبق این تعالیم اسلامی تربیت کنند که فقط از این طریق است که فرزندان شایسته و کاملی تربیت می کنند که باعث سعادت خود و جامعه می شوند .

سعادتمند – 1362 – ص 9 مقدمه اسلام ، دین استواری است که برای تعلیم انسانها و رشد و تکوین امت ها و گسترش و پویش تمدنها و تحکیم پایه های مجدد عظمت و مدنیت ، برنامه هایی کامل و دقیق دارد و هدفش پیراستن جان و دل انسانها از زنگار شرک و جهالت و گواهی و نفاق و تنویر افکار و اذهان به نور توحید و علم و هدایت و ارشاد است .

چنانکه خداوند در قرآن (سوره مائده /آیه 15 ) می فرماید : «شما را نور و کتابی مبین نازل شد که پیروان خشنودیش را به راههای سلامت رهنمون می شود آنها را به اذن خود از ظلمات به نور می برد و به راه راست هدایت می کند .

» اسلام دینی است که دشمنان و مخالفان خود را به علت پویندگی و استمرار و گسترش دائمی بر صفحه گیتی ، به تواضع و تعظیم واداشته است .

برناردشاو می گوید : «آیین محمد (ص) ، چنان بر قوانین حیات مشتمل است که در خور تقدیری والاست .

دین او یگانه دینی است که می تواند اطوار مختلف حیات را در خود هضم کند به نظر من واجب است که محمد (ص) را منجی انسانیت بشماریم اگر مردی چون او ، زمامدار جهان امروز شود ، در حل همه مشکلات موفق می گردد.» سیدیلوت ، در کتاب «تاریخ عرب » می نویسد : «مسلمانان در قرون وسطی در علم و فلسفه و فنون ، مستقل بودند و هر جا گام نهادند ، آنها را گسترش دادند .

آنها بودند که علت اصلی نهضت و ترقی اروپا شدند .

» این اظهار نظرها گویای عظمت و جهانشمولی و جاودانگی اسلام است .

دین مقدس اسلام با این عظمت و جاودانگی به همه جنبه های فردی و اجتماعی زندگی انسانها پرداخته است و تعالیم و رهنمودهای سود بخشی برای تمامی زمینه های زندگی انسان دارد .

و یکی از شعبی که دردین اسلام بسیار مهم می باشد بحث تربیت اولاد می باشد ، که یکی از شاخه ها و شعب تربیت فرد است .

اسلام می خواهد که فرزند را به گونه ای بپرورانیم که عضوی نافع و انسانی صالح باشد و در واقع می توان گفت : از راه تربیت اولاد است که می توان به هدف والای تربیتی نائل شد .

در اسلام تا اندازه زیادی به سرنوشت فرزندان اهمیت داده شده است و همواره بر روی مسئولیتهای تربیتی تاکید زیادی شده است .

از نظر اسلام کسی در زندگی مغبون و محروم است که نتواند بر تربیت فرزندان همت گمارد .

می گویند : «منصور عباسی به یکی از زندانیان خود گفت : مشکل بزرگ شما در زندان چیست ؟

گفت اینکه نمی توانیم فرزندانمان را تربیت کنیم .» ابوعلی سینا در باره تربیت می گوید : « کودک باید در بین کودکانی باشد که از نظر آداب و عادات شایسته باشند .

زیرا کودک بیشتر تحت تأثیر کودک قرار می گیرد و بیشتر به او انس پیدا می کند و تلقینات او را می پذیرد .

» پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمود : «هر کس فرزندش را ببوسد خداوند برایش حسنه ای می نویسد و هر کس او را خوشحال کند ، خداوند در روز قیامت خوشحالش می سازد و فرزندی که تعلیم قرآن ببیند ، در روز قیامت بر اندام پدر و مادرش دو حله پوشانده می شود که از نور آنها چهره های اهل بهشت ، روشن می گردد.» و نیز ایشان فرمودند :«اگر یکی از شما فرزند خود را تربیت کند ،بهتر از آن است که همه روزه نیم صاع صدقه بدهد .» ارزش انسان به اخلاق پسندیده و رفتار نیکو و اعتقاد پاک است و اینها از راه تربیت ممکن است .

کسانی که در این راه گام زنند دارای ارزشند و کسانی که از این را ه منحرف شوند ، عمر خود را تباه کرده اند .

با عنایت به مطالب ذکر شده و اهمیت موضوع حاضر از نظر اسلام ، در این مقاله نیز به جنبه هایی از تربیت کودک دراسلام پرداخته شده است .

بهشتی 1370، ص 9 و 10، ص 17 و ص 103 و 104بررسی مفهوم تربیت : تعریف به معنی لغوی این کلمه در زبان عربی ، از «ربی ،یربی » به معانی : تهذیب و جهت دادن ، تدبیر، و رهبری کردن و غذا دادن آماده است .

و فعل « ربا ، یربو » به معنی زیاد شدن و نمو کردن می باشد .

و کلمه Education انگلیسی هم از اصل لاتینی آن به معنی راهبری و سرپرستی است .

اما تعریف اصطلاحی کلمه ، چنانکه دانشمندان علم تربیت نظر می دهند .

معنی این کلمه اگر چه از جهت شکل لفظ به ظاهر متعدد و مختلف شده است اما به نظر این دانشمندان و به خصوص علمای جدید این الفاظ در اصل و اساس با هم توافق دارند و بولزسیمون درتعریف تربیت گفته است : تربیت طریقه ای است که عقل بوسیله آن ، عقل دیگر و قلب قلب دیگری می شود .

پستالوزی می گوید : تربیت رشد دادن تمام نیروهای کوچک به طور کامل و هماهنگ است هر برت اسپنسر گفته است : تربیت عبارت است از آماده ساختن انسان برای آنکه بتواند یک زندگی کامل داشته باشد .

کانت می گوید : هدف از تربیت این است که انسان را به کمال ممکن برسانیم.

رادمنش ،1362 تعاریف دیگری نیز در تربیت هست که از جمله این است که : گروهی آن تغییرات را که انسان در نفس خود یا در نوع خویش ایجاد می کند تربیت نامیده اند .

مظلومی ، 1358 تربیت عبارت است از پرورش عضوی مفید برای جامعه .

قائمی ، 1355 در دنیای جدید تربیت را وسیله تجدید حیات و ترقی فرد و جامعه می دانند .

مظلومی ، 1358 تربیت : پرورش و رشد دادن استعدادهایی که آفریدگار جهان در وجود انسان جهت سعادت و کمال او بودیعت گذاشته است .

رادمنش ،1355 و از نظر اسلام می توان گفت تربیت عبارت است ازهدایت و اداره جریان ارتقائی و تکاملی بشر یا ایجاد هیئت تازه در فرد به منظور فراهم آوردن زمینه جهت رشد و تکامل همه جانبه قائمی امیری، 1355 شاخصها حقوق کودک در اسلام : نیازهای کودک نیازمندیهای جسمانی کودک : نمو جسمانی کودک با فراهم آوردن و مسائل مادی امکان پذیر می باشد که خواسته های بدنی او را اشباع نماید ، این رشد و نمو با غذا و بهداشت کافی و آب و هوا و مسکن و خواب و استراحت و بازی و امثال آن بدست میاید .

هر کودک بر حسب اختلاف سن یاحالات صحت و بیماری ، حاجات مختلفی دارد ، نوع و مقدار غذا وخوابی که کودک در سالهای اول زندگی بدان نیاز دارد با سالهای بعد متفاوت است .

احتیاجات کودک در رشد و نمو جسمانی ، در غریزه کاوش وتمایل او به غذا تجلی می کند ، و رفتار او از این احتیاج حکایت می نماید ، پس فرزند از نظر غذا ، حقی بر مربی و پدر دارد ، و باید از نظر غذایی نیازمندیهای کودک تأمین گردد .

تعلیم ورزش به کودک : در اسلام سوار کاری و تیراندازی یکی از ورزشهای مهمی است که بخاطر منافع و مصالح عالیه مملکت – مطابق طرز جنگ آنروز – به مسلمین پیشنهاد شده است و این ورزش در تمام کتب فقهی ، موقعیتی را به نام و عنوان برای خود کسب کرده است .

امیر المؤمنین علی (ع) به پدران می گوید: «به فرزندن خود شناوری و تیراندازی بیاموزید .» رسول اکرم (ص) ، تعلیم ورزشهای لازم را یکی از حقوق کودکان بر پدران معرفی فرمود ه است .

آنجا که می گوید : « حق فرزند بر پدر – در صورتیکه پسر باشد – این است که مادرش را مسرور گرداند و نامش را نیکو نهد ، و نوشتن را به او بیاموزد و او را پاکیزه نگاه دارد و فن شنا را به او تعلیم دهد .

نیازمندی های روانی : انتخاب نام زیبا برای کودک نخستین احسان و نیکی پدر نسبت به کودک – پس از تولد – آن است که نام زیبا و خوش آیندی برای او انتخاب نماید .

اگر پدر نام زشت یا زننده ای برای فرزند خود انتخاب کند قطعاٌ به شخصیت و حیثیت او لطمه وارد ساخته است .

زیرا نام خوب به منزله حیثیت و اعتبار او است و نام سبک و زننده و مضحک که او را در معرض استهزاء و توهین دیگران قرار می دهد .

در او عقده روانی اایجاد می نماید .

1 «به امام صادق (ع) عرض شد که : « ما فرزندان خود را به نام شما و پدرانتان نامگذاری می کنیم آیا این عمل برای ما در پیشگاه الهی اجر و ثوابی دارد ؟

حضرت فرمود : « بلی ، بخدا قسم این عمل بهره معنوی دارد .»1 احترام به کودک پیامبر اسلام در ارجداری مقام کودک می گوید : به شخصیت فرزندان خود ارج نهید .

و آداب و آئینهای رفتار خویش را نیکو و درست گردانید تا مشمول آمرزش خدای گردید .» پیغمبر اسلام (ص)برای رشد شخصیت کودک ، و اینکه بتواند خود را درست در اجتماع منسجم سازد به پدران و اولیاء کودکان امر کرده آنها را احترام نمایند و فرموده است :« وقتی نام فرزندتان را می برید ، او را گرامی دارید و جای نشستن را برای او توسعه دهید و نسبت به مظلومی – 1364 – ص 61 او روترش نکنید.» ترحم و محبت به کودک : پیامبر اسلام در مورد محبت و ترحم به کودکان می فرماید :« کودکان خود را دوست بدارید و به وعده ای که به آنها داده اید وفا نمایید ، خداوند بر هیچ چیزی خشم نمی گیرد آن چنان که به خاطر زنان و کودکان خشم می گیرد .» تعالیم انسان برای ساختن شخصیت انسانی تمام مربیان را امر به محبت کودکان می نماید : از امام صادق (ع) روایت شده که «مردی از انصار ، از رسول اکرم سؤال کرد : به چه کسی احسان نمایم ؟

پیغمبر فرمود : به پدر و مادر خود عرض کرد با آن دو در گذشته اند فرمود : به فرزند خود احسان نما» او و او نیز امام صادق فرمود : خداوند به انسان به خاطر شدت محبتش به فرزند ترحم می نماید .» بوسیدن کودک یکی از مظاهر این حاجت روانی آن است که کودک علاقه شدیدی دارد که دیگران از قبیل پدر و مادر و خویشاوندان و نزدیکان او را ببوسند و در آغوش بگیرند .

و از طرفی دیگر می بینیم : کودک نیز می خواهد عاطفه خود را متقابلاٌ نشان دهد .

و بوسه های گرمی به گونه های پدر و مادر و یادیگران نثار کند .

پس بوسیدن کودک امری است که نیاز او را به محبت سیراب می نماید ، و این نیاز روانی وی را ارضا می کند .

رسول اکرم (ص) می فرماید : «فرزندان خود را زیاد ببوسید زیرا با هر بوسه برای شما مقام و مرتبیتی در بهشت فراهم می شود ، که فاصله میان هر مقامی پانصد سال است.» وفای به عهد کودک والدین باید با اطفال خود با کمال صداقت و راستی رفتار نمایند .

باید در ذهن کودک این نکته را رسوه دهند که وعده و وعید آنها از روی حقیقت است .

و حتماٌ درباره آنها محری مجری خواهد شد .

این اطمینان و اعتماد هم برای کودک و هم برای مربی موجب آسایش فکری و درونی است و در زندگی آتیه کودک فوائد فراوانی دارد .

زیرا وقتی کودک اطمینان حاصل کرد که قول مربی و یا پدر و مادر او حتمی الاجرا است در موارد لازم دست عناد لجاج بر می دارد .

پیغمبر اسلام (ص) فرمود : «کودکان خود را دوست بدارید و نسبت به آنها مهربان باشید ، و به وعده ای که به آنها دادید وفا نمایید .......» گفتگو با زبان کودکی با کودک پیامبر اسلام (ص) دستور داد که باید با در معیت کودک با عوالم کودکانه او هماهنگی کرد و با زبان کودکی با او سخن گفت : والدین باید عملاٌ و قولاٌ با عوالم کودکانه کودک هماهنگی نمایند یعنی فی المثل اگر کودک مشغول بازی است به او رفتار کودکانه نشان دهند .

رسول اکرم (ص) روزی با اصحاب خود را به راهی می رفت .در میان راه با نوه خود امام حسین (ع) در حالیکه کودکی بیش نبود برخورد کرد .

امام حسین (ع) با دخترکی مشغول بازی بود پیغمبر از اصحاب خود جدا شد ، و به طرف امام حسین (ع) به این سو و آن سو فرار کرد .و پیغمبر با رفتار کودکانه خود اما حسین را می خنداند .

تحمیل بیجا به کودک وآثار سوء آن طبیعت اقتضاء می کند که اطفال قبل از مرد شدن کودک باشند .

اگر بخواهیم این نظم طبیعی را بهم بزنیم میوه های پیش رسی بدست خواهیم داد بی طعم که بزودی فاسد خواهد شد .

یعنی یک عده کودکان دانشمند یا دبیران خردسال خواهیم داشت .

طرز فکر کردن و حس نمودن اطفال و مخصوص خود آنهاست و هیچ چیز احمقانه تر از این نیست که بخواهیم طرز فکر خود را جانشین طرز فکر آنها نمائیم .

پیغمبر اسلام (ص) به پدران توصیه می نمایند : که به فرزندان خود ،تحمیل بیجا ننمائید و چنین فرمودند : خدای بیامرزد کسی را که در نیکو کاری فرزندش وی را مدد کند .

راوی می پرسد چگونه او را به نیکی کمک کند ؟

فرمود : آنچه کودک مطابق توانایی خود انجام داد از او بپذیرد .

و از آنچه در عهده توانایی او نیست صرف نظر کند .و او را به سرکشی وادار ننماید ، و به او دروغ نگوید و کارهای غیر عاقلانه را انجام ندهد .

دانش آموختن به کودک پیغمبر اسلام (ص) با سواد نمودن کودک را یکی از حقوق کودک بر پدر می داند: « از جمله حقوق فرزند بر پدر ، سه چیز است : اسم زیبا برای او قرار داردد و نوشتن را به او بیاموزد ، و به هنگام بلوغ همسر برای او بگیرد .» چون سرنوشت آینده کودک در دست پدر است پیغمبر اسلام با سواد نمودن کودک را در نخستین مرحله از وظایف اساسی پدر قلمداد کرده است .

چون فرزند او باید بر زندگی غلبه نماید و برای مبارزه در عرصه حیات مسلح باشد .

و هیچ سلاحی نیرومند تر از سلاح علم نیست.

از تعلیمات ابتدایی که پیغمبر اسلام ( به عنوان تعلیم خواندن و نوشتن معرفی کرده است تقریباٌ در قسمت معظمی از جهان اجباری است و حق هر کودکی ، فرا گرفتن تعلیمات در حداقل آن ( خواندن و نوشتن ) می باشد .

رعایت مساوات میان کودکان در تعلیم و تربیت پیغمبر اسلام (ص) هم در مورد تربیت و هم در مورد تعلیم مربیان و معلمان را به رعایت مساوات درباره کودکان توصیه می نماید : «میان فرزندان خود عدالت و مساوات را رعایت نمایید ، چنانکه دوست میدارید میان شما در احسان و لطف و محبت رعایت مساوات شود » و نیز روزی رسول اکرم (ص) مردی را دید که دارای دو پسر بود آن مرد یکی از آن دو را بوسید ( و مورد نوازش قرار داد ) و دیگری را نبوسید .

پیغمبر به آن مرد فرمود : چرا رعایت مساوات و برابری میان آن دو ننمودی ؟

و هم چنین پیامبر اسلام فرمود: «هر مودب و مربی که حجتی 1357، ص 178 تا ص 227 متعهد تربیت سه کودک از این امت ( ملت اسلام ) گشت ، اگر آنها را به طور مساوی و برابر تعلیم نکند ، یعنی فقیر آنها را با غنی و غنی آنها را بافقیر در ردیف هم نبیند در روز قیامت با خائنان محشور خواهد شد .

اهداف تربیتی در اسلام : در اسلام اهداف تربیتی بصورتهای گوناگون بیان شده است .

اما بطور کلی می توان گفت هدف تربیت در این مکتب رسانیدن انسان به رشد و تعالی و نیل به مقام قرب ربوبی است .

اسلام با بیان اهداف تربیتی راه را برای تکامل و کمال یافتن انسان باز می کند که در زیر به صورت تیتر وار اشاره ای به آنها می شود : توحید و خدا پرستی رشد و تعالی انسان پرورش نیروی تفکر و علم و اندیشه پرورش روح اجتماعی رشد اخلاق و معنویان گسترش عدل و مساوات تقوی تعلیم حکمت برادری و همکاری 10-دوستی و تفاهم با ملل دیگر سعادتمند -1363 –ص125 روشهای تربیت کودک *روش الگویی برای تربیت از شیوه ها و روشهای مختلف می توان استفاده کرد که مهمترین آنها روش الگویی است در این روش از فرد یا افرادی که دارای رفتار مطلوب هستند به عنوان سرمشق و الگو استفاده می شود ، و در معرض مشاهده فرد مورد تربیت قرار می گیرند تا از رفتار او پیروی کند و خود را با او همسان سازد .

تأثیر شخصیت الگوها در شکل گیری رفتار و منش کودکان و نوجوانان و جوانان و تشکیل یا تثبیت شخصیت اخلاقی و اجتماعی آنان فوق العاده چشمگیر است .

در این روش یادگیری به طور غیرمستقیم و از طریق مشاهده انجام می گیرد که از مؤثر ترین و پایدارترین انواع یادگیری ها محسوب می شود .

داستانسرایی یکی از وسایل تعلیم و تربیت داستان است .

همه انسانها طبعاٌ به داستان علاقه دارند به خصوص کودکان و نواجوانان که از شنیدن و خواندن داستان بیشتر لذت می برند .

داستان علاوه بر اینکه به عنوان یک سرگرمی و تفریح سالم مورد استفاده قرار می گیرد به عنوان یکی از بهترین ابزار و وسایل تعلیم و تربیت نیز می توان از آن استفاده کرد وسیله ای که به طور مستقیم در اعماق روح خواننده و شنونده تأثیر می گذارد .

داستان سرایی گرچه با روش الگویی تفاوت دارد لیکن بسیار نزدیک به آن بلکه نوعی از آن می باشد .

اسلام نیز نسبت به داستان عنایت خاصی دارد و اصولاٌ قرآن خودش را به عنوان یک منبع داستان معرفی می نماید و می گوید : « ما اخبار پیامبران را به صورت قصه برای تو بیان می کنیم تا به قلب تو آرامش دهیم .و به همین وسیله حق آشکار می گردد و برای موحنین موعظه وتذکر خواهد بود .

بنابراین داستانسرایی را می توان به عنوان یکی از روشها و وسایل مهم و آموزنده تعلیم و تربیت معرفی نمود .

فیلم وتأتر یکی از وسایلی که در تعلیم و تربیت تأثیر دارد فیلم است .

فیلمهایی که در تلویزیون یا سینما به نمایش گذاشته می شود و بدون شک در بینندگان تأثیرات زیادی می گذارد .

فیلم برای عموم مردم جاذبیت دارد ، مخصوصاٌ برای کودکان و جوانان از جاذبیت بیشتری برخوردار می باشد .

تماشای صحنه های فیلم گرچه به عنوان یک تفریح و سرگرمی تلقی می شود ، لیکن از آثار تربیتی آن نیز نباید تخلفت نمود .

از فیلم می توان به عنوان یک وسیله تعلیم و تربیت افراد بویژه کودکان استفاده کرد .

به وسیله فیلم خوب می توان اخلاق و رفتار نیک را در کودکان پرورش داد .

برعکس فیلم بد بسیار خطرناک و زیانبار و ویران کننده است ، زیرا موجب انحراف و فساد اخلاق خواهد شد .

دوست دوستان در یکدیگر تأثیر می گذارند و همسان و همخو می شوند به همین جهت دوست را می توان به عنوان یک عامل مؤثر در تربیت محسوب داشت .

اسلام نیز به این نیاز طبیعی و ارزش دوست توجه داشته که انسان را در تهیه دوست و نگه داری آن تشویق می کند .

از حضرت ابوالحسن (ع) سوال شد که : بهترین زندگی ها کدام است ؟

فرمودند :«وسعت منزل و کثرت دوستان .» تأثیر متقابل دوستان امری است واضح و روشن و به همین جهت انتخاب دوست را می توان یکی از عوامل مؤثر در تربیت دانست .

اگر انسان با فرد فاسد و بد اخلاق دوستی کند ، همرنگ او می شود و چنانچه با فرد صالح و خوش اخلاق دوست شود ، همانند او خواهد شد بنابراین انتخاب دوست خوب باید در سعادت و شقاوت انسان تأثیر فراوانی دارد .

تربیت با بیان مصالح و مفاسد وقتی کودک به سن تمیز رسید بتدریج با مفاهیم خوب و بد و حسن و قبح آشنا شود باید پدر و مادر در موارد مناسب کلمات مذکور را تکرار کنند تا کودک بفهمد که بعضی افعال خوب هستند و بعضی دیگر بد .

باید از اعمال نیک ستایش کنند و از کردار بد نکوهش نمایند ، لازم به تذکر است که اولیاءو مربیان در اقامه برهان و بیان مصالح و مفاسد باید همواره سطح معلومات و مقدار درک و تعقل مخاطب خود را منظور بدراند ، و در همان حد با او سخن گویند .البته بر خلاف واقع نباشد .

موعظه و نصیحت یکی از روشهای تربیت موعظه است .

موعظه فطرت انسان را بیدار می کند و در حل می نشیند ، و از دلیل برهان و امر و نهی بیشتر تأثیر دارد .

پند پذیری استعدادی است که در جان انسان نهاده شده و برای قبول تربیت آماده اش ساخته است .

پند و نصیحت یک نیاز طبیعی است .

ممکن است کسی از تعلیم دیگران بی نیاز باشد اما هیچکس نیست که از موعظه بی نیاز باشد حتی دانشمندان و افراد صالح نیز گاهگاه به موعظه نیازمند می شوند .

امیر المومنین علیه السلام فرمود : «موعظه نقوص انسانها را صاف و نورانی می کند .» پند و موعظه را می توان یکی از روشهای مؤثر و سودمند تربیتی بشمار آورد .

که اولیا و مربیان می توانند در بعضی از موارد ازآن استفاده نمایند.

امر به معروف و نهی از منکر امر به معروف یعنی فرمان دادن به انجامکار نیک .

نهی از منکر یعنی نهی از ارتکاب کار زشت و گناه .

اگر امر به معروف و نهی از منکر درست اجرا شود یکی از بهترین و مؤثرترین وسایل تربیت و اصلاح افراد خواهد بود .

یکی از موارد مهم امر به معروف و نهی از منکر ، امر و نهی پدر و مادر نسبت به فرزندان می باشد که البته استفاده از این روش درمورد کودکان از حساسیت و ظرافت خاصی برخوردار است ، که کوچکترین اشتباه آن عواقب و آثار بدی را به همراه دارد .

پدر و مادر باید قبلاٌ با مسائل تعلیم و تربیت آشنا باشند .

و ویژگیهای مراحل مختلف رشد کودک و خصوصیات جسمانی و روانی هر یک از آنان را بشناسند و با رعایت مراتب امر به معروف و نهی از منکر می توانند در مورد تربیت از این وسیله استفاده نمایند .

تشویق تشویق عبارت است از قول و عملی که از فعل فاعل قدر دانی می کند و می ستاید .

و یکی از روشهای مؤثر تربیتی است .

وقتی اولیا یک رفتار یا اخلاق یا کردار نیک را از کودک مشاهده کنند ، به وسیله یک عمل مناسب اظهار رضایت نمایند .

کودک در اثر این تشویق به کار خود دلگرم می شود .

و در تکمیل و ادامه آن جدیت خواهد کرد .

تنبیه تنبیه در لغت به معنای آگاهی دادن و بیدار کردن است و در اصطلاح عبارتست از مجازات انسانی که کار ناپسندی را انجام داده ، به منظور ترک نمودن و جلوگیری از تکرار تنبیه همگام با تشویق از زمانهای قدیم در بین اولیا و مربیان اطفال در بین همه مسوولین و نهادهای تربیتی معمول بوده و در این زمان نیز کم و بیش معمول است لیکن روش مذکور در زمان اخیر بوسیله دانشمندان تعلیم و تربیت و روانشناسان جدید شدیداٌ مورد نقد وضع قرار گرفته است .

تکریم بزرگداشت و احترام به شخصیت برای کودک بلکه هر انسانی یک نیاز طبیعی است در اثر غریزه حب ذات که در طبیعت کودک نهاده شده ، به ذات خویش علاقه دارد میل دارد دیگران نیز شخصیت او را بپذیرند و گرامی بدارند .

کودکی که مورد تکریم و احترام خانواده قرار گرفته ، احترام به دیگران را که یک صفت پسندیده است از آنان یاد می گیرد .

بنابراین تکریم کودک برای تربیت صحیح و متعادل او ضرورت دارد .

تکریم و احترام به کودک را می توان به عنوان یک روش تربیتی بشمار آورد که در پرورش سایر صفات نیک و جلوگیری از صفات بد می توان از آن استفاده نمود .

وقتی شخصیت کودک مورد تکریم و احترام قرار گرفت و خود را بزرگ و محترم دانست سعی می کند شخصیت خود را حفظ و تقویت نمایند .

بدین وسیله می توان او را به کارهای نیک ، به عنوان اینکه با شخصیت محترم و گرامی تو سازگار است تشویق نمود ، و از کارهای بد و اخلاق زشت به عنوان اینکه با شخصیت والای تو ناسازگار است بد حذر داشت .

عفو با اینکه تنبیه و کیفر خطا کار یک روش تربیتی است و انجام آن در بعضی موارد ضرورت دارد در عین حال عفو اعفاض از خطا کار نیز در بعضی مواقع در اصطلاح او تأثیر خواهد داشت و یک روش تربیتی محسوب می شود .

البته در همه جا نمی توان از این روش استفاده کرد و در بعضی موارد نه تنها در اصطلاح فرد مفید نیست بلکه موجب فساد و سوءاستفاده قرار می گیرد .

امیر المومنین (ع) فرمود : عفو از خطای فرد لئیم و پست موجب فساد او می شود ، به همان مقدار که در اصلاح انسان کریم و شریف تأثیر دارد .

احسان در برابر بد رفتاری یکی دیگر از راه های تربیت و اصلاخح بدیها بخشش و احسان در برابر بد رفتاری است چنانکه انسان خطا کار گاهی اوقات از احسان دیگران فطرتش بیدار می شود واز کردار بد خود پشیمان می گردد و به راه ثواب می گراید .

امیر المومنین علی (ع) فرمودند : «برادرت را به وسیله احسان ملامت کن و به وسیله انعام از شر او جلو گیری کن .» محتوا : انواع تربیت تربیت ایمانی و اعتقادی مقصود از تربیت ایمانی و اعتقادی این است که کودک را با اصول ایمان و ارکان اسلام پیوند دهیم و اصول و مبانی شریعت را به او بیاموزیم .

مربی باید از آغاز کار ، کودک را با همه این امور آشنا سازد و میان او و اسلام ناب پیوندی نا گسستنی به وجود آورد تا او دینی جز اسلام و پیشوایی جز قرآن و پیامبر و اهل بیتش نجوید .

چنین مفهومی از ایمان ما خود .و مستفاد از سفارشهای رهبران عزیز و والا مقام اسلام است .

بر طبق روایتی در اسلام باید تعلیم و تربیت ایمانی و اعتقادی کودک گام به گام و مرحله به مرحله باشد این مرحله به قرار زیر است : گفتن لا اله الا الله گفتن محمد رسول الله صلوات فرستادن برمحمد و آلش یاد گرفتن قبله رکوع و سجود شستن دست و صورت تعلیم وضوء تعلیم نماز همه این مراحل باید تا سن نه سالگی پایان پذیرد .

البته در مورد دختران این مسأله قطعی است اما در مورد پسران چون تا 15 سالگی فرصت دارند اگر مصلحت اقتضاء کند می شود قدری آرام تر حرکت کرد .

آشنایی طفل به ترتیب سنوات عمر با تاریخ اسلام مخصوصاٌ سیره پیامبر و ائمه بزرگوار دین ،نیز ضروری و لازم است .

تا با الگوهای والا مقام اسلام و اصحاب و یاران فداکارشان آشنا شوند و خود را یا آنها هماهنگ سازند .

طفل باید اصول ایمان و ارکان اسلام و احکام شرع را بیاموزد و محبت پیامبر اسلام و اهل بیت و اصحاب و فادارشان را در دل گیرد وقاری قرآن و نمازگزار شود ، تا از الحاد و کفر به دور مانده و به راه و رسم صلحاء و نیکان و پرهیزکاران پرورش یابد .

تربیت اخلاقی مقصود از تربیت اخلاقی مجموعه مبانی اخلاقی و فضائل رفتاری و وجدانی است که طفل باید آنها را بیاموزد و به آنها عادت کند تا هنگان بلوغ و جوانی الگوی زندگیش باشد .

بدون شک فضائل اخلاقی ثمره ایمان است .

کودکی که با دین و ایمان پرورش می یابد .و تسلیم فرمان خداست ، آماده است که فضائل اخلاقی را پذیرا شود و به آنها عادت کند .

زیرا ایمان و اعتقاد پاک مذهبی سبب می شوند که رد نیست در وجود رسوخ نکند و در حقیقت میان او و رذائل ، حائل می شوند .

طفل با ایمان و معتقد به مبانی اسلام ، عاشق فضائل اخلاقی و متنفر از رذائل است.

آئین مقدس اسلام به تربیت اخلاقی کودکان بسی اهمیت می دهد و رهنمودهایش متوجه پرورش انسانی اخلاقی و دارای فضیلت و کرامت است .

پیامبر اکرم (ص) فرمود : « هیچ پدری بخششی نیکو تر از حسن خلق درباره فرزند نکرده است .

» از مجموعه دستورات اخلاقی اسلام چند نتیجه می گیریم : طفل را باید از همان دوران کودکی به راستگویی و امانت و احترام بزرگترها و اکرام مهمان و احسان به همسایه و محبت به دیگران ، پرورش داد .

طفل را باید از انحرافات و پستی ها و زشتی ها دورنگار داشت .

طفل را باید به گونه ای بار آورد که سخنان رکیک و زشت بر زبان نیاورد .

طفل را باید از عادات زشت بر حذر داشت .

طفل را باید به کارهای پسندیده از قبیل احسان به یتیم و نیکی به فقیر و رحم به بیوه ها و مستمندان ، بار آورد .

تربیت بدنی طفل باید از نیروی جسمی و سلامت بدنی و نشاط برخوردار باشد قطعاٌ در سنین کودکی ، طفل می تواند از طریق بازی به سالم سازی و تقویت و رشد بدن خود کمک کند .

در این مرحله با استفاده ازروایات معصومین (ع) که با تعبیر : « دع انبک یلعب سبع سنین » توصیه کرده اند که طفل را در بازیهایش آزادی بدهند ، اولیا و مربیان ، وظیفه ای جز نظارت و مراقبت ندارند .