اسلام ، یکی از ادیان توحیدی که از حدود 610 م به وسیله حضرت محمد (ص) ، در مکه تبلیغ گردید و با گسترش سریع و چشمگیر ، در فاصله ای کمتر از نیم قرن ، دین غالب بر بخش وسیعی از آسیا و افریقا گشت . پیروان این دین مسلم یا مسلمان خوانده می‌شوند .
اسلام در لغت به معنای انقیاد و گردن نهادن به حکم است و در کاربرد دینی آن ، اشاره به تسلیم در برابر فرمان و حکم الهی است .
بنابر آیات قرآنی که اصیل‌ترین منبع شناخت دین اسلام است ، این دین به هیچ روی میان پیامبران الهی جدایی قائل نیست ( بقره /2/ 136) ،بلکه در بیان قرآن ، همه پیامبران مبلغ دینی واحد با صورتهای گوناگون بوده اند که همان دین اسلام بوده ، و تعلیم مشترک آن تسلیم در برابر فرمان خداوند یکتاست . بر این پایه ، گاه در قرآن کریم ، از اسلام همان دین مشترک توحیدی یا به تعبیری دیگر « دین الله » اراده شده است که همه انبیاء مبلغ آنند و دینی جز آن نزد خداوند پذیرفته نیست ( نک :آل عمران / 3/ 19 ، 83 ، 85 : مائده / 5/ 44) و والاترین نمونه آن دینی است تکمیل کننده ادیان پیشین الهی که حضرت محمد(ص) به تبلیغ آن مبعوث شده ، و در طول 23 سال به ادای این رسالت اهتمام نموده است ( نک : مائده / 5/ 3 ) .
رابطه انسان با دین الهی در واژگان قرآنی با تعابیری مختلف بیان شده است ، اما از اشاره‌ای قرآنی ( حجرات /49/ 14) چنین بر می‌آید که اسلام آوردن ، مرحله‌ای آغازین در پذیرش دین الهی است و لزوماً با ایمانی راسخ در قلب همراه نیست . همین نکته موجب شده است تا در دیدگاه برخی صاحب نظران ، ایمان به عنوان مرتبه‌ای افضل از اسلام شناخته شود و بحثی تحت عنوان ایمان و اسلام در علم کلام اسلامی پدیدار گردد.
در این مقاله ، اسلام و جلوه های فرهنگی و مدنی آن از دیدگاههای گوناگون بررسی شده که فهرست موضوعات آن بدین قرار است :
عنوان
I. ظهور اسلام
II . تعالیم و نهادهای اساسی اسلام
اصول اعتقادی
عبادات و آداب دینی
مناسبات و روابط اجتماعی در اسلام
III . سیر اندیشه های کلامی در تاریخ اسلام
اندیشه های کلامی در سده نخست هجری
اندیشه های کلامی در سده‌های 2 و 3 ق
اندیشه های کلامی در سده‌های 46 ق
اندیشه کلامی در عصر پس از مغول
IV . سیر اندیشه های فقهی در تاریخ اسلام
اندیشه های فقهی در سده‌های 2 و 3 ق
اندیشه های فقهی در سده‌های 46 ق
اندیشه های فقهی در سده‌های متاخر