دانلود مقاله آفرینش انسان از دیدگاه دانشمندان

درباره آفرینش انسان و مواد اولیّه آن نظریات گوناگونی وجود دارد که دو نظریه از دیرباز بوده است.

عدّه‏ای معتقد به تبدّل انواع جانداران از جمله انسان هستند.

مانند چارلز داروین طبیعی دان انگلیسی که درباره آفرینش انسان معتقد است انسان یکی از انواع موجودات زنده است و با میمون از یک منشأ بوده و این دو دارای اجداد مشترک بودند و انسان تکامل یافته و به صورت کنونی درآمده است1.خداوند متعال در آیه 59 سوره آل عمران با تشبیه خلقت حضرت عیسی علیه‏السلام در خارق‏العاده بودن و استقلال آفرینش به آدم علیه‏السلام می‏فرماید:إِنَّ مَثَلَ عِیسی عِنْدَ اللّهِ کَمَثَلِ آدَم خَلَقَهُ مِنْ تُراب.

همانا مَثَل آفرینش عیسی در خارق‏العاده بودن به امر خدا مانند آفرینش آدم بوده که خدا او را از خاک آفرید پس بدان خاک گفت بشری به حدّ کمال باش، هماندم چنان شد.

کرسی موریسُن در انتقاد از نظریه داروین می‏نویسد: کشفیّات داروین فقط قدم بزرگی در راه پیشرفت افکار فلسفی بوده است.

اما امروز کسی مانند هِگل نمی‏تواند بگوید که با آب و مواد شیمیائی و زمان می‏توان آدم آفرید2.

هگل می‏گوید: هوا و آب و مواد شیمیایی و زمان به من بدهید و من با آنها انسان خلق کنم3.

با پیشرفت روزافزون علم و دانش، بی‏پایه بودن این نظریه روشن‏تر می شود.

ما می‏بینیم در عصر حاضر حتی کسانی که دست به شبیه‏سازی می‏زنند، با پیوند سلّول زنده از یک گیاه یا حیوان به یک موجود دیگر مانند خود موجود سلول گرفته شده، جاندار دیگری به وجود می‏آورند، همانند پیوند گل و گیاه است4.

نه این که با یک مشت خاک و هوا و آب بتوان موجود زنده‏ای را خلق کرد.

چرا که دمیدن روح و جان خلاّقی قادر و حکیم می‏خواهد که او تنها خداوند حکیم است که هستی‏بخش تمام جهان هستی است.

و او است که به خاک تیره و خاموش، روح و جان می‏بخشد چنانکه می‏فرماید: ...وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی...

و از روح خود در آن دمیدم..

و بعضی دیگر معتقدند که آفرینش انسان مستقل از سایر جانداران می‏باشد
"کرسی موریسُن" در انتقاد از نظریه داروین می‏نویسد: "کشفیّات داروین فقط قدم بزرگی در راه پیشرفت افکار فلسفی بوده است.

اما امروز کسی مانند "هِگل" نمی‏تواند بگوید که با آب و مواد شیمیائی و زمان می‏توان آدم آفرید"2.

هگل می‏گوید: "هوا و آب و مواد شیمیایی و زمان به من بدهید و من با آنها انسان خلق کنم"3.

و او است که به خاک تیره و خاموش، روح و جان می‏بخشد چنانکه می‏فرماید: "...وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی..." و از روح خود در آن دمیدم..

و بعضی دیگر معتقدند که آفرینش انسان مستقل از سایر جانداران می‏باشد که این عقیده نشأت گرفته از ظواهر دینی و کتب آسمانی می‏باشد.

مخصوصا قرآن مجید هم تأیید می‏کند.

از جمله آیه 20 سوره روم و 59 سوره آل عمران.

"کرسی موریسُن" می‏نویسد: "حقیقت امر این است که مؤلف این کتاب هم اطلاع صحیحی در این خصوص ندارد اما معتقد است که حیات، نشانه‏ای از قدرت بی‏چون و چرای الهی است و به هیچ وجه جنبه مادی ندارد"5.

"هو الخالِقُ الباری‏ءُ المُصَوِّرُ.."6.

او خداوندی است خالق، آفریننده‏ای بی‏سابقه و صورتگری بی‏نظیر....

باز در همان کتاب در جواب "هگل" که انسان را موجودی کاملاً مادی و تصادفی فرض می‏کند، می‏نویسد: هگل فراموش کرده است که برای این کار نطفه و جرثومه حیات نیز لازم است.

ایشان پس از آن که ذرّات نامریی را جمع کردند و برای خلقت انسان آنها را با نظم و ترتیب پهلوی هم چیدند، تازه باید به قالب آن جان بدهند.

به فرض آن که به انجام همه این امور خارق‏العاده توفیق یافت از بین میلیون ها احتمال فقط به یک احتمال ممکن است جانوری به وجود آید که چشم روزگار غریب‏تر از آن چیزی ندیده باشد.

خوشمزه‏تر آن که پس از کامیابی در این امر، تازه خود "هگل" نخواهد گفت این موجود عجیب بر حسب اتفاق و تصادف به وجود آمده، بلکه می‏گوید:«هوش و نبوغ من آن را خلق کرده است».

"راستی خداوند برای ایجاد شگفتی‏های خلقت، اسباب و وسایل اسرارآمیزی به کار می‏برد که فهم آن از قوّه تعقّل ما خارج است".

خصایص انسان از نظر علمی 1.

تمام خصایص موجودات آلی را دارد چون از عناصر تشکیل یافته است(خصایص عنصری)= تن.

2.

تمام خصایص موجودات زنده و آلی را دارد.

3.

تمام خصایص "جانوری" را دارد (خصایص بیولوژیک)= جان.

علاوه بر آن، خصایصی مخصوص به خود دارد که در هیچ‏یک از موجودات زنده و جانوران جاندار هم دیده نشده و آن وجود "روان انسانی" با خصائص انسانی است= روان7 .

*** موادّ اولیّه آفرینش انسان از نظر قرآن نخستین آیه‏ای که خداوند متعال به آن اشاره می‏کند، و آن را نشانه‏ای از عظمت و خلاّقیت خود می‏شمارد، آیه 20 سوره روم و اشاره به آفرینش و موادّ اولیه انسان نخستین که مهم‏ترین نعمت و موهبت الهی به انسان است، می‏باشد.

چنانکه می‏فرماید:"وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَکُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ إِذا أَنْتُمْ بَشَرٌ تَنْتَشِرُونَ".

یکی از نشانه‏های او این است که شما را از خاک آفرید و سپس شما انسان هایی شدید که در روی زمین پراکنده شدید چرا که دیباچه هر کتابی خلاصه و فشرده مطالبی است که در آن کتاب نوشته شده است.

و دیباچه کتاب آفرینش، انسان است که در هر جمله و صفحه آن کتاب، علوم و فنونی نهفته است و هرکدام از آن صفحات، دانش و تخصصّ مخصوص به خود را می‏طلبد.

مثلاً علم طب از نظر جسم و تن و روانشناسی از جهت روان و...

انسان را مورد بررسی قرار می‏دهند.

از امیرالمؤمنین علی علیه‏السلام نقل شده است که فرمود: "أَتَزعَمُ أنَّک جِرمٌ صَغیرٌ وَ فیک انْطَویَ العالَمُ الأَکْبَر، أنتَ‏الکتابُ المُبینُ الَّذی بِأَحْرُفِه تَظْهَرُ المُضمَرُ8 " ای بشر آیا خیال می‏کنی که به ظاهر جِسم کوچکی هستی، در صورتی که در وجود تو جهانی پر از رمز و راز نهفته است.

تو یک کتاب آشکاری هستی که هر یک از حروف و کلمات آن کتاب آشکار کننده نهان خلقت بزرگ است.

واقعا انسان چه مخلوق عجیبی است که ابعاد گوناگون آن هنوز برای بشر ناشناخته است.

چنانکه علی علیه‏السلام می‏فرماید: "مَن عرفَ نَفسَهُ فَقد عرف رَبِّهُ" هرکس خودش را بشناسد، خدای خود را شناخته است.

انسانی که کرات مختلف و دریاها و خشکی‏ها را تسخیر کرده و با پیشرفت سریع علمی خود، دنیا را مانند یک دهکده کوچک قرار داده و در یک زمان خیلی کوتاه از تمام گیتی باخبر می‏شود و اطلاعات علمی خود را در اختیار دیگران می‏گذارد و اطلاعات دیگران را بلافاصله دریافت می‏کند؛ چگونه از خاکی آفریده می‏شود که یک مادّه بی‏حرکت و خاموش است؟

چه نیرویی غیر از خالق توانا می‏تواند از خاک تیره، انسان متمدن و سراسر نور و لطافت و زیبایی بیافریند و هوش و ذکاوتی به او عطا کند که دنیا را به استخدام خود درآورد؟

می‏دانیم که هر سازنده و پدید آورنده‏ای ابزار و ماده اولیه می‏خواهد اما خداوند متعال همه موجودات از جمله انسان را بدون سابقه و ابزار و ماده اولیه آفرید: "...اِبتدعَ ما خلقَ بِلا مِثالٍ و لا تعبٍ و لا نصَبٍ و کُلّ صانِعِ شَی‏ءٍ فَمِن شَی‏ءٍ صنَعَ و اللّهُ لا مِن شی‏ءٍ صنع ما خلقَ".

خدا هرچه آفریده، ابتکاری و بدون سابقه بوده، نقشه‏ای از پیش در میان نبوده و رنج و تلاشی تحمل نکرده9.خداوند متعال در مورد خلقت اولیّه انسان در آیات متعددی با لفظ "تراب"10 و "طین"11 تعبیر آورده و بیان فرموده است که انسان را ابتداءً از خاک آفریده است.

چنانکه در این باره جریان حضرت عیسی علیه‏السلام را به آدم علیه‏السلام که کاملاً مستقل، و از خاک به وجود آورده، مقایسه می‏کند و می‏فرماید: "إِنَّ مَثَلَ عِیسی عِنْدَ اللّهِ کَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُراب...".

این آیه تصریح دارد بر این که حضرت آدم علیه‏السلام مستقلاً از خاک گرفته شده زیرا که قرآن برای آدم نه پدری قایل است و نه مادری و تبدّل انسان از موجودات دیگر را نفی می‏کند و می‏فرماید: "بَدأَ خَلْقَ الإِنْسانِ مِنْ طِین..12.

خداوند انسان را ابتداءً از خاک آفرید.

حالا خاک چه مراحلی را پشت‏سر گذاشته در آیات متعدد متذکّر می‏شود مانند: سوره‏های سجده:7 - مؤمنون: 12 - حجر: 26 - الرحمان: 14 که حاکی از مراحل خاک، گِل و لای، گِل خشکیده(مانند سفال) و گِل چسبنده است.

آیه 20 سوره روم به دو نمونه از قدرت خلاّقیت خداوند متعال اشاره می‏کند: 1.

آفرینش انسان از خاک ممکن است اشاره به خلقت اولیه انسان که مخلوطی از آب و خاک، آن‏هم از انواع مختلف خاک های تیره، قرمز، سبز، سخت، نرم، خشن، ملایم و سخت باشد13 یا اشاره به نطفه و غذای انسان است که باز از خاک به صورت میوه‏جات و سبزیجات به دست می‏آید و با آن غذاها سلّول به وجود می‏آید و از آن سلولها نطفه ساخته می‏شود و از نطفه؛ انسان.

دکتر"الکسیس کارل" می‏گوید: "عناصر تشکیل دهنده نطفه انسان ابتدا از فرآورده‏های خاکی مانند: آهن، مس، کلسیم و ید تهیه می‏شود که زمین آنها را به صورت میوه‏ها و سبزی ها درمی‏آورد و گیاهان در بدن دام ها به لبنیات و گوشت تبدیل می‏شوند و بدن انسان با استفاده از آنها نطفه و اسپرم را می‏سازد.

لفظ "إذا" در آیه "فجائیّه" است و در مواردی به کار می‏رود که کاری یک مرتبه انجام گیرد یعنی خداوند قدرت انتشار و تولید مثل به انسان عطا کرد و در مدت کوتاهی نسل بشر زیاد شد.

که اگر زمینه تولید مثل و توالد و تناسل را در نهاد انسان قرار نمی‏داد، امکان نداشت نسل بشر رو به افزایش بگذارد.

موادّ اولیّه آفرینش انسان از دیدگاه احادیث امیرالمؤمنین علی علیه‏السلام در این زمینه می‏فرماید: "خداوند مقداری خاک از قسمت های سخت و نرم زمین و خاک های مستعد، شیرین و شوره‏زار آن گرد آورد، و آب بر آن افزود تا گلی خالص14 و آماده شد و با رطوبت، آن را بهم آمیخت تا به صورت موجودی چسبناک15 درآمد و از آن صورتی دارای اعضاء و جوارح، پیوستگی ها، گسستگی ها آفرید، آن را جامد کرد تا محکم شود و صاف و محکم و خشک ساخت تا وقتی معلوم و سرانجامی معین و آنگاه از روح خود در او دمید و دارای افکاری قرار داد که به وسیله آن در موجودات تصرف کند به او جوارحی بخشید که به خدمتش پردازد و ابزاری عنایت کرد که وی را به حرکت درآورد، نیروی اندیشه به او بخشید که حق را از باطل بشناسد و ذائقه، شامّه و وسیله تشخیص رنگ ها و اجناس مختلف در اختیار او قرار داد و او را معجونی از رنگ های گوناگون و مواد موافق و نیروهای متضاد و اخلاط مختلف حرارت، برودت، رطوبت، یبوست، ناراحتی و شادمانی ساخت16.

عبداللّه بن یزید بن سلام از پیامبر گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در مورد آفرینش آدم و این که چرا "آدم" نامیده شد، پرسید.

پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله فرمودند: "برای این که از خاک و گرد و غبار روی آن آفریده شده است.

گفت: آیا آدم از تمامی خاکها آفریده شد، یا از یک نوع از خاک؟

فرمود: بلکه از تمامی خاکها، زیرا که اگر از یک نوع خاک آفریده شده بود، همدیگر را نمی‏شناختند، و همه با یک قیافه آفریده می‏شدند.

گفت: آیا در دنیا مَثَلی برای انسان ها هست؟

فرمود: خاک؛ چرا که خاک انواع و اقسامی دارد: خاک سفید، سبز، سرخ مایل به سفیدی، غبارآلود(سفید کدر)، سرخ، صاف، سرد، شوره‏زار، خشن، نرم.

لذا مردم هم مانند خاکها نرم، خشن، سفید، زرد و سرخ به رنگ خاک ها آفریده شدند17.

پس حیات و هستی، نشانه‏ای از قدرت بی‏چون و چرای الهی است و به هیچ‏وجه جنبه مادی ندارد.

سؤال بسیارى از افراد مخصوصاً طبقه جوان از یکدیگر سؤال مى کنند، راز آفرینش انسان چیست و هدف از خلقت او چه بوده است؟

تو گویى این پرسش در زوایاى روان اکثریّت این نسل لانه گزیده و آنها را براى حل و گشودن راز آفرینش انسان تحریک مى کند و در پیش خود مى گویند: خدایى که غنى و بى نیاز، نامحدود و نامتناهى است و به چیزى حتّى آفریدن موجودى نیاز ندارد، چرا انسان را آفریده و چه نیازى به خلقت او داشت؟

اگر گفته شود که در خلقت انسان هدفى در نظر گرفته نشده است، در این صورت باید گفت که آفرینش او لغو و بى هدف بوده است و ساحت پاک آفریدگار جهان از این نسبت پیراسته مى باشد و اگر تصوّر شود که خداوند او را براى هدف و مقصدى آفریده است، لازمه این سخن این است که آفریدگار جهان براى رفع نیازى دست به آفرینش او زده است در صورتى که خداوند از هر نوع احتیاج و نیاز مبّرا و منزّه مى باشد!

پاسخ گشودن این راز و پاسخ اساسى و روشن به این سؤال در گرو بیان دو مطلب است که هر کدام نقش مهمّى در حلّ سؤال دارند: 1- در درجه نخست باید توجّه نمود که این سؤال وقتى به صورت یک عقده «لاینحل» در مى آید که دایره هستى را به جهان مادّه منحصر نموده و وجود هستى را در نظامات مادّى و پدیده هاى طبیعى محصور سازیم و مرگ را پایان زندگى بشر دانسته و عالمى به نام «رستاخیز» و سرایى به عنوان آخرت نپذیریم.

در این موقع این سؤال به صورت اشکال بغرنجى جلوه مى کند و انسان از خود سؤال مى کند: راز آفرینش انسان چیست؟

چرا انسان به این جهان گام مى نهد و پس از چند سال زندگى - آن هم غالباً توأم با مرارت و تلخى، شکست و ناکامى - طومار عمر او پیچیده مى گردد و پرونده زندگى او بسته مى شود «از کجا آمد و براى چه آمد!» و هدف از غوغاى زندگى چند روزه و فلسفه این زندگى موقّت چیست و چرا آدمیزاد به این جهان گام مى نهد!

و پس از صرف مقدارى آب و غذا نفس هاى او به شماره مى افتد و قلب او از ضربان باز مى ایستد و زیر خروارها خاک مى رود و مى پوسد و به صورت خشت و گل در مى آید، تو گویى از اصل خبرى نبود و آدمیزادى گام به این پهنه ننهاده بود!

به راستى مکتب «ماتریالیسم» برابر این پرسش عاجز و ناتوان است، زیرا جهان هستى را در مادّه و پدیده هاى مادّى محصور ساخته است و به خداوند و جهان دیگر اعتقاد ندارد و در این صورت هرچه در چهار دیوارى جهان مادّه به گردش مى پردازد و هرچه در قیافه پدیده هاى مادّى خیره مى شود تا در این محیط براى آفرینش آنها مخصوصاً انسان هدفى جستجو کند، جز با حیرت و بهت و سرگردانى و احیاناً سلب و نفى، با چیزى روبه رو نمى گردد.

ولى کسانى که زندگى مادّى را براى انسان منزلى از منازل زندگى بشر مى دانند و به دنبال این جهان، به سراى دیگرى معتقد و عقیده مندند که این جهان مقدّمه جهان دیگر است و مرگ براى بشر پایان نیست، بلکه روزنه اى است به جهان دیگر و پلى است براى نیل به ابدیّت، در مکتب این افراد پاسخ به این سؤال سهل و آسان است و اگر هدف از آفرینش انسان را در سیماى او در این جهان نتوانستند بخوانند، حتماً باید هدف از خلقت او را در جهان دیگر و در زندگى ابدى او، جستجو بنمایند و بگویند که هدف از خلقت انسان در این جهان، آماده کردن او براى یک زندگى ابدى و جاودانى است که خود هدف و مطلوب نهایى مى باشد.

2- مطلب دیگرى که باید به آن توجّه نمود و در حقیقت پایه دوّمى براى حلّ سؤال محسوب مى شود این است: هر انسان عاقل و خردمندى که کارى را انجام مى دهد، براى هدفى است که به آن نیاز دارد چون انسان موجودى است سراپا نیاز و احتیاج، طبعاً براى تکامل و رفع نیازمندى هاى خود دست به کار و فعّالیّت مى زند، مثلا غذا مى خورد، آب مى آشامد، لباس مى پوشد، تحصیل مى کند، براى این که گوشه اى از نیازمندى هاى مادّى و معنوى خود را بر طرف سازد.

حتّى کارهاى خیر و نیکى که انجام مى دهد، مثلا از درماندگان دستگیرى مى کند و در راه امور آموزش و پرورش فرزندان خود مبالغى خرج مى کند، بیمارستان بزرگى مى سازد، همگى به خاطر رفع نیازى است که از درون احساس مى کند و انگیزه او در اجراى این برنامه هاى عام المنفعه، یا نیل به پاداش هاى دنیوى و اخروى است که پیامبران آسمانى از آنها خبر داده اند و یا رفع درد و رنجى است که مشاهده منظره وضع رقّت بار مستمندان به او دست مى دهد و براى رفع این الم روحى و «آرامش وجدان» خود قسمتى از سرمایه خویش را در این راه به کار مى اندازد و یا هدف کسب نام و افتخار است که آن را مایه تکامل خود مى اندیشد.

کوتاه سخن این که: معمولا انسان هر کارى را انجام مى دهد به خاطر نفع خویش و یا به خاطر دفع زیانى است که در ترک این کار احساس مى کند و در همه این کارها سود و تکامل خود را جستجو مى کند تا آن جا که در کارهاى بشر کمتر موردى را مى توان یافت که فرد کارى را براى خودِ کار انجام دهد و در انجام آن، حتّى به صورت ناخود آگاه تکامل جسمى و معنوى خود را در نظر نگیرد.

البتّه طبیعى است از هر سو احتیاج و نیاز، انسان را فراگرفته است و ناچار است براى حفظ و تکامل خویش، کارهاى گوناگونى انجام دهد.(1) اکنون که از انگیزه کارهاى انسان آگاه شدیم و روشن گردید که اعمال او به منظور هدفى انجام مى گیرد و نتیجه آن جز تکامل روحى و جسمى او چیز دیگرى نیست، لازم است که «هدف در کارهاى خدا» را مورد بررسى وتجزیه و تحلیل قرار دهیم: درست است که ساحت پاک خداوند از کارهاى لغو و بیهوده دور و پیراسته است و او در تمام کارهاى خود هدف دارد و هر موجودى را به خاطر هدفى آفریده است، ولى باید دید هدف در افعال خدا چیست و چه معنایى دارد؟

این که مى گوییم آفریدگار جهان هر موجودى را براى هدفى آفریده است، نه به آن معنا است که درباره کارهاى بشر تصوّر نمودیم بلکه چگونگى هدف در کارهاى خدا با آنچه درباره انسان گفتیم، کاملا فرق دارد.

با تفاوت روشنى که میان خداوند و بشر است و این که او غنى و بى نیاز و انسان سراپا نیاز و احتیاج است، واضح مى شود که «هدف در افعال خداوند» معناى دیگرى دارد و درست نقطه مقابل تفسیرى است که براى افعال بشر گفته شد.

از آن جا که بشر محتاج و نیازمند است و حتّى یک لحظه هم نیاز او از خارج از ذاتش قطع نمى گردد بناچار باید براى زندگى تلاش کند و پیوسته در رفع نیازمندى ها و کمبودهاى خود بکوشد و در تکامل معنوى و مادّى خود فعّالیّت نماید.

ولى از آن جا که خداوند وجودى نامحدود و نامتناهى است، فقر و نیاز در ذات پاک او تصوّر ندارد، زیرا کمالى نیست که او دارا نباشد.

در این صورت هدف در کارهاى او باید «رسانیدن نفع به دیگرى» باشد.

به عبارت روشنتر: خداوند وجودى است از هر نظر بى پایان و کامل و هیچ گونه احتیاج و نیازى در ذات او راه ندارد و از طرفى مى دانیم که کارهاى او بر طبق مصالح و حکمت است و ساحت او از کار لغو پیراسته مى باشد، در این صورت نتیجه مى گیریم: منظور او از آفرینش انسان، رفع نیاز از خود نبوده و نتیجه خلقت بطور مسلّم به خود انسان باز مى گردد; هدف این است که او را به کمال شایسته خود برساند بدون این که رسانیدن انسان به عالى ترین درجات تکامل نتیجه اى براى ذات پاک او داشته باشد.

تکامل در جهان طبیعت مطالعه اجمالى در جهان آفرینش، ما را از حقیقت روشنى آگاه مى سازد و آن این که: سراسر جهان مهد تکامل و پرورش موجودات است و تکامل هر موجودى به خاطر تکامل موجود بالاترى انجام مى گیرد.

مثلا اشعّه گرم و حرارت آفتاب بر صفحه دریاها و اقیانوس ها مى تابد، قسمتى از آب هاى دریا را به صورت بخار به سمت بالا مى فرستد، باد و طوفان بر سینه بخار مى کوبد و آن را به نقاط خشکى مى راند، بخار دریا پس از یک سلسله فعل و انفعال هاى طبیعى به صورت قطرات زلال باران و دانه هاى شفّاف برف به روى زمین فرو مى ریزد و به چهره بى جان زمین روح تازه اى مى بخشد و زمین با جنبش آرام خود اسرار درونى خود را بیرون ریخته و دشت و صحرا به صورت مخملى سبز رنگ در مى آید، در هر گوشه اى گلى و سنبلى و در هر نقطه گیاه و درختى مى روید، زمزمه جویبار و غرّش آبشار، نواى فرح بخش بلبلان، گل هاى عطرآگین بیابان، رونق دیگرى به زندگى مى بخشد.

مطالعه این فصل از کتاب هستى عالى ترین درس خداشناسى را به انسان مى آموزد و در عین حال ما را به سنّت حکیمانه الهى رهبرى مى نماید و با دیدگان خود مى بینیم که هر موجودى از جماد و نبات و حیوان، با برنامه مخصوصى به سوى کمال مى شتابد و همه موجودات جهان به شیوه خاصّى به سوى کمال حرکت مى نمایند و هر روز و هر سال از صورت هاى ناقص ترى به صورت کاملترى در مى آیند.

یک درخت برومند روز نخست سلّولى بیش نبوده، سپس پس از طىّ مراحلى به صورت عظیم ترین درختان جهان در مى آید و یا آن جاندار بزرگ در آغاز به صورت سلّول در رحم مادر قرار داشته و یا در میان تخمى سربسته محبوس بوده، بعداً در پرتو اراده حکیمانه خداوند جهان از نازلترین مرحله زندگى به آخرین مرحله کمال شایسته خود رسیده است.

تو گویى این جهان عالى ترین مهد براى پرورش استعدادهاى نهفته در گیاه و جاندار است تا هر موجودى به کمال شایسته خود برسد.

انسان نیز که جزئى از جهان آفرینش است و یکى از میوه هاى پر ارزش جهان هستى مى باشد، مشمول همین قانون بوده و از نظر هدف و راز خلقت با نباتات و جانداران یکى است و هدف از آفرینش او جز این نیست که به کمال شایسته و لایق خود برسد و استعدادهاى نهفته او شکفته گردد; او با اراده و اختیار خویش راه کمال خود را پیش مى گیرد.

بلکه مى توان گفت جهان و یا بسیارى از موجودات آن به خاطر انسان آفریده شده تا وى براى رفع نیازمندى هاى خود از آنها بهره مند گردد و به کمال شایسته خود برسد.

بنابر این خدا انسان را نیافرید که نیازى را از خود برطرف سازد، کمبود و نقصى را از خود دور نماید، بلکه انسان را آفرید تا به سوى کمال شایسته خود رهسپار گردد و با آزادى راه تکامل و سعادت خود را بپوید.

روشنتر بگوییم: انسان را آفریده است تا او را به عالى ترین درجه اى از کمال برساند و موجودى پست و ناچیز (سلّول انسانى) در مسیر تکامل خود به جایى برسد که دانا، توانا، قدرتمند، با اراده، متفکّر و عاقل گردد و با این کمالات محدود خود نمایشگر کمالات نامحدود و بى پایان خداوند شود.

او انسان را آفرید و استعدادهاى شایسته اى در نهاد او به ودیعت گذارد; پیامبران و آموزگاران آسمانى را به تربیت او گمارد تا در سایه بندگى خدا و پیروى از فرمان هاى سعادت بخش او به تکامل همه جانبه خود نایل آید و آماده زندگى کاملتر در جهانى وسیعتر گردد.

در قرآن مجید و احادیث اسلامى بطور اجمال به آنچه در بالا گفته شد اشاره شده است; قرآن مجید هدف نهایى از آفرینش انسان را همان زندگى و سعادت جاویدان او در جهانى وسیعتر مى داند و مى فرماید: «اَفَحَسِبْتُمْ اَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثاً وَ اَنَّکُمْ اِلَیْنا لا تُرْجَعُونَ; آیا گمان کردید شما را بیهوده آفریده ایم و به سوى ما باز نمى گردید!»(2) مقصود این است که هدف از آفرینش انسان را نمى توان در چهار چوبه زندگى مادّى پیدا نمود، بلکه باید آن را در جهان دیگر جستجو کنیم و بدانیم که وى با مرگ خود باز به سیر تکامل خود ادامه داده و به سوى یک کمال مطلق (خدا) رهسپار مى باشد.

و اگر در آیه «ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الاِنْسَ اِلاّ لِیَعْبُدُون; من جنّ و انس را نیافریدم جز براى این که عبادتم کنند (و از این راه تکامل یابند و به من نزدیک شوند)!»(3) هدف از آفرینش انسان را عبادت و بندگى خدا معرّفى مى کند، نه به این معناست که خدا نیازى به اطاعت بندگان دارد، بلکه مقصود این است که بشر از طریق بندگى و پیروى از دستورهاى خدا و شناسایى او، به کمال خود که زاییده پیروى از فرمان هاى اوست، برسد; و از این مجرا به سعادت ابدى و جاودانى که معلول اطاعت از دستورهاى الهى است، نایل آید; و داشتن یک زندگى جاودانى که معلول اطاعت از دستورهاى الهى است، نایل آید; و داشتن یک زندگى جاودانى توأم با سعادت و خوشبختى، هدف نهایى است که نباید پس از آن منتظر هدف دیگرى باشیم و نباید دو مرتبه سؤال خود را تکرار کنیم و بگوییم پس از نیل به این کمال نهایى دیگر چه مى شود و هدف از این تکامل چیست؟

ممکن است گفته شود که چرا خداوند همه این کمالات را یکجا به انسان نداده و چرا او را نیازمند آفریده تا در پرتو فعّالیّت هاى خویش به کمال مطلوب خود برسد؟

پاسخ این پرسش روشن است; یک شیوه اخلاقى در صورتى پسندیده و قابل ستایش است و کمال محسوب مى شود که انسان با کمال آزادى و اختیار و اراده خود آن را کسب کند و به دست آورد و اگر کمالى به صورت اجبار و ناخواسته در درون انسانى پدید آید، هرگز یک فضیلت اخلاقى و ملاک برترى شمرده نمى شود، مثلا دستگیرى از مستمندان و ساختن یک بیمارستان در صورتى نشانه تکامل روحى است که انسان از روى آزادى و اختیار دست به این کار بزند و اگر به زور از انسان پولى بگیرند و در این راه مصرف کنند، هرگز دلیل بر فضیلت اخلاقى پول دهنده نخواهد بود و هرگز عمل او مورد ستایش و تقدیر قرار نخواهد گرفت.

بنابر این، انسان براى رسیدن به تکامل روحى باید راه فضیلت را آزادانه با پاى خود بپیماید.

1.

آرى مردان بزرگ و شخصیّت هاى برجسته الهى مى توانند خود را از این روح، تجرید سازند و بدون در نظر گرفتن کوچکترین نفع مادّى و معنوى، کار شایسته را به خاطر خود آن کار انجام دهند.

درباره زندگانى مردان بزرگ مخصوصاً امیرمؤمنان(علیه السلام) از این نوع کارهاى بَرجسته زیاد مى توان یافت; اوست که مى فرماید: تو را از ترس آتش و به امید نعمت هاى بزرگت، پرستش نمى کنم; بلکه تو را اهل و شایسته عبادت مى یابم.

چنین افرادى که شیفته عبادت و محو در کمالات معبود خود هستند، در حالت پرستش از خود غافل گردیده و خود را فراموش مى کنند و براى این که او را لایق و شایسته تشخیص داده اند، عبادت مى کنند.

گاهى نیز عاطفه مادرى آن چنان پاک و پیراسته است که در موقع توجّه بلا، آن چنان به فرزند خود عشق مىورزد که از خود غافل مى گردد; از این نظر زندگى خود را فداى کودک مى سازد.

سوره مؤمنون، آیه 115.

سوره الذّاریات، آیه 56.

پاورقی ها: 1.

علم و دین، ایان باربور، ص 114، ترجمه خرمشاهی.

و نظریه تکامل از دیدگاه قرآن.

کرسی موریسُن، راز آفرینش انسان، ترجمه محمد سعیدی، مقدمه، چ 1335، ص 3.

به نقل کرسی موریسُن، راز آفرینش ، ص 120.

4.

دکتر منصور اشرفی، مجله مکتب اسلام، سال 37(1376)، شماره 5.(کلونینگ).

5.

کرسی موریسُن، راز آفرینش، ص 67.

6.

حشر: 24.

7.

ابوتراب نفیسی، انسان شاهکار خلقت، ص 18.

8.

اسرار الحِکَم، ج1، ص 265 - 367.

9.

اصول کافی، ج1، باب کلیات‏التوحید، ح1.

10.

آیات: 59، سوره آل عمران - 37، کهف - 5 حج- 20، روم - 11 فاطر - 67 غافر.

11.

آیات: 2 انعام، 12 اعراف، 61 اسراء، 12 مؤمنون، 7 سجده، 11 صافّات، 71 ص.

12.

آل عمران، 59.

13.

المیزان، محمع البیان، تفسیر نمونه ذیل آیه و نورالثقلین، ج4، ص 173.

14.

«لقد خلقنا الإنسان من سلاله من طین».

15.

«طینٍ لازِبٍ».

16.

نهج‏البلاغه، خطبه 1، پاراگراف4.

17.

نورالثقلین، ج4، ذیل آیه.