دانلود مقاله خانواده یک نظام اجتماعی

انقلاب صنعتی را به واقع می توان یکی از رخدادهای مهم تاریخ بشر به حساب آورد از آن بابت که کمتر رویدادی را در جهان می توان ذکر کرد که تا بدین حد در جوانب ابعاد حیات انسان اثر گذارده باشد .

شیوه زندگی و اصولا” طرز فکرها در رابطه به آن دگرگون گردید ، اندیشه هایی جدید در رابطه با حیات نوین پدید آمدند که دامنه آن بزودی‌ در اقصی نقاط جهان گسترده شده و حتی کشورهای غیر صنعتی را هم زیر پوشش قرار دارند .

اخلاق که تا آن روزگار بیشتر جنبه تعیینی داشت به مرحله استنابطی رسید و هر گروه و طرفدار مکتبی کوشیدند که آن را بر اساس دید و برداشت خود تبیین کنند ، ارزشهای گذشته به ویژه در زمینه روابط زیر سئوال قرار گرفتند و چه بسیار از آنها که فانی شده و به جایش ارزشهای دیگری پدید آمدند .

از جمله مؤسسات و نهادهایی که در سایه این تحول بزرگ دگرگون گردید مساله خانواده و ارزش و قداست آن بود .

ما حتی از اوائل قرن بیستم شاهد عملکرد و طرز فکرهایی هستیم که در آن سعی به فسخ بنیاد خانواده و طرد آن بود و خدای می داند که این اندیشه زهرآگین چه فاجعه ای برای بشر آفریده است .

نهضت صنعتی عاملی بود که در آن سرمایه داران کوشیدند برای دستیابی به کار بیشتر و فردی کمتر زنان را از خانواده ها به بیرون کشند و به سوی کارخانه ها گسیل کردند و این امر با فریب و حقه و تحت عنوان دادن حق آزادی به زنان و تساوی حقوق آنها با مردان آنچنان فلاکت و بیچارگی برای این طبقه بوجود آورد که وصف ناشدنی است .

و شما در دنیای غرب هر روزه صبح ها بانوانی خواب آلود را می بینید که دست کودکان خواب آلود خود را گرفته و منتظر قطار یا اتوبوسی هستند که بیاید و جگرگوشه شان را به پرورشگاه و مهدکودک ها بسپارد و این جدایی خود منشاء پیدایش عقده ها و نابسامانی ها و در سنین بعدی حیات کودکان است موجب پیدایش بزهکاری هایی است که همه روزه تکرار می شود .

نظام خانواده خانواده یک نظام اجتماعی از جمله ملاکهایی که این گروهها را از هم متمایز می سازد می توان به موارد زیر اشاره کرد : بزرگ یا کوچک بودن میزان دوام و پایداری میزان نظم گروهی نحوه عضویت و ورود به گروه چگونگی روابط اعضاء با یکدیگر ( میزان صمیمیت ) ارزشها و هنجارهای گروه و ....

خانواده را می توان از دو جهت بررسی کرد : الف ) خانواده به عنوان یک گروه ، یعنی مجموعه ای از افراد که خود را " ما " تلقی می کنند و با یکدیگر تعاملی نسبتا پایدار و منظم دارند .

ب ) خانواده به عنوان یک نظام اجتماعی ، یعنی مجموعه ای از نقشهای اجتماعی متقابل به هم پیوسته که برای تحقق بخشیدن به هدفی مشخص با هم پیوند یافته اند .

خانواده و نظام اجتماعی کل آثار و نتایج نامناسب خانواده : همانطور که در فصل گذشته اشاره کردیم هر نظام اجتماعی در کنار تاثیرات مطلوبی که بر نظام اجتماعی کل دارد ، ممکن است تاثیرات نامطلوبی هم بر آن بگذارد .

نظام خانواده نیز از این امر مستثناء نیست ، مثلا : خانواده همانطور که بر مراقبت و نگه داری فرزندان و اجتماعی کردن آنها تاثیرات مناسب فراوانی دارد اما گاه به دلیل توجه بیش از حد پدر و مادر ، فرزند فردی متکی به غیر بار می آید .

مشکل رشد سریع جمعیت : بهداشت در سطح پایینی بود و بسیاری از نوزادان در آغاز تولد یا سالهای اولیه زندگی بر اثر بیماریهای مختلف از بین می رفتند و در خانواده فقط تعداد معدودی از فرزندان باقی می ماندند .

بیماریهای مختلف ، قحطی ، خشکسالی ،و جنگهای خانمان سوز در کمین زندگی بشر نشسته بودند .

کودکانی که زنده می ماندند سرمایه شناخته شده ، به سرعت وارد بازار کار و تولید می شدند آنها از دوران کودکی به کشاورزی یا کارهای دستی می پرداختند و بزرگتر که می شدند با شاگردی در کنار دست استاد کار و کسب تجاربی از بزرگسالان ، به عنوان نیروی کار ماهر در اقتصاد خانواده و تولید اقتصادی نقش داشتند .

زندگی بسیار ساده بوده و زوجهای جوان از زندگی مشترک خود انتظارات زیادی نداشتند .

برای کشورهایی با رشد جمعیت بالا ، حدود 40 درصد از جمعیت را افراد زیر 15 سال تشکیل می دهند ، یعنی جمعیتی مصرف کننده که به امکانات آموزشی ، تفریحی ، بهداشتی و ...

نیاز دارد و در مقابل تولیدی ندارد .

در چنین شرایطی با فرض اینکه کشور از رشد بالای اقتصادی هم برخوردار باشد ، نمی تواند پاسخگوی نیاز و مصرف این جمعیت باشد و روز به روز عقب مانده تر خواهد شد .

خانواده و شکل گیری شخصیت : مهمتر اینکه خانواده بر شکل گیری شخصیت فرد ، به عنوان عضوی از اجتماع ، موجودی متفکر و دارای اراده و شناخت تاثیر زیادی دارد : زیرا : با رشد جسمانی کودک ، روان او نیز در ارتباط با محیط و انسانهای دیگر شکل می گیرد و رشد می یابد .

خانواده نخستین محیط اجتماعی است که فرد در آن قرار می گیرد .

آنچه به عنوان وجدان در فرد شکل می گیرد و از درون رفتار او را کنترل می کند ، عمدتا حاصل عمل و گفتار والدین و اعضای خانواده در کودکی است .

بنابراین فرد نه تنها از نطر جسمی مدیون خانواده ای است بلکه مهمتر از آن ، از نطر روانی و شخصیتی نیز تحت تاثر خانواده قرار دارد .

خانواده و نقش ارشادی و حمایتی : شاید تصور کنید که نقش خانواده محدود به دوره کودکی فرد است و در اموری که ذکر شد خلاصه می شود .

ولی با کمی تامل می توانید نقش خانواده را در دوره ای که فرد آموزش رسمی را در مدرسه آغاز می کند ، در دوره جوانی و سپس در امر ازدواج و تشکیل خانواده نیز دریابد .

خانواده و حمایت عاطفی : انسان به محبت ، صمیمیت ، عشق و آرامش روانی نیاز دارد و خانواده اولین زمینه اجتماعی است که این نیازهای عاطفی و اساسی در آن برآورده می شود .

خانواده و تحقق شخصیت مستقل : خانه و خانواده جدید ،جایگاهی است که فرد می تواند شخصیت مستقل خویش را در آن تحقق بخشد .

مرد با کار مستقل در بیرون و زن با کار در منزل یا بیرون از آن و هر دو با تلاش برای تربیت فرزند ، شخصیت مستقل خویش را تحقق می بخشند و در عین حال ، آینده و زندگی اجتماعی کودک خود را رقم می زنند .

دلیل بقاء و پایداری نظام خانواده را در طول تاریخ می توان در دو نکته ی زیر یافت : اول – نقش مهم و غیر قابل انکار خانواده در زندگی فرد دوم – نقش گسترده و تعیین کننده ی خانواده در نطام اجتماعی کل ، به گونه ای که حذف آن ، نطام اجتماعی را با هزینه های سرسام آوری روبه رو خواهد کرد .

خانواده در دنیای امروز بیان اینکه در دنیای امروز در رابطه با خانواده چه مسائلی مطرح است و چه شیوه هایی در برخورد با آن به چشم می خورد بحثی است پر دامنه که موضوع تحقیق دانشمندان جامعه شناسی ، حقوق ،‌ اقتصاد ، روانشناسی ، تربیت و حتی علم سیاست است .

اسناد بین المللی در رابطه با آنچه که برای خانواده موجود مطرح و هم برای میثاق را که خانواده باید باشد زیاد است ، از جمله : اعلامیه جهانی حقوق بشر ، میثاق بین اللملی حقوق مدنی و سیاسی اعلامیه جهانی کودک ، مقاله نامه راجع به رعایت ها در امر ازدواج ، حداقل سن ازدواج ،‌ ثبت واقعه آن و 000 که هر کدام نشان دهنده بعدی از مسأله امروز خانواده هاست .

ولی ما گمان داریم بسیاری از آنچه که می بایست مورد بحث و بررسی قرار گیرد و عالمانه و یا جاهلانه از دید مسئولان غافل مانده اند .

ما امروزه در رابطه با خانواده در بسیاری از نقاط جهان با وضعی مواجهه ایم که در آن حیثیت و شرافت بسیاری از انسان ها نادیده گرفته می شود .

زندگی انسانها صورت مبتذلی پیدا کرده و افراد انسانی در معرض ارضای هوس های سطحی و زودگذر بجای عشق و آرامش واقعی هستند .

عده ای هوسباز در قالب روشنفکر نهایی سعی کرده اند زنان را از کانون گرم خانواده بیرون بکشند و بصورت ابزار و وسیله ای در اختیار خود قرار دهند و گروهی هم کورکورانه به دعوت و ندای آنها پاسخ گفته و تیشه به ریشه خود می زنند حتی امروزه ما در مواردی می بینیم که خانواده وجود دارد ، اما چه خانواده ای ؟

در آن نه سروسامانی است ؟

نه نظم و آفرینشی و آرامشی ؟

نه تربیت و سکونی ؟

نابسامانی های موجود در رابطه با خانواده ما امروزه عملا” می یابیم و شاهدیم که خانواده ها دچار نابسامانی و درگیری هستند .

در رابطه با خود و فرزندان مسائل و دشواری هایی دارند : روابطشان سست و متزلزل است و از صفا و صمیمت و در نتیجه آرامش و سکون واقعی خبری نیست .

زن و شوهر ظاهرا” در کنار یکدیگرند ولی وضعی حیاتشان آنان را چون دو بیگانه در کنار هم قرار داده است .

آمار طلاق سرسام آور است و زن و مرد به اندک بهانه ای رشته حیات خانوادگی را از هم می گسلند .

فرزندان مهر و عطوفت لازم را از خانواده ها بدست نمی آورند و در نتیجه اغلبشان زودرنج و زود کشن هستند .

بعلت برخورداری نسل از تربیت صحیح بزهکاری کودکان رو به افزایش و تزاید است .

و به علت آزادی بی بند و بار در ارضای هوس های جنسی مردان نیازی به ازدواج دائم نمی بینند و با ارضاهای آزاد از مسئولیت اداره خانواده سرباز می زنند .

روح غیرت ناموسی بسیار تنزل کرده و زوجین از دیدن همسر خود با بیگانگان دچار عذاب وجدان نمی شوند .

فرزندان نامشروع رو به افزایش اند و وحدت ها و صمیمیت ها در حال تزلزل و سقوط ضرورت امروزی توجه به خانواده ما معتقدیم امروزه بیش از هر عصر ضروری است در باره خانواده ها بحث ها و ارشادهایی صورت گیرد .

نخست از بابت آنکه در هیچ عصر و دوره ای بشریت تا این اندازه در رابطه با خانواده دچار سقوط و انحطاط نشده بود .

ثانیا” هیچگاه بدین اندازه انسان ها از دست پخت فکری و فلسفی خود دچار سرخوردگی نشده بودند .

و ثالثا” در هیچ عصر آوای تعلیم جانبخش اسلامی و معرفی اسلام بعنوان یک تز حیات بخش و انقلا آفرین جا نیفتاده بود .

بشریت امروز چشم به سوی اسلام دارد و می خواهد ببیند اسلام در این رابطه چه می گوید و برای نجات انسان از بدبختی ها و بیچارگی های موجود چه تزی را ارائه می دهد .

دنیای امروز بر اساس تحقیقات و بررسی های صاحبنظران به جایی رسیده است که نیکو در می یابد اگر خانواده ها سالم و استوار باشند بسیاری از مسائل مربوط به حمایت اجتماعی سروسامان می یابند و اگر خانواده ها را که خشت بنای اولیه اجتماعی است از عوامل لغزش دورسازیم جامعه تا حدود زیادی سروسامان پیدا خواهد کرد .

و از همه اینها گذشته مسأله خانواده از مسائلی است که هرچند گاه یکبار لازم است در باره آن صبحت شود و دیدگاه های تازه ای در آن عرصه و ارائه گردد تا نسل های جوان و نوخاسته به اهمیت آن بیشتر پی می برند و راه وروش خود را در این رابطه انسانی سازند .

اسلام و خانواده اسلام خانواده را از مهمترین و اساسی ترین واحدهای اجتماعی می داند که بنای آن بر الفت و همدلی استوار و این بنا محبوب ترین بناها در پیشگاه خداوند است .

روابط آن بر مودت و رحمت پایه گذاری شده و گرمی کانون خانواده مورد توجه عمیق اسلام است .

تعالیم اسلامی شخصیت واقعی انسان را مد نظر دارد و نیکبختی و سعادت زوجین را در سایه عقد و پیمان ازدواج با در نظر داشتن معیارهای انتخاب همسر تضمین می کند .

در عین خواستاری لذت و خوشی برای زن و مرد روابط آنها را بر مبنای ضابطه اندیشیده ای قرار می دهد .

اسلام زندگی خانواده ئی را بر مبنای حقوق و مسئولیت قرار می دهد و در آن وظیفه هر یک از اعضاء معلوم و مشخص است در عین آنکه گذشت و فداکاری زوجین برای گرمی کانون و استواری آن اصلی است .

اسلام قائل است اصلاحات از خانواده ها باید شروع شوند و زن و شوهر مسلمان باید بنای حیات اجتماعی را در خانواده پی ریزی نمایند .

خانواده نظامی دارد که از سوی خالق بشر ، همانکس که به همه ریزه کاری ها و ظرافت و لطافت حیات او آگاه است و برای بشریت سعادت و نیکبختی می خواهد و درکارش اشتباه و لغزش نیست تهیه و تدوین شده است در نتیجه برای انسان بدبختی و تأسف و تأثری نخواهد بود و موجبات سکون و آرامش واقعی زوجین از هر سو فراهم است .

نقش و اهمیت خانواده خانواده تنها نظام اجتماعی است که در همه جوامع ، از مذهبی و غیر مذهبی پذیرفته شده و توسعه یافته است ، در جوامع مختلف دارای نقش ، پایگاه و منزلت های گوناگون است .

با اینکه هسته ای کوچک از اجتماع است در حیات اجتماعی مردم نقش و تأثیری فوق العاده دارد .

هسته اول همه سازمان ها و نهادهای اجتماعی است .

همه نقش های مربوط به ایجاد تمدن و انتقال مواریث و رشد و شکوفایی انسانیت به آن مربوط می شود ، همه سنت های ، عقاید و آداب ویژگی های فردی و اجتماعی از طریق خانواده به نسل جدید منتقل می گردد .

جامعه متشکل از خانواده هاست ، مختصات آن از طریق روابط خانوادگی قابل توصیف است .

اثر وجودی مفید و یا زیانبخش آن به جامعه هم می رسد .

ساخت و مشی آن در سکون یا اضطراب جامعه مؤثر است .

انگیزه اعضایش در انگیزه های اجتماع تاثیر می گذارند .

چگونگی مشی و سبک زندگی آن در اخلاق جامعه و در صحت یا بیماری آن نقشی مؤثر دارد .

از نظر ما تشکیل خانواده خدمتی است به زن و مرد که برای حیات مشترک پیوندی برقرار کرده اند و خدمتی است به اجتماعی از نظر دورداشتن آن از عوامل فساد و لغزش و ایجاد احساس مسئولیت ، و به کودک که نیاز به مربی و معلمی صالح دارد ، و به مکتب و مذهب که تعالیم آن از این طریق حیات و تداوم پیدا می کند .

در آیات قرآن اهمیت زیادی به پیوند خانوادگی ، و احترام و اکرام پدر و مادر و نیز توجه به تربیت فرزندان ، داده شده است که در آیات فوق به همسر اشاره شده است ، این به خاطر آن است که جامعه بزرگ انسانی از واحدهای بزرگ و از غرفه های کوچکتری به نام خانواده تشکیل می شود همانگونه که یک ساختمان بزرگ از غرفه ها و سپس از سنگها و آجرها تشکیل می گردد .

بدیهی است هر قدر این واحدهای کوچک از انسجام و استحکام بیشتری برخوردار باشد استحکام اساسی جامعه بیشتری خواهد بود ، و یکی از علل نابسامانی های اجتماعی جوامع صنعتی عصر ما متلاشی شدن نظام خانوادگی است که نه احترامی از سوی فرزندان وجود دارد ، نه محبتی از سوی پدران و مادران ، و نه پیوند مهر و عاطفه ای از سوی همسران .

منظره دردناک آسایشگاه های بزرگسالان در جوامع صنعتی امروز که مرکز پدران و مادران ناتوانی است که افتاده اند و از خانواده طرد شده اند شاهد بسیار گویایی برای این حقیقت تلخ است .

مردان و زنانی که بعد از یک عمر خدمت ، و تحویل فرزندان متعدد به جامعه در ایامی که نیاز شدیدی به عواطف فرزندان و کمک های آنها دارند ، به کلی رانده می شوند ، و در آنجا در انتظار مرگ روزشماری می کنند ، و چشم به در دوخته اند که آشنایی از در درآید ، انتظاری که شاید در سال یک یا دو بار بیشتر تکرار نمی شود .

به راستی تصور چنین حالتی زندگی را برای انسان از همان آغازش تلخ می کند و این است راه و رسم دنیای مادی و تمدن های منهای ایمان و مذهب .

سرپرستی در نظام خانواده 34- الرجال قوامون علی النسآء بما فضل الله بعضهم علی بعض و بما انفقوا من اموالهم فالصالحات قائتات حافظات للغیب بما حفظ الله و اللاتی تخافون نشوزهن فعظوهن و اهجروهن فی المضاجع و اضربوهن فان اطعنکم فلا تبغوا علیهن سبیلا” ان الله کان علیا کبیرا” مردان سرپرست و خدتمگزار زنانند به خاطر برتری هایی که ( از نظر نظام اجتماع ) خداوند برای بعضی نسبت به بعضی دیگر قرار داده است و به خاطر انفاق هایی که از اموال شان ( در مورد زنان ) می کنند ، و زنان صالح آنها هستند که متواضعند و در غیاب ( همسر خود ) حفظ اسرار و حقوق او را در مقابل حقوقی که خدا برای آنان قرار داده ، می کنند و ( اما ) آن دسته از زنان را که از طغیان و مخالفتشان بیم دارید پند و اندرز دهید و ( اگر مؤثر واقع نشد ) در بستر از آنها دوری نمائید و ( اگر آنهم مؤثر نشد و هیچ راهی برای وادار کردن آنها به انجام وظائفشان جز شدت عمل نبود ) آنها را تنبیه کنید .

و اگر از شما پیروی کردند به آنها تعدی نکنید و ( بدانید ) خداوند بلندمرتبه و بزرگ است ( و قدرت او بالاترین قدرتهاست ) .

الرجال قوامون علی النساء 000 - مردان سرپرست و خدمتگزار زنان هستند ـ برای توضیح این جمله باید توجه داشت که خانواده یک واحد کوچک اجتماعی است و همانند یک اجتماع بزرگ باید رهبر و سرپرست واحدی داشته باشد ، زیرا رهبری و سرپرستی دستجمعی که زن و مرد مشترکا” آن را به عهده بگیرند مفهومی ندارد و در نتیجه مرد یا زن یکی باید رئیس خانواده و دیگری معاون و تحت نظارت او باشد ، قرآن در اینجا تصریح می کند که مقام سرپرستی باید به مرد داده شود .

این مسئله در دنیای امروز بیش از هر زمان روشن است که اگر هیئتی مأمور انجام کاری شود حتما” باید یکی از آن دو ، رئیس و دیگر معاول یا عضو باشد و گرنه هرج و مرج در کار آنها پیدا می شود .

سرپرستی مرد در خانواده نیز از همین قبیل است .

و این موقعیت به خاطر خصوصیاتی در مرد است مانند ترجیح قدرت تفکر او بر نیروی عاطفه و احساسات ( به عکس زن که از نیروی سرشار عواطف بیشتری بهره مند است ) و دیگری داشتن بنیه و نیروی جسمی بیشتر که با اولی بتواند بیندیشد و نقشه طرح کند و با دومی بتواند از حریم خانواده خود دفاع نماید .

به علاوه تعهد او در برابر زن و فرزندان نسبت به پرداختن هزینه های زندگی و پرداخت مهر و تامین زندگی آبرومندان همسر و فرزند ، این حق را به او می دهد که وظیفه سرپرستی به عهده او باشد .

البته ممکن است زنانی در جهات فوق بر شوهران خود امتیاز داشته باشند ولی شاید کرارا” گفته ایم که قوانین به تک تک افراد و نفرات نظر ندارد بلکه نوع و کلی را در نظر می گیرد ، و شکی نیست که از نظر کلی مردان نسبت به زنان برای اینکار آمادگی بیشتری دارند ، اگر چه زنان نیز وظایفی می توانند به عهده بگیرند که اهمیت آن مورد تردید نیست .

جمله ـ بما فضل الله بعضهم علی بعض و بما انفقوامن اموالهم ـ نیز اشاره به همین حقیقت است زیرا در قسمت اول می فرماید : این سرپرستی به خاطر تفاوت هایی است که خداوند از نظر آفرینش روی مصلحت نوع بشر میان آنها قرار داده در قسمت آخر می فرماید : و نیز این سرپرستی به خاطر تعهداتی است که مردان در مورد انفاق کردن و پرداخت های مالی در برابر زنان و خانواده به عهده دارند .

ولی ناگفته پیداست که سپردن این وظیفه به مردان نه به دلیل بالاتر بودن شخصیت انسانی آنهاست و نه به سبب امتیاز آنها در جهان دیگر ، زیرا آن صرفا” بستگی به تقوی و پرهیزگاری دارد ، همانطور که شخصیت انسانی یک معاون از یک رئیس ممکن است در جنبه های مختلفی بیشتر باشد اما رئیس برای سرپرستی کاری که به او محول شده از معاون خود شایسته تر است .

فالصالحات قاینات حافظات للغیب 000 در اینجا اضافه می فرماید : که زنان در برابر وظائفی که در خانواده به عهده دارند دو دسته اند : دسته اول : صالحان و درستکاران ، و آنها کسانی هستند که خاضع و متعهد در برابر نظام خانواده می باشند و نه تنها در حضور شهور بلکه در غیاب او « حفط الغیب » می کنند ، یعنی مرتکب خیانت چه از نظر مال و چه از نظر ناموس و چه از نظر حفظ شخصیت شوهر و اسرار خانواده در غیاب او نمی شوند .

و در برابر حقوقی که خداوند برای آنها قائل شده و با جمله « بما حفظ الله » به آن اشاره گردیده وظائف و مسئولیت های خود را به خوبی انجام دهند .

بدیهی است مردان موظفند در برابر اینگونه زنان نهایت احترام و حق شناسی را انجام دهند .

دسته دوم : زنانی هستند که از وظائف خود سرپیچی می کنند و نشانه های ناسازگاری در آنها دیده می شود ، مردان در برابر اینگونه وظایف و مسئولیت هایی دارند که باید مرحله به مرحله انجام گردد ، و در هر صورت مراقب باشند که از حریم عدالت تجاوز نکنند ، این وظایف به ترتیب زیر در آیه بیان شده است : واللاستی تخافون نشوزهن فعظوهن 000 مرحله اول در مورد زنانی است که نشانه های سرکشی و عداوت و دشمنی در آنها آشکار می گردد که قرآن در جمله فوق از آنها چنین تعبیر می کند : زنانی را که از طغیان و سرکشی آنها می ترسید موعظه کنید و پند و اندرز دهید و به این ترتیب آنها که پا از حریم نظام خانوادگی فراتر می گذارند قبل از هر چیز باید بوسیله اندرزهای دوستانه و بیان نتایج سوء اینگونه کارها آنان را به راه آورد و متوجه مسئولیت خود نمود .

واهجروهن فی المضاجع 000 در صورتی که اندرزهای شما سودی نداد ، در بستر از آنها دوری کنید و با این عکس العمل و بی اعتنایی و به اصطلاح قهر کردن ، عدم رضایت خود را از رفتار آنها آشکار سازید شاید همین واکنش خفیف در روح آنان مؤثر گردد .

واضربوهن 000 در صورتی که سرکشی و پشت پازدن به وظایف و مسئولیت ها از حد بگذرد و همچنان در راه قانون شکنی با لجاجت و سرسختگی گام بردارند ، نه اندرزها تاثیر کند ، و نه جدا شدن در بستر و کم اعتنایی نفعی ببخشد و راهی جز شدت عمل باقی نماند ، برای وادار کردن آنها به انجام تعهدها و مسئولیت ها خود چاره منحصر به خشونت و شدت عمل گردد ، در اینجا اجازه داده شده که از طریق تنبیه بدنی آنها را به انجام وظایف خویش وادار کنند .

اشکال : ممکن است ایراد کنند که چگونه اسلام به مردان اجازه داده که در مورد زنان متوسل به تنبیه بدنی شوند ؟

پاسخ : جواب این ایراد با توجه به معنی آیه و روایاتی که در بیان آن وارد شده و توضیح آن در کتب فقهی آمده و همچنین با توضیحاتی که روانشناسان امروز می دهند چندان پیچیده نیست زیرا : اولا” : آیه ، مسئله تنبیه بدنی را در مورد افراد وظیفه شناسی مجاز شمرده که هیچ وسیله دیگری در باره آنان مفید واقع نشود ،‌ و اتفاقا” این موضوع تازه ای نیست که منحصر به اسلام باشد ، در تمام قوانین دنیا هنگامی که طرق مسالمت آمیز برای وادارکردن افراد به انجام وظیفه ، موثر واقع نشود ، متوسل به خشونت می شوند .

نه تنها از طریق ضب بلکه گاهی در موارد خاصی مجازات هایی شدیدتر از آن نیز قائل می شوند که تا سرحد اعلام پیش می رود .

ثانیا” :‌ تنبیه بدنی در اینجا ـ همانطور که در کتب فقهی آمده است ـ باید ملایم و خفیف باشد به طوری که نه موجب شکستگی و نه مجروح شدن گردد و نه باعث کبودی بدن .

ثالثا” : روانکاوان امروز معتقدند که جمعی از زنان دارای حالتی بنام مازوشیسم ( آزارطلبی ) هستند و گاه این حالت در آنها تشدید می شود تنها راه آرامش آنان تنبیه بدنی مختصری است ، بنابراین ممکن است ناظر به چنین افرادی که تنبیه خفیف بدنی است که در برخی موارد جنبه آرام بخشی دارد و یک نوع درمان روانی است .

مسلم است که اگر یکی از این مراحل مؤثر واقع شود و زن به انجام وظیفه خود اقدام کند مرد حق ندارد بهانه گیری کرده ، درصدد آزار زن برآید ، لذا بدنبال این آیه می فرماید : فان اطعنکم فلاتبتغواعلیهن سبیلا” 000 اگر آنها اطاعت نکنند به آنها تعدی نکنید 000 و اگر گفته شود که نظیر این طغیان و سرکشی و تجاوز در مردان نیز ممکن است آیا مردان نیز مشمول چنین مجازات هایی خواهند شد ؟

در پاسخ می گوییم آری مردان هم درست همانند زنان در صورت تخلف از وظایف مجازات می گردند حتی مجازات های بدنی ، منتها چون این حکم غالبا” از عهده زنان خارج است حاکم شرع موظف است که مردان متخلف را از طرق مختلف و حتی از طریق تعزیر به وظایف خود آشنا سازد .

ان الله کان علیا” کبیرا” 000 در پایان مجددا” به مردان هشدار می دهد که از موقعیت سرپرستی خود در خانواده سوء استفاده نکنند و به قدرت خدا که بالاتر از همه قدرتهاست بیندیشد زیرا خداوند بلند مرتبه و بزرگ است .

بسم الله الرحمن الرحیم نساء / 35 – و ان خفتم شقاق بینهما فابعثوا حکما” من اهله و حکما” من اهلها ان یرید اصلاحا” یوفق الله بینهما ان الله کان علیما” خبیرا” ترجمه : 35- و اگر از جدایی و شکاف میان آنها بیم داشته باشید ، داوری از خانواده شوهر ، و داوری از خانواده زن انتخاب کنید ( تا به کار آنان رسیدگی کنند ) اگر این دو داور تصمیم به اصلاح داشته باشند خداوند کمک به توافق آنها می کند ، زیرا خداوند دانا و آگاه است ( و از نیات همه باخبر است .

محکمه صلح خانوادگی : در این آیه اشاره به مسئله بروز اختلاف و نزاع میان دو همسر کرده ، می گوید : از دو طرف حکمی انتخاب شود .

محکمه صلح خانوادگی که در آیه فوق به آن اشاره شده یکی از شاهکارهای اسلام است .

این محکمه امتیازاتی دارد که سایر محاکم فاقد آن هستند ، از جمله : محیط خانواده کانون احساسات و عواطف است و طبعا” مقیاسی که در این محیط باید بکار رود با مقیاس سایر محیط ها متفاوت است ، یعنی همانگونه که در دادگاههای جنایی نمی توان با مقیاس محبت و عاطفه کار کرد ، در محیط خانواده نیز نمی توان تنها با مقیاس خشک قانون و مقررات بی روح گام برداشت ، در اینجا باید حتی الامکان اختلافات را از طرق عاطفی حل کرد ، لذا دستور می دهد که داوران این محکمه کسانی باشند که پیوند خویشاندی به دو همسر دارند و می توانند عواطف آنها را در مسیر اصلاح تحریک کنند ، بدیهی است این امتیاز تنها در این محکمه است و سایر محاکم فاقد آن هستند .

در محاکم عادی قضایی طرفین دعوا مجبورند برای دفاع از خود ، هرگونه اسراری که دارند فاش سازند مسلم است که اگر زن و مرد در برابر افراد بیگانه و اجنبی اسرار زناشویی خود را فاش سازند احساسات یکدیگر را آنچنان جریحه دار می کند که اگر به اجبار دادگاه به منزل و خانه بازگردند ، دیگر از آن صمیمیت و محبت سابق خبری نخواهد بود ، و همانند دو فرد بیگانه می شوند که به حکم اجبار باید وظایفی را انجام دهند ، اصولا” تجربه نشان داده است که زن و شوهری که راهی آنگونه محاکم شوند دیگر زن و شوهر سابق نیستند .

ولی در محمه صلح فامیلی یا اینگونه مطالب به خاطر شرم حضور مطرح نمی شود و یا اگر بشود چون در برابر آشنایان و محرمان است آن اثر سوء را نخواهد داشت .

داوران در محاکم معمولی ، در جریان اختلافات غالبا” بی تفاوتند و قضیه به هر شکل خاتمه یابد باید آنها تأثیری ندارد ، دو همسر به خانه بازگردند ، یا برای همیشه از یکدیگر جدا بشوند ، برای آنها فرق نمی کند ، در حالیکه در محکمه فامیلی مطلب به عکس است زیرا داوران این محکمه از بستگان نزدیک مرد و زن هستند و جدایی یا صلح آن دو در زندگی این عده هم از نظر عاطفی و هم از نظر مسئولیت های ناشی از آن تاثیر دارد ، و لذا آنها نهایت کوشش را به خرج می دهند که صلح و صمیمت در میان این دو برقرار شود و به اصطلاح آب رفته به جوی بازگردد .

از همه اینها گذشته چنین محکمه ای هیچ یک از مشکلات و هزینه های سرسام آور و سرگردانی های محاکم معمولی را ندارد و بدون هیچگونه تشریفاتی طرفین می توانند در کمتری مدت به مقصود خود نائل شوند .

ناگفته روشن است که حکمین بای از میان افراد پخته و با تدبیر و آگاه دو فامیل انتخاب شوند .

با این امتیازات که شمردیم معلوم می شود که شانس موفقیت این محکمه در اصلاح میان دو همسر به مراتب بیشتر از محاکم دیگر است .

مسئله حکمین و شرایط آنها و دایره نفوذ حکم و داوری آنها در باره دو همسر در فقه اسلامی مشروحا” بیان شده و در کتاب های مختلفی و آیات گوناگون آمده است از جمله اینکه : دو حکم باید بالغ و عاقل و عادل و نسبت به کار خود بصیر و بینا باشند .

اما در مورد نفوذ حکم و داوری آنها در مورد دو همسر بعضی از فقها حکم آن دو را هر چه باشد لازم الاجرا دانسته اند و ظاهر تعبیر به حکم در آیه فوق نیز همین معنی را می رساند ، زیرا مفهوم حکمیت و داوری ، نفوذ حکم است ، ولی بیشتر فقها نظر حکمین را تنها در مورد سازش و رفع اختلاف میان دو همسر ، لازم الاجرا دانسته اند و حتی معتقدند اگر حکمین شرائطی بر زن یا شوهر بکنند ، لازم الاجرا است اما در مورد جدایی حکم آنها به تنهایی نافذ نیست .

و ذیل آیه که اشاره به مسئله اصلاح می کند با این نظر سازگار تر است .

توضیح بیشتر را در این زمینه در کتب فقهی بخوانید .