دانلود تحقیق نقش خانواده در زندگی انسان

اخلاق خانواده
مطلوبیت زندگى اجتماعى و پیوند دادن زندگى فرد با فرد یا افراد دیگر، از آن رو است‏که نیازهاى مادى و معنوى افراد در زندگى‏هاى دست جمعى (اجتماعى) بهتر تأمین مى‏شود .در همین رابطه باید گفت اصیل‏ترین نیازهاى آدمى در ظرف خانواده تأمین مى‏گردد، زیرا در محیط خانواده است که نیاز تکوینى فرزند به پدر و مادر و نیاز مستقیم زن و شوهر به یکدیگر و نیازهاى عاطفى اعضاى خانواده به یکدیگر، پاسخ‏هاى خود را مى‏گیرند.

رابطه فرزند با پدر و مادر
مهم‏ترین رابطه میان انسانى با انسان دیگر، رابطه فرزند با پدر و مادر است که اصل وجود فرزند وابسته به آنها است.آنچه پدر و مادر براى فرزند انجام مى‏دهند، به هیچ وجه قابل جبران و مقابله نیست و از این رو نمى‏توان بر اساس قاعده قسط و عدل رفتار آنان را پاسخ داد.گویا به همین دلیل است که قرآن کریم معیار ارزش را در رابطه با پدر و مادر، احسان قرار داده است و در هیچ آیه‏اى نیامده که فرزند باید با پدر و مادر رفتارى عادلانه داشته باشد؛ زیرا در چنین موضوعى، عدل کارایى ندارد.

قرآن کریم در آیات فراوانى فرزند را توصیه به احسان به پدر و مادر خویش مى‏کند و تعبیرهاى خاصى در این باره به کار مى‏برد که حاکى از اهمیت فوق العاده مسأله است.در آیه 36 از سوره نساء پس از امر به عبادت خدا و شرک نورزیدن به الله، بى‏درنگ مى‏فرماید: «و به پدر و مادر احسان کنید» .

(1)
در آیه 23 از سوره اسراء تعبیر و قضى ربک الا تعبد الا ایاه و بالوالدین احسانا؛ «و پروردگار تو مقرر ساخت که جز او را مپرستید و به پدر و مادر خویش احسان کنید» .قضا در این جا به معناى تکلیف حتمى و مؤکد است.بالاترین تکلیف انسان عبادت خداوند است و پس از آن احسان به پدر و مادر قرار دارد.در آیه‏اى دیگر مى‏فرماید: «ما به انسان سفارش کردیم که نسبت به پدر و مادر خویش به خوبى رفتار کند» .و از آن جا که این سفارش ممکن است موجب این توهم شود که فرزند باید به طور کامل تسلیم پدر و مادر باشد، مى‏فرماید : «اما اگر آنان کوشش کردند تو را به کفر بکشانند دیگر اطاعت نکن» .

(2) تقارن این دو مطلب بیانگر آن است که انسان چه اندازه باید در برابر پدر و مادر خویش خاضع و تسلیم باشد.نفس این‏استثنا حاکى از گستره لزوم اطاعت و سرسپارى و فروتنى در برابر والدین است.در سوره لقمان پس از بیان همین مطلب که «اگر تو را وادارند تا درباره چیزى که تو را به آن دانشى نیست به من شرک ورزى، از آنان فرمان مبر» سفارش مى‏کند در عین حال که ایشان مشرک‏اند و تو را به شرک فرا مى‏خوانند، باید در دنیا به خوبى با آنان معاشرت کنى و رفتارت نسبت به آنان نیکو باشد.

(3) از دیگر تعابیر شگفت قرآن در این باره آن است که مى‏فرماید: ان اشکر لى و لوالدیک؛ (4) «[به انسان سفارش کردیم‏] که شکرگزار من و پدر و مادرت باش» .در هیچ جاى دیگر از قرآن این تعبیر وجود ندارد که خداوند شکرگزارى خود را مقارن با دیگرى قرار داده باشد و این حاکى از اهمیت بسیار و سرشار احسان به پدر و مادر و رعایت حقوق ایشان است.

در جایى دیگر، قرآن کریم سفارش مى‏کند که در برخورد با پدر و مادر پیر و فرتوت خود، اظهار خستگى و ناشکیبایى نکنید و آن گونه نباشید که آنان احساس کنند شما از خدمت کردن به ایشان خسته شده‏اید: «اگر یکى از آن دو یا هر دو در کنار تو به سالخوردگى رسیدند به آنها اف مگو، به آنان پرخاش مکن و با آنها سخنى شایسته بگوى.و از سر مهربانى، بال فروتنى بر آنان بگستر و بگو: پروردگارا، آن دو را رحمت کن، چنان که مرا در کودکى پروراندند» .

(5) رابطه زن و شوهر بخش دیگرى از اخلاق خانواده درباره روابط زن و شوهر در محیط خانواده است.در قرآن کریم مباحث اخلاقى و حقوقى مرتبط با این بحث توأمان مطرح شده (6) و شاید بتوان گفت‏در همه مواردى که احکام حقوقى بیان شده در کنار آن احکام اخلاقى نیز یادآورى شده است و این از آن رو است که احکام حقوقى به تنهایى نمى‏توانند سعادت و کمال انسان را تضمین کنند.

پیش از این اشاره کردیم که اصل ازدواج اگر با نیت خیر تؤام باشد، داراى ارزش اخلاقى مثبت بوده امرى ستوده و پسندیده است و هر چه این نیت خالص‏تر گردد، ارزش اخلاقى آن فزون‏تر است.از جمله شرایط صحت ازدواج در اسلام تعیین مهریه است که از احکام حقوقى نکاح است .اما مسأله اخلاقى در این ارتباط آن است که مهریه نباید چندان سنگین باشد که اصل ازدواج را با موانع مواجه سازد.هر چند از نظر حقوقى زن حق دارد مهر خود را هر اندازه که بخواهد تعیین کند، اما از نظر اخلاقى نباید فقر مالى فرد موجب محروم شدن او از ازدواج گردد .در این موارد باید بر خدا توکل کرد و خداوند کسانى را که فقیرند، بى‏نیاز خواهد کرد .

(7) در عین حال کسانى هستند که در اثر شرایط خاصى ـ صرف نظر از اینکه نمى‏توانند مهر را نقدا بپردازند ـ نمى‏توانند مخارج خود و خانواده خود را تأمین کنند.براى چنین کسانى ازدواج موقت توصیه شده است، که یک راه قانونى براى ارضاى غریزه جنسى است.

(8) اگر کسى نتواند حتى مهر عقد موقت را بپردازد، بهتر آن است که از ازدواج خوددارى کرده، تلاش کند مالى به دست آورد و از فضل خداوند بهره‏مند شود؛ آنگاه ازدواج کند: «و کسانى که وسیله زناشویى نمى‏یابند باید عفت ورزند تا خدا آنان را از فضل خویش بى‏نیاز گرداند» .

(9) مسأله دیگر تعدد زوجات است که در بعد حقوقى آن امرى جایز و مباح است، اما به لحاظ اخلاقى مقید به رعایت عدالت میان همسران است و اگر کسى بیم آن داشت که نتواند عدالت را میان ایشان برقرار سازد، نباید بیش از یک همسر اختیار کند: «پس اگر بیم دارید که به عدالت رفتار نکنید، به یک زن اکتفا کنید» .

(10) دیگر مسایلى که در قرآن کریم درباره اخلاق خانواده، مطرح شده، به طور خلاصه عبارتند از: یکم: اساس زندگى خانوادگى بر محبت است: و «و از نشانه‏هاى او این که از [نوع‏] خودتان همسرانى براى شما آفرید تا بدانها آرام گیرید و میانتان دوستى و رحمت نهاد.آرى، در این [نعمت‏] براى مردمى که مى‏اندیشند قطعا نشانه‏هایى است» .

(11) دوم: در خانواده مسایلى رخ مى‏دهد که تنها بر اساس عاطفه حل نمى‏شود و اگر مرجع صلاحیت دارى براى حل آنها پیش بینى نشده باشد، ممکن است بنیان خانواده را متزلزل سازد.از همین جا است که نیاز به تعیین شخصى در خانواده به عنوان سرپرست و مدیر خانواده پیدا مى‏شود و از نظر حقوقى این سرپرست مرد خانواده (شوهر و پدر) است: «مردان سرپرستان زنانند» .

(12) از نظر اخلاقى نیز باید حدود پدر در خانواده محفوظ باشد.

سوم: در مسایلى که ارتباط زیادى با زن دارد و اگر مرد بخواهد به تنهایى تصمیم بگیرد، مشکلاتى به وجود مى‏آید؛ مانند مسأله شیر دادن به بچه و چند و چون آن، مشورت با همسر توصیه شده است: «پس اگر پدر و مادر بخواهد با رضایت و صلاحدید یکدیگر کودک را از شیر بازگیرند، گناهى بر آن دو نیست» .

(13) در سوره طلاق نیز مى‏فرماید: «در این زمینه نیز به شایستگى با یکدیگر مشورت کنید» .

(14) باید توجه داشت که اصل مشورت در خانواده یک امر اخلاقى است، نه حقوقى.چهارم: در آن جا که یکى از طرفین ـ دست کم از نگاه دیگرى ـ از منطق عقل خارج مى‏شود و بر سخن خود پاى مى‏فشرد و به حکم عقل تن نمى‏دهد، باز هم نباید پیوند ازدواج را بر هم زد و محیط خانواده را از بین برد.در چنین موردى زن و شوهر باید انعطاف نشان داده به گونه‏اى با یکدیگر سازش کنند؛ هر چند به این قیمت که یکى از حق مسلم خویش بگذرد: «و اگر زنى از شوهر خویش بیم ناسازگارى یا رویگردانى داشته باشد، بر آن دو گناهى نیست که از راه صلح با یکدیگر به آشتى گرایند، که سازش بهتر است» .

(15) این قبیل آیات نشان مى‏دهد که اسلام سعى دارد محیط خانواده ـ تا آنجا که امکان دارد ـ از هم نپاشد و صلح و آرامش بر آن حاکم باشد.

پنجم: یکى از بیشترین مواردى که قرآن کریم احکام حقوقى را با احکام اخلاقى در آمیخته و توأمان ذکر مى‏کند و بر جنبه اخلاقى آن تأکید مى‏ورزد، مسأله طلاق است.در آیات مربوط به طلاق قرآن کریم کرارا موعظه مى‏کند.گاه تهدید مى‏کند که مبادا بر خلاف احکام الهى رفتار کنید و از حدود الهى سوء استفاده نمایید؛ مبادا در صدد زیان رساندن به همسر برآیید و مانند آن.

(16) پى‏نوشت‏ها: 1.و اعبدوا الله و لا تشرکوا به شیئا و بالوالدین احسانا.

(سوره نساء، آیه 36) و ر.ک : سوره انعام، آیه .151 2.و وصینا الانسان بوالدیه حسنا و ان جاهداک لتشرک بى ما لیس لک به علم فلا تطعهما.

(سوره عنکبوت، آیه 8) .

3.و ان جاهداک على ان تشرک بى ما لیس لک به علم فلا تطعهما و صاحبهما فى الدنیا معروفا .

(سوره لقمان، آیه 15) .

4.سوره لقمان، آیه 14.همچنین ر.ک: سوره بقره، آیه 83 و 180 و سوره مریم، آیه 14 و .32 5.اما یبلغن عندک الکبر احدهما او کلاهما فلا تقل لهما أف و لا تنهرهما و قل لهما قولا کریما و اخفض لهما جناح الذل من الرحمه و قل رب ارحمهما کما ربیانى صغیرا.

(سوره اسراء، آیه 23 و 24) .

6.با این که حقوق و اخلاق هر دو در حوزه ارزش‏ها قرار دارند و رفتارهاى اختیارى انسان را تنظیم مى‏کنند، میان آن دو تفاوت‏هایى وجود دارد که به مهم‏ترین آنها اشاره مى‏کنیم : یکم.احکام حقوقى تنها بر رفتارهاى اجتماعى انسان‏ها نظارت دارد، ولى اخلاق شامل همه رفتارهاى اختیارى انسان‏ها (اعم از اجتماعى و فردى) مى‏شود.

دوم.هدف از حاکمیت یک نظام حقوقى در نظام‏هاى حقوقى بشرى، تأمین سعادت و خوشبختى در زندگى مادى و دنیایى براى افراد جامعه است؛ در حالى که هدف از اخلاق، تکامل روحى و معنوى انسان و رسیدن به کمال نهایى و سعادت جاودانه است.

سوم.کلیه قواعد حقوقى داراى ضمانت اجرایى بیرونى است و دولت اجراى آن را متعهد شده مردم را به رعایت آن قواعد، الزام و اجبار مى‏کند و متخلفان را کیفر مى‏دهد؛ اما در اخلاق ضمانت اجراى درونى مطرح است.

چهارم.نیت و انگیزه انسان در ارزش‏هاى حقوقى نقشى ندارد؛ بر خلاف ارزش‏هاى اخلاقى.

7.و انکحوا الایامى منکم و الصالحین من عبادکم و أمائکم ان تکونوا فقراء یغنهم الله من فضله.

(سوره نور، آیه 32) 8.فما استمتعتم به منهن فآتوهن اجورهن فریضه.

(سوره نساء، آیه 24) 9.و لیستعفف الذین لا یجدون نکاحا حتى یغنهم الله من فضله.

(سوره نور، آیه 33) 10.و ان خفتم الا تعدلوا فواحده.

(سوره نساء، آیه 3) 11.و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا إلیها و جعل بینکم موده و رحمه ان فى ذلک لایات لقوم یتفکرون.

(سوره روم، آیه 21) 12.الرجال قوامون على النساء.

(سوره نساء، آیه 34) 13.فان ارادا فصالا عن تراض منهما و تشاور فلا جناح علیهما.

(سوره بقره، آیه 233) 14.و أتمروا بینکم بمعروف.

(سوره طلاق، آیه 6) .

15.و إن امرأه خافت من بعلها نشوزا او اعراضا فلا جناح علیهما ان یصلحا بینهما صلحا و الصلح خیر.

(سوره نساء، آیه 128) .

16.نگاه کنید به: سوره بقره، آیه 233 و 231؛ سوره طلاق، آیه 1، 2، 6 و 7؛ سوره احزاب، آیه .49 خانواده در دنیای امروز بیان اینکه در دنیای امروز در رابطه با خانواده چه مسائلی مطرح است و چه شیوه هایی در برخورد با آن به چشم می خورد بحثی است پر دامنه که موضوع تحقیق دانشمندان جامعه شناسی ، حقوق ،‌ اقتصاد ، روانشناسی ، تربیت و حتی علم سیاست است .

اسناد بین المللی در رابطه با آنچه که برای خانواده موجود مطرح و هم برای میثاق را که خانواده باید باشد زیاد است ، از جمله : اعلامیه جهانی حقوق بشر ، میثاق بین اللملی حقوق مدنی و سیاسی اعلامیه جهانی کودک ، مقاله نامه راجع به رعایت ها در امر ازدواج ، حداقل سن ازدواج ،‌ ثبت واقعه آن و 000 که هر کدام نشان دهنده بعدی از مسأله امروز خانواده هاست .

ولی ما گمان داریم بسیاری از آنچه که می بایست مورد بحث و بررسی قرار گیرد و عالمانه و یا جاهلانه از دید مسئولان غافل مانده اند .

ما امروزه در رابطه با خانواده در بسیاری از نقاط جهان با وضعی مواجهه ایم که در آن حیثیت و شرافت بسیاری از انسان ها نادیده گرفته می شود .

زندگی انسانها صورت مبتذلی پیدا کرده و افراد انسانی در معرض ارضای هوس های سطحی و زودگذر بجای عشق و آرامش واقعی هستند .

عده ای هوسباز در قالب روشنفکر نهایی سعی کرده اند زنان را از کانون گرم خانواده بیرون بکشند و بصورت ابزار و وسیله ای در اختیار خود قرار دهند و گروهی هم کورکورانه به دعوت و ندای آنها پاسخ گفته و تیشه به ریشه خود می زنند حتی امروزه ما در مواردی می بینیم که خانواده وجود دارد ، اما چه خانواده ای ؟

در آن نه سروسامانی است ؟

نه نظم و آفرینشی و آرامشی ؟

نه تربیت و سکونی ؟

نابسامانی های موجود در رابطه با خانواده ما امروزه عملا” می یابیم و شاهدیم که خانواده ها دچار نابسامانی و درگیری هستند .

در رابطه با خود و فرزندان مسائل و دشواری هایی دارند : روابطشان سست و متزلزل است و از صفا و صمیمت و در نتیجه آرامش و سکون واقعی خبری نیست .

زن و شوهر ظاهرا” در کنار یکدیگرند ولی وضعی حیاتشان آنان را چون دو بیگانه در کنار هم قرار داده است .

آمار طلاق سرسام آور است و زن و مرد به اندک بهانه ای رشته حیات خانوادگی را از هم می گسلند .

فرزندان مهر و عطوفت لازم را از خانواده ها بدست نمی آورند و در نتیجه اغلبشان زودرنج و زود کشن هستند .

بعلت برخورداری نسل از تربیت صحیح بزهکاری کودکان رو به افزایش و تزاید است .

و به علت آزادی بی بند و بار در ارضای هوس های جنسی مردان نیازی به ازدواج دائم نمی بینند و با ارضاهای آزاد از مسئولیت اداره خانواده سرباز می زنند .

روح غیرت ناموسی بسیار تنزل کرده و زوجین از دیدن همسر خود با بیگانگان دچار عذاب وجدان نمی شوند .

فرزندان نامشروع رو به افزایش اند و وحدت ها و صمیمیت ها در حال تزلزل و سقوط ضرورت امروزی توجه به خانواده ما معتقدیم امروزه بیش از هر عصر ضروری است در باره خانواده ها بحث ها و ارشادهایی صورت گیرد .

نخست از بابت آنکه در هیچ عصر و دوره ای بشریت تا این اندازه در رابطه با خانواده دچار سقوط و انحطاط نشده بود .

ثانیا” هیچگاه بدین اندازه انسان ها از دست پخت فکری و فلسفی خود دچار سرخوردگی نشده بودند .

و ثالثا” در هیچ عصر آوای تعلیم جانبخش اسلامی و معرفی اسلام بعنوان یک تز حیات بخش و انقلا آفرین جا نیفتاده بود .

بشریت امروز چشم به سوی اسلام دارد و می خواهد ببیند اسلام در این رابطه چه می گوید و برای نجات انسان از بدبختی ها و بیچارگی های موجود چه تزی را ارائه می دهد .

دنیای امروز بر اساس تحقیقات و بررسی های صاحبنظران به جایی رسیده است که نیکو در می یابد اگر خانواده ها سالم و استوار باشند بسیاری از مسائل مربوط به حمایت اجتماعی سروسامان می یابند و اگر خانواده ها را که خشت بنای اولیه اجتماعی است از عوامل لغزش دورسازیم جامعه تا حدود زیادی سروسامان پیدا خواهد کرد .

و از همه اینها گذشته مسأله خانواده از مسائلی است که هرچند گاه یکبار لازم است در باره آن صبحت شود و دیدگاه های تازه ای در آن عرصه و ارائه گردد تا نسل های جوان و نوخاسته به اهمیت آن بیشتر پی می برند و راه وروش خود را در این رابطه انسانی سازند .

اسلام و خانواده اسلام خانواده را از مهمترین و اساسی ترین واحدهای اجتماعی می داند که بنای آن بر الفت و همدلی استوار و این بنا محبوب ترین بناها در پیشگاه خداوند است .

روابط آن بر مودت و رحمت پایه گذاری شده و گرمی کانون خانواده مورد توجه عمیق اسلام است .

تعالیم اسلامی شخصیت واقعی انسان را مد نظر دارد و نیکبختی و سعادت زوجین را در سایه عقد و پیمان ازدواج با در نظر داشتن معیارهای انتخاب همسر تضمین می کند .

در عین خواستاری لذت و خوشی برای زن و مرد روابط آنها را بر مبنای ضابطه اندیشیده ای قرار می دهد .

اسلام زندگی خانواده ئی را بر مبنای حقوق و مسئولیت قرار می دهد و در آن وظیفه هر یک از اعضاء معلوم و مشخص است در عین آنکه گذشت و فداکاری زوجین برای گرمی کانون و استواری آن اصلی است .

اسلام قائل است اصلاحات از خانواده ها باید شروع شوند و زن و شوهر مسلمان باید بنای حیات اجتماعی را در خانواده پی ریزی نمایند .

خانواده نظامی دارد که از سوی خالق بشر ، همانکس که به همه ریزه کاری ها و ظرافت و لطافت حیات او آگاه است و برای بشریت سعادت و نیکبختی می خواهد و درکارش اشتباه و لغزش نیست تهیه و تدوین شده است در نتیجه برای انسان بدبختی و تأسف و تأثری نخواهد بود و موجبات سکون و آرامش واقعی زوجین از هر سو فراهم است .

منبع: کتاب نقوش خانواده در زندگی انسان: نویسنده :محمد حیدری .سال انتشار 1376.