«...
ولتک امه یدعون الی خیر و یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و اولئک هم المفلحون» .
«...
و باید از شما مسلمانان برخی، خلق را به خیر و صلاح دعوت کنند و مردم را نیکوکاری امر کرده، از بدکاری نهی کنند و آنان رستگارانند».
امر به معروف و نهی از منکر در فریضیه بزرگ از فرایض الهی و دو وظیفه مهم از وظایف مسلمانی است.
همانگونه که نماز و روزه، خمس، زکات، حج و جهاد از احکام دین و وظایف مسلمین است.
این دو واجب الهی نیز در صورت تحقق از شرایط اسلام و دینداری است.
عواملی چون جهل و نادانی نسبت به واجبات و محرمات الهی نشان ضعف و شناخت و اراده و انحراف بینش و عواطف انسان است که ضعف عقیدتی دو فریضه مهم امر به معروف و نهی از منکر را نشان می‌دهد.
آنچه در پیش رو دارید، تحقیق کوتاهی است در موضوع بررسی جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در اسلام که دربرگیرنده اهمیت این موضوع در جامعه اسلامی میباشد، اما اینکه چرا این موضوع برای تحقیق انتخاب گردید؟
با توجه به حساسیت زمان و تهاجم همه جانبه دشمنان اسلام برای نفوذ و ضربه زدن به آن بویژه از راه تهاجم فرهنگی و با توجه به ضرورت آشنایی بیشتر با مبانی فرهنگ اسلامی برای دفاع از اسلام، ضرورت این تحقیق از این فریضه الهی روشن می‌گردد و بر اساس همین ضروری بود که رهبر معظم اسلامی، بارها به مسئولان و مردم هشدار داده‌اند و اهمیت اقامه و اجرای این واجب الهی را برای آنان گوشزد و تبیین نموده‌اند.
بنابراین، این بحث و تحقیق درباره امر به معروف و نهی از منکر برای جامعه اسلامی و مسئولین خصوصاً دانشجویان و فرهنگیان جامعه مفید و سازنده است و چنانچه بحث امر به معروف و نهی از منکر و شناخت جایگاه این فرضیه الهی در هم ابعاد و جوانب آن و با تناسب به نیازهای زمان منطقی مطرح و ارائه گردد و در مقام اجرا به درستی عملی گردد، موثرترین سلاح دفاعی در برابر تهاجم همه جانبه دشمنان اسلام خواهد بود.
اکنون با توجه به آنچه که گذشت، در این تحقیق سعی شده است در حد توان گامی در این راه برداشته شود و اهمیت و جایگاه این فریضه الهی روشن گردد.
از خداوند توفیق همه را در انجام این فریضه الهی خواهانیم.
طرح مساله انسان در ذات و فطرت خودش خواسته‌هایی را دارد که برخی از خواسته‌ها ضروی و خوب هستند و برخی از خواسته‌ها زشت و حیوانی.
لذا امر به معروف و نهی از منکر از این باب است که آنچه را خوب و نیکو باشد، معروف است و آنچه را که ناپسند و زشت است، منکر میباشد.
با نگاهی به جامعیت اسلام، درمی‌یابیم که اسلاح طرح جامعی است که بر اساس فطرت بشری بنیانگذاری شده است و همه سوی زندگی فردی، اجتماعی، مادی، معنوی، اعتقادی، عاطفی، اقتصادی، حقوقی و غیرانسان را می‌گیرد و اصول هر یک را با بهترین شیوه برای همه نسل‌ها و همه طبقات در هر زمان و مکان بیان می‌کند.
مسلمانان اسلام را به عنوان آخرین رسالت و پیامبر عظیم‌الشان را به عنوان آخرین رسول خدا که رهبری بشر را پذیرا شده است، می‌دانند.
قواعد و مقررات اسلام را اساساً بر فطرت پاک انسانی استوار است.
هرجا که این فطرت پاک و زمینه‌های حق‌جوئی، عدالت خواهی، ظلم‌ستیزی و مبارزه با فساد وجود داشته باشد، در آنجا زمینه اسلام‌خواهی وجود دارد.
در اسلام برای هر فرد، وظیفه و ضروری است که احکام و دستوران اسلام را پذیرا باشد.
پیامبر اسلام(ص) که سلام خدا بر او باد، در مبارزه با سنن انحراف آلود جاهلیت پایدار کرد تا اجتماع و محیط را دگرگون ساخت.
اختلاف طبقات، تحقیر زنان، بت‌پرستی، جنگ‌های قبیله‌ای و دهها انحراف‌های دیگر، از عادت‌ها و سنن و معتقدات مردم آن روز بود، اما با پایمردی پیامبر اسلام(ص) همه در هم کوبیده شد.
پس وظیفه مسلمانان به پیروی از روی پیامبر اسلام(ص)، فراهم نمودن زمینه رشد و نمو خود اسلام ناب محمدی و بهره‌گیری از سختی‌های انقلابی آن نظیر امر به معروف و نهی از منکر و آشنا نمودن دیگران با آنهاست.
امر به معروف و نهی از منکر از مهمترین و عظیم‌ترین و بهترین و عالیترین فرایض واجبات اسلامی است و نیز امر به معروف و نهی از منکر «فریضه بزرگ الهی است که در دین مبین اسلام اهمیت بسزایی برخوردار است.
حال با توجه به عظمت و اهمیت این فریضه الهی می‌خواهیم بدانیم جایگاه این فریضه الهی در اسلام چگونه است؟
و این پرسشی است که در این تحقیق با بهره‌گیری از منابع معتبر انشاءا...
بتوانیم گوشه‌ای از پاسخ آن را بیاموزیم.
بررسی آثار در خصوص بررسی در جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در اسلام تحقیق خاص و مستقلی انجام نگرفته است و اغلب تحقیقات انجام شده به تبیین مسائل فقهی امر به معروف و نهی از منکر مربوط می‌گردد و تعداد کتاب و جزوه‌ای که در این خصوص منتشر شده است، هر کدام به برخی از ابعاد امر به معروف و نهی از منکر و غالباً در زمینه فقی پرداخته‌اند.
از جمله کتابی که در این زمینه به چاپ رسیده است، کتابی است به نام پژوهشی درباره امر به معروف و نهی از منکر از محمداسحاق مسعودی که نویسنده بحث این فریضه الهی را از دیدگاه قرآن و روایات در چند فصل تبیین نموده است.
از جمله مباحث این کتاب، اهمیت و جایگاه این فریضه الهی از دیدگاه قرآن و احادیث میباشد که بسیار مفید به نظر می‌رسد، ولی اگر مباحث مطرح شده فقهی را مطابقت با مسائل حساس فرهنگی جامعه اسلامی ارائه می‌داده است، خواننده بهتر می‌توانست به نتیجه مطلوب برسد.
اثر دیگری که در زمینه امر به معروف و نهی از منکر به چاپ رسید، کتاب آقای محسن قرائتی است که در چند فصل و به اکثر موضوعات این فریضه الهی اشاراتی نموده است، لیکن به صورت اختصار به هر موضوع توضیح داده است و در کل مفید به نظر می‌رسد.
اثر دیگری که در این زمینه به چاپ رسیده است، کتاب است به نام امر به معروف و نهی از منکر از آقای حسین نوری، که در چند فصل به موضوعاتی از جمله شرایط و مراتب و مراحل امر به معروف و نهی از منکر از نظر فقهی پرداخته است.
با توجه باینکه از چاپ این اثر مدت چندصباحی می‌گذرد، از نظر شناخت فقهی و از دیدگاه آیات و روایات در موضوع امر به معروف و نهی از منکر فایده بسیار دارد، لیکن با توجه به شبهاتی که هر روز مخافان اسلام مطرح میکنند و تهاجم‌های فرهنگی که دشمنان اسلام به هر نحوی بر پیکره نظام اسلامی وارد میکنند، به نظر می‌رسد لازمه امر به معروف و نهی از منکر، شناخت و آگاهی عملی آن در چارچوب اسلام، مطابقت با مسائل کنونی جامعه اسلامی است و همچنین بهتر می‌تواند مفید اثر واقع می‌شود.
هدف تحقیق هدف از تحقیق حاضر را می‌تواند به صورت ذیل بیان نمود: الف) روشن نشدن جایگاه این فریضه الهی از دیدگاه اسلام.
ب) آشنایی باروش‌های اجرایی امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه اسلام.
ج) بررسی این موضوع که آیا فقط انجام وظیفه این فریضه الهی کفایت می‌کند یا باید به دنبال نتیجه آن بود و یا باید هر دو را مورد توجه قرار داد؟
روش تحقیق تحقیق حاضر از انواع تحقیقات توصیفی است که اطلاعات آن بیشتر به روش میدانی و کتابخانه‌ای است و برخی از این منابع از نوع دست اول بوده، ولی بیشتر آنها از منابع دست دوم میباشد.
ابزار جمع‌آوری اطلاعات در این تحقیق فیش میباشد.
تعریف مفاهیم در تحقیق حاضر از مفاهیم و اصطلاحات مهم کلمه معروف و منکر میباشد که لازم است ابتدا با مفهوم اصلی آن شویم.
در کتاب معارف و معاریف دایره‌المعارف جامع اسلامی، معروف و منکر از نظر لغت و اصطلاح چنین معنا کرده است.
معروف از نظر لغت به معنای شناخته نشده و کار خیر، خیری که به دیگری برسانی در اصطلاح شرع.
معروف، آنچه خوبی آن بوسیله عقل یا شرع شناخته شود.
منکر در لغت به معنای ناشناخت، ناروا، ناشایست و در اصطلاح شرع آنچه را که شارع مقدس آن را قبیح شمرده و حرام کرده است.
در کتاب توضیح‌المسائل مراجع عظام، واژه اصطلاحی فقی امر به معروف، خواستن از دیگران و وادار کردن آنها به رعایت احکام شرعی و کارهایی که پسندیده است و واژه اصطلاحی فقهی نهی از منکر، منع کردن و بازداشتن آنچه که ناپسند است.
در لغت نامه دهخدا، معروف در لغت، مشهور و شناخته شده را گویند و منکر به ناروا، بد و قبیح و ناشایسته اطلاق می‌گردد.
حضرت امام خمینی(ره)، در تحریرالوسیله خود می‌فرماید آنچه عقلاً و یا شرعاً وجب است، امر به آن واجب است و آنچه که عقلاً زشت است و شرعاً حرام، نهی از آن واجب است و آنچه را که مستحب است و آنچه را که مکروه، نهی از آن مستحب است.
حضرت امیرالمومنین علی(ع) در نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «و الامر بالمعروف مصلحه للعوام و النهی عن المنکر ردعا للسفهماء».
«امر به معروف عامل اصلاح توده مردم است و نهی از منکر عامل بازداشتن بی‌خردان از گناه».
فوائد انجام تحقیق الف) با شناخت دقیق جایگاه امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه اسلام، ما مسلمانان در انجام این تکلیف گام‌های خود را آگاهانه برخواهیم داشت.
ب) روش‌های صحیح انجام امر به معروف و نهی از منکر هرچند به طور مختصر، راه برای افراط و تفریط در این جهت بسته خواهد شد.
اهمیت و ضرورت امر به معروف و نهی از منکر بدیهی است هر مکتبی اگر بخواهد سعادت را برای بشتر تضمین کند، باید با هم به جنبه فردی او توجه داشته باشیم.
همچنین باید جنبه اجتماعی و روابط او با دیگران را درنظر بگیرد.
انسان نیز ناگزیر است برای زندگی فردی و شخصی خود زندگی اجتماعی اثر را به گونه‌ای بسازد که از یک نظم و قانونی مطمئن و محکم برخوردار باشد.
فردی که در یک جامعه فاسد و لجام گسیخته زندگی می‌کند، بی‌شک گرفتار آلودگی‌های آن جامعه نیز خواهد بود و از این رو باید گفت: اسلام که عهده‌دار سعادت بشر است، احکام زندگی اجتماعی او را نیز درنظر گرفته است و حتی می‌توان گفت به احکام اجتماعی، بیش از احکام فردی اهمیت داده است.
لذا در این راستا، امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یکی از جلوه‌های درخشنده معارف اجتماعی اسلام است.
اسلام به ما می‌آموزد که در جامعه، سرنوشت هر مسلمان یا مسلمانان دیگر ارتباط دارد.
مسلمان کسی نیست که چشم خود را بر خوب و بد رفتار دیگران ببندد و بی‌آنکه در اندیشه نجات غریق باشد.
تنها به فکر آن باشد که گلیم خویش را از آب بیرون بکشد.
آیا هیچ فکر کرده‌اید که چرا پیامبر اکرم(ص) از امتش گلایه می‌کند و به عنوان هشداری تکان دهنده می‌فرماید: «اذا ترکت امتی الامر بالمعروف و النهی المنکر فلیوذن بوقاع من الله».
«زمانی که امت من ترک امر به معروف و نهی از منکر کنند، پس باید منتظر بلاهای الهی باشند».
براستی اگر در زندگی اجتماعی خود با اهمیت دادن به این فریضه الهی و این دستور اسلامی را جامه عمل بپوشانیم، چه تحولی در زندگی ما پدید خواهد آمد؟
اگر ما خود را نسبت به اعمال دیگران مسدول دانسته و باور کنیم که در قیامت ما را به علت سکوت در مقابل اعمال زشت دیگران مواخذه و مجازات خواهند کرد، آیا باز هم از کنار آنچه در پیرامون ما اتفاق می‌افتد، بی‌اعتنا خواهیم گذشت؟
امام صادق(ع) در همین رابطه می‌فرمایند: دو ملک برای هلاک نمودن قومی از آسمان فرود آمدند.
در بین اهل آن قوم عابدی را در حال عبادت خدا دیدند.
لذا با وجود آن عابد در بین قوم از دستور الهی متعجب گشته و از محضر حق تعالی راز هلاکت را جویا شدند.
جواب آمد: آن شخص عابد، به دلیل اینکه خطا و انحراف دیگران را می‌دید و بدون اعتنا به وظیفه امر به معروف و نهی از منکر سرگرم عبادت خویش بوده او نیز باید طعم تلخ عذاب الهی را بچشد.
همچنین طبق فرموده امام صادق(ع)، عبادت تنها به نماز و روزه نیست که چه بسا نماز و روزه بدون امر به معروف و نهی از منکر و جدای از احساس مسوولیت و تعهد اجتماعی، ارزشی نداشته باشد.
پس امر به معروف و نهی از منکر یکی از اصول عملی اسلام و از مهمترین و عظیم‌ترین فرائض دینی در اسلام و فقه اسلامی است.
موضوع این دو فرضیه الهی در کتب فقهی شیعه، بالاتر و برتر از حد یک واجب معمولی مطرح گشته و در ردیف ضروریات دین مبین اسلام از آن یاد شده که منکر آن، در صورت آگاهی از لوازم انکار کافر شناخته شده است.
امام خمینی(ره) در این زمینه می‌فرمایند: «این دو (امر به معروف و نهی از منکر) از والاترین و شریفترین واجبات می‌باشند و بوسیله اینها واجبات برپای می‌شوند.
وجود اینها از ضروریات دین است که منکر آن در صورت توجه به لازمه انکار و ملزم شدن به آن، از کفار میباشد».
قرآن کریم و روایات رسیده از رسول گرامی اسلام و خاندان بزرگوار آن حضرت با بیانات، تعبیرهای گوناگون، اهمیت و عظمت شان این دو فرضیه بزرگ اسلام را بیان کرده‌اند.
در قرآن کریم آمده است: «کنتم خیر امه اخرجت للناس تامرون بالعروف و تنهون عن المنکر و تومنون بالله».
«شما بهترین امتی بودید که پدید آمدید (از این جهت) که امر به معروف و نهی از منکر می‌کنید و به خدا ایمان دارید».
در این آیه شریفه امت اسلامی به عنوان بهترین امت معرفی شده است و دلیل آن دو چیز ذکر شده است: « امر به معروف و نهی از منکر» و «ایمان به خدا».
نکته مهمی که در این آیه شریفه وجود دارد، امر به معروف و نهی از منکر بر ایمان به خدا مقدم داشته شده که این شان اهمیت و عظمت این دو فریضه بزرگ الهی و بیانگر این است که این دو واجب، ضامن گسترش ایمان در میان جامعه بشری است و چنانچه این دو فریضه اجرا نشوند، ریشه‌های ایمان در دل‌ها سست می‌گردد و پایه‌های آن فرو می‌ریزد.
رسول گرامی اسلام(ص) می‌فرمایند: «من امر بالمعروف و نهی عن المنکر فهو خلیفه الله فی ارضه و خلیفه رسول الله و خلیفه کتابه».
«کسی که امر به معروف و نهی از منکر کند، جانشین خداوند در زمین و جانشین رسول خدا و جانشین کتاب خدا خواهد شد».
دو فریضه امر به معروف و نهی از منکر در این روایت از برنامه‌های رسول خدا و کتاب آسمانی او قلمداد شده است و چنانچه کسی موفق به انجام آن دو شود به عنوان جانشین خدا و پیامبر و قرآن زیر پوشش همین برنامه‌ها قرار گرفته و در این راستا گام نهاده است.
چنانچه در روایای از پیغمبر اکرم(ص) منقول است که جامعه را مثل به طایفه‌ای زد که سوار کشتی شوند و برای هر یک از آنها جا و مکانی معیین کنند و یکی از آنها با تبری جای خود را سوراخ سازد و دیگران او را از این کار باز دارند و او در جواب گوید: من در جای خود تصرف می‌کنم و آن را سوراخ می‌سازم.
به شما کاری نیست.
اگر دیگران این عذر را از او بپذیرند و بگذارند تا کشتی را سوراخ کند، آب در آن وارد شود و همه غرق شوند و اگر عذر او را نپذیرفتند و او را از این کار منع نمودند، هم خودشان و هم آن شخص نجات یابد.
پس امر به معروف و نهی از منکر محیط را برای تربیت افراد صالح و لایق مساعد می‌کند و مادام که بشر به وجود افراد صالح محتاج است، به امر به معروف و نهی از منکر هم محتاج است.
همچنین زمینه‌های فساد را از میان می‌برد و کانون های فحشا و منکرات را ریشه‌کن می‌سازد.
پس انسان تا در این جهان طبیعت زندگی می‌کند، هیچگاه از امر به معروف و نهی از منکر بی‌نیاز نیست.
بنابراین نتیجه می‌گیریم که امر به معروف و نهی از منکر از جمله ضروریاتی است که با تحقق آن زمینه برای سلامت جامعه و سعادت افراد بشر آماده گشته و ضمن رونق بخشیدن به ارزش‌های انسانی اسلامی دروازه‌های مدینه طیبه جامعه را نیز بر روی هرگونه پلیدی و زشتی می‌بندد.
امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه قرآن الف) فرآن امر به معروف و نهی از منکر را یکی از ویژگی‌های پیامبران الهی شمرده است.
پیامبران بر اساس اینکه بار سنگین رسالت و هدایت انسان‌ها را بر دوش داشتند، بطور مستمر و پیگیر به امر به معروف و نهی از منکر می‌پرداختند و لحظه‌ای در این راه کوتاهی نکرده و تاخیر را روا نمی دانستند.
روزی نبود که مردم را از شرکت و بت‌پرستی، ظلم و ستم، قتل و غارت و ....
نهی نمایند و به توحید و یکتاپرستی، عدل و انصاف و احسان و نیکی و ....
دعوت ننموده باشند.
قرآن در توصیف حضرت اسماعیل می‌فرماید: «و اذکر فی الکتاب اسماعیل انه کان صادق الوعد و کان رسولاً نبیاً بامر اهله بالصلاه و الزکاته و کان عند رتبه مرضیاً».
«از اسماعیل در کتاب آسمانی خود یاد کن.
همانا او در وعده‌های خویش صادق، فرستاده و پیامبر بود، او همواره (خانواده و نزدیکان) خود را به ناز و زکات فرمان می‌داد.
نزد پروردگارش مورد رضایت بود».
قرآن برای معرفی پیامبر اسلام(ص) به اهل کتاب (یهود و نصاری) می‌فرماید: «الذین یتبعون الرسول النبی الامی الذی یجدونه مکتوبا عندهم فی التورات و الانجیل یامرهم بامعروف و ینهاهم عن المنکر ...».
«مومنین از اهل کتاب کسانی هستند که از پیامبر امی تبعیت و پیروی می‌نمایند.
چنانچه پیامبری که (صفات و خصوصیات) او را در تورات و انجیل می‌یابند، پیامبری که آنان را به معروف امر می‌کند و از منکر باز می‌دارد».
امر به معروف و نهی از منکر در روایات 1.
مقایسه اهمیت امر به معروف و نهی از منکر با دیگر اعمال خوب امیرالمومنین علی بن ابیطالب(ع) فرمودند: «و ما اعمال البر کل والجهاد فی سبیل الله عندالامر بالمعروف و النهی عن المنکر الا کنثفه فی بحر لج».
«تمام کارهای نیک حتی جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهی از منکر همانند رطوبت دهان (قطره‌ای) است در برابر دریای مواج».
از این روایت به عظمت و اهمیت امر به معروف و نهی از منکر می‌توان پی برد که جهاد در راه خداوند یکی از بزرگترین معروفهاست و نیز بوسیله امر به معروف و نهی از منکر احیا و زنده می‌گردد، تقویت می‌شود، رشد می‌کند و توسعه می‌یابد.
و یا از دیدگاه دیگر، جهاد در راه خداوند خود یک مصداق از امر به معروف و نهی از منکر شمرده می‌شود، چه اینکه مجاهدان، در جهاد ابتدایی، دشمنان را به ارزش‌های توحیدی فرا می‌خوانند و در جهاد دفاعی از ارزش‌های والای الهی دفاع میکنند و در برابر دشمنان به مبارزه برمی‌خیزند.
2.
امر به معروف و نهی از منکر از برجسته‌ترین واجبات الهی است «یکون فی آخر الزمان قوم ینبع فیهم قوم مراون الی ان قال: و لو اضرت الصلاه بسائر ما یعملون باموالهم و ابدانهم لرفضوها کماء رفضوا انسمی الفرائض و اشرفها ...».
«در آخرالزمان، گروهی از مردم ریا میکنند تا اینکه فرمود: اگر نماز (به گمان آنان) به محصول کار مالی و بدنی آنها ضرر وارد کند، آن را رها می‌نماید، همانگونه که برجسته‌ترین و شریفترین واجبات را (که امر به معروف و نهی از منکر) رها می‌سازند.
در این روایت امام در مقام ملامت و سرزنش گروهی از مردم هستند که برای بدست آوردن اموال و زخارف دنیا حتی نماز را ترک می‌گویند و به این خیال هستند اگر دقت خویش را به نماز بپردازند، به منافع مادی آنها لطمه و ضربه وارد خواهد آمد و به همین دلیل از امر به معروف و نهی از منکر نیز گریزانند.
3.
فوائد امر به معروف و نهی از منکر شیخ کلینی در کتاب کافی در ضمن حدیثی از امام پنجم حضرت باقرالعلوم(ع) روایت نموده است که فرمودند: «ان الامر بالمعروف و النهی عن المنکر سبیل الانبیاء و منهاج الصلحاء فریضه عظیمه بها تقام الفرائض و تامن المذاهب و تحلل المکاسب و ترد المظالم و تمرا الارض و ینتصف من الاعداء و یسقم الامر.
«یعنی امر به معروف و نهی از منکر، راه پیامبران و طریق روش صلحا و شایستگان است.
واجب بزرگی است که به سبب آن واجبات دیگر به پای داشته می‌شود و راه‌های امن و کسب حلال می‌گردد و اموال و حقوقی که به ستم و غصب گرفته شد به صاحبان آنها رد می‌شود و زمین معمور و آباد می‌گردد و از دشمنان انتقال گرفته می‌شود و کارها راست و مستقیم می‌گردد.
4.
ترک کننده امر به معروف و نهی از منکر مورد خشم و غضب خداوند پیامبر اسلام(ص) می‌فرمایند: «ان الله تبارک و تعالی لیبغض المومن الضعیف الذی لازبر له.
و قال: هوالذی لا ینهی عن المنکر».
«همانا خداوند متعال مومن ضعیفی را که عقل ندارد، مورد غضب خود قرار می‌دهد و او کسی است که نهی از منکر نمی‌کند».
طبق این حدیث، نتیجه این می‌شود که آنکه نهی از منکر نمی‌کند (در صورت وجود شرایط)، از عقل لازم برخوردار نیست، زیرا انسان عاقل آن است که کارهایش بر اساس مصلحت باشد و از کاری که مفسده‌انگیز باشد و روی‌گردان می‌شود.
با فرض وجود شرایط امر به معروف و نهی از منکر، اقدام به آن مصلحت دارد و آنکه اقدام نکند، عملی که دارای مصلحت بوده است، ترک نموده است.
این برخلاف اقتضای عقل است.
بنابراین آنکه بدون دلیل شرعی، این واجب بزرگ الهی را ترک نموده است، حرکتی است که هماهنگ با عقل انجام نداده است.
در روایتی دیگر از امام صادق(ع) می‌فرمایند: «اذا رای المنکر فلم منکره و هو یقدر علیه نقد احب ان یعصی الله و من احب ان یعصی الله فقد بارز الله بالعداوه».
«اگر کسی کار ناپسندی را ببیند و با داشتن توانایی آن را زشت نشمارد، دوست داشته باشد که خداوند داشته باشد که خداوند عصیان شود به دشمنی با خدا پرداخته است».
اهمیت امر به معروف و نهی از منکر از منظر رهبری جمهوری اسلامی ایران الف) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی(ره) فراز 1: همه ملت موظفند به اینکه نظارت داشته باشند.
در همه کارهایی که الان همه آنها مراعات این مساله کلکم راعٍ ...
را بکنند ....
الان وقت این است که همه اینها مواظبت کنند ...
در اینکه یک قدم کج نگذارند و اسلام را حفظ کنند ....
و اگر خدای نخواسته یک کسی پیدا شد که یک کار خلاف کرد، اعتراض کنند مردم، مردم همه اعتراض کنند که آقا را این کار را می‌کنی؟
فراز 2: کوشش کنید که احکام اسلام را عمل کنید و هم وادار کنید که دیگران عمل کنند.
همانطوری که هر شخصی و هر فردی موظف است که خودش را اصلاح کند.
موظف است که دیگران را هم اصلاح کند.
اصل امر به معروف و نهی از منکر برای همین است که جامعه را اصلاح کند.
فراز 3: هر مقداری که می‌شود خودتان و هر کس را با او آشنا هستید.
هر مجلسی که بیدار می‌شود، ببینید که یک کسی از این پوشش اسلامی می‌خواهد یک قدری کنار کنار برود، دعوتش کنید، امر به معروف و نهی از منکر از اموری است که بر همه کس واجب است ...
اگر انسان دید معصیت خدا می‌شود، باید جلویش را بگیرد.
نگذارد معصیت خدا بشود.
فراز 4: وقتی یک کشوری ادعا می‌کند که جمهوری اسلامی است و می‌خواهد جمهوری اسلامی را متحقق کند، این کشور باید همه افراد آمر به معروف و ناهی از منکر باشند.
اعوجاج‌ها را خودشان رفع کنند ...
خود ملت ...
آنها ار امر به معروف و نهی از منکر کنند تا به سفارش حق تعالی که فرموده است همه مردم در خسرانند، مگر مومنین که عمل صالح میکنند و سفارش به حق میکنند و سفارش به صبر، ما همه امروز وظیفه داریم.
امر به معروف و نهی از منکر بر همه مسلمین واجب است.
جلوگیری از منکرات بر همه مسلمین واجب است.
سفارش به حق که امر به معروف و نهی از منکر است بر همه مسلمین واجب است.
فراز 5: سیدالشهدا(س) از همان روز اول که قیام کردند، برای این امر، انگیزه‌شان اقامه عدل بود.
فرمودند که می‌بینید که به معروف عمل نمی‌شود و به منکر عمل می‌شود.
انگیزه این است که معروف را اقامه کند و منکر را از بین بیرد.
انحرافات همه از منکرات است، جز خط مستقیم توحید.
هر چه هست، منکرات است.
اینها باید از بین برود و ما که تابع حضرت سیدالشهداء هستیم، باید ببینیم که چه وضعی در زندگی داشت.
قیامش، انگیزه‌اش نهی از منکر بود که هر منکری باید از بین برود ....
مسلمان‌ها باید در مقابل جورها، در مقابل ظلم‌ها، در مقابل منکرات قیام کنند.
ب) رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت اله خامنه‌ای فراز 1: همه باید امر به معروف و نهی از منکر بکنند ..
امر امر به معروف و نهی از منکر هم مسئولیت شرعی و هم مسئولیت انقلابی و سیاسی شماست.
فراز 2: مساله امر به معروف و نهی از منکر مثل مساله نماز یاد گرفتن است و شما باید بروید و مسائل آن را یاد بگیرید.
در هر مورد، اینکه در کجا و چگونه باید امر به معروف و نهی از منکر کرد، مسائلی وجود دارد.
فراز 3: در جامعه اسلامیدر تکلیف عامه مردم امر به معروف و نهی از منکر با لسان است، اما اگر کار به برخورد بکشد، آن دیگر بر عهده مسئولین است.
فراز 4: چیزی که جامعه را اصلاح می‌کند، همین نهی از منکر زبانی است.
اگر مردم به آدم بدکار، خلافکار، کسی که اشاعه فحشاء می‌کند، می‌خواهد قبح گناه را از جامعه ببرد، بگویند و ده یا صد و یا هزار نفر و بطور کلی افکار عمومی جامعه روی وجود و ذهن او سنگینی کند.
این برای او شکننده‌ترین چیزهاست.
فراز 5: راه مقابله با انحرافات قدرت‌های استکباری، پایبندی به اصول، اجرای امر به معروف و نهی از منکر و حرکت‌های حزب اللهی است.
نقش امر به معروف و نهی از منکر الف) نقش مادی و دنیوی 1.
نجات از بلاها و بدبختی‌ها از آنجایی که انسان یک موجود اجتماعی است و اجتماع نیز از اصل، تاثیر متقابل نمی‌تواند بدور باشد.
لذا خدای تعالی، با تشریح این حکم مهم و عمل به این فریضه الهی، باعث نجات اهل آن جامعه از بلاها و بدبختی‌ها می‌شود.
بنابراین اگر افراد جامعه مقید به امر به معروف و نهی از منکر باشند.
یکی از ثمراتش این است که در این دنیا خودشان به بلا و بدبختی گرفتار نمی‌شوند.
قرآن کریم در این خصوص می‌فرماید: «فلما نسوا ذکروا به انجینا الذین ینهون عن السوء و اخذنا الذین ظلموا بعذاب بئیس بما کانوا یفسقون».
«پس چون چیزهایی را که بدان تذکرشان داده شده بود، به غفلت سپردند.
کسانی که از بدی منع می‌کردند، رهانیدیم و کسانی را که ستم کرده بودند، به عذابی سخت دچار کردیم».
در تفسیر این آیه شریفه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌نویسد: «...
و در خود آیه دلالت است بر اینکه نجات یافتگان از ایشان تنها همان اشخاصی بوده‌اند که نهی از منکر می‌کردند و خداوند مابقی ایشان یعنی مرتکبین صید ماهی در روز شنبه و آن کسانی را که سکوت کرده بودند و تازه به دسته اول اعتراض می‌کردند که چرا ایشان را موعظه می‌کنید، همه را به عذاب خود هلاک کرده است و نیز دلالت می‌کند خداوند اعتراض کنندگان را بخاطر سکوتشان و ترک نکردن مراوده با ایشان شریک ظلم و فسق متجاوزین شناخته است.
و نیز آیه شریفه دلالت دارد به یک سنت عمومی الهی ـ نه اینکه این روش تنها اختصاص به بنی‌اسرائیل داشته باشد ـ و آن سنت این است که جلوگیری نکردن از ستم ستمگران و موعظه نکردن ایشان در صورت امکان و قطع نکردن رابطه با ایشان در صورت عدم امکان موعظه، شرکت در ظلم است و عذابی که از طرف پروردگار در کمین ستمگران است در کمین شرکای ایشان نیز است.
همچنین روایتی از امام جعفر صادق(ع) در ذیل این آیه نقل شده است که فرمودند: «هلکت الفرقتان و نجت الفرقه الثانیه».
«دو دسته از آنها (گنهکاران و سکوت کنندگان» هلاک شدند و یکدسته « امر به معروف و نهی از منکر کنندگان) نجات یافتند.» پیامبر اکرم(ص) در جواب آن جوانی که خدمتشان مشرف شد و عرض کرد: «مادر من دست هیچ لمس کننده را از خود دفع نمی‌کنند، رسول خدا(ص) به او فرمود: مادرت را حبس کن (در خانه نگهدار) آن جوان گفت این کار کرده‌ام (فایده‌ای نبخشیده است) فرمود: آنان را که وارد می‌شوند بر او منع کن، گفت: این کار نیز کرده‌ام: فرمود: مادرت را زنجیر کن که تو هیچ نیکی به مادرت، افضل از اینکه او را از محرمات خداوند عز و جل منع نمایی (نتوانی کرد)».
از این روایت اینگونه استفاده می‌شود که بزرگترین و بهترین خدمت به افراد جامعه، این است که انسان، افراد جامعه از منکرات و معاصی الهی دور نماید و آنها را از بدبختی دین و آخرت نجات بخشد.
اصلاح عمومی جامعه حضرت فاطمه زهرا(س) در یکی از خطبه‌های خویش توجه مسلمین را به همین معنا جلب کرده‌اند: قالت فاطمه مخاطبتها: «فوض الله الایمان تطهیراً من الشرک و الصلاه تنزیها عن الکبر و الزکاه زیاده من الرزق الصیام تثبتا للاخلاص و الحج تشییداً للدین و الجهاد عزللاسلام و الامر بالمعروف مصلحه للعامه».
فاطمه زهرا(س) در سخنرانی خویش فرمود: خداوند ایمان آوردن را برای پاک نمودن انسان از شرکت، نماز را برای دوری جستن و پاکی از کبر (و غرور) زکات را برای فراوان شدن رزق و روزی، روزه را برای ثابت ساختن (و محکم کردن) اخلاص، حج را برای استحکام دین، جهاد را بخاطر عزت اسلام و آمر به معروف را برای اصلاح عموم مردم واجب نموده است.
اثر امر به معروف در خود انسان حضرت علی(ع) به فرزندش فرمود: «و امر بالمعروف تکن اهله».
«امر به معروف کن تا اهل معروف باشی».
آری همانگونه که هر کس لباس می‌شوید، دست خودش نیز پاک می‌شود.
کسی که مردم را به خیر دعوت می‌کند، به طور طبیعی سعی می‌کند تا خودش نیز به آن کاری عمل کند که به دیگران سفارش می‌کند.
سلامتی دین و دنیا از سعادت‌های واقعی آدمی این است که دین و دنیای او سالم باشد.
امر به معروف و نهی از منکر تضمین کنند این سلامت است.
این ادعا را هم عقل می‌پذیرد و هم روایات بر آن تصریح فرموده‌اند، اما از نظر عقل، وقتی این دو فریضه در جامعه اجرا شود، بدیهی است که فساد و فحشا و تجاوز و سلطه و دیگر عوامل مخل اجتماعی از جامعه رخت بربسته و جامعه سالم می‌شود.
افراد انسان هم که متاثر از جامعه است خود به خود از سلامتی سود جسته و زندگی سالمی خواهد داشت.
امیر المومنین علی بن ابیطالب می‌فرماید: «من کان فیه ثلاث، سلمت له الدنیا و الاخره یامر بالمعروف و یاتمر و ینهی عن المنکر و ینتهی عنه و یحافظ علی حدود الله جل و جلاله».
«هر کس سه خصلت در او باشد، دنیا و آخرتش سالم می‌شود.
امر به معروف کند و خود نیز به آن عمل نماید.
نهی از منکر کند و خود هم گرد آن نگردد، نگهبان حدود خداوند بزرگ باشد».
پس اجرای امر به معروف و نهی از منکر خودش نوعی نگهبانی از حدود خداوند بزرگ است.
امام جعفر صادق(ع) می‌فرمایند: