دانلود مقاله حجاب در قرآن

مقدمه
لباس پوشیدن شانى از شؤون انسانى است، که عمرى به قدمت‏خود انسان دارد.

تا جایى‏که مطالعات مردم شناسانه قد مى‏دهد،تلبس، دست کم سه نیاز متفاوت، حفاظت در مقابل سرما،گرماو برخى دیگر از عوارض طبیعى نیاز طبیعى، حفظ عفت نیازاجتماعى و بالاخره آراستگى و زیبایى نیازروانى را در عرض‏هم تامین مى‏کرده است.

نوع پوشش در هر جامعه، علاوه برخصوصیات جغرافیایى وطبیعى، موفقیت جنسى، سنى، شغلى ‏و دیگر عوامل اقتصادى و اجتماعى تابعى از فرهنگ وجهان‏بینى حاکم برآن جامعه است.

تن‏پوش یک جامعه بیش ازآنکه تبلور سلیقه ورزیها و تنوع طلب‏هاى بى‏حد و حصرانسانى‏باشد،آئینه تمام‏نماى جهان‏بینى و ارزش‏هاى حاکم بر فرهنگ‏ یک جامعه است.

البته نمى‏توان منکر شد که عوامل شناخته وناشناخته دیگرى نیز همواره وجود دارد که افراد را به نقض‏ارزش‏ها و عدم تمکین الگوهاى فرهنگى حاکم سوق مى‏دهد.اسلام به‏عنوان یک مکتب جامع، ارزش‏هایى را متناسب بابینش‏هاى خود بر رفتارها و آداب فردى و اجتماعى دینداران، ازجمله پوشش آنها حاکم کرده و با توجه به ضرورتهاى طبیعى ، اجتماعى و روانى معیارهایى را در کم و کیف لباس مدنظر قرارداده است که برخى واجب وبرخى مستحب مى‏باشند.

طبیعى‏است عینیت ‏یابى این‏الگوها نیز همچون سایرین رهین علم وآگاهى به مطالبات دین و میزان دغدغه خاطر در اجراى فرامین ‏الهى است.

در این مقاله سعى ما برآن است تا در حد بضاعت‏ مزجاه خود، دیدگاه اسلام را با استناد به آیات و روایاتى چندمطرح سازیم.امید آنکه مقبول اهل نظرافتد.


قل ‏للمؤمنین یغضوا من‏ابصارهم ویحفظوا فروجهم ذلک ازکى‏لهم ‏ان‏الله ‏خبیربمایصنعون و قل للمؤمنات یغضضن من ‏ابصارهن ویحفظن ‏فروجهن و لایبدین زینتهن الا لبعولتهن او آبائهن اوآباء بعولتهن اوابنائهن او ابناء بعولتهن او اخوانهن او بنى‏اخوانهن او بنى‏اخوانهن ‏اونسائهن او ماملکت‏ایمانهن اوالتابعین غیراولى‏الاربه من‏الرجال اوالطفل الذین لم‏ یظهروا على عورات النساء ولایضربن بارجلهن لیعلم مایخفین من زینتهن وتوبواالى الله جمیعا ایه المؤمنون لعلکم تفلحون.(نور:30-31)
ترجمه آیات
اى پیامبر، به مردان باایمان بگو که نگاههاى خود را از زنان فروگیرند و فرجهاى خود را حفظ کنند (بپوشانند) این کار براى آنهاپاکیزه ‏تر است.

به درستى‏ که خداوند به آنچه انجام مى‏دهند آگاه ‏است.

و به زنان باایمان بگو که چشمان خود را از مردان فروگیرند و دامنهاى خود را حفظ کنند (بپوشانند) و زینتهاى خود راآشکار نکنند مگر آنچه که ضروره ظاهر است و باید که گردن وسینه ‏هاى خود را با روسریهاى خود فرو بندند و زینتهاى خود راآشکار نکنند، مگر براى همسرانشان یا برادرانشان یا پسران‏ برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان آزاده یا کنیزان یا مردانى ‏که تمایلى به زنان ندارند یا اطفالى که به عورت زنان آگاهى ‏ندراند.

و زنها نباید پاهاى خود را چنان برزمین بکوبند که ‏زینتهاى مخفى آنها معلوم شود واى مؤمنان، به سوى خدا توبه ‏کنید شاید رستگار شوید.

تفسیر مفردات آیه الغض: از نظر لغت، دومعناى عمده براى غض بیان شده ‏است،یکى نقصان و کم کردن و دیگرى بستن به چشم و هرکدام از این‏ دو معنا قابل تبیین به دو صورت مى‏باشد که میتوان درمجموع، چهار معنا براى غض بیان کرد: 1- الغض:النقصان.

- کم کردن دید چشم، به این صورت که سررا به زیر بیندازدو یا صورت را برگرداند.

- کم کردن، به معناى نگاه آنى کردن نه نگاه استقلالى.

2- الغض: اطیاق الجفن.

- بستن چشم به صورت کامل و نگاه نکردن.

- بستن چشم به معناى انصراف و اعتنا نکردن.

باتوجه به متعلقهاى مختلفى که براى غض بصرمى‏توان ‏گرفت وبا توجه به این مطلب که استعمال لفظ در اکثر از معناى واحد درقرآن، صحیح باشد، هر کدام از چهار معناى غض با توجه به یکى‏از متعلقها مى‏تواند صحیح باشد; مثلا اگر متعلق را فروج بگیریم، معناى آن، بستن چشم به طورکامل مى‏باشد واگر متعلق را زن‏ یا مرد بگیریم معناى آن،کم کردن دید یاآنى ‏نگاه ‏کردن مى‏باشد.

الخمار: روسرى و هرچیزى ‏که سر را بپوشاند و از این‏که در آیه‏ کریمه دستور داده که زنها به وسیله خمار گردن وسینه‏هاى خودرا بپوشانند، معلوم مى‏شود که خمار، اضافه براین که سر و موهارا مى‏پوشاند اطراف آن، مقدارى اضافه دارد که بتوان به وسیله‏ آن گردن و سینه‏ ها را پوشاند و همان طور که از شان نزول آیه نیزاستفاده مى‏شود، اطراف آن را قبلا پشت‏ سر مى‏انداختند.

پس‏ خمار پارچه ‏اى بزرگتر از روسرى مى‏باشد.

الفرج: به معناى شکاف است، اما در اضافه شدن به کلمه ‏اى ‏دیگر، معانى مختلفى دارد اگر به ضمیریا اسم انسان اضافه شودبه معناى محل مخصوص و یا کنایه از عورتین است عوره: هر چیزى را که انسان حیا دارد که آن را آشکار کند، عوره‏ گویند و اگر به ضمیر انسان اضافه شود معناى همان محل‏ مخصوص را دارد.

الزینه: چیزى که به وسیله آن زینت مى‏کنند.

(مایترین به) معناى لغوى زینت ‏یا روایاتى که زینت استثناء شده در آیه ‏کریمه را "انگشتر" معنا کرده سازگاراست اما با توجه به روایاتى‏که زینت استثنا شده را مقدارى از بدن، مثل"صورت و دست"تعبیر مى‏کند و با توجه به قول اکثر مفسرین که معناى زینت را"مواضع زینت" گرفته ‏اند، مى‏توان در معناى لغوى زینت توسعه‏ داد که هم شامل وسایل زینت‏ شود و هم شامل مواضع زینت که‏ مقدارى از بدن باشد.

«الزینه تحسین الشى‏ء بغیره من لبسه او حلیه‏او هیئه‏» الجیب: در اصل، طوقه و گشادى سرلباس است ولى براى‏گردن و سینه، کنایه آورده مى‏شود و در آیه کریمه هم که‏ جیوب به ضمیر نساء اضافه شده ‏است، معلوم مى‏شود که معناى‏آن، طوقه لباس نیست‏ بلکه منظور، همان گردن زنان است که‏ همان محل طوقه لباس است.

الاربه: به معناى حاجت و گاهى شدید منظور است.

متعلق غض در آیه شریفه 1- چون متعلق ذکر نشده‏است، ممکن است آن را مطلق آنچه که‏نگاه کردن به آن حرام است‏بگیریم; چنانچه صاحب‏مجمع‏البیان، تفسیر کرده‏اند «عمالایحل لهم النظر الیه‏».

2- ممکن است‏به قرینه جمله بعدى که حفظ فروج است، متعلق ‏غض را فروج بگیریم; چنانچه مرحوم، علامه طباطبایى ‏فرموده‏اند: «و على هذایمکن‏ان ‏تقید اولى‏الجملتین ‏بنا بنتها ویکون‏مدلول الاه هوالتهى عن ‏النظرالى ‏الفروج‏».

3- مى‏توان به قرینه ‏مقابله دو آیه که اولى خطاب به مردان و دومى خطاب به زنان‏است، متعلق غض را در آیه اول، زنان و در آیه دوم، مردان‏بگیریم و ازشان نزول آیه نیز این وجه بیشتر از دو وجه قبلى‏استنباط مى‏شود.

شان نزول آیه 1- عن محمدبن یحى عن احمد بن محمد عن على‏ بن الحکم عن‏سیف ‏ابن عمیره عن سعد الاسکاف عن‏ ابى ‏جعفر علیه ‏السلام قال:«استقبل شاب من الانصار امراه بالمدینه وکان النساء ینقنعن خلف‏ آذانهن فنطر الیها وهن مقبله فلما جازت نظر الیها و دخل فى زقاق‏ قدسماه بین فلان فجعل یتطر خلقها و اعترض وجهه عظم فى الحائط اوزجاجه فشق وجهه فلما مضت المراه نظر فاذا الدماء تسیل على توبه ‏وصدره فقال والله لاتین رسول‏الله صلى‏الله ‏علیه ‏وآله ولاخیره فهبط جبرئیل علیه‏السلام بهذه الایه «قل‏للمؤمنین‏یغضوامن‏ابصارهم‏»».

این شان نزول،احتمال سوم درمتعلق غض را تایید مى‏کند; چون‏صحبتى ‏ازفروج یا کل ‏محرمات نیست ‏بلکه مورد، زن ومرد است.

الف)مساله ملازمه قبل از ورود در بحث، مناسب است که ابتدا، مساله ملازمه‏اى راکه در جریان بحث و استدلات، از آن گفتگو مى‏شود روشن کنیم.بین وجوب پوشش ونگاه، چهار صورت ملازمه،تصور مى‏شودکه بین دو مورد، ملازمه، عقلا و شرعا و عرفا ثابت است و بین ‏دو مورد، ملازمه‏اى نیست.

1- وجوب ستر و پوشش، ملازم است ‏با حرمت نگاه.

در هرمورد و موضعى که امر به پوشش شده‏است، نگاه کردن به آن‏حرام است والا شرعا و عقلا و عرفا مناط و دلیلى براى وجوب ‏پوشش به‏نظر نمى‏رسد و کاملا روشن است که مثلا زن باید بدن‏خود را بپوشاند اما آیا در منزل که هیچ فردى نیست‏یا در حمام‏نیز پوشاندن بدن واجب است‏یا خیر؟

پس معلوم مى‏شود که‏وجوب پوشش،براى حفظ‏ازنگاه‏است ومعلوم‏مى‏شود مواضعى‏که وجوب پوشش دارد حرمت نگاه هم دارد.

2- بین عدم وجوب پوشش و جواز نظر، ملازمه‏اى نیست; زیرا ممکن است ‏براى رفع حرج یا موارد دیگر، به عده‏اى‏ رخصت داده‏ شده که مواضعى از بدن را نپوشانند ولى به دیگران‏نیز اجازه نگاه داده نشده‏است; مثل مقدارى از بدن مرد که‏ وجوب پوشش ندارد ولى نگاه کردن زن هم جایز نیست.

3- بین جواز نگاه و عدم وجوب پوشش، ملازمه هست ; زیرا اگر نگاه کردن جایز است، پس معلوم مى‏شود که پوشش، واجب نیست، به همان بیان سابق.

4- بین عدم جواز نظر و وجوب پوشش ملازمه‏اى نیست.براى زن، نگاه به بدن مرد جایز نیست ولى براى مرد هم‏پوشاندن واجب نیست، به همان بیان سابق.

در این دو آیه، موضوعات ذیل، اهم مسائل طرح شده مى‏باشند.

1- مساله نگاه و به تعبیر قرآن، غض بصر.

2- مساله ستر و پوشش و به تعبیر آیه، حفظ فروج.

3- مساله عدم جواز اطهار زینت ‏براى زنان به ضرب خمار.

4- استثناى مقدارى از بدن، از حکم وجوب پوشش، به‏تعبیر «الاماظهرمنها» 5- استثناى افرادى که در مقابل آنها حکم الزامى پوشش ازاو براى زن، برداشته شده‏است، به تعبیر «الا لبعوتهن» 6- منع زنان از هرگونه عمل محرک و جلب کننده، به تعبیر«ولایضربن بارجلهن» الف) مساله نگاه اما در خصوص نگاه چند مساله دراین آیه، مورد بحث قرارگرفته‏است.

1- حرمت نظر و نگاه به فروج (عورتین) 2- حرمت نظر و نگاه مرد و زن اجنبى به یکدیگر 3- حرمت نظر و نگاه شهوانى مطلقا 4- جواز نظر و نگاه به دست و صورت زن اجنبى 1- حرمت نظر و نگاه به فروج اولا، نگاه به عورتین، چه نگاه مرد به مرد یا مرد به زن یا بالعکس، تمام موارد حرام است.

آیه کریمه مى ‏فرماید: «یغضوامن ابصارهم و یحفظوا فروجهم‏» به‏ دلیل روایت که مى ‏فرماید:منظور از حفظ فروج در این آیه، حفظ از نگاه است; یعنى باید بپوشانند و هر موضعى از بدن که واجب باشد پوشانده شود.مسلما نگاه به آن محل، حرام است; چون پوشاندن براى این‏است که دیده نشود، پس نگاه کردن به آن حرام است و همچنین‏به دلیل مقابله بین غض یصر و حفظ فرج که اولا، نگاه مطرح ‏شده بعدا حفظ، معلوم مى‏شود که منظور از حفظ، همان حفظ ازنگاه است و شاید کلام امام علیه‏السلام هم اشاره به همین‏مقابله باشد.

استدلال قبل به آیه کریمه، براى حرمت نگاه به عورتین از راه ‏ملازمه بین وجوب پوشش و حرمت نظر بود با توسل به جمله‏حفظ فروج; اما خود جمله «یغضوا من ابصارهم یا بغضض من‏ابصارهن‏» نیز دلالت ‏بر حرمت نظر به فروج (عورتین) دارد که‏متعلق غض را به قرینه حفظ فروج که بلافاصله بعد از آن‏آمده‏است‏خود فروج بگیریم و معناى غض چشم، بستن باشد;پس آیه کریمه مى‏فرماید: (امر مى‏کند) که به عورتین نگاه نکنید.اما صرف نظر از آیه، حرمت نگاه به عورتین بین فقها و مسلمین‏اجماعى است و قابل تردید و تشکیک نیست.

2- حرمت نظر و نگاه زن و مرد اجنبى به یکدیگر »قل للمؤمنین یغضوا من ابصارهم‏« آیه اول، به قرینه آیه دوم و تقابل بین این دو آیه، خطاب به ‏مردان و متعلق خطاب زنان است; یعنى مردان چشمان خود رااز زنان فرو گیرند و به آنها نگاه نکنند و همچنین «قل للمؤمنات‏»خطاب به زنان بوده و متعلق خطاب، مردان هستند; یعنى زنان‏نیز به مردان نگاه نکنند و یا از این قسمت آیه، حرمت نگاه به‏زنان یا بخشى از بدن آنها معلوم مى‏شود «ولایبدین زینتهن‏» به‏زنان دستورداده شده که زینتهاى خود رابپوشانند وآشکار نکنند و منظوراز زینت، مواضع زینت است، چون که خود زینت،به‏خودى خود، حرمت آشکار کردن ندارد بلکه چون اظهار زینت ‏موجب اظهار موضع آن و بدن زن مى‏شود لذا آشکار کردن آن‏حرام‏است.

بعضى، وجوب پوشش دارد وبه بیانى که گذشت ‏هر موضعى که پوشش آن واجب باشد نگاه به آن حرام است.

3-حرمت نظر و نگاه شهوانى «قل للمؤمنین یغضوا من‏ابصارهم ...

و قل للمؤمنات یغضضن‏» متعلق‏غض در آیه، هرکدام از زن و مرد است.

و معناى غض بصر،بستن چشم و ترک نظر نیست ‏بلکه کنایه است از ترک استمتاع‏ هرکدام از زن و مرد از دیگرى، مگر از زوج و زوجه و مملوکه.پس استمتاع ولذت بردن هرکدام از زن و مرد از دیگرى جز در آن ‏دو مورد، حرام است.

حال اگر نگاه در موردى که اصل آن جایزاست همراه شد با نوعى استمتاع ولذت و شهوت، همان چیزى‏است که آیه از آن نهى مى‏کند.

مرحوم، آیت الله خویى -رحمه‏الله علیه - مى‏فرمایند: « فانها الایه تدل على لزوم کف النظرالذى هو بعمنى الانصراف عن الشى تماما فتدل على حرمه جمیع‏انواع الاستمتاع من المراه.

ماعدا المملوکه والزوجه، و علیه فاذا ثبت من‏الخارج جواز النظر الى بعض اعضاء المراه علم ان المراد من ذلک انماهوالنظر البحت لاالمشوب ینوع من الاستمتاع والتلذذ» 4- جواز نظر و نگاه به صورت و دست‏بدون شهوت « لاییدین زینتهن الا ماظهر منها».

براى حرمت نظر به زن اجنبه، به‏ این قسمت از آیه کریمه استدلال شد که مى‏فرماید: « لایبدین ‏زینتهن‏ » ولى این بخش نیز استثنایى دارد «الا ماظهر» مگر آنچه که‏ظاهر است.

در باره این استثناء واقوال مختلفى که ذیل آن بیان‏شده‏است ان شاءالله، در مساله پوشش وجه و کفین، به صورت‏مفصل بحث‏خواهد شد اما مختصرا باید گفت که از « لایبدین ‏»که‏آشکار نکنند و بپوشانند، مقدارى استثناء شده که «الا ماظهر منها» است و منظور از «الاماظهر» به ضمیمه روایات، صورت و دستهااست در نتیجه صورت و دست از حرمت نظر به اجنبیه استثناء شده‏است، البته فقها; دراین مساله، سه قول دارند: 1- جواز نظر به وجه کفین، بدون شهوت 2- عدم جواز، مطلقا 3- تفصیل بین دفعه اول که جایز است و دفعه بعدى که‏حرام است.

ب) مساله پوشش در مساله پوشش نیز دو مساله، قابل بررسى است که آیه کریمه،آن را بیان نموده است: یکى مساله پوشش فروج که بین زن ومرد، یکسان است و دیگرى مساله پوشش بقیه بدن، که احکامى‏ مخصوص به زنان بیان شده‏است.

مساله پوشش فروج مساله پوشش فروج، در این آیه کریمه براى مردان و زنان یکسان بیان شده‏است « یحفظوا فروجهم‏ » خطاب به مردان و « یحفظن‏فروجهن ‏» خطاب به زنان.

معلوم مى‏شود که این حد از پوشش‏ که مربوط به فروج‏است ‏بین زنان و مردان مشترک‏ است و تفاوتى بین آنها نیست اما خود آیه،اولا، به وسیله « بحفظوا ‏» دلالت ‏برالزام دارد، یا این که به صورت خبر آمده‏است که تاکید بیشترى‏بر امر دارد و یا این که لام امر، محذوف است ‏یا جواب مشروط مقدر ولى در هر صورت شکى نیست که دلالت ‏بر الزام دارد و ثانیا: کلمه حفظ در این آیه کریمه، به معناى پوشاندن فروج‏است، به دو دلیل: 1- به قرینه صدر آیه که مساله غض بصر را مطرح مى‏کند وبعدا مساله حفظ فروج را، معلوم مى‏شود که در مقابل نگاه ‏نکردن دستور به پوشاندن مى‏دهند.

2- از امام صادق علیه‏السلام ذیل همین آیه، نقل شده ‏است‏ که فرمودند: هر آیه‏اى که در قرآن درباره حفظ فرج آمده‏است،منظور حفظ از زناست مگر این آیه که منظور، حفظ از نگاه است‏ که همان پوشش است.

«...

کل شى فى القرآن من حفظ الفرج فهو من‏الزنا الا هذه الایه فهو من النظر» روایات زیادى نیز دلالت ‏بر وجوب پوشش عوره، در باب‏آداب حمام دارد.

اضافه بر این که سیره عملى قطعى، برپوشش عوره، موجود بوده و هست.

ج) مساله پوشش مخصوص زنان « ولایبدین زینتهن‏» در این آیه، تا این جمله، احکام براى مردان و زنان یکسان بیان شده ‏است وازاینجا به بعد، احکامى مخصوص ‏به زنان است و معلوم مى‏شود که زنان، در مساله پوشش‏احکامى بیشتر از مردان دارند.

اولا، زن باید تمام بدن خود را اضافه بر عورتین بپوشاند واین مساله، بین مسلمین متفق علیه است و آیه کریمه نیزدلالت ‏براین مطلب دارد: 1- « یحقطن فروجهن‏» فرج در آیه، اشاره به همان عورتین ‏است و در مورد زنها چندین روایت وارد شده‏است مبنى براین ‏که تمام بدن زن عوره است و در نتیجه ، باید پوشانده شود; مثل‏«المراه کلها عوره‏»، قال علیه‏السلام: ‏« انماالنساء عى و عوره‏».

2- ‏« ولایبدین‏زینتهن ‏» منظوراز زینت، مواضع زینت ‏است;یعنى بدن را باید بپوشانند و فروج هم که وجوب پوشش آن، قبلا بیان شد.

‏3- « ولایضربن یخمرهن على جبوبهن ‏» ظاهر آیه کریمه، این‏است که زنها بدن را مى‏پوشاندند ولى مقدارى از گردن آنها بازبود که این را هم مى‏فرماید: بپوشانند.

ضمنا آیه « قواعد» مى‏گوید که زنان سالخورده مى‏توانند مقدارى از پوشش خود را کنار بگذارند.

معلوم مى‏شود که زنان ‏دیگر باید تمام بدن خود را بپوشانند.

و همچنین آیه‏«جلباب‏» ظهور واضحى دروجوب پوشش کل ‏بدن دارد; چون‏که جلباب جامه‏اى تقریبا سراسرى است که کل بدن را مى‏گیرد.

مرحوم، آیه‏الله حکیم - رضوان‏الله علیه - مى‏فرمایند: ‏« یحب سترالمراه تمام بدنها اجماعا بل ضروره من الدین و یشیرالیه‏قوله تعالى "ولیضربن یخمرهن على جبوبهن ولایبدین زینتهن‏الالیعولتهن ..." وقوله تعالى " والقواعد من النساء" وصیحیح الفضیل وصیحیح الیزتطى وماورد فى حرمه النظر الى الاجنبیه نباءعلى‏الملازمه بین حرمه النظر و وجوب الستر المفروغ عنها فى ظاهرالض و الفتوى‏».

مقدار استثنا از مساله وجوب ستر در مساله وجوب ستر در این آیه کریمه، دو استثنا واقع شده‏است: یکى استثناء مقدارى از ستر و دیگرى مقدارى از مردان یا زنان که حکم الزامى پوشش در مقابل آنها برداشته شده‏است.

امامقدار استثناء از خود پوشش «الا ما ظهرمنها» براى روشن شدن‏ معناى این بخش از آیه کریمه قبلا باید چند نکته را بیان کنیم: 1- منظور از زینت در آیه، خود زینت نیست; چون که‏مسلما خود زینت‏به خودى خود، حکم وجوب پوشش ندارد وآشکار کردن آن هم اشکالى ندارد بلکه منظور، مواضع زینت ‏است که لازمه پوشاندن زینت، پوشاندن بدن و لازمه آشکارکردن آن، آشکار کردن بدن است.

2- استثناء «الا ما ظهر منها» متصل است نه منقطع; زیرا که‏اولا،اصل در استثناء، متصل بودن است و منقطع بودن، احتیاج‏به قرینه دارد که در این‏جا قرینه‏اى وجود ندارد.

مگر این که قول ابن مسعود را درتفسیر"الا ما ظهر"بگیریم که ‏مى‏گوید: منظور لباس رویى است.دراین صورت استثنا منقطع‏مى‏شود.

ولى قول‏ابن مسعود هم اولا"با قول‏ابن عباس و سایرین‏که تفسیر کرده‏اند به صورت و دست معارض است اضافه براین ‏که از ظاهر آیه هم چنین بر مى‏آید که مقدارى از بدن که قابل ‏پوشاندن است مى‏خواهد استثناء کند.

وثانیا، ضمیر «منها» که به‏زینت ، برمى‏گردد، علامت این است که مستثنى از جنس‏ مستثنى منه است و استثناء متصل است و ثالثا، این که لباس رالازم نیست ‏بپوشانید، مثل کلام لغوى مى‏ماند; چون لباس،خودش براى پوشش است واگر لباس را هم‏ بنا باشد بپوشانند اولا دور لازم مى‏آید و ثانیا کسى چنین چیزى را نمى‏گوید.

3- حال که زینت مواضع زینت ‏یعنى بدن شد و استثنا هم‏ متصل شد مقدار استثنا شده از بدن چه مواضعى است؟

کاملا مشخص است که اگر زنى در مقام پوشش بدن خود باشد وتمام بدن را بپوشاند تنها صورت و دست است که خود به خود ظاهر مى‏ماند، البته مى‏تواند این دو موضع را نیز بپوشاند اما اگرنخواهیم که عسر و حرج و زحمت زیادى بر او تحمیل کنیم، صورت و دست او باز مى‏ماند و منظور «الاماظهر منتها» هم به‏قرینه روایات، همین دو موضع یعنى صورت و دست است.چند نمونه از روایات 1- روایه ابى‏الجارورد «الا ما ظهر منها» فهى الثیاب و الکحل والخاتم و خضاب الکف و السوار 2- صحیحه زراره «الا ماظهر منها» قال الکحل والخاتم 3- ابى صیر ...

«الا ما ظهر منها» قال الخاتم والمسکه وقول ابن عباس ...

رفعه الوجه و یاطن الکف و قول مرحوم ‏شیخ طوسى - رحمه‏الله‏علیه - اجمعوا ان الوجه والکفان لیسابعوره الجواز اظهارها فى الصلاه قول ومرحوم علامه طباطبایى - رحمهماالله - البته قابل تذکر است که در روایات، سرمه چشم کنایه ازصورت، والنگو کنایه از دست است که مواضع این زینتها هستند.

در نتیجه آیه کریمه از مقدار پوشش لازم، وجه و کفین رااستنتاء کرده ‏است.

علاوه براین که این بخش از آیه نیز دلالت ‏برعدم لزوم پوشش وجه وکفین دارد : « و لیقربن ‏یخمرهن‏ على جیو بهن‏ » باید به وسیله روسرى خود، گردن و سینه‏هاى خود رابپوشانند.

آیه کریمه، در مقام بیان حد و کیفیت پوشش زنان‏است وابتدا، حفظ فروج و بعد، آشکار نکردن مواضع زینت رابیان نموده ‏است.

تنها موضعى که باقى مانده و ممکن است که‏گمان شود که جزو استثنا « الا ماظهر منها » مى‏باشد، گردن وسینه‏ها است که دستور مى‏دهد این موضع را نیز بپوشانند اگرصورت و دست هم که بیشتر از گریبان آشکار است و بیشترمورد توهم استثنا « الا ماظهر منها » مى‏باشد لازم بود پوشانده‏شود، باید آیه کریمه آن را بیان مى‏کرد.

مرحوم، آیت الله حکیم - رحمه‏الله علیه - مى‏فرمایند: ‏« ولایضربن یخمرهن على جبوبهن ‏» مشعر باختصاص الحکم‏یالجیوب فلا یعم الوجوده.

مرحوم، علامه طباطبایى - رحمه‏الله‏علیه - مى‏فرمایند «...

ولیلقین باطراف مقانعین صدورهن لیسترتها بها‏» مرحوم، طبرسى - رحمه‏الله‏علیه - مى‏فرمایند: «امرن بالقاء المقاتع‏على صدورهن تعطیه لنحورهن ...

قال ابن عباس: تغطى شعرها وصدرها و ترائبها و سوالفها» مساله پوشش وجه و کفین دراین باره، میان فقها و مفسرین، اختلاف نظر است.

عده‏اى قائل ‏به وجوب پوشش صورت ودستها ودرمقابل، عده‏اى قائل ‏به عدم ‏وجوب پوشش شده‏اند.

علاوه براین که همه قائل شده‏اند که‏پوشاندن آن بهتر است.

اما هرکدام براى نظریه خود، ادله‏اى ازآیات و روایات بیان کرده‏اند که جهت تکمیل ‏بحث ارائه مى‏شود.

ابتدا ادله قائلین به وجوب پوشش را بیان مى‏کنیم همراه باجوابى براى هرکدام و بعد، ادله قائلین به عدم وجوب پوشش.

ادله وجوب پوشش وجه و کفین دلیل اول: 1- اطلاق آیه غض « یغضوا من ابصارهم ‏» مى‏فرماید چشم فرو گیرید و نگاه نکنید.

این کلام، اطلاق دارد و در نتیجه، همه جاى بدن را مى‏گیرد از جمله، وجه و کفین را.

بعد مى‏فرمایند: باالملازمه هرجایى از بدن را که نباید نگاه کرد زن‏لازم است ‏بپوشاند از جمله، وجه و کفین را.

جواب دلیل اول: اولا، آیه اطلاق ندارد وحذف متعلق هم ‏دلیل بر اطلاق نمى‏شود; چون متعلق معلوم بوده و حذف‏شده‏است وجود کلمه «من‏» شاهد بر عدم عمومیت در متعلق‏است; چون تبعیضیه ‏است.

مرحوم آیه‏الله حکیم(ره) مى‏فرمایند: « والامر بالغض لاعموم فى متعلقه وحذفه لا یقتضیه اذ حمله على‏العموم لکل شى‏ء ممتنع ولاسیما بملاحظه التعبیر بقوله تعالى"من‏ابصارهم" فان کلمه من ظاهره فى التبعیض والظاهر کونه یلحاظ‏المتعلق و تقدیر کل شى من بدن المراه لاقرینه علیه بل‏المناسب‏جدابقرینه مابعده ان یکون متعلقه الفروج‏» مرحوم، علامه‏طباطبایى - رحمه‏الله‏علیه - نیز متعلق را فروج گرفته‏اند: « ویکون‏مدلول الایه هوالنهى عن النظر الى الفروج‏» ثانیا: هیچ ملازمه‏اى‏بین حرمت نگاه و وجوب پوشاندن نیست.

همان‏طورى که‏عده‏اى از فقهاء فرموده‏اند، نگاه زن به بدن مرد حرام است ولى‏براى مرد پوشاندن واجب نیست.

دلیل دوم: ‏« لایبدین زینتهن الاماظهر منها » مى‏فرمایند: اطلاق‏« لایبدین زینتهن ‏» وجه و کفین را نیز مى‏گیرد که جزو زینتهایى ‏است که نباید آشکار شوند و مى‏گویند: منظور از استثناى‏ «الاماظهر منها» هم، بدن نیست، بلکه منظور ، لباس است; کما این‏که ابن مسعود گفته است.

جواب:اولا، با وجود استثناى «الاماظهر منها» بلافاصله بعد از «لابیدین‏» اطلاقى منعقد نمى‏شود.

ثانیا، قول ابن مسعود معارض است‏با قول ابن عباس و دیگران.

ثالثا: لازمه قول ابن‏مسعود، منقطع بودن استثناء ولغویت آن است; زیرا اگر بگوید: لباس را لازم نیست ‏بپوشانید، کلامى لغو است; چون قابل ‏پوشاندن نبوده و دور لازم مى‏آید.

رابعا: روایات زیادى داریم‏ مبنى براین‏که منظور از استثناء وجه و کفین است که روایات ‏بعدا مى‏آید.

دلیل سوم: « لایبدین زینتهن الا لبعولتهن ....» مرحوم، آیه‏الله‏خویى - رضوان‏الله‏علیه - براى اثبات وجوب پوشش وجه وکفین، به این قسمت از آیه، استدلال کرده‏اند و فرموده‏اند:«هرچند از قسمت اول آیه، که استثناء «الا ماظهر» دارد، وجوب‏پوشش کل بدن، غیر از وجه و کفین و عدم وجوب پوشش وجه ‏و کفین استفاده مى‏شود، ولى قسمت قبل، در مقام بیان حکم ‏ظاهر شدن قسمتى از بدن است نه بیان حکم اظهار بدن براى‏دیگران و حکم اظهار بدن براى دیگران را قسمت دوم، یعنى‏«لایبدین زینتهن الا لبعولتهن‏» بیان مى‏کند که مطلقا بدون هیچ‏استثنایى آیه کریمه مى‏فرماید : جز براى شوهر...

بدن را آشکارنکند.

در نتیجه، در مقام اظهار براى دیگران، هیچ موضعى از بدن‏استثناء نشده‏ است وفقط بعضى ازافراد استثناء شده‏اند.

پس تمام‏بدن حتى وجه و کفین، در مقابل مردان باید پوشیده باشد.

و این‏که قسمت اول که همراه‏استثنااست فقط حکم ظهورفى حد نفسه‏را بیان مى‏کند و قسمت دوم، حکم اظهار براى دیگران رامى‏فرماید: فعل"بداء"اگر متعلق آن بدون "لام" بیاید معناى‏آشکارنکردن در مقابل پوشاندن دارد و اگر متعلق آن همراه "لام"باشد معناى پوشاندن در مقابل ارائه به دیگران دارد لذا قسمت‏اول، معناى ظهور فى نفسه و قسمت دوم، معناى اظهار براى‏دیگران را دارد.

« البداءبمعنى‏المظهورکمافى قوله تعالى"بدت لهماسؤاتهما"والابداء بمعنى الاظهار فاذا کان متعلقا بثى و لم یکن متعدیا یا للام یکون‏فى مقابل الستر واذا کان متعلقا باللام کان فى مقابل الاخفاء بمعنى‏الارائه والاعلام ومن هنایظهرمن آلایه الکریمه فان قوله عز وجل اولا«ولابیدین زینتهن الا ما ظهر منها» انما یعبد وجوب ستر البدن الذى هوموضع الزینه و حرمه کشفه ماعدا الوجه والکفین فى حین ان قوله ثانیا «ولابیدین زینتهن الا لبعوتهن‏» یفید حرمه اظهار بدنها وجعل الغیرمطلعا علیه واراءته مطلقا من دون فرق بین الوجه والیدین ،بعدا ایشان روایاتى را که وجه و کفین را استثناء کرده توجیه‏مى‏کنند و تطبیق مى‏دهند بر نظر خودشان، مى‏فرمایند: روایاتى‏که وجه کفین را استثناء کرده مربوط به همان قسمت اول آیه ‏است که خود آیه‏استنثا دارد و روایاتى که وجوب پوشش وجه وکفین رابیان مى‏کند.

مربوط به قسمت دوم آیه‏ است.« فان هذه‏الایه تصدى‏لبیان حکمین،حکم ‏الظهورفى نفسه عنداحتمال وجود ناظرمحترم وحکم ‏الاظهارللغیر عندالقطع بوجود ناظرمحترم والذى یطهران‏الروایات الوارده فى تفسیر هذه الایه الکریمه تؤکد ماذکرناه‏من‏التفصیل ‏فان ‏بعضهانسال ‏عن‏القسم ‏الاول و بعضها عن ‏القسم‏ الثانى‏ ».

جواب: اساس استدلال ایشان براین است که معناى فعل‏ « لایبدین ‏» با آوردن و یا نیاوردن "لام" تغییر مى‏کند در صورتى که ‏در مقام استعمال، غیر از آن ممکن نیست; چون که آیه، اولا،مى‏خواهد مقدارى ازبدن را که حکم وجوبى پوشش دارد ومقدارى که حکم وجوب پوشش ندارد بیان کند و در مقام‏ تعرض به افراد دیگر نیست، لذا متعلق را همراه با "لام" نیاورد و ثانیا، مى‏خواهد حکم زن در مقابل دیگران را بیان کند، پس‏ مجبور است متعلق را همراه "لام" بیاورد.

اما این که معناى فعل ‏تغییر پیدا مى‏کند صرف استظهار است ودلیلى ندارد.

لغوى هم‏این را نگفته‏است.

ثالثا، حکم ظهور فى حد نفسه یا احتمال‏وجود ناظر محترم یعنى چه؟

اگر ناظر نیست که اصلا حکم‏ پوشش هم نیست و در صورت احتمال اگر احتمال عقلانى وقوى است که مثل وجود ناظر است و حق ندارد خود را برهنه‏ کند واگر احتمال غیر عقلانى و ضعیف است مثل عدم وجود ناظر است، پس دراین صورت، با معناى ایشان هیچ موردى ‏براى قسمت اول آیه باقى نمى‏ماند.

رابعا، توجیه روایات‏ قرینه‏اى ندارد و صرف احتمال است.

پى‏نوشتها: 1- طبرسى، مجمع البیان، (طهران:العملیه‏اسلامیه، 1383 ق)، ص 137;فیروزآبادى، قاموس‏المحى، (بى‏جا: موسسه‏الرساله، 1407ه)، چ دوم، 2- الزبیدى ،تاج ‏العروس،(بیروت: دارمکتبه ‏الحیاه);آلوسى، روح ‏المعانى،(بیروت: دار احیاء التراث ‏العربى،) ج 18، ص 138 3- فیروزآبادى،پیشین;جوهرى،الصحاح،(بیروت:دارالعلم‏الهلایین،); راغب اصفهانى،مفردات راغب،(بیروت: دارالمعرفه،) 4- احمدبن‏فارس، مقایس اللغه،(مصر: شرکت‏مکتبه، 1392 ق)،چ دوم،اصل یدل على‏تقنح فى‏الشى و من ذلک الفرجه 5- مفردات راغب،پیشین