دانلود مقاله رعایت حقوق پدر و مادر و احترام و احسان به آنها

لا حول و لا قوه الاّ باللّه
پدر و مادر به عنوان دو انسان فداکار و زحمتکش که تمام بار مسئولیت های مربوط به تربیت فرزند را بر دوش دارند در نزد خداوند از جایگاه منحصر به فردی برخوردار هستند به طوری که در آیات متعدد بر لزوم اطاعت و تکریم آنها فرمان داده شده است و ذات باری تعالی نام آنان را در ردیف نام خود قرار داده است و بر رعایت مقام و منزلت آنها تأکید نموده است.

از نظر قرآن و روایات اهلیت (ع) و از نظر تاریخ و تجربه اثبات شده است که پدر و مادر دخالت مؤثر در سعادت و خوشبختی فرزندان خود را دارند از پیغمبر اکرم (ص) روایت شده است که دل مادر زمینه ساز سعادت و یا شقاوت بچه است والدینی که در عقاید اخلاقی خویش استوار هستند فرزندانی با آرمانهای عالی بار می آورند.
از دامان مادران با ایمان شهدا به معراج رفتند پس بر ما لازم است تا حقوق والدین را از دیدگاه قرآن و اهلیت (ع) بشناسیم تا در دنیا و آخرت اهل خسران نباشیم.

خداوند برای سعادت نوع بشر و ساندن انسانها به کمال مطلوب و سعادت در قرآن معجزه جاویدان قرآن کریم سوره اِسراء فرموده است « از روی محبت و لطف ، بال های تواضع خود را در برابر پدر و مادر بگسترانید».
از آنجایی که پدران و مادران با علاقه وافر و خلوص نیت خیر و صلاح فرزندان را می خواهند و برای رسیدن به این آرمان از هیچ کوشش و زحمت و خدمتی دریغ ندارند.
خداوند مهربان در آیات گوناگون رعایت حقوق پدر و مادر و احترام و احسان و اکرام و نیکی به آنها را واجب دانسته است.


1- قرآن کریم نسبت به مسئله نیکی به پدر و مادر اهمیت خاصی قایل شده به گونه ای که چندین بار بلافاصله پس از مسئله مهم توحید ، عبادت الهی و عدم شرک به او به نیکی نسبت به پدر و مادر سفارش کرده است.
2- نیکی به پدر و مادر از جمله فضایلی است که ثمرات ارزشمند آن جدای از قیامت در همین دنیا نصیب انسان می شود روایت معصومین (ع) که تبیین کننده قرآن کریم اند به تفصیل به این آثار اشاره کرده اند.
2- نیکی به پدر و مادر از جمله فضایلی است که ثمرات ارزشمند آن جدای از قیامت در همین دنیا نصیب انسان می شود روایت معصومین (ع) که تبیین کننده قرآن کریم اند به تفصیل به این آثار اشاره کرده اند.

3- یکی از بزرگترین نعمت های خداوند بر انسان نعمت پدر و مادر است آنان پس از حق الهی بر انسان بزرگترین حق را بر گردن انسان دارند از این رو خداوند بر تشکر از والدین تأکید می ورزد .

4- رسم دینداری و ادب اقتضا می کند که با نیکی به آنان شکر نعمت وجود آنان را به جای آوریم در این صورت علاوه بر ادای ادب و عمل به فرمان الهی از برکات آن که یکی از آنها وسعت رزق و روزی است برخوردار می شویم.

5-در فرهنگ قرآن یکی از عوامل آمرزش گناهان اطاعت از والدین و احسان به آنان ذکر شده است.

ما به دنبال این هستیم که اهمیت احترام و نیکی به والدین را از دیدگاه قرآن و سیره نبوی بررسی نمائیم.

از نظر قرآن اهمیت نیکی به پدر و مادر به اندازه اهمیت که خداوند پس از اطاعت از خود اطاعت آنان را واجب شمرده است.

در جامعه امروز بسیاری از کرامت های چون نیکی به خانواده و احترام و ادب در حق پدر و مادر بدلیل تهاجم فرهنگی غربی و دیدگاه های حس گرایانه مادی از بین رفته است تلاش ما در بازخوانی مقام و منزلت پدر و مادر از دیدگاه قرآن و سیره نبوی برای کسانی که به خدا و روز قیامت اعتقاد دارند به گونه ای ادای حق ایشان است تا ضمن قدردانی از نقش و جایگاه آنان حق مطلب را ادا نمائیم به همین منظور اهداف تحقیق ما این است.

1- ترسیم سیمای پدران و مادران از دیدگاه قرآن و سیره نبوی 2- آشنایی با آیات ذکر شده در قرآن در رابطه با تکریم پدران و مادران 3- آشنایی با سیره پیامبر اکرم (ص) در این رابطه 1- چرا ملاطفت و ادب نسبت به پدران و مادران بر فرزندان امری لازم و ضروری است.

2- آیا از دیدگاه قرآن رفتار ناپسند با پدر و مادر باعث خسران می شود.

3- آیه 33 سوره اسراء تکالیف مهم فرزندان را نسبت به پدر و مادر خویش چه چیزهایی می داند.

4- چرا تندخویی و بی توجهی به پدر و مادر عذاب سخت الهی را به همراه دارد.

5- چرا پیامبر اکرم (ص) در حدیثی فرمودند : سه برابر نیکی به پدر و مادر در حق مادر صورت می گیرد.

6- با توجه به احادیث چه پیوندی میان کوتاهی عمر و آزار پدر و مادر وجود دارد.

1- در قرآن اهمیت اکرام به پدر و مادر پس از پرستش خدای یکتا بیان شده است.

2- در بسیاری از آیات قرآن کریم چگونگی رفتار و سخنان انبیاء با پدر و مادر خویش بیان شده است مثلاً سوره مریم آیه 14 می فرماید حضرت یحیی (ع) با پدر و مادر خود نیک رفتار بود و حضرت عیسی (ع) گفت : خداوند مرا به نیکی با مادرم سفارش کرده است.

3- خداوند مهربان در سوره احقاف از مردم می خواهد تا خدا را به سبب نعمتی به نام پدر و مادر شکر و سپاس کنند.

4- خداوند در آیات17 و 18 سوره احقاف کسانی که با بی ادبی با پدر و مادر خود رفتار کنند سخت تهدید می کند و آنان را اهل خسران می شمارد.

5- در قرآن سوره قصص آمده است که پدر و مادر در جایگاهی نشسته اند که بر فرزندان خویش حق ولایت دارند.

6- پیامبر اکرم (ص) در حدیثی می فرمایند رضایت خدا در خشنودی پدر و مادر و دلگیری خدا در دلگیری پدر و مادر است.

7- حضرت محمد (ص) فرمودند : بنده ای که مطیع والدین و پروردگارش است در اعلی علیین است.

نقطه آغاز تحقیق گفتگو و مشاوره با اعضا گروه و معلم راهنما به این نتیجه رسیدیم پیرامون موضوع انتخاب شده به تحقیق و جمع آوری مطالب از طریق منابع مختلف مجلات ، کتاب و روزنامه ها و مصاحبه بهره برداری نمائیم.

1- موضوع : احترام به والدین از نگاه قرآن و سیره نبوی 2- بیان مسئله : چرا خداوند مهربان احترام و احسان و اکرام و نیکی به پدر و مادر را واجب دانسته است.

3- اهمیت و ضرورت پژوهش : اهمیت احترام به پدر و مادر از دیدگاه قرآن به اندازه ای است که خداوند این دستور را بلافاصله پس از دستور به اطاعت و عبادت خود آورده است.

4- اهداف تحقیق : آشنایی با حقوق والدین از دیدگاه قرآن و سیره نبوی - آشنایی با آیات ذکر شده در قرآن در رابطه با تکریم پدر و مادر - آشنایی با سیره پیامبر اکرم (ص) در رابطه با تکریم پدر و مادر - آشنایی با ثمرات ارزشمند تکریم پدران و مادران 5- تدوین فرضیه ها : - چه کسانی در دنیا و آخرت اهل خسران هستند.

- چرا پدران و مادران بر فرزندان حق ولایت دارند.

- به فرموده پیامبر اکرم (ص) : بنده ای که مطیع والدین و پروردگارش است در اعلی علیین است.

6- جمع آوری اطلاعات 7- نتیجه گیری یکی از این آموزه ها که نقش محوری در تربیت ، هم بستگی ، معنویت ، اخلاق و دوام و پایداری جامعه دارد احترام به والدین است.

بی شک توسعه فرهنگ احترام به والدین نیازمند شناخت هر چه بیشتر مقام آنان و آثار و برکات دنیوی و اخروی نیکی به آنان است و بدون شناخت دقیق حقوق آنان به گفتارها و رفتارهای شعاری ، پوچ و تهی درباره آنان دچار خواهیم شد.

مدرنیته و زندگی صنعتی و ماشینی هر چند دستاوردهای مهمی را در زمینه توسعه رفاه و آسایش و پیشرفت و آبادانی به همراه داشته و زمینه ساز ارتباط هر چه سریعتر و بهتر آدمیان شده اما در عرصه هم بستگی اجتماعی و تقویت اخلاق و معنویت و تعمیق احساس و عاطفه عملکرد خوبی از خود نشان نداده است.

انسان های این عصر پیش از آنکه به دیگران بیندیشند به فکر منافع خویشند و ارتباطات و تعلقات خویش را بر این اساس تنظیم می کنند.

آنچه در عمل شاهد آن هستیم این است که رشد صنعتی، انسان ها را تا حد دهکده جهانی به هم نزدیک کرده اما قلب ها را از هم دور نموده است.

توجه به آموزه های دینی در چنین شرایطی به ما کمک می کند تا در عین بهره وری از فواید ارزشمند صنعت و تکنولوژی ، از آفات مخرب آن در امان بوده و زندگی خویش را بر مبنای عقلانیت ، معنویت و عواطف متعالی و انسانی سامان بخشیم.

یکی از این آموزه ها که نقش محوری در تربیت ، هم بستگی ، معنویت ، اخلاق و دوام و پایداری جامعه دارد احترام به والدین است.

بی شک توسعه فرهنگ احترام به والدین نیازمند شناخت هر چه بیشتر مقام آنان و آثار و برکات دنیوی و اخروی نیکی به آنان است و بدون شناخت دقیق حقوق آنان به گفتارها و رفتارهای شعاری ، پوچ و تهی درباره آنان دچار خواهیم شد؛ چه آنکه شاهدیم آنان که به روز مادر با نگاه شعاری می نگرند احترام و اهمیت به والدین را فقط در همین روز محدود می کنند اما در نگاه معرفتی و عمیق نه یک روز که هر روز روز مادر است و هر لحظه حق مادر را باید عظیم شمرد.

این مقاله کوششی است در جهت شناساندن آثار و برکات دنیوی و اخروی احسان به والدین، باشد که در پیشگاه الهی مقبول افتد و در نظر آید.

قرآن کریم نسبت به مسئله نیکی به پدر و مادر اهمیت خاصی قایل شده به گونه ای که چندین بار بلافاصله پس از مسئله مهم توحید، عبادت الهی و عدم شرک به او، به نیکی نسبت به پدر و مادر سفارش کرده است.

چنان که در آیه 23 سوره اسراء می خوانیم : « و پروردگارت فرمان داد که جز او را عبادت نکنید و به پدر و مادر نیکی کنید.» و در آیه 36 سوره نساء آمده است : « عبادت کنید خدا را و چیزی را شریک او قرار ندهید و به پدر و مادر نیکی کنید.» فخر رازی درباره حکمت اینکه بعد از امر به عبادت الهی بلافاصله مسئله احسان به والدین ذکر شده چند دلیل می آورد که نشانگر عظمت مقام والدین است که به طور خلاصه چنین است : 1) اینکه نعمت های خداوند بالاترین نعمت ها بر بنده است و بعد از پروردگار عالم، پدر و مادر سبب وجود فرزند هستند، پس شکر اولین نعمت که خداوند است واجب و پس از آن شکر برترین نعمت های عالم یعنی پدر و مادر واجب می شود.

2) خداوند مؤثر حقیقی وجود انسان است و پدر و مادر، مؤثر وجود او در ظاهر، پس آن جا که مؤثر حقیقی ذکر شده بعد از آن مؤثر ظاهری را ذکر نموده است.

3) خداوند در مقابل نعمت هایش از بنده چیزی نمی خواهد پدر و مادر هم در مقابل نعمت خود از فرزند چیزی طلب نمی کنند و از این جهت نعمت آنها شبیه یکدیگر است.

4) خداوند نعمت خود را از بنده اش دریغ نمی کند اگر چه بنده ، بزرگترین گناهان را انجام داده باشد همچنین پدر و مادر هر چند فرزندشان به آنان بد کرده باشد نعمت و فداکاری خویش را از او دریغ نمی کنند.

5 ) پدر دلسوز ، در مال فرزند تصرف می کند تا سود بیشتری عاید فرزندش شود و از ضایع شدن مال او جلوگیری می کند خداوند نیز در اعمال عبادی بنده خود تصرف می کند و آن را از ضایع شدن حفظ می کند.

در آیه 23 سوره اسراء خداوند با عبارت « و قضی ربک » فرمان تأکیدی خود را نسبت به احسان به والدین اعلام می دارد.

چه آنکه « قضی » مفهوم مؤکدتری از امر دارد و فرمان قطعی و محکم را می رساند.

مطلق بودن « احسانا » و « والدین» و بدون قید آوردن آن در آیه ، تأکید دیگری بر این اهمیت است به گونه ای که شامل همه گونه احسان و نیکی می شود و هر پدر و مادری را حتی اگر کافر باشند در بر می گیرد.

و نکره بودن احسان ( احسانا) که در این گونه موارد برای بیان عظمت می آید تأکید مضاعف در آیه است.

« باء» در بالوالدین نیز لطافتی دیگر از آیه را به تصویر می کشد چرا که احسان غالباً با «الی» متعدی می شود اما گاهی به وسیله « باء» متعدی می گردد که می تواند اشاره به احسان مستقیم و بدون واسطه به والدین باشد.

و این محبت بیشتر و عمیق تری را می رساند و تأکیدهای گذشته را در این باره تکمیل می کند.

چنین تأکید و اهمیتی در قرآن در مسئله احسان به والدین باعث شده که در روایات شاهد مهمترین تعابیر درباره احسان به آنان باشیم چنان که امام علی (ع) نیکی به والدین را بزرگترین واجب دانسته اند : « بر الوالدین اکبر فریضه » و پیامبر (ص) آن را عملی دانستند که جای جهاد ( کفایی) را می گیرد و پاداش آن را دارد : « بر الوالدین یجزی عن الجهاد ».

امام علی (ع) نیکی به والدین را در زمره بهترین خصلت ها معرفی کردند : « بر الوالدین من اکرم الطباع » و امام صادق (ع) در کنار نماز اول وقت و جهاد در راه خدا ، نیکی به والدین را از بهترین اعمال یاد کردند : « افضل الاعمال الصلاه لوقتها و بر الوالدین و الجهاد فی سبیل الله » و در روایتی دیگر نیکی کننده به پدر و مادر سر سلسله نیکان و سید و سرور آنان در قیامت معرفی شده است : نیکی به پدر و مادر از جمله فضایلی است که ثمرات ارزشمند آن جدای از قیامت، در همین دنیا نصیب انسان می شود.

روایات معصومین (ع) که تبیین کننده قرآن کریم اند به تفصیل به این آثار اشاره کرده اند که گزارشی از آن در حد این مقاله ارائه می شود.

- لذت زندگی : چه بسیار کسانی که از جهت قدرت مالی و امکانات زندگی در سطح خوبی قرار دارند اما از زندگی خود لذت و بهره لازم را نمی برند بلکه پیوسته در افسردگی ، پریشانی و نگرانی و کشمکش هستند.

از این رو کسانی که لذت را فقط در امور مالی و منافع شخصی تفسیر می کنند سخت در اشتباهند و ره به بیراهه می روند.

خداوند لذت زندگی را قرین خدمت به بندگان خدا ، معنویت و مهرورزی قرار داده است تا انسان ها با حساسیت نسبت به سرنوشت یکدیگر اجتماع خویش را سامان دهند و جامعه از فرد محوی و بی تفاوتی و تک روی که آفت جوامع است نجات یابد.

براساس حدیث پیامبر اکرم (ص) نیکی به پدر و مادر باعث لذت زندگی می شود : « لذه العیش فی البر بالوالدین».

و در حدیث دیگری از ایشان روایت شده : « خداوند چهار چیز را در چهار چیز قرار داده است: برکت علم را در احترام استاد، بقای ایمان را در تعظیم خداوند، لذت زندگی را در نیکی به پدر و مادر و آزادی از جهنم را در آزار نرساندن به مردم».

- طول عمر : کوتاهی عمر رابطه نزدیکی با گناه و سرکشی، و افزایش عمر با انجام حسنات و خیرات دارد.

قرآن کریم روایتگر سرنوشت اقوام و ملت هایی است که به واسطه طغیان و سرکشی ریشه کن شدند در حالی که از وضعیت مادی خوبی برخوردار بودند.

در آیه ششم سوره انعام خداوند به کافران «..

ندیده اند که پیش از آنان چه بسیار امت ها را هلاک کردیم .

امت هایی که در زمین به آنان امکاناتی دادیم که برای شما آن امکانات را فراهم نکرده ایم...

پس ایشان را به سزای گناهانشان هلاک کردیم...» در روایات بسیاری از معصومین (ع) به نقش حسانی چون صدقه، صله ارحام ، نیکی به والدین و ...

در طول عمر اشاره شده است.

حنان بن سدیر گوید : با میسر نزد امام صادق (ع) بودیم.

سخن از صله رحم شد.

حضرت فرمود : « ای میسر مرگت بیش از یکی دو دفعه فرا رسید ولی خداوند همه آنها را به تأخیر افکند زیرا صله رحم می کردی.

اگر بخواهی عمرت زیاد شود به پدر و مادرت نیکی کن».

- وسعت روزی : شکر نعمت مایه فزونی آن و کفر نعمت مایه زوال و نابودی است.

« لئن شکرتم لازیدنکم و لئن کفرتم ان عذابی لشدید اگر شکر کنید خداوند نعمت های شما را زیاد می کند و اگر ناسپاسی کنید( بدانید) که عذاب من بسی شدید است».

در سوره نحل خداوند شهری را مثل زده است که در امن و امان بود و روزیش از هر سو فراوان می رسید.

اما ساکنانش نعمت های خدا را ناسپاسی کردند و خداوند هم به سزای اعمالشان طعم ترس و گرسنگی را به آنان چشانید.

یکی از بزرگترین نعمت های خداوند بر انسان نعمت پدر و مادر است.

آنان که پس از حق الهی بر انسان بزرگترین حق را بر گردن انسان دارند.

از این رو خداوند پس از فرمان سپاس از خویش، بر تشکر از والدین تأکید می ورزد : « ان اشکر لی ولولدیک».

رسم دینداری، ادب و جوانمردی اقتضا می کند که با نیکی به آنان شکر نعمت وجود آنان را به جای آوریم در این صورت علاوه بر ادای ادب و عمل به فرمان الهی از برکات آن که یکی از آنها وسعت رزق و روزی است برخوردار می شویم.

در روایات معصومین (ع) به وضوح به رابطه احسان به والدین با وسعت روزی اشاره شده است پیامبر مهر و خوبی فرمودند : « کسی که از طول عمر و وسعت روزی خشنود می شود باید به پدر و مادر نیکی کند ؛ زیرا نیکی به آنان جزو فرمانبرداری الهی است».

- آمرزش گناهان : در فرهنگ قرآن عوامل متعددی مایه آمرزش گناهان است، از جمله : اطاعت از خدا و رسول او ( آل عمران.

30) ، پیشتازی در ایمان ( شعراء .51 ) یاد خدا و استغفار پس از لغزش ( آل عمران.15): نیک اندیشی، انفاق و شکیبایی و ..

اطاعت از والدین و احسان به آنان نیز اطاعت فرمان الهی است که خود فرمود : « و بالوالدین احسانا».

از این رو پیامبر اسلام (ص) فرمودند : نیکی به پدر و مادر طاعت الهی است .

از این رو مایه آمرزش گناهان و کفاره معصیت ها است.

از امام سجاد (ع) روایت شده است که : « مردی به محضر رسول خدا (ص) شرفیاب شد و گفت : ای پیامبر خدا !

کار زشتی نیست مگر آنکه آن را انجام دادم.

آیا توبه ای برای من هست؟

پیامبر فرمود : آیا از والدینت کسی زنده است؟

گفت : پدرم .

فرمود : برو به او نیکی کن.

فرمود : اگر مادرش زنده بود و به او نیکی می کرد زودتر توبه اش قبول می شد.» در حدیث دیگری از پیامبر (ص) آمده است : « هر کس در خدمت پدر و مادر خود آمرزیده نشود خداوند او را ( از خود) دور کند.» غزالی می گوید : مخفی نماند که هر گاه حق خویشاوندی و فامیلی مورد تأکید باشد پس نزدیکترین و مرتبط ترین خویشاوندی از طریق ولادت است که این حق در آن مورد تأکید بیشتر قرار گرفته و مضاعف می شود.

پیامبر(ص) فرمود : « هیچ فرزندی حق پدرش را نمی تواند ادا کند تا او را ببیند که برده است، پس او را بخرد و آزاد کند.» رسول خدا (ص) فرمود : « احسان به پدر و مادر از نماز ، حج ، عمره و جهاد در راه خدا بالاتر است.» آن حضرت فرمود : « هر گه صبح کند در حالی که پدر و مادر از او راضی باشند دو دروازه ای را که به سوی بهشت گشوده است در اختیار دارد و اگر شب کند و پدر و مادر از او راضی باشند باز هم به همین صورت خواهد بود و اگر از پدر و مادر ، یکی از او راضی باشد یک دروازه گشوده در اختیار اوست.

و هر که صبح کند در حالی که پدر و مادرش از او ناراضی باشند، دو دروازه گشوده به سوی آتش دوزخ دارد و اگر شب کند باز هم به همین صورت خواهد بود و اگر از پدر و مادر یکی از او ناراضی باشد یک دروازه دارد، هر چند که آن دو ستمگر باشند، هر چند که ستمگر باشند، هر چند که ستمگر باشند.» آن حضرت فرمود : « بوی بهشت از فاصله پانصد سال به مشام می رسد ؛ با این همه عاق والدین و قاطع رحم آن را استشمام نمی کنند.» از آن حضرت نقل شده است که فرمود : « به مادر، پدر، خواهر، برادر ، سپس به هر که نزدیکتر است نیکی کن».

و نیز نقل شده است که « خدای تعالی به حضرت موسی فرمود : ای موسی ، همانا کسی به پدر و مادرش نیکی کند و عاق من باشد، او را نیکوکار قلمداد می کنم و هر که به من نیکی کند و عاق پدر و مادرش باشد، او را عاق به حساب می آورم.» آن حضرت فرمود : « هر کسی که صدقه ای از طرف پدر و مادرش بدهد، در صورتی که آنها مسلمان باشند، اجر آن صدقه ای از طرف پدر و مادرش بدهد، در صورتی که آنها مسلمان باشند، اجر آن صدقه برای پدر و مادرش خواهد بود و برای خودش نیز همان قدر اجر است.

بدون این که از اجرا آنها چیزی کم شود».

مالک بن ربیعه می گوید : « در آن بین که ما خدمت رسول خدا (ص) بودیم ناگاه مردی از قبیله بنی سلمه آمد ، عرض کرد : یا رسول الله ، آیا چیزی از احسان به پدر و مادرم باقی مانده است که بعد از وفاتشان انجام دهم ؟

پیامبر(ص) فرمود : آری ، درود بر ایشان و طلب مغفرت برای آنها و اجرای عهدی که دارند و احترام به دوستانشان و صله رحم که انجام پذیر نیست، مگر به وسیله آنها».

آن حضرت فرمود : « از بالاترین خوبیها آن است که شخص با هر که دوست پدرش بود، مرتبط شود».

پیامبر(ص) فرمود : « احسان به مادر، دو برابر احسان به پدر است».

آن حضرت فرمود : « دعای مادر زودتر به اجابت می رسد، گفتند یا رسول الله !

چرا این طور است؟

فرمود : او مهربان تر از پدر است و دعای خویشاوندان بدون اجابت نمی ماند».

مردی از پیامبر(ص) پرسید : « یا رسول الله، به چه کسی احسان کنم؟

فرمود: به پدر و مادرت.

عرض کرد : پدر و مادر ندارم ، فرمود : به فرزندانت زیرا همان طوری که پدر و مادرت بر تو حق دارند فرزندانت نیز بر تو حق دارند.» آن حضرت فرمود : « خدا بیامرزد پدری را که به فرزندش در کار خیر کمک کند».یعنی او را با بد رفتاری وادار به عاق شدن نکند، و گفته اند : « فرزند تو گل خوشبوی تو است، هفت سال او را می بویی و هفت سال خدمتگزار تو است و پس از آن یا دشمن تو و یا شریک تو خواهد بود».

آن حضرت فرمود : « از جمله حقوق فرزند بر پدر آن است که او را خوب ادب کند و نام نیکو بر او بگذارد».

مردی نزد عبدالله بن مبارک آمد و از یکی از فرزندانش شکایت کرد پرسید : آیا او را نفرین کرده ای ؟

گفت : آری ، گفت : تو او را فاسد کرده ای ».

مستحب است که با فرزند مدارا کنند، « اقرع بن حابس دید که پیامبر(ص) فرزندش حسن (ع) را می بوسید.

گفت : من ده فرزند دارم، هیچ کدام را نبوسیده ام، فرمود : همانا کسی که رحم نکند، مورد ترحم قرار نمی گیرد.» عایشه می گوید : رسولخدا(ص) به من فرمود : « صورت اسامه را بشوی ، پس شروع به شستن آن کردم و من ابا داشتم پیامبر (ص) دست مرا کنار زد و خود صورت اسامه را شست و او را بوسید، سپس فرمود : اسامه به ما نیکی می کرد در حالی که او جاریه ( کنیز) نبود».

پای امام حسن (ع) لغزید، در حالی که پیامبر(ص) روی منبر بود، از منبر پایین آمد و این آیه را خواند : «انما اموالکم و اولادکم فتنه».

عبدالله بن شداد می گوید : « در آن میان که رسول خدا (ص) با مردم نماز می خواند،ناگاه، حسین (ع) آمد و در حالی که آن حضرت در حال سجده بود بر گردن او سوار شد، پیامبر (ص) نماز جماعت را طولانی ساخت به حدی که گمان کردند اتفاق افتاده است؛ همین که پیامبر نمازش را تمام کرد، پرسیدند: سجده را به قدری طول دادید که گمان کردیم اتفاقی افتاده است.

فرمود : پسرم روی شانه من سوار شده بود ، نخواستم که پیش از برآوردن حاجتش تعجیل کنم.» آن حضرت فرمود : « بوی فرزند از بوهای بهشت است».

این بود اخباری که بر حق پدر و مادر و کیفیت ادای حق آنان تأکید داشت.

از آنچه درباره حق برادری گفتیم به دست می آید که رابطه پدر و مادر از رابطه برادری مهمتر است، بلکه دو مطلب اینجا فزونی دارد : یکی آن که بیشتر دانشمندان بر آنند که اطاعت پدر و مادر در شبهات واجباست هر چند که در حرام محض واجب نیست.

حتی اگر جدای از آنها غذا بخوری و از او دلگیر شوند، باید با آنها غذا بخوری، زیرا ترک شبهات از پرهیزگاری است ولی خشنودی پدر و مادر لازم و حتی است.

همچنین حق نداری سفر مباح و یا مستحبی را جز با اجازه آنها انجام دهی ، و رفتن دنبال دانش مستحب است مگر در پی علم واجب از قبیل نماز و روزه باشی و در شهر محل زندگی ات کسی نباشد که بیاموزد مانند کسی که از اول در شهری اسلام می آورد که در آن کسی نیست احکام اسلام را به او بیاموزد پس باید مهاجرت کند و به حق والدین مقید نباشد.

ابوسعید خدری می گوید : « مردی از ایمن به نزد رسولخدا (ص) مهاجرت کرد و قصد جهاد داشت.

پیامبر (ص) فرمود : « نزد پدر و مادرت برگرد و از آنها اجازه بگیر اگر اجازه دادند، جهاد برو، اگر نه هر چه می توانی به آنها خوبی کن که پس از یکتا پرستی، نیکی به پدر و مادر بهترین صفتی است که خدا را با آن دیدار می کنی.» مرد دیگری خدمت پیامبر(ص) رسید تا درباره جنگ مشورت کند ؛ فرمود : « آیا مادر داری؟

عرض کرد : آری ،فرمود : در خدمت او باش زیرا بهشت زیر پای مادران است».

دیگری آمد ، تا با پیامبر(ص) برای هجرت بیعت کند و گفت : خدمت شما نرسیدم، مگر این که پدر و مادرم را گریاندم.

فرمود : « نزد آنها برگرد و آنها را چنان که گریانده ای، خندان ساز».

پیامبر(ص) فرمود : « حق برادر بزرگتر بر برادر کوچکتر همچون حق پدر بر فرزندان است.» و آن حضرت فرمود : « هر گاه مرکب کسی از شما چموشی کرد یا همسرش و یا یکی از خاندانش بد خلق بود در گوشش اذان بگویید ».

می گویم : از طریق خاصعه (شیعه) در کافی به سند صحیح از ابوولاد حناط نقل شده است که می گوید : « از امام صادق (ع) راجع به آیه شریفه « و بالوالدین احسانا» (ع) پرسیدم : مقصود این احسان چیست ؟

فرمود : احسان آن است که با پدر و مادر به نیکی معاشرت کنی و آنها را مجبور نکنی تا چیزی را که احتیاج دارند از تو بخواهند، هر چند بی نیاز باشند ( تو وظیفه ات را انجام بده) مگر خدای تعالی نمی فرماید : « لن تنالوا لبر حتی تنفقوا مما تحبون» راوی می گوید : آنگاه امام صادق (ع) فرمود : «و اما یبلغن عندک الکبر احدهما او کلاهما فلا تقل لهما اف و لا تنهرهما ؛» یعنی اگر تو را دلتنگ کردند به آنها اف مگو اگر تو را زدند با آنها تندی نکن و فرمود : « و قل لهما قو لا کریما» یعنی اگر تو را زدند، بگو : خدا شما را بیامرزد، این سخن ارزشمند و کریمانه است از جانب تو ، و فرموده است : « و اخفض لهما جناح الذل من الرحمه» فرمود : یعنی : دیدگانت را به آنها خیره نکن بلکه با مهربانی و دلسوزی نگاه کن صدایت را از صدای آنها بلندتر نکن و دستت را بالای دست آنها نگیر و در راه رفتن جلوتر از آنها حرکت کن.» از آن حضرت است : « مردی نزد پیامبر(ص) آمد، عرض کرد : یا رسول الله مرا سفارشی کن، فرمود : چیزی را شریک خدا قرار نده ، اگر چه تو را در آتش بسوزانند و شکنجه کنند، باید دلت به ایمان محکم باشد، و فرمان پدر و مادرت را ببر و به آنها نیکی کن ، زنده باشند یا مرده و اگر دستور دادند، خاندان و مالت را کنار بگذار، که این کار از ایمان است».

از آن حضرت نقل شده است : « پرسیدند : چه اعمالی بالاتر است ؟

فرمود : نماز سر وقت و نیکی به پدر و مادر و جهاد در راه خدا».

از آن حضرت نقل شده که فرمود : « مردی خدمت رسولخدا (ص) آمد ، عرض کرد : یا رسول الله ، من به جهاد علاقه دارم و با نشاطم ، فرمود : بنابراین در راه خدا جهاد کنی که اگر کشته شوی در نزد خدا زنده خواهی بود و روزی می خوری و اگر بمیری اجرت با خداست و اگر برگردی مانند روزی که متولد شده ای از گناهان پاک هستی ؛ عرض کرد : یا رسول الله من پدر و مادر پیری دارم به گمان خود با من انس گرفته اند و از رفتن من به جهاد ناراضی هستند.

رسول خدا (ص) فرمود : در این صورت در خدمت آنان باش ، سوگند به آن که جان من در دست اوست، الفت یک شبانه روز آنها با تو از جهاد یک سال بهتر است.» از آن حضرت است که فرمود : « مردی خدمت پیامبر (ص) آمد ، عرض کرد : یا رسول الله : به چه کسی احسان کنم ؟

فرمود : به مادرت ، گفت : بعد به که : فرمود : به مادرت ، عرض کرد : سپس به که ؟

فرمود : به مادرت ، عرض کرد : بعد از آن به که ؟

فرمود : به پدرت.» از عمار بن حیان نقل شده است که می گوید : « به امام صادق (ع) خبر دادم که پسرم اسماعیل با من خوشرفتاری می کند.

فرمود : من هم او را دوست داشتم و اکنون علاقه ام به او بیشتر شد ، همانان خواهر رضاعی رسول خدا (ص) نزد آن حضرت آمد، چون او را دید، شادمان شد و روپوش خود را برای او گسترد و او را روی آن نشاند سپس رو به او کرد و سخن می گفت و تبسم می فرمود تا او برخاست و رفت و برادرش آمد، حضرت آن رفتاری را که با خواهرش کرده بود با او نکرد.

عرض کردند : چرا رفتاری که با خواهرتان کردید با این که او مرد است با او چنین رفتاری نکردید؟

فرمود : چون آن خواهر نسبت به پدر و مادرش خوش رفتار بود.»