دانلود مقاله زیبایی

الحمد لله رب العالمین باری الخلائق اجمعین والصلوه والسلام علی عبدالله‏
و رسوله و حبیبه و صفیه و حافظ سره و مبلغ رسالاته سیدنا و نبینا و مولانا
ابی القاسم محمد و آله الطیبین الطاهرین المعصومین اعوذبالله من الشیطان‏ الرجیم : « ان الله یأمر بالعدل و الاحسان و ایتاء ذی القربی و ینهی عن الفحشاء والمنکر و البغی یعظکم لعلکم تذکرون
وعده دادیم که در اطراف نظریه ای که اخلاق را از مقوله زیبایی می‏داند
بحث کنیم نکته کوچکی را در مقدمه عرایضم باید یاد آوری کنم و آن اینکه‏
ممکن است بعضی چنین خیال کنند که دانستن این نظریه ها که آیا اخلاق از
مقوله عاطفه و محبت است ؟

از مقوله علم و دانش است ؟

از مقوله اراده است ؟

از مقوله وجدان است ؟

از مقوله زیبایی‏ است ؟

چه فایده ای دارد از نظر عملی و از نظر تربیت اجتماع ؟

آنچه لازم‏ و مفید است این است که مردم عملا متخلق به اخلاق فاضله باشند ، چه ما بدانیم که اخلاق از چه مقوله ای است و چه ندانیم اینها جز یک سلسله‏ بحثهای علمی که نتیجه عملی ندارد چیز دیگری نیست پس فایده این بحثها چیست ؟

نظیر حرف آن کسی که از او سؤال کردند : قرمه با غین است‏ یا با قاف ؟

گفت : نه با غین است و نه با قاف ، با گوشت است‏ و روغن حالا بحث اینکه اخلاق از چه مقوله ای است ، ممکن است بعضی خیال‏ کنند صرفا یک بحث نظری غیر عملی است ولی این طور نیست شناختن اینکه‏ اخلاق از چه مقوله ای است ، ممکن است بعضی خیال کنند صرفا یک بحث نظری‏ غیر عملی است ولی این طور نیست شناختن اینکه اخلاق از چه مقوله ای است‏ و اینکه از یک مقوله است یا از چند مقوله ، تأثیر فراوانی دارد در اینکه ما بدانیم اگر بخواهیم اخلاق را در جامعه تکمیل و تتمیم بکنیم از کجا باید شروع بکنیم ، و اتفاقا چنین سرگشتگیی وجود دارد افرادی که طرز تفکرشان همان طرز تفکر هندی و مسیحی است می‏گویند اخلاق یعنی محبت داشتن‏ ، دشمن نداشتن ، کدورت نداشتن اگر می‏خواهید اخلاق در جامعه بیاورید ، حس‏ محبت را در جامعه زیاد کنید و کاری کنید که کدورتها ، نفرتها و دشمنیهااز میان برود دشمنی را در جامعه از میان ببرید و محبت را در دلها بر قرار کنید ، این اخلاق است ولی آن کسی که اخلاق را از مقوله علم می‏داند مانند سقراط ، حرفش چیز دیگر است او می‏گوید مردم را بیاموزانید ، تعلیم‏ کنید ، دانا کنید ، وقتی مردم دانا شدند همان دانش برای آنها اخلاق است‏ طبق این عقیده ، هر آدم فاسد الاخلاقی به آن دلیل فاسد الاخلاق است که نادان‏ است منشأ فساد اخلاق ، نادانی است پس علم بر قرار کنید کافی است :

علموهم و کفی .
تعلیم بکنید که تعلیم ، تربیت هم هست تعلیم از تربیت ، و تربیت از تعلیم جدا نیست دیگر نمی‏گوید کدورتها را از میان ببرید ، محبتها را زیاد کنید می‏گوید دانشها را زیاد کنید پس ما باید بدانیم که برای تربیت‏ جامعه ، آیا باید دانش جامعه را افزایش بدهیم یا کوشش کنیم دشمنیها را از میان ببریم، از دانش کاری ساخته نیست ؟

آنکه مانند ارسطو می‏گوید از دانش به تنهاییکاری ساخته نیست ، اراده را باید تقویت کرد ، او راه‏ دیگری را پیشنهاد می‏کند آن کسی که در اخلاق ، تکیه اش روی وجدان
تعلیم بکنید که تعلیم ، تربیت هم هست تعلیم از تربیت ، و تربیت از تعلیم جدا نیست دیگر نمی‏گوید کدورتها را از میان ببرید ، محبتها را زیاد کنید می‏گوید دانشها را زیاد کنید پس ما باید بدانیم که برای تربیت‏ جامعه ، آیا باید دانش جامعه را افزایش بدهیم یا کوشش کنیم دشمنیها را از میان ببریم، از دانش کاری ساخته نیست ؟

آنکه مانند ارسطو می‏گوید از دانش به تنهاییکاری ساخته نیست ، اراده را باید تقویت کرد ، او راه‏ دیگری را پیشنهاد می‏کند آن کسی که در اخلاق ، تکیه اش روی وجدان فطری‏ انسانی است می‏گوید در درون هر انسانی یک منادی مقدس اخلاق هست که‏ انسان را فرمان می‏دهد به کارهای نیک و باز می‏دارد از کارهای زشت این‏ ندا که راست بگو و دروغ نگو ، این ندا که امانت بورز و خیانت نکن ، این ندا که ایثار کن ، این ندا که انصاف داشته باش درباره خودت نسبت‏ به دیگران ، در درون هر کسی هست ، فقط وقتی که نداها و غوغاهای دیگر بلند است انسان ندای وجدان خودش را نمی‏شنود مثلا در این فضا که الان ما هستیم اگر یک نفر واعظ بخواهد کلمات خدا را برای ما بیان بکند ، چنانچه‏ این جو ، ساکت و ساکن باشد ، ما حرف او را درست می‏فهمیم و می‏شنویم ، اما همین قدر که یک صدای دیگر مثل صدای بلند گوی دیگر یا صدای اتومبیلهاهم بلند باشد و یا آن که پهلوی ما نشسته است حرف بزند دیگر نمی‏توانیم‏ صدای او را بشنویم برای اینکه یک ندا خوب شنیده بشود باید نداهای‏ مخالف را خاموش کرد در دیدن هم این جور است ما به این شرط خوب‏ می‏بینیم که گردی ، غباری ، دودی در کار نباشد ، والا هر مقدار هم چشم ما بینا باشد اگر گرد و غبار زیاد شد اشیاء را درست نمی‏بینیم در واقع ما می‏بینیم ولی گرد و غبار نمی‏گذارد برای اینکه ببینیم باید گرد و غبار را فرو بنشانیم .

به قول سعدی : پس آنکه می‏گوید اخلاق یعنی ندای وجدان ، چنانچه از او بپرسیم : اگر مابخواهیم جامعه را به سوی اخلاق سوق بدهیم چه باید بکنیم ؟

می‏گوید کاری‏ بکنید که فرد ، ندای وجدانش را بشنود چه کار کنیم ؟

سرو صداهای دیگر را کم کنید آن ندا همیشه هست و خاموش شدنی نیست سر و صداهای مخالف‏ نمی‏گذارد به گوش شما برسد می‏گوید اخلاق یعنی بشنو ندای قلب خودت را .

آن کسی که می‏گوید اخلاق از مقوله زیبایی است ، می‏گوید حس زیبایی را در بشر پرورش بدهید ( به بیانی که بعد توضیح خواهیم داد ) بشر اگر زیبایی‏ مکارم الاخلاق را ، زیبایی اخلاق کریمه و بزرگوارانه را حس بکند ، مرتکب‏ اعمال زشت نمی‏شود علت اینکه افراد دروغ می‏گویند این است که زیبایی‏ راستی را درک نمی‏کنند علت اینکه خیانت می‏کنند این است که زیبایی‏ امانت را درک نمی‏کنند پس ذوق فرد را پرورش بدهید ذوق مربوط به زیبایی‏ است کاری بکنید که او تنها زیباییهای محسوس را زیبایی نداند ، به‏ زیباییهای معقول هم توجهی داشته باشد ، پا در دائره زیباییهای معقول هم‏ بگذارد .

آنها که نظریه های دیگری دارند نیز هر کدام برای تکمیل اخلاق در جامعه‏ راهی را پیشنهاد می‏کنند پس اینبحث صرفا یک بحث نظری و فلسفی که هیچ اثر عملینداشته باشد نیست ، بحثی است که فوق العاده اثر عملی دارد و به علاوه ما تا همه اینها را دقیقا و موشکافانه و مشروحا طرح نکنیم ، درست نمی‏توانیممکتب اخلاقی اسلام خودمان را بشناسیم ببینیم اسلام ما اخلاق را روی چه پایه‏ یا پایه هایی قرار داده است .

نظریه زیبائی - آیا زیبایی قابل تعریف است ؟

گفتیم یک نظریه درباب اخلاق این است که اخلاق از مقوله زیبایی است .

در اینجا سؤالهایی مطرح است ابتدا باید این سؤالات را جواب بدهیم تا بعد به اصل مطلب که می‏گویند اخلاق از مقوله زیبایی است برسیم اولین سؤال‏ این است که جمال یا زیبایی چیست ؟

یعنی جمال و زیبایی را چگونه‏ می‏توانیم تعریف بکنیم ، و به اصطلاح منطقیین ، جنس و فصل زیبایی چیست؟

زیبایی داخل در کدام مقوله است ؟

آیا داخل در مقوله کمیت و جزء کمیات‏ است ؟

آیا جزء کیفیات است ؟

آیا داخل در مقوله اضافه ، و یک اضافه‏ است ؟

آیا یک انفعال است ؟

آیا یک جوهر است ؟

و از این حرفها ، و یا صرف نظر از اجزاء تحلیلی آن ، از نظر فرمولی و عینی ، زیبایی از چه‏ ساخته می‏شود ؟

آیا می‏شود فرمولی برای زیبایی به دست آورد ؟

آیا همان طورکه در شیمی برای امور مادی فرمول معین می‏کنند و مثلا می‏گویند آب مرکبی‏ است دارای فرمول H2o زیبایی نیز در طبیعت فرمول دارد ؟

و بالاخره زیبایی‏ چیست ؟

این سؤالی است که هنوز احدی به آن جواب نداده است که زیبایی‏ چیست ؟

و بلکه به عقیده بعضی ، نه تنها کسی جواب آن را درک نکرده ، بلکه این سؤال جواب ندارد ، به اعتبار اینکه در میان حقایق عالم الی‏ ترین حقایق ، حقایقی است که درباره آنها چیستی گفتن صحیح نیست .

پس آیا زیبایی را می‏توان تعریف کرد که چیست ؟

نه ، نمی‏توان درباب‏ صاحت که از مقوله زیبایی است علما می‏گویند فصاحت را در حقیقت می‏شود عریف واقعی کرد ، مما یدرک ولا یوصف است یعنی درک می‏شود ، وصیف‏ نمی‏شود و ما داریم در دنیا خیلی چیزها که انسان وجودش را درک می‏کند ولینمی‏تواند آن را تعریف بکند زیبایی از همین قبیل است افلاطون تعریفی از زیبایی کرده است تعریف او اولا در حدش معلوم نیست تعریف درستی باشد ، و ثانیا تعریف کاملی نیست گفته است : " زیبایی " هماهنگی میان اجزاء است با کل یعنی اگر یک کل داشته باشیم مانند یک ساختمان ، چنانچه همه‏ اجزائش : در ، دیوار ، پایه ، سقف و غیره ، با یک تناسب معینی در آن‏ به کار رفته باشد ، آن کل زیباست زیبایی یک ساختمان به این علت است‏ که میان اجزائش تناسب است حالا گیرم این حرف درست باشد و تناسب یعنی‏ یک نسبت خاص وجود داشته باشد ، ولی آیا می‏شود در زیباییها بیان کرد که‏ نسبت چیست ؟

آیا همان طور که مثلا در آب می‏گویند از H چقدر است و از O چقدر ، در اینجا می‏شود چنین چیزی گفت ؟

نه آیا لازم است ما بتوانیم‏ تعریف بکنیم ؟

نه ، لزومی ندارد برای این که به وجود حقیقتی اعتراف‏ بکنیم ، هیچ ضرورتی ندارد که اول بتوانیم آن را تعریف بکنیم اگر بتوانیم‏ ، تعریف می‏کنیم ، نتوانستیم ، می‏گوئیم از نظر کنه و ماهیت بر ما مجهول‏ است ولی وجود دارد زیبایی وجود دارد گواینکه بشر نمی‏تواند آنرا تعریف‏ بکند حتی بشر همین نیروی برق را نمی‏تواند تعریف بکند اما شک ندارد که‏ وجود دارد .

زیبایی مطلق است یا نسبی ؟

سؤال دوم که در اینجا مطرح است این است که آیا زیبایی مطلق است یا نسبی ؟

یعنی آیا آن چیزی که زیبا است فی حد ذاته زیبا است قطع نظر از اینکه انسانی زیبایی آن را درک بکند یا درک نکند ، مثل خیلی چیزها که‏ در عالم وجود دارد ؟

مثلا قله دماوند وجود دارد و مرتفع ترین قله ها در این منطقه است ، خواه انسانی در عالم باشد که آنرا درک بکند یا نباشد آن فی حد ذاته برای خودش وجود دارد آیا زیبایی در زیبا واقعا حقیقتی‏ است که وجود دارد یا یک رابطه مرموز است میان ادراک کننده و ادراک‏ شده ؟

شما می‏بینید انسانی ، شی یا انسان دیگری ( معشوقش ) در نظرش فوق‏ العاده زیبا است ، و حال آنکه یک انسان دیگر او را زیبا نمی‏بیند پس‏ معلوم می‏شود به قول این اشخاص زیبایی حقیقت مطلقی نیست ، یعنی ممکن‏ است یک انسان در نظر انسانی در نهایت زیبایی باشد ، و همان انسان در نظر انسانهای دیگر اصلا زیبایی نداشته باشد داستان معروف مجنون همین است‏ مجنون که در وصف لیلای خودش اینهمه شعر و غزل گفت ، هارون الرشید خیال‏ کرد لیلا لعبتی است که نظیر او در دنیا پیدا نمی‏شود وقتی آن لیلای بدوی‏ وحشی را از بیابان آوردند دید یک زن عادی سیاه سوخته ای است که اصلا هیچ‏ قابل توجه نیست .

رابطه زیبایی با عشق و حرکت مطلب سوم به عنوان مقدمه برای این بحث این است که جمال و زیبایی از یک طرف ، و جاذبه از طرف دیگر ، عشق و طلب از طرف دیگر ، حرکت از طرف دیگر ، ستایش از طرف دیگر ، اینها حقایقی هستند که با یکدیگر توأمند ، یعنی آنجا که زیبایی وجود پیدا می‏کند یک نیرویجاذبه ای هم هست .

زیبا جاذبه دارد آنجا که زیبایی وجود دارد ، عشق و طلب در یک موجود دیگر وجود دارد ، حرکت و جنبش وجود دارد ، یعنی خود زیبایی وجب حرکت و جنبش است حتی به عقیده فلاسفه الهی تمام حرکتهایی‏ که در این عالم است حتی حرکت جوهریه و اساسی که تمام قافله عالم طبیعت‏ را به صورت یک واحد جنبش و حرکت در آورده است مولود عشق است : محریک المعشوق للعاشق و تحریک المعلل للمتعلل ( 1 ) چنین چیزی می‏گویند در این زمینه سخن بسیار است " وحشی با فقی " شعرهایی دارد راجع به " میل " که میل و جاذبه در تمام ذرات عالم وجود دارد بعد می‏گوید فیلسوفان‏ این را عشق می‏نامند به هر حال هر جا که زیبایی هست جاذبه وجود دارد ، عشق و طلب وجود دارد ، حرکت و جنبش وجود دارد ، ستایش و تقدیس وجود دارد زیبایی به دنبال خودش ستایش و تقدیس می‏آورد .

زیبایی منحصر به زیبایی مربوط به غریزه جنسی نیست حال ، آیا زیبایی منحصر است به زیبایی یک انسان ، آن هم زیباییهایی‏ که دو جنس مخالف انسان از یکدیگر درک می‏کنند خصوصا در جنس زن ؟

و وقتی می‏گویند [ ( زیبا " یعنی مثلا اندام و چهره یک زن زیبا ؟

و دیگر غیر از این در عالم ، زیبایی وجود ندارد ؟

افرادی که از زیبایی چیز درستی‏ درک نمی‏کنند این جور خیال می‏کنند نه ، در طبیعت هزاران نوع زیبایی وجود دارد ، در جمادات ، نباتات و حیوانات ، در آسمان ، زمین ودریاها .

کیست که زیبایی را در گلها درک نکند ؟

!

خیلی افراد شاید از گل فقط بوی خوش را درک می‏کنند ، در صورتی که آنهایی که چشمشان زیبایی‏ را درک می‏کند ، در گل ، زیبایی را بیش از بوی خوش درک می‏کنند یعنی‏ برایش بیشتر اهمیت قائل هستند زیبایی گلها ، زیبایی درختها ، زیبایی‏ جنگلها ، زیبایی دریاها ، زیبایی کوهها ، زیبایی آسمانی که بالای سر انسان‏ است ، زیبایی افق ، زیبایی سپیده دم ، زیبایی طلوع آفتاب ، زیبایی‏ غروب آفتاب ، زیبایی شفق ، هزاران نوع زیبایی و جمال محسوس در عالم‏ طبیعت وجود دارد تمام زیباییها که منحصر به آن زیبائیی که با شهوت جنسی‏ انسان سرو کار دارد نیست آن کسی که زیبایی را منحصرا در شهوت جنسی درک‏ می‏کند ، در حقیقت اصلا زیبایی را درک نمی‏کند زیبایی تنها مربوط به غریزه‏ جنسی انسان نیست که تا می‏گویند " زیبایی " بعضی اشخاص فورا فکر می‏کنند یعنی مسائل مربوط به غریزه جنسی .

این جور نیست .

در خود طبیعت‏ هزاران نوع زیبایی وجود دارد تازه اینهایی که ما گفتیم ، زیباییهای مربوط به قوه باصره و چشم بود سامعه ، لامسه ، شامه و ذائقه نیز هر یک‏ زیباییهایی را درک می‏کنند ، و اساسا " خوب " در هر حسی یعنی زیبا .

" خوب " در چشم ، زیبای چشم است ، " خوب " در گوش ، زیبای گوش‏ است ، و همین طور " خوب " در لامسه ، ذائقه و شامه .

پس این اشتباه‏ پیدا نشود که تا می‏گویند " زیبایی " افرادی که در کشان از زیبایی بسیار ضعیف است فورا توجهشان به مسائل جنسی معطوف می‏شود .

زیبایی غیر محسوس از این بالاتر ، آیا زیبایی غیر محسوس هم داریم ؟

زیبائیهای مطلقا محسوس را اکثریت قریب به اتفاق مردم درک می‏کنند آیا زیبایی غیر محسوس و زیبایی معنوی هم داریم ؟

بله آن هم زیاد است حداقلش آن‏ زیباییهایی است که به قوه خیال انسان یعنی به صورتهای ذهنی انسان مربوط است زیبایی فصاحت و بلاغت در چیست ؟

یک عبارت فصیح و بلیغ چرا انسان‏ را به سوی خودش می‏کشد و جذب می‏کند ؟

نثر و شعر سعدی چرا انسان را جذب‏ می‏کند ؟

حدود هفتصد سال از زمان سعدی می‏گذرد چرا آن جمله های کوتاه سعدی‏ هنوز هم در زبانها تکرار می‏شود و انسان وقتی که می‏شنود مجذوب آن می‏شود ؟

زیبایی است که چنین می‏کند آن زیبایی چیست ؟

آیا زیبایی لفظ است ؟

نه ، تنها لفظ نیست ، معانی این الفاظ است البته خود لفظ هم در فصاحت‏ دخالتی دارد ولی تنها لفظ نیست معانی این الفاظ و معانی ذهنی آنچنان‏ زیبا کنار یکدیگر قرار گرفته است که روح انسان را می‏کشد به سوی خودش و جذب می‏کند و همچنین شعر حافظ و مولوی .

آنهایی که زیباییهای خیال را درک می‏کنند گاهی آنچنان مجذوب و مسحور این شعرها می‏شوند که اصلا از خود بیخود می‏شوند .

مرحوم ادیب پیشاوری یکی از ادبای بسیار مبرز و از بقایای حوزه های‏ علمیه قدیم بوده است که البته ما ایشان را درک نکردیم ، عکس ایشان را دیدیم ، سید بوده است و به اصطلاح خیلی قیافه علما را دارد و واقعا هم درادبیات مرد فوق العاده فاضل و کم نظیری بوده است خودش هم گاهی شعرمی‏گفته در کتابی خواندم که مرحوم ادیب گفته بود : دوبار در عمرم خواندنیک شعر مرا از هوش برد ، بیهوش شدم یک بار غزلی از حافظ را خواندم ، آنچنان تحت تأثیرش قرار گرفتم که بیهوش شدم غزل معروفی‏ است : زان یار دلنوازم شکری است با شکایت گر نکته دان عشقی بشنو تو این‏ حکایت بی مزد بود و منت هر خدمتی که کردم یارب مباد کس را مخدوم بی‏ عنایت دندان تشنه لب را آبی نمی‏دهد کس گوئی ولی شناسان رفتند از این‏ ولایت در این شب سیا هم گم گشت راه مقصود از گوشه ای برون آی ای کوکب‏ هدایت از هر طرف که رفتم جز وحشتم نیفزود زنها از این بیابان وین راه بی‏ نهایت این راه را نهایت صورت کجا توان بست کش صد هزار منزل بیش است‏ در بدایت در زلف چون کمندش ای دل مپیچ کانجا سرها بریده بینی بی جرم و بیجنایت چشمت به غمزه ما را خون خورد و می‏پسندی جانا روا نباشد خونریز را حمایت کنی .

هر چند بردی آبم روی از درت نتابم جور از حبیب خوشتر کز مدعی‏ رعایتعشقت رسد به فریاد گر خود به سان حافظ قرآن زبر بخوانی در چارده‏ روایت گفته است من یک دفعه این شعرها را خواندم ، آنچنان مجذوب شدم که بیهوش شدم و افتادم این زیبایی شعر است که یک ادیب را در این حد مجذوب‏ خودش می‏کند تازه این یک ادیب است یک عارف اگر شعرهای حافظ را بخواند قطعا این غزل را انتخاب نخواهد کرد .

او غزلهای عارفانه را انتخاب می‏کند و کمتر کسی است که ذوق عرفانی داشته باشد و غزلهای عرفانی‏ حافظ مثل غزل زیر را بخواند و تحت تأثیر شدید قرار نگیرد : گفتم این جام جهانبین به تو کی داد حکیم گفت آن روز که این گنبد مینا می‏کرد گفت آن یار کز او هست سردار بلند جرمش آن بود که اسرار هویدا می‏کرد زیبائی سخن علی علیه السلام به تعبیر حضرت زینب [ بنی امیه ] تمام اقطار زمین و آفاق السماء را آنچنان گرفته بودند که نامی از علی در دنیا وجود نداشته باشد و حرفی از او نباشد یک عامل اساسی برای اینکه علی ( ع ) در دنیا نمرد ( عوامل‏ ظاهری طبیعی را داریم می‏گوییم ) این بود که علی سخنانی دارد در نهایت‏زیبایی .

" نهج البلاغه " واقعا نهج البلاغه است دشمن هم دلش می‏خواهد سخنان علی را ضبط و حفظ کند چه قدر ما داریم از فصحا و بلغای عرب ، آنها که با علی هم میانه خوبی ندارند ، که وقتی از آنان می‏پرسند تو از کجا به‏این مقام از فصاحت رسیدی ؟

یکی می‏گوید صد خطبه از علی حفظ داشتم بعد ذهنم جوشید که جوشید ، دیگری می‏گوید هفتاد خطبه حفظ داشتم ، و سومی‏می‏گوید : حفظ کلام الاصلع .

عبدالحمید کاتب خیلی معروف است یک نویسنده ایرانی است در دربار آخرین خلیفه اموی معروف به مروان حمار .

نویسنده خیلی فوق العاده‏ای است‏که گفته‏اند : بدأت الکتابه بعبد الحمید و ختمت بابن العمید ( 1 ) .

ویا به خاطر تقیه و یا واقعا با علی علیه السلام میانه خوبی ندارد به او گفتند تو فن نویسندگی را از کجا آموختی ؟

گفت : حفظ کلام الاصلع حفظ کردن‏ سخنان آنکه جلوی سرش مو نداشت ، یعنی علی ( ع ) .

دشمن هم نمی‏توانست‏کلام علی را حفظ و ضبط نکند .

پاورقی : 1 ) [ ترجمه : نویسندگی شروع شد به عبدالحمید ، و خاتمه یافت به ابن‏ العمید ] .

اینهائی که می‏گویند " نهج البلاغه " ساخته سید رضی است ، و این‏حرفهای مفت را می‏زنند [ باید توجه داشته باشند که ] مسعودی درست صد سال‏قبل از سید رضی بوده او یک مورخی است که همه قبولش دارند و معلوم هم‏ نیست شیعه است یا سنی مسلم اگر شیعه باشد این جور شیعه ای که ما امروز هستیم نیست ، اندک تمایلی به علی علیه السلام دارد و لااقل دشمن علی‏ نیست نمی‏شود او را شیعه حسابی دانست او در کتاب " مروج الذهب " که‏آن را صد سال قبل از سید رضی نوشته ، دربابی تحت عنوان " ذکر لمع من‏ کلامه و اخباره و زهده " ( 1 ) که در آن جمله هایی از کلمات علی علیه‏السلام را نقل می‏کند می‏گوید الان چهار صد و هشتاد و بضع - یعنی چهار صد وهشتاد و اندی - خطبه از علی نزد مردم محفوظ است ، در صورتی که آنچه در نهج البلاغه هست دویست و سی و نه خطبه است ، یعنی سید رضی کمتر از نصف‏ آنچه را که مسعودی صورت می‏دهد آورده است .

بنابر این آن فصاحت خارق العاده علی علیه السلام یعنی آن زیبایی فوق‏ العاده سخنش که درباره آن گفته اند : دون کلام الخالق و فوق کلام المخلوق‏ از کلام خالق فروتر و از کلام مخلوق فراتر ، نگذاشت این کلمات از بین‏ برود و هنوز هم نگذاشته است و عامل فوق العاده مؤثری است پس شعر ، فصاحت ، بلاغت ، نثر عالی ، تمام اینها از مقوله زیبایی است ولی اینها زیبایی فکری است نه زیبایی حسی ، یعنی مربوط به چشم و گوش و لامسه و ذائقه و شامه نیست ، فقط و فقط مربوط به فکر انسان است پاورقی : 1 ) مروج الذهب ، ج 2 ، ص .

419 زیبایی معقول حالا که رسیدیم به این حد که زیبایی منحصر به زیباییهای مربوط به غریزه‏ جنسی نیست ، در همه محسوسات این عالم هست ، و منحصر به محسوسات این‏ عالم نیز نیست ، مربوط به معانی فکری هم هست ، یک قدم برویم بالاتر ، از این بالاتر هم وجود دارد : زیبایی معقول ، یعنی زیبائیی که فقط عقل‏ انسان آن را درک می‏کند ، نه حس انسان آن را درک می‏کند و نه قوه خیالانسان ، در یک اوج و مرتبه ای بالاتر است ، و به آن می‏گویند زیبایی عقلی‏یا حسن عقلی نقطه مقابل ، زشتی عقلی یا نازیبایی عقلی است اینجاست که‏ متکلمین اسلامی ( البته متکلمین شیعه و متکلمین معتزله نه اشاعره ) و همچنین فقهاء اسلامی ( باز فقهاء شیعه و آن گروه از فقهاء اهل تسنن که از نظر کلامی معتزلی بوده اند ) معتقدند به حسن عقلی بعضی از کارها و قبح و زشتی عقلی بعضی از کارها یعنی مدعی هستند کارهای بشر دو گونه است: بعضی‏ کارها فی حد ذاته [ یعنی ] خود کار زیبا و جمیل است ، با عظمت است ، جاذبه و کشش دارد ، حرکت ایجاد می‏کند ، عشق و علاقه ایجاد می‏کند ، ستایش آفرین است ، [ و بعضی کارها چنین نیست ] .

اصلا بحث ما از همین‏جا شروع شد که ما پاره ای از کارهای بشر را می‏بینیم که با کارهای عادی و طبیعی او متفاوت است کارهای طبیعی و عادی بشر کارهایی است که ستایشها و آفرینها و تحسینها را بر نمی‏انگیزد ولی پاره ای از کارهاست که شکوه و عظمت و جلال دارد ، جمال و زیبایی دارد ، در مقابل خودش تواضع و خشوع و تحسین می‏آفریند و واقعا هم این جور است کیست .

که ببیند انسانی خود را فدای نجات جامعه خودش می‏کند ، برای خود مشقت می‏خرد که به دیگران آسایش برساند ، و تحسینش نکند ؟

قرآن کریم درباره پیغمبر اکرم می‏فرماید : « لقد جاءکم رسول من‏انفسکم عزیز علیه ما عنتم حریص علیکم بالمؤمنین رؤوف رحیم » ( 1 ) پیامبری از جنس خود شما برای شما آمده است یک خصوصیت او این است که‏ بدبختیها و " عنت " های شما ، مشقتها و ناراحتیهایی که شما گرفتارش‏ هستید و خودتان در اثر جهالت و نادانی و یا چیز دیگر درک نمی‏کنید و ناراحت نیستید [ بر او ناگوار است ] در نهایت بدبختی هستید و خودتان‏ درک نمی‏کنید ولی « عزیز علیه »( 2 ) بر او ناگوار است ، او ناراحتی‏اش را تحمل می‏کند ، او رنجش را می‏برد ، رنج ناراحتی تو را بدیهی استاین امر تقدیس و عظمت و شکوه دارد .

بنابر این [ این نظریه می‏گوید ] در مکتب اخلاق ، کاری بکنید که بشربتواند زیباییهای معنوی کارهای اخلاقی را درک کند ، زیبایی فداکاری ، زیبایی استقامت ، زیبایی انصاف دادن نسبت به دیگران درباره خود ، زیبایی گذشت، زیبایی حلم،زیبایی تحمل،زیبایی جود،زیبایی سخا را درک بکند اگر این زیباییها را درک بکند همان طور که زیباییهای حسی را درک بکند[دراین صورت به سوی این اعمال جذب می‏شود]مثلا وقتی یک‏قالی زیبا را می‏بیند عاشق و شیفته اش می‏شود و آن را به قیمتی گرانتر ازقیمت اصلی می‏خرد چرا ؟

پاورقی : 1 ) سوره توبه ، آیه .

128 2 ) سوره توبه ، آیه .

128 چون زیبایی‏اش را درک می‏کند کاری بکنید که مردزیباییهای مکارم اخلاقی را درک بکنند ، فکرشان در زیبایی محدود نباشد به‏ مسائلی که مربوط به امور جنسی است ، هزاران زیبایی دیگر را که در طبیعت وجود دارد ، زیبائیهایی که خیال درک‏ می‏کند احساس نماید ، و بعد برود بالاتر و اوج بگیرد ، زیباییهای کارهای‏نیک را ، زیبایی نیک کرداری را درک بکند و در مقابل ، زشتی و بدی و منفوریت کارهای بد را حس بکند کاری بکنید که اصلا دروغ در نظرش زشت و یک شی متعفن و گندناک باشد ، شیئی که اساسا ذوق او از آن تنفر دارد اصلا ذائقه اش را اصلاح کنید که ذائقه او از غیبت کردن تنفر داشته باشد آیا باور می‏کنید که اخلاقیون یعنی آنهایی که فی الجمله خودشان را تربیت کرده‏اند واقعا ذائقه شان از غیبت کردن تنفر دارد، ذائقه شان از دروغ گفتن‏تنفر دارد ، ذائقه شان از خیانت کردن به مردم تنفر دارد ، ذائقه شان از ظلم و تجاوز به حقوق مردم تنفر دارد اصلا ذائقه آنها این اعمال را نمی‏پسندد ، نمی‏خواهد و دور می‏اندازد ذائقه را درست کنید ولی ذائقه عقل، ذائقه فکری ، ذائقه معنوی ذائقه که درست بشود انسان خود به خود همین‏ جور می‏شود راهش چیست ؟

البته راه دارد هر حس فطری را با تربیت خیلی‏خوب می‏شود پرورش داد ما در عمر خودمان واقعا دیده ایم افرادی را که‏ذائقه آنها این جور شکفته شده بود ذائقه آنها از ذکر و یاد خدا لذت‏ می‏برد که از هیچ غذای مطبوعی و از هیچ لذت جسمی آنقدر لذت و حظ نمی‏برذائقه چنین انسانی به گونه ای است که از عبادت لذت می‏برد ، از هدایت‏و ارشاد مردم لذت می‏برد ، از خیانت کردن به مردم تنفر دارد ، از غیبت‏تنفر دارد اگر خدا هم به او بگوید من تو را به خاطر غیبتهایت عذاب‏ نمی‏کنم و به خاطر راستگویی ات پاداش نمی‏دهم، از این ساعت تکلیف مااز دوش تو برداشته شده ، خودت مختار و آزادی ، می‏خواهی غیبت بکن‏می‏خواهی غیبت نکن ، باز هم غیبت نمی‏کند ، چون ذائقه‏ا رسیده به حدی که از غیبت کردن و تهمت زدن و فحشاء و از هر کار زشتی‏ تنفر دارد ، زیبایی عدالت را درک می‏کند ، زیبایی احسان را درک می‏کند زشتی فحشاء را درک می‏کند ، زشتی بغی ( به تعبیر قرآن ) را درک می‏کندعجیب تعبیری دارد قرآن می‏گوید معروف و منکر یعنی زشت.

« ان الله یامر بالعدل و الاحسان و ایتاء ذی القربی و ینهی عن الفحشاء و المنکر و البغی‏ یعظکم لعلکم تذکرون »( 1 ) این مطلبی بود که متکلمین اسلامی و به دنبال آنها فقهای اسلامی درباب‏حسن و قبح گفته‏اند .

پاورقی : 1 ) سوره نحل ، آیه .

90 [ ترجمه : همانا خدا فرمان به عدل و احسان‏ می‏دهد و به بذل و عطاء خویشاوندان امر می‏کند و از کارهای زشت و منکر وظلم نهی می‏کند و به شما از روی مهربانی پند می‏دهد باشد که موعظه خدا رابه یاد آورید ] .

نظر افلاطون یک سخن دیگر هم هست و آن این است که اساسا اخلاق مربوط به روح زیبا است نه اینکه کار ، فی حد ذاته زیبا است اخلاق یعنی آن جا که روح انسان‏ حالتی پیدا می‏کند که خود روح زیبا می‏شود اگر کار ، زیبا است به تبع روحزیبا است در آن نظر اول ، کار فی حد ذاته زیبا است و روح زیبایی خود را از کارش کسب می‏کند ، ولی طبق این نظر روح ، زیبا است و کار ، زیبایی‏خودش را از روح کسب می‏کند.

این نظر مربوط به افلاطون است افلاطون پایهاخلاق را بر عدالت قرار داده است یعنی اخلاق را مساوی با عدالت می‏داند و عدالت را مساوی با زیبایی می‏گوید : با اینکه بشر عدالت ، زیبایی و حقیقت را می‏شناسد ، هیچ کدام قابل تعریف نیست .

ولی باز کوشش کرده یک تعریف ناقصی برای عدالت به دست بدهد .

گفته : عدالت عبارت است از هماهنگی اجزاء با کل حتی عدالت اجتماعی را هم که‏ تعریف می‏کند می‏گوید عدالت اجتماعی یعنی اینکه هر فردی هر مقدار که استعداد دارد ، کار بکند و به اندازه کار خودش پاداش بگیرد و تمام‏ افراد باید این جور باشند اگر جامعه از چنین افرادی تشکیل شد آنوقت‏ اجزاء این جامعه همه هماهنگ هستند نه اینکه یکی زیاد کار بکند و دیگری‏ کم کار بکند و محصول کار اولی را به دومی بدهند ، یا یکی اساسا کار نکند و بعد محصول کار دیگران را به خودش اختصاص بدهد در این صورت علاوه بر اینکه افراد عادل نیستند ، جامعه هم عادل نیست جامعه که عادل نبود زیبا نیست ، و جامعه ای که عادل و زیبا نبود قابل بقا نیست او درباب عدالت‏ چنین حرفی دارد و می‏گوید " اخلاق " یعنی دستگاه روحی انسان که مجموعه ای‏است از اندیشه ها ، تمایلات و خواسته ها ، اراده ها و تصمیمها ، اجزائش‏ مثل یک اتومبیل با همدیگر تناسب داشته باشد ولی گفتیم خود تناسب را کسی نمی‏تواند بیان کند که فرمولش چیست همین قدر می‏گوید : تناسب وتوازن و هماهنگی کامل میان عناصر روحی انسان در نظر او انسانی که دیگران‏ او را در حد اعلی ستایش می‏کنند ، " انسان کامل " یعنی انسانی که در ناحیه روح در نهایت درجه زیبا است و همان طور که گفتیم زیبایی به همراه‏ خودش جاذبه و کشش دارد ، عشق و طلب می‏آفریند ، حرکت می‏آفریند ،ستایش می‏آفریند ، چنانکه ما می‏بینیم یکی از خصوصیات علی علیه السلام آنعدل و توازن و هماهنگی کاملی است که در روح این انسان ملکوتی هست‏ انسانی است که از قدیم او را انسان کامل الصفات و جامع الاضداد می‏شناسند .