دانلود مقاله خاستگاه انسان و سیر تکاملی آن از دیدگاه دیرینه شناسی

بدون تردید ظهور انسان یکی از مهمترین رویدادهای زیست شناختی در تکامل جهان است.

بدین دلیل است که دوره کواترنری به نام دوران انسان زیست (Anthropozoic) توصیف شده است .

نشو و نما و انتشار انسان با سرعت فوق العاده ای انجام گرفته است.

طبق مطالعات فیلوژنی و مقایسه فسیلهای بدست آمده از تکامل پستانداران به نظر میرسد انسان از تکامل برخی پریماتها ( (Primats اشتقاق یافته باشند.

اصولا فسیلهای بسیار کمی از پریماتها آنهم به صورت اسکلت کامل یافت شده است.

چون این جانوران در جنگل ها وروی درختان زیست مینموده اند و اسکلت آنها بعد از مرگ در اثر عوامل جوّی وتاثیرباکتریهای مختلف تجزیه گردیده و بنابراین در شرایط مناسب فسیلیزه نشده اند.

در حال حاضر میمونهای بزرگ را اجداد انسانهای اولیه ( (Hominid ندانسته و بر خلاف نظریه داروین که میمونها را اجداد انسان به شمار میآورد باید گفت که گرچه در جهان جانوران کنونی آدمی از نظر روحی و اخلافی بویژه مسئله خوب و بعد مقام برتری را به خود اختصاص میدهد ، تشریح مقایسه ای مدارک امروزی و سنگواره ها نشان میدهند که انسان جای عادی خود را در راس سلسله جانوران اشغال میکند.

در راسته پریماتها ( نخستیها ) ، انسان با موجودات بزرگ آدمی شکل (Anthropomorph) دارای اختصاصات مشترک از قیبل شباهت قد ، فقدان زایده دمی ، راه رفتن روی دوپا ، وجود دستها ، رشد زیاد مغزی و دندان بندی است.

این شباهت بقدری حقیقی است که می تواند در تشخیص استخوانهای سنگواره ، بویژه اگر این استخوانها ناقص باشند ، باعث بروز اشتباه شود.

لذا باید صفات تشریحی خاص هر یک از مجموعه ها را دقیقاً تعیین کرد.

منزلت خلقت از منظر خداوند
خلقت انسان و موجودات از منظر قرآن کریم از جایگاه ویژه ای برخوردار است.

در آیات متعددی به ذکر نحوه خلقت و بویژه خلقت انسان اشاره شده است.

دعوت انسان به تفکر در خلقت وی از مهمترین نکاتی است که خداوند بارها و بارها اشاره فرموده است:
آیه 5 سوره طارق - فَلْیَنظرِ الانسنُ مِمَّ خُلِقَ
پس انسان باید بنگرد که از چه آفریده شده است؟
ونیز:
20 عنکبوت - قُلْ سِیرُوا فى الأَرْضِ فَانظرُوا کیْف بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ یُنشِئُ النَّشأَهَ الاَخِرَهَ إِنَّ اللَّهَ عَلى کلّ‏ِ شىْ‏ءٍ قَدِیرٌ
بگو: »در زمین بگردید و بنگرید چگونه آفرینش را آغاز کرده است سپس ]باز [ خداست که نشأه آخرت را پدید مى‏آورد؛ خداست که بر هر چیزى تواناست
در این آیه نیز خداوند به زیبائی انسان را به تفکر در باب خلقت و یافتن آثار و نشانه های خلقت بر روی کره زمین دعوت نموده است.
نهایت اهمیت و زیبائی کلام خداوند در باب خلقت در سوره علق بیان شده است:
اقرا باسم ربک الذی خلق.

خلق الانسان من علق
پیدایش و ظهور انسان بر روی کره خاکی از میان کلیه پدیده های خلقت از اهمیت و جایگاه والائی برخوردار است.

شاهد این مدعا همین بس که خداوند در اولین ایه ای که از طریق وحی بر پیامبر اکرم نازل می فرماید همانا داستان خلقت و پیدایش انسان را مطرح می نماید.
خداوند در این آیه به هنگام نزول اولین آیه الهی ، از بین مجموع صفاتی که در ذات اقدس الهی است، خداوند را خالق و آفریننده ای معرفی می نماید که دارای قدرت خلاقیت و آفرینش است.

بویژه که در این آیه، از بین همه مخلوقات خویش، خداوند را خالق انسان بیان فرموده است.
خداوند در این آیه به هنگام نزول اولین آیه الهی ، از بین مجموع صفاتی که در ذات اقدس الهی است، خداوند را خالق و آفریننده ای معرفی می نماید که دارای قدرت خلاقیت و آفرینش است.

بویژه که در این آیه، از بین همه مخلوقات خویش، خداوند را خالق" انسان" بیان فرموده است.

لذا، همین نیز ما را بس که بدلیل اهمیت و جایگاه ویژه انسان و خلقت آن نزد خداوند به تحقیق و تفحص در مورد چگونگی مراحل مختلف خلقت بپردازیم.

خلقت موجودات غیر حیاتی در قرآن از زمان پیدایش اولین موجودات زنده و گسترش و انتشار آنها بر روی سطح کره خاکی، تنوع و تطور عالم حیات مرهون بروز جهش بوده است.

قرآن کریم ایجاد عالم کائنات را در مراحل تکوینی به عنوان «ظهور ناگهانی» یا «خلقت ناگهانی» نام می‌برد: آیه 117 بقره - بَدِیعُ السمَوَتِ وَ الأَرْضِ وَ إِذَا قَضى أَمْراً فَإِنَّمَا یَقُولُ لَهُ کُن فَیَکُونُ ]او[ پدید آورنده آسمانها و زمین ]است‏[، و چون به کارى اراده فرماید، فقط مى‏گوید: »]موجود[ باش«؛ پس ]فوراً موجود[ مى‏شود.

در این آیه خداوند ظهور ناگهانی عالم هستی اعم از آسمانها و زمین را بیان فرموده و از عبارت «کن فیکون» استفاده نموده است.

آنچه از این عبارت به نظر می‌رسد خلقت آنی و ناگهانی مخلوقات می‌باشد.

بدین معنی که هر زمانی که خداوند صلاح بفرماید هر آنچه را که دستور هستی صادر فرماید در همان آن، موجود خلق می‌شود.

برخی از صورت ظاهر آیه خلقت بدون سابقه و خلقت بدون مقدمه را از «عدم» به «هستی» و یا از «یک شی» به «موجود زنده» تعبیر نموده‌اند اما آنچه شایسته تفسیر این آیه است بروز یک «آفریده» جدیدی در یک زمان خاص (اذا) پس از گذشت زمان از مراحل پیشین و با استناد به تکوین مراحل قبلی(قضی) است.

آیه 73 انعام- وَ هُوَ الَّذِى خَلَقَ السمَوَتِ وَ الأَرْض بِالْحَقّ‏ِ وَ یَوْمَ یَقُولُ کن فَیَکونُ قَوْلُهُ الْحَقُّ وَ لَهُ الْمُلْک یَوْمَ یُنفَخُ فى الصورِ عَلِمُ الْغَیْبِ وَ الشهَدَهِ وَ هُوَ الحَْکیمُ الْخَبِیرُ و او کسى است که آسمانها و زمین را به حق آفرید، و هرگاه که مى‏گوید: «باش»، بى‏درنگ موجود شود؛ سخنش راست است؛ و روزى که در صور دمیده شود، فرمانروایى از آنِ اوست؛ داننده غیب و شهود است؛ و اوست حکیم آگاه.

بر اساس نظریه مهبانگBig Bang)) در خلق کائنات، پس از انفجار اولیه و تولید اولین عناصر و ترکیب آنها با یکدیگر و سپس گسترش و انتشار آنها در تمام جهت بر اساس نیروی اولیه انفجار، اشکال مختلف هستی شکل گرفته و پس از گذشت از منه طولانی ستارگان، منظومه‌ها، سحابی‌ها، سیارات، کره زمین و سپس حیات شکل گرفتند.

در عالم غیر زنده تبدیل و ترکیب هر چند عنصر یا ماده با هم و ایجاد ماده‌ای جدیدتر بر اثر واکنشهای شیمیایی در یک لحظه ناگهانی رخ می‌دهد.

هر چند که تا رسیدن به شرایط مطلوب ترکیب مواد به گذشت زمان و ایجاد بستر لازم نیازمند است اما پس از حصول شرایط بهینه، خلق پدیده‌های جدید به طور ناگهانی و لحظه‌ای و یا در حداقل زمان رخ می‌دهد.

این نوع خلقت پدیده های غیر حیاتی با توجه به ایات قرانی به صورت تدریجی است که در یک زمان خاص، به وقوع می پیوندد.

این نوع خلقت را نمی توان آنی و بدون سابقه در نظر گرفت بلکه در حقیقت قبل از انجام آخرین مرحله تکاملی خلقت، مراتبی از تکامل" آفریده" در حال انجام بوده است که با بروز یک حادثه خاص منجر به تشکیل یا خلق موجود جدید می شود.

آیه 40 سوره نحل - إِنَّمَا قَوْلُنَا لِشىْ‏ءٍ إِذَا أَرَدْنَهُ أَن نَّقُولَ لَهُ کُن فَیَکُونُ ما وقتى چیزى را اراده کنیم، همین قدر به آن مى‏گوییم: «باش»، بى‏درنگ موجود مى‏شود آیه 82 سوره یس - إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شیْئاً أَن یَقُولَ لَهُ کُن فَیَکُونُ چون به چیزى اراده فرماید، کارش این بس که مى‏گوید: »باش«؛ پس ]بى‏درنگ‏[ موجود مى‏شود در این دو آیه خداوند خواست و مشیت الهی را مقدم بر انجام امور دانسته و ایجاد هستی یا خلق هر آفریده‌ای را به فرمان و مشیت خود می‌داند.

آنچه در اینجا از آن به عنوان "امر" الهی یاد شد همانا منبع و منشاء لایزال الهی است که در صورت خواست و مشیت پروردگار به انجام کاری به آن تعلق می پذیرد و در حقیقت اراده خداوند همان پاسخ بسیاری سئوالات و ابهامات موجود در علوم طبیعی است که امروزه علم قادر به پاسخگوئی در مورد آن نمی باشد.

شاید به مصداق آیه شریفه قران که زمین و آسمان را مسخر انسان گردانیده است امید است که روزی با پیشرفت علم و فن آوری انسان قادر به شناخت این نیروهای هدفمند و موثر در عالم حیات و نیز کائنات باشد.

گفتگوی خداوند با فرشتگان خداوند پیش از خلقت انسان و نیز همزمان با آفرینش او، در مورد خلقت با فرشتگان صحبت نموده است.

با اندک توجهی به آیات مرتبط با خلقت انسان و بویژه گفتگوی خداوند با فرشتگان در می یابیم که در مراحل مختلفی از خلقت انسان و در پایان هر مرحله خداوند با فرشتگان گفتگو می فرماید.آنچه از این آیات قابل استنباط می باشد خداوند در چهار مرحله مختلف و پس از چهار مرحله خلقت انسان با فرشتگان گفتگو می نماید: 71و72 ص- إِذْ قَالَ رَبُّک لِلْمَلَئکَهِ إِنى خَلِقُ بَشراً مِّن طِینٍ-- - فَإِذَا سوَّیْتُهُ وَ نَفَخْت فِیهِ مِن رُّوحِى فَقَعُوا لَهُ سجِدِینَ انگاه که پروردگارت به فرشتگان گفت: «من بشرى را از گِل خواهم آفرید--پس وقتى آن را درست کردم و از روح خود در آن دمیدم، پیش او به سجده درافتید در این آیات که اولین مرحله از صحبت خداوند با فرشتگان به شمار می آید خداوند خبر از خلق "بشر"ی – و نه آدم- از "طین" می دهد.

آنچه از این آیه روشن است تا آنزمان هنوز موجودی به نام انسان و نیز آدم آفریده نشده است.

لذا خداوند می فرماید که پس از خلق انسان و دمیدن روح خود در آن بر او به سجده افتید.

آیه 28 و 29حجر- وَ إِذْ قَالَ رَبُّک لِلْمَلَئکَهِ إِنى خَلِقُ بَشراً مِّن صلْصلٍ مِّنْ حَمَإٍ مَّسنُونٍ- - فَإِذَا سوَّیْتُهُ وَ نَفَخْت فِیهِ مِن رُّوحِى فَقَعُوا لَهُ سجِدِینَ و [یاد کن‏] هنگامى را که پروردگار تو به فرشتگان گفت: «من بشرى را از گلى خشک، از گلى سیاه و بدبو، خواهم آفرید.-- پس وقتى آن را درست کردم و از روح خود در آن دمیدم، پیش او به سجده درافتید.

آیه فوق مبین زمان و مرحله تشکیل گل سفال مانند سیاه و بدبوئی است که انسان (بشر) نیز از آن گل آفریده خواهد شد.

چرا که در آیه 28 حجر خبر از خلقت انسان از گل مذکور می‌دهد و تا آنزمان (دومین مرحله از گفتگوی خداوند با فرشتگان) فاز تشکیل هیدروکربور از گل اولیه و یا زمان تشکیل اولین میکروارگانیسم‌های حیاتی متابولیسم داراست که منشاء خلقت موجودات و نیز انسان است.

و تا این زمان هنوز موجودی به نام انسان پا به عرصه حیات نگذاشته است.

سپس در آیه 29 سوره حجر خداوند شرایط آفرینش موجودی به نام انسان را به زیبائی بیان می‌فرماید.

تشکیل اندام (سوی) و استواری آن و دمیدن روح خود در آن شرط لازم برای خلقت «انسان»‌است.

آیه 30 بقره- وَ إِذْ قَالَ رَبُّک لِلْمَلَئکَهِ إِنى جَاعِلٌ فى الأَرْضِ خَلِیفَهً قَالُوا أَ تجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَ یَسفِک الدِّمَاءَ وَ نحْنُ نُسبِّحُ بحَمْدِک وَ نُقَدِّس لَک قَالَ إِنى أَعْلَمُ مَا لا تَعْلَمُونَ و چون پروردگار تو به فرشتگان گفت: «من در زمین جانشینى خواهم گماشت»، [فرشتگان‏] گفتند: «آیا در آن کسى را مى‏گمارى که در آن فساد انگیزد، و خونها بریزد؟

و حال آنکه ما با ستایش تو، [تو را] تنزیه مى‏کنیم؛ و به تقدیست مى‏پردازیم.

» فرمود: «من چیزى مى‏دانم که شما نمى‏دانید خداوند در مرحله سوم گفتگو با فرشتگان خبر از خلق جانشینی بر روی زمین می‌دهد.

تا این زمان فرشتگان از وجود مخلوقی به نام انسان هوشمند و بویژه حضرت آدم آشنائی و سابقه ذهنی نداشته‌اند و تا این زمان انسان آفریده نشده است.

اما از حضور موجوداتی خونریز و سفاک مشابه انسان که از قدرت خلاقیت و تعقل و تفکر برخوردار نیستند آگاهی دارند.

آیه 11 سوره اعراف- وَ لَقَدْ خَلَقْنَکمْ ثُمَّ صوَّرْنَکُمْ ثُمَّ قُلْنَا لِلْمَلَئکَهِ اسجُدُوا لاَدَمَ فَسجَدُوا إِلا إِبْلِیس لَمْ یَکُن مِّنَ السجِدِینَ و در حقیقت، شما را خلق کردیم، سپس به صورتگرى شما پرداختیم؛ آنگاه به فرشتگان گفتیم: «براى آدم سجده کنید.

» پس [همه‏] سجده کردند، جز ابلیس که از سجده‏کنندگان نبود در این آیه که چهارمین مرحله از گفتگوی پروردگار با ملائک به شمار می آید خداوند تاکید می‌فرماید که ما شما را آفریدیم و سپس به صورتگری شما پرداختیم.

هر آنچه مشخص است صورتگری انسان پس از خلقت وی انجام شده است و سپس ادامه می‌دهد که آنگاه به فرشتگان دستور سجده دادیم.

و اینجاست که فرشتگان به دستور خداوند و به منظور ادای احترام به بزرگی و الوهیت خداوندی در خلق موجودی خردمند به عنوان خلیفه الله در مقابل آدم(ع) به سجده می افتند.

منشاء حیات در قرآن پیدایش و خلقت موجودات از ظریف‌ترین نکات قرآنی است که بزیبائی شرح داده شده است.

آفرینش موجودات زنده از آب و نیز خاک بارها مورد اشاره قرار گرفته است در این میان توجه ویژه‌ای به خلقت انسان از آب و خاک دارد.

30 انبیاء- أَ وَ لَمْ یَرَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّ السمَوَتِ وَ الأَرْض کانَتَا رَتْقاً فَفَتَقْنَهُمَا وَ جَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ کلَّ شىْ‏ءٍ حَىٍ أَ فَلا یُؤْمِنُونَ آیا کسانى که کفر ورزیدند ندانستند که آسمانها و زمین هر دو به هم پیوسته بودند، و ما آن دو را از هم جدا ساختیم، و هر چیز زنده‏اى را از آب پدید آوردیم؟

آیا [باز هم‏] ایمان نمى‏آورند؟

آیه 45 نور- وَ اللَّهُ خَلَقَ کلَّ دَابَّهٍ مِّن مَّاءٍ فَمِنهُم مَّن یَمْشى عَلى بَطنِهِ وَ مِنهُم مَّن یَمْشى عَلى رِجْلَینِ وَ مِنهُم مَّن یَمْشى عَلى أَرْبَعٍ یخْلُقُ اللَّهُ مَا یَشاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلى کلّ‏ِ شىْ‏ءٍ قَدِیرٌ و خداست که هر جنبنده‏اى را [ابتدا] از آبى آفرید.

پس پاره‏اى از آنها بر روى شکم راه مى‏روند و پاره‏اى از آنها بر روى دو پا و بعضى از آنها بر روى چهار [پا] راه مى‏روند.

خدا هر چه بخواهد مى‏آفریند.

در حقیقت، خدا بر هر چیزى تواناست در این دو آیه صراحتاً منشاءآفرینش را آب معرفی می‌نماید و به پیوستگی آسمان و زمین در پیش از پیدایش آب اشاره دارد.

مسلماً آنچه که پیوستگی آسمان و زمین را موجب می‌شود عدم وجود اتمسفر در اطراف کره زمین بوده است.

پس از تشکیل اتمسفر و تمرکز گازهای حیاتی در بخش‌های پایینی جو، اتمسفر زمین شکل گرفته و با پیدایش آب و استقرار آن بر روی زمین و پس از تشکیل خاک اولین موجودات حیاتی متابولیسم‌دار خلق شده‌اند.

سوره حج آیه 5-..

فَإِنَّا خَلَقْنَکم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطفَهٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَهٍ ثُمَّ مِن مُّضغَهٍ مخَلَّقَهٍ وَ غَیرِ مخَلَّقَهٍ لِّنُبَینَ لَکُمْ وَ نُقِرُّ فى الأَرْحَامِ مَا نَشاءُ إِلى أَجَلٍ مُّسمًّى...

...پس [بدانید] که ما شما را از خاک آفریده‏ایم، سپس از نطفه، سپس از علقه، آنگاه از مضغه، داراى خلقت کامل و [احیاناً] خلقت ناقص، تا [قدرت خود را] بر شما روشن گردانیم.

و آنچه را اراده مى‏کنیم تا مدتى معین در رحمها قرار مى‏دهیم...

20 الروم- وَ مِنْ ءَایَتِهِ أَنْ خَلَقَکُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ إِذَا أَنتُم بَشرٌ تَنتَشِرُونَ و از نشانه‏هاى او این است که شما را از خاک آفرید؛ پس بناگاه شما ]به صورت‏[ بشرى هر سو پراکنده شدید 67 غافر ـ هُوَ الَّذِى خَلَقَکم مِّن تُرَابٍ ثمَّ مِن نُّطفَهٍ ثمَّ مِنْ عَلَقَهٍ ثمَّ یخْرِجُکُمْ طِفْلاً ثمَّ لِتَبْلُغُوا أَشدَّکمْ ثُمَّ لِتَکُونُوا شیُوخاً وَ مِنکُم مَّن یُتَوَفى مِن قَبْلُ وَ لِتَبْلُغُوا أَجَلاً مُّسمًّى وَ لَعَلَّکمْ تَعْقِلُونَ او همان کسى است که شما را از خاکى آفرید، سپس از نطفه‏اى، آنگاه از علقه‏اى، و بعد شما را ]به صورت‏[ کودکى برمى‏آورد، تا به کمال قوّت خود برسید و تا سالمند شوید، و از میان شما کسى است که مرگِ پیش‏رس مى‏یابد، و تا ]بالاخره‏[ به مدّتى که مقرّر است برسید، و امید که در اندیشه فروروید 2 انعام ـ هُوَ الَّذِى خَلَقَکُم مِّن طِینٍ ثُمَّ قَضى أَجَلاً وَ أَجَلٌ مُّسمًّى عِندَهُ ثُمَّ أَنتُمْ تَمْترُونَ اوست کسى که شما را از گِل آفرید.

آنگاه مدّتى را [براى شما عمر] مقرّر داشت.

و اَجَل حتمى نزد اوست.

با این همه، [بعضى از] شما [در قدرت او] تردید مى‏کنید 12 مومنون ـ وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الانسنَ مِن سلَلَهٍ مِّن طِینٍ و به یقین، انسان را از عصاره‏اى از گِل آفریدیم 7 سجده ـ الَّذِى أَحْسنَ کلَّ شىْ‏ءٍ خَلَقَهُ وَ بَدَأَ خَلْقَ الانسنِ مِن طِینٍ همان کسى که هر چیزى را که آفریده است نیکو آفریده، و آفرینش انسان را از گِل آغاز کرد؛ 11 صافات ـ فَاستَفْتهِمْ أَ هُمْ أَشدُّ خَلْقاً أَم مَّنْ خَلَقْنَا إِنَّا خَلَقْنَهُم مِّن طِینٍ لازِبِ پس، ]از کافران‏[ بپرس: آیا ایشان از نظر آفرینش سخت‏ترند یا کسانى که ]در آسمانها[ خلق کردیم؟

ما آنان را از گِلى چسبنده پدید آوردیم 26 حجر - وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الانسنَ مِن صلْصلٍ مِّنْ حَمَإٍ مَّسنُونٍ و در حقیقت، انسان را از گِلى خشک، از گلى سیاه و بدبو، آفریدیم در این آیات و آیاتی چند دیگر، خداوند منشاء خلقت انسان را از خاک دانسته و به کرات نشأت اولیه انسان را یاد آور می‌شود.

خلقت از «تراب» «طین» و «حمامسنون» سه مرحله از مراحل تکامل خاک در بستر اولیه کره زمین است که بر اثر وجودآب و نیز گازهای تشکیل ‌دهنده سطح زمین و به کمک دیگر کانیهای متشکله سطح زمین، خاک ها تکامل یافته و نهایتاً اولین سلولهای حیاتی از میان خاکهای سیاه و بدبو شکل می‌گیرند.

با تشکیل اولین سلولهای حیاتی، آنچه از این پس مهم جلوه می‌نماید تشکیل سلولهای بزرگتر با کارائی بیشتر که امکان ادامه حیات در شرایط زیست محیطی مختلف را دارا باشند.

مسلماً شکل‌گیری و ایجاد گونه‌های مختلف حیاتی مستلزم رشد و تحولی هدفمند در اشکال اولیه حیات به شمار می‌آید .

شکی نیست که انسان از لحاظ فکری و عقلی از جایگاه ویژه ای در عالم خلقت برخوردار است اما در مورد چگونگی نحوه خلقت انسان آیا باز هم از چنین جایگاهی برخوردار است؟

ببینیم قرآن مجید در این زمینه چه می فرماید: آیا انسان اشرف مخلوقات است؟

انسان به دلیل قوه تعقل و تفکر از جایگاه والائی در بین مخلوقات جاندار خداوند داراست و چه بسا به همین دلیل است که خداوند انسان را به خلافت در روی زمین برگزیده است.

آیه 28 لقمان - مَّا خَلْقُکُمْ وَ لا بَعْثُکُمْ إِلا کنَفْسٍ وَحِدَهٍ إِنَّ اللَّهَ سمِیعُ بَصِیر آفرینش و برانگیختن شما [در نزد ما] جز مانند [آفرینش‏] یک تن نیست، که خدا شنواى بیناست آیه 27 سوره الروم - وَ هُوَ الَّذِى یَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ وَ هُوَ أَهْوَنُ عَلَیْهِ وَ لَهُ الْمَثَلُ الأَعْلى فى السمَوَتِ وَ الأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ و اوست آن کس که آفرینش را آغاز مى‏کند و باز آن را تجدید مى‏نماید؛ و این [کار] بر او آسانتر است.

و در آسمانها و زمین نمونه والا[ى هر صفت برتر] از آنِ اوست، و اوست شکست‏ناپذیر سنجیده‏کار.

در این آیات خداوند خلقت همه موجودات و بازگرداندن آنها را بر خود آسان فرض می‌نماید و تاکید می‌فرماید که خلقت این همه موجودات نزد وی همچون خلق تنها یک تن می‌باشد اما در مقام مقایسه با آفرینش دیگر موجودات خلقت انسان را بس آسانتر از دیگران به شمار می‌آورد.

70 اسراء ـ وَ لَقَدْ کَرَّمْنَا بَنى ءَادَمَ وَ حَمَلْنَهُمْ فى الْبرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْنَهُم مِّنَ الطیِّبَتِ وَ فَضلْنَهُمْ عَلى کثِیرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلاً و به راستى ما فرزندان آدم را گرامى داشتیم، و آنان را در خشکى و دریا [بر مرکبها] برنشاندیم، و از چیزهاى پاکیزه به ایشان روزى دادیم، و آنها را بر بسیارى از آفریده‏هاى خود برترى آشکار دادیم.

11 صافات- فَاستَفْتهِمْ أَ هُمْ أَشدُّ خَلْقاً أَم مَّنْ خَلَقْنَا إِنَّا خَلَقْنَهُم مِّن طِینٍ لازِبِ پس، ]از کافران‏[ بپرس: آیا ایشان از نظر آفرینش سخت‏ترند یا کسانى که ]در آسمانها[ خلق کردیم؟

ما آنان را از گِلى چسبنده پدید آوردیم در این دو آیه خداوند انسان را تنها بر کثیری از آفریده های خود برتری بخشیده است و آنچه مسلم است آنکه خلقت انسان برتر از خلقت برخی از موجودات نیست هر چند که انجام همه امور نزد خداوند یکسان است اما ذکر این نکته در این آیات نه به منظور بیان سختی خلقت برخی موجودات نزد خداوند است بلکه منظور خداوند از آسانی خلقت انسان مقایسه و پیچیدگی یا صعوبت فیزیکی و ملموس خلقت موجودات مذکور در برابرآفرینش آدمی است که با میزان دانائی و توانائی انسان سنجیده شده است.

بدین معنی که خلقت برخی از موجودات از دیدگاه علوم طبیعی چه از لحاظ طول مدت زمان خلقت و چه از لحاظ عظمت فیزیکی و مادی نسبت به آفرینش انسان برتر است.چرا که خلقت همه موجودات و نیز آفریده های خداوند اعم از جاندار و بیجان منشا و مسیر تکاملی مجزائی داراست.

و با توجه به این آیات می توان دریافت که زمان خلقت انسان در مقابل برخی دیگر از مخلوقات خداوند کمتر و آسان تر بوده است.

اما آیا واقعا چه آفریده هائی دارای خلقت بزرگتری نسبت به انسان بوده اند؟

57 غافر- لَخَلْقُ السمَوَتِ وَ الأَرْضِ أَکبرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ وَ لَکِنَّ أَکثرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ قطعاً آفرینش آسمانها و زمین بزرگتر [و شکوهمندتر] از آفرینش مردم است، ولى بیشتر مردم نمى‏دانند.

27 نازعات- ءَ أَنتُمْ أَشدُّ خَلْقاً أَمِ السمَاءُ بَنَاهَ‏ا آیا آفرینش شما دشوارتر است یا آسمانى که [او] آن را برپا کرده است؟

پر واضح است که خداوند در این آیات با وجودی که انسان را بر بسیاری از مخلوقات خود برتر معرفی می نماید اما صریحا نیز عظمت خلقت آسمان (آسمانها) و زمین را بر خلقت انسان بیان می فرماید و متذکر نیز می شود که این موضوع برای علوم آدمیان و با ابزارهای انسانی قابل ادراک است و برخی از مردمان نیز از آن آگاهی دارند.

در مقایسه "مقام"، خداوند، انسان را برترین معرفی نموده اما از میان آفریده های خود خلقت آسمان (آسمانها) و زمین را برتر از خلقت انسان یاد آور میشود.

اما این برتری از دیدگاه قوه تعقل و تفکر نیست.

چرا که انسان در عالم مخلوقات از لحاظ فکر، عقل و اختیار از برترین جایگاه برخوردار است.

اما از لحاظ چگونگی خلقت ، آفرینش اسمان و زمین پیچیده تر از خلقت انسان بوده است.

و این موضوع در علوم کیهانی نیز به تحقیق روشن شده است.

با اینحال بر طبق آیات شریفه خلقت از مهمترین پدیده های عالم کائنات به شمار می آید.

هر چند که طبق منظر قرآن داستان خلقت هستی از نظر برخی ویژگیهای فیزیکی نسبت به انسان برتری دارد اما همچنان پیدایش و ظهور انسان بر روی کره خاکی از میان کلیه پدیده های خلقت از اهمیت و جایگاه والائی برخوردار است.

شاهد این مدعا همین بس که خداوند در اولین ایاتی که از طریق وحی بر پیامبر اکرم نازل می فرماید همانا داستان خلقت و پیدایش انسان است.

و همین نیز ما را بس که بدلیل اهمیت و جایگاه ویژه انسان و خلقت آن نزد خداوند به تحقیق و تفحص در مورد چگونگی مراحل مختلف خلقت بپردازیم.

از اینرو برماست که نه تنها در نوع و چگونگی خلقت جانداران بلکه در مراحل شگرف و عظیم آفرینش های برتر خداوند نیز در عالم کائنات به تحقیق و کنکاش بپردازیم.

تفکر در خلقت انسان موضوع خلقت انسان در قرآن به انحاء مختلف مورد یادآوری و تذکر قرار گرفته است.

در آیات بسیاری خداوند با ذکر منشاء خلقت انسان از خاک، قدرت خود را به انسان سرکش متذکر می‌شود و انسان را به سپاس و تقدیر خداوند رهنمون می سازد.

2 انعام ـ هُوَ الَّذِى خَلَقَکُم مِّن طِینٍ ثُمَّ قَضى أَجَلاً وَ أَجَلٌ مُّسمًّى عِندَهُ ثُمَّ أَنتُمْ تَمْترُونَ اوست کسى که شما را از گِل آفرید.

با این همه، [بعضى از] شما [در قدرت او] تردید مى‏کنید.

78 مومنون ـ وَ جَعَلْنَا ابْنَ مَرْیمَ وَ أُمَّهُ ءَایَهً وَ ءَاوَیْنَهُمَا إِلى رَبْوَهٍ ذَاتِ قَرَارٍ وَ مَعِینٍ و پسر مریم و مادرش را نشانه‏اى گردانیدیم و آن دو را در سرزمین بلندى که جاى زیست و [داراى‏] آب زلال بود جاى دادیم.

23 ملک - قُلْ هُوَ الَّذِى أَنشأَکمْ وَ جَعَلَ لَکمُ السمْعَ وَ الأَبْصرَ وَ الأَفْئِدَهَ قَلِیلاً مَّا تَشکُرُونَ بگو: «اوست آن کس که شما را پدید آورده و براى شما گوش و دیدگان و دلها آفریده است.

چه کم سپاسگزارید.

در آیات فوق خداوند برخی مخلوقات خود را نشانه و آیتی برای عالمیان معرفی می نماید که در واقع ما را به کنکاش در مورد خلقت ایشان متذکر می شود.

همچنین در برخی آیات نیز خداوند انسان را به تفکر و تعقل در خلقت انسان دعوت نموده و صریحاً از انسان می‌خواهد که به منشاء و نحوه خلقت خود بیاندیشد.

19عنکبوت ـ أَ وَ لَمْ یَرَوْا کیْف یُبْدِئُ اللَّهُ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ إِنَّ ذَلِک عَلى اللَّهِ یَسِیرٌ آیا ندیده‏اند که خدا چگونه آفرینش را آغاز مى‏کند سپس آن را باز مى‏گرداند؟

در حقیقت، این [کار] بر خدا آسان است 20 عنکبوت - قُلْ سِیرُوا فى الأَرْضِ فَانظرُوا کیْف بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ یُنشِئُ النَّشأَهَ الاَخِرَهَ إِنَّ اللَّهَ عَلى کلّ‏ِ شىْ‏ءٍ قَدِیرٌ بگو: »در زمین بگردید و بنگرید چگونه آفرینش را آغاز کرده است سپس ]باز [ خداست که نشأه آخرت را پدید مى‏آورد؛ خداست که بر هر چیزى تواناست 21 الروم ـ وَ مِنْ ءَایَتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَجاً لِّتَسکُنُوا إِلَیْهَا وَ جَعَلَ بَیْنَکم مَّوَدَّهً وَ رَحْمَهً إِنَّ فى ذَلِک لاَیَتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ و از نشانه‏هاى او اینکه از [نوع‏] خودتان همسرانى براى شما آفرید تا بدانها آرام گیرید، و میانتان دوستى و رحمت نهاد.

آرى، در این [نعمت‏] براى مردمى که مى‏اندیشند قطعاً نشانه‏هایى است.

77 یس ـ أَ وَ لَمْ یَرَ الانسنُ أَنَّا خَلَقْنَهُ مِن نُّطفَهٍ فَإِذَا هُوَ خَصِیمٌ مُّبِینٌ مگر آدمى ندانسته است که ما او را از نطفه‏اى آفریده‏ایم، پس بناگاه وى ستیزه‏جویى آشکار شده است.

4 جاثیه ـ وَ فى خَلْقِکمْ وَ مَا یَبُث مِن دَابَّهٍ ءَایَتٌ لِّقَوْمٍ یُوقِنُونَ و در آفرینش خودتان و آنچه از [انواع‏] جنبنده‏[ها] پراکنده مى‏گرداند، براى مردمى که یقین دارند نشانه‏هایى است.

27 نازعات ـ ءَ أَنتُمْ أَشدُّ خَلْقاً أَمِ السمَاءُ بَنَاتَ‏ا آیا آفرینش شما دشوارتر است یا آسمانى که [او] آن را برپا کرده است؟

در همه این آیات خداوند مستقیماً‌ انسان را به اندیشه در خلقت خویش متذکر می‌شود و خلقت را نشانه‌ای برای متفکران و اندیشمندان ذکر می‌فرماید.

آنچه در آیه 19 و 20 عنکبوت جلوه می‌نماید تاکید بر زمینی بودن منشاء خلقت و نیز آغاز خلقت و آفرینش موجودات در همین کره خاکی است.

خداوند در این آیات دستور می‌فرماید که جهت شناخت منشاء خلقت و آفرینش موجودات در همین زمین به سیر و سفر و تحقیق بپردازید و بدینوسیله انسان را به شناخت مبدا خود به تفکر دعوت می‌نماید.

آیه 5 سوره طارق - فَلْیَنظرِ الانسنُ مِمَّ خُلِقَ پس انسان باید بنگرد که از چه آفریده شده است؟

در این آیه نیز خداوند مجدداً‌به انسان دستور می‌دهد که درخلقت خود اندیشه نمائید و ببینید که از چه آفریده شده‌اید.

همچنانکه ملاحظه گردید خداوند به انحاء مختلف انسان را به تفکر بویژه در مورد خلقت دعوت نموده است.

آیا وقت آن نشده با این همه اهمیت موضوع از دیدگاه خداوند ما نیز دعوت را پاسخ گفته و به تفکر در زمینه چگونگی خلقت انسان بپرداریم؟

مسلما آنچه از این تحقیقات بر می آید افزایش دانش بشری و نیز پی بردن به راز خلقت و بزرگی و عظمت خداوند خواهد بود.

در قرآن کریم با تامل بر برخی آیات ادامه خلقت و آفرینش موجودات موکدا اشاره شده و از تغییر گونه ای به گونه دیگر آنهم به مشیت الهی خبر داده شده.

آنچه به نظر می رسد در این آیات خداوند برای نشان دادن بزرگی و عظمت خویش از خلقت مداوم و تکامل موجودات صحبت به میان آورده است.

حالا تا نظرشما عزیزان چه باشد..

تکامل و انتخاب اصلح در قرآن مبحث تکامل در خلقت موجودات از منشاء خلقت تا پیدایش جنس انسان در بخش‌های مختلف مورد بحث قرار گرفت.

با دقت در برخی آیات خداوند از تداوم خلقت و نیز ایجاد تحول و تغییر در آنها صحبت به میان آورده است.

آیه 50طه- قَالَ رَبُّنَا الَّذِى أَعْطى کلَّ شىْ‏ءٍ خَلْقَهُ ثمَّ هَدَى گفت: «پروردگار ما کسى است که هر چیزى را خلقتى که درخور اوست داده، سپس آن را هدایت فرموده است در این آیه خداوند هدایت موجودات را پس از خلقت ایشان تاکید می‌‏فرماید بدین معنی که هدایت موجودات مسلماً‌ به سمت کمال و توسعه خواهد بود.

همچنانکه ملاحظه گردید خلقت اولیه از خاک و آب به پیدایش انسان منتهی گردید که در واقع هدایت الهی در تکامل فیزیکی و زیست‌شناختی مجموعه اجزاء به انسان شدن و خلقت وی منجر گردید.

61 واقعه- عَلى أَن نُّبَدِّلَ أَمْثَلَکُمْ وَ نُنشِئَکُمْ فى مَا لا تَعْلَمُونَ [و مى‏توانیم‏] امثال شما را به جاى شما قرار دهیم و شما را [به صورت‏] آنچه نمى‏دانید پدیدار گردانیم.

28 انسان - نحْنُ خَلَقْنَهُمْ وَ شدَدْنَا أَسرَهُمْ وَ إِذَا شِئْنَا بَدَّلْنَا أَمْثَلَهُمْ تَبْدِیلاً ماییم که آنان را آفریده و پیوند مفاصل آنها را استوار کرده‏ایم، و چون بخواهیم، [آنان را] به نظایرشان تبدیل مى‏کنیم.

47 آل‌عمران- اللَّهُ یَخْلُقُ مَا یَشاءُ إِذَا قَضى أَمْراً فَإِنَّمَا یَقُولُ لَهُ کُن فَیَکُونُ خدا هرچه بخواهد مى‏آفریند؛ چون به کارى فرمان دهد، فقط به آن مى‏گوید: «باش»؛ پس مى‏باشد 19 ابراهیم- أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ السمَوَتِ وَ الأَرْض بِالحَْقّ‏ِ إِن یَشأْ یُذْهِبْکُمْ وَ یَأْتِ بخَلْقٍ جَدِیدٍ آیا در نیافته‏اى که خدا آسمانها و زمین را به حق آفریده؟

اگر بخواهد شما را مى‏برد و خلق تازه‏اى مى‏آورد، 8 النحل- وَ الخَْیْلَ وَ الْبِغَالَ وَ الْحَمِیرَ لِترْکبُوهَا وَ زِینَهً وَ یخْلُقُ مَا لا تَعْلَمُونَ و اسبان و استران و خران را [آفرید] تا بر آنها سوار شوید و [براى شما] تجمّلى [باشد]، و آنچه را نمى‏دانید مى‏آفریند.

در این آیات و نیز آیات 133 انعام- 133 النساء- 49 شوری- 1 فاطر- 16 فاطر - 54 الروم- 45 نور خداوند به کرار به خلقت های جدید اشاره نموده و از آفرینشهای حال و آینده خود خبر می دهد.

آیه 68 سوره قصص - وَ رَبُّک یخْلُقُ مَا یَشاءُ وَ یخْتَارُ مَا کانَ لهَُمُ الخِْیرَهُ سبْحَنَ اللَّهِ وَ تَعَلى عَمَّا یُشرِکونَ و پروردگار تو هر چه را بخواهد مى‏آفریند و برمى‏گزیند، و آنان اختیارى ندارند.

منزّه است خدا، و از آنچه ]با او[ شریک مى‏گردانند برتر است در این آیه نیز بزیبائی خداوند خلقت موجودات و انتخاب اصلح را در میان آنان بیان می‌فرماید.

آنچه تکامل موجودات را مطلوب است پیدایش گونه‌های برتر و مقاوم تر نسبت به محیط و تنازع برای بقاء (با توجه به شرایط زیست‌محیطی موجود) است.

آنچه خداوند از اختیار و گزینش مخلوقات برتر نام می‌برد همانا انتخاب اصلح در مبحث تکامل موجودات به شمار می‌آید.

19 عنکبوت-أَ وَ لَمْ یَرَوْا کیْف یُبْدِئُ اللَّهُ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ إِنَّ ذَلِک عَلى اللَّهِ یَسِیرٌ آیا ندیده‏اند که خدا چگونه آفرینش را آغاز مى‏کند سپس آن را باز مى‏گرداند؟

در حقیقت، این [کار] بر خدا آسان است 20 عنکبوت- قُلْ سِیرُوا فى الأَرْضِ فَانظرُوا کیْف بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ یُنشِئُ النَّشأَهَ الاَخِرَهَ إِنَّ اللَّهَ عَلى کلّ‏ِ شىْ‏ءٍ قَدِیرٌ بگو: »در زمین بگردید و بنگرید چگونه آفرینش را آغاز کرده است سپس ]باز [ خداست که نشأه دیگر را پدید مى‏آورد؛ خداست که بر هر چیزى تواناست در این آیه نیز خداوند تاکید می‌فرماید که خلقت موجودات در همین زمین آغاز شده است و به انسانها موکداً سفارش می‌نماید که برای فهم برتر خلقت نشانه‌های آنرا در این زمین قرار داده‌ایم و انسان را به تفحص در زمینه خلقت در همین کره خاکی دعوت نموده است.

سپس در پایان آیه نیز ایجاد خلقتی جدید (دیگر) را پس از خلقت اولیه متذکر می‌شود .

آیه 38 انعام- وَ مَا مِن دَابَّهٍ فى الأَرْضِ وَ لا طئرٍ یَطِیرُ بجَنَاحَیْهِ إِلا أُمَمٌ أَمْثَالُکُم مَّا فَرَّطنَا فى الْکِتَبِ مِن شىْ‏ءٍ ثُمَّ إِلى رَبهِمْ یحْشرُونَ و هیچ جنبنده‏اى در زمین نیست و نه هیچ پرنده‏اى که با دو بال خود پرواز مى‏کند؛ مگر آنکه آنها [نیز] گروه‏هایى مانند شما هستند، ما هیچ چیزى را در کتاب [لوح محفوظ] فروگذار نکرده‏ایم؛ سپس [همه‏] به سوى پروردگارشان محشور خواهند گردید