دوران کوتاه حکومت امیرالمؤمنین (ع)، مصداقی جامع و الگویی ماندگار را از نظام سیاسی اسلام و حکومت حق و عدل پس از حکومت پیامبر اکرم (ص) بر جای گذاشت.
و حکومت علوی با خاستگاه الهی خود و در پی خواست مردم.
حکومتی در خدمت دین و مردم بود.
حکومتی که آن همه دشواری های داخلی و مانع تراشی های مخالفان و دشمنان نتوانست آن را از مسیر عدالت و اهداف اسلامی و رسالت الهی اش خارج کند.
و حکومت علو.
آینه تمام نمای اصول و ارزشهای حاکم و جاری در حکومت اسلامی است.
امام خمینی رحمه الله علیه:
فارغ از هردو جهانم به گل روی علی از خم دوست جوانم به خم موی علی
طی کنم عرصه ملک م ملکوت از پی دوست یاد آرم به خرابات چه ابروی علی
نگاهی کوتاه به زندگی حضرت علی(ع):
نام: علی/ لقب: مرتضی/ کنیه: ابوالحسن/ نام پدر: ابوطالب(ع)/ نام مادر : فاطمه بنت اسد/ تاریخ و محل تولد: سیزدهم رجب دخل کعبه معظمه/ دوران امامت: 30 سال/ مدت عمر: 63 سال / تاریخ و محل شهادت: 21 رمضان سال 40 هجری در مسجد کوفه/ مرقد شریفش: در نجف اشرف
مفهوم دولت و حکومت از دیدگاه حضرت علی(ع)
حکومت از نظر علی(ع) وسیله است نه هدف:
وسیله اقامه عدل و اجرای حق، وسیله کوبیدن ظلم و بیدادگری.
حکومت و عدالت حضرت علی به ضعیف ترین افراد قوی ترین روح امید و اطمینان می بخشید.
در سخنان سیاسی و حکومتی امیرمؤمنان علی(ع) می توان دریافت که دولت در اندیشه سیاسی آن حضرت به مفهوم نهاد دارنده قدرت است اما به هیچ وجه قدرت، مفهوم سلطه و برتری جویی ندارد.
اهداف دولت اسلامی:
1- اقامه حق و دفع باطل 2- ایجاد عدالت
اصل عدالت:
از مهمترین اصول اداره امور در اندیشه و سیره سیاسی امیر مؤمنان اصل عدالت است که معیار همه چیز است.
از نظر امام علی (ع) معنای اصل عدالت در اداره امور این نیست که افراد هیچگونه تفاوتی با یکدیگر نداشته باشند و با همه در همه چیز یکسان رفتار شود که این امر در پاره ای موارد عین ستم است.
بلکه معنای اصل عدالت در یک حکومت و اداره امور این است که تفاوت ها و امتیازات بر مبنای صلاحیت و استحقاق هر کس و هر چیز در جای مناسب خود قرار گیرد
عدالت امام علی(ع): علی ابن ابیطالب علیه السلام فرزند فطرت بود.
عدالت او از عدالت محمدی سرچشمه می گیرد، دربیان تمامیت عدل و یگانگی شاخه های آن یگانگی در اندیشه، در عمل، و در روابط فردی و اجتماعی، یک الگوی جاودانه انسانی است.
ویژگی های حکومت عدالت محور از دیدگاه امام علی(ع) 1- دقت و شدت حضرت علی(ع) در امر( حسابخواهی و حسابرسی) در اداره امور: پیشوای عدالتخواهان براساس موازین حق و عدل بدون هیچ ملاحظه ای به کارگزاران خود برخورد می کرد.
در این امر بسیار دقیق و شدید بود.
و اجازه نمی داد که کسی از جایگاه و موقعیت خود به سود خویش و زیان مردمان توشه برگیرد.
2- اصل مساوات در اداره امور از دیدگاه حضرت علی(ع): از اصول مورد تأکید امیرمؤمنان علی (ع) در زمامداری و مدیریت اصل مساوات است که آن حضرت خود سخت پایبند آن بود و در اداره حکومت خود اجازه هیچگونه امتیازخواهی به کسی حتی به نزدیکان و خاندان خود نمی داد.
پرهیز از هرگونه تبعیض و بی عدالتی در اندیشه و سیره امیر مؤمنان چنان اهمیت داشت که اندکی دورشدن از آن امکان نداشت.
امیرمؤمنان می فرمایند: من حکومت را نمی خواهم مگر اینکه احقاق حقی کنم یا دفع باطلی.
3- اصل میانه روی در اداره امور: میانه روی و پرهیز از افراط و تفریط از مسائل مهم و اساسی در هدایت مردمان و اداره امور است.
تا جایی که در اندیشه سیاسی امیرمؤمنان علی(ع)جاده حق و مسیر هدایت بر آن استوار است.
دورشدن از اعتدال عین سقر و بیداد است و زمامدارانی که خواهان برپایی عدالت و هدایت مردمانند باید بدانند همه برنامه های خود را بر اعتدال استوار سازند.
علی(ع) در این باره توصیه می فرمایند: بر تو باد به میانه روی در کارها، زیرا هر که از میانه روی، روی برتابد سقر کند، و هر که به آن پایبند گردد به عدالت رفتار کند.
4- جایگاه و اهمیت انصاف در اداره امور از دیدگاه حضرت علی(ع): «انصاف» در روابط و مناسبات اجتماعی و امور سیاسی و اداری به مفهوم نصف کردن سود و زیان میان خود و دیگران می باشد.
در اندیشه توحیدی و حکومتی حضرت علی بالاترین مرتبه ایمان به خدا انصاف ورزیدن و پاسداری از آن است و زمامداران در اداره امور باید اصل انصاف را رعایت کنند.
5- عدالت در استفاده از بیت المال: سیره و روش امام علی علیه السلام حساسیت و نگرانی نسبت به بیت المال است از جمله مطالبی که از فرمایشات علی(ع) درباره بیت المال به چشم می خورد و بر آن تأکید شده، استانداران را امانتداران مال می دانست که باید از آن نگهداری می کردند و اگر یکی از آنان در سیاست اقتصادی، کار نامشروع و غیرقانونی انجام می دادند این کار او عامل خشم پرودگار و خیانت در امانت محسوب می شود.
« مهمترین عرصه های عدالت در مدیریت اداره و حکومت از دیدگاه حضرت علی» 1- متصف بودن زمامداران و مدیران به صفت عدالت 2- قراردادن هر کسی در جایگاه مناسب خودش براساس شایستگی هایش 3- عدالت محور سیاست گذاریها 4- حفظ ارزش ها با تحقق عدالت ها 5- اصلاح امور با تحقیق عدالت اقتصادی 6- تضمین سلامت امور با عدالت حقوقی و قضایی 7- عدالت در نظارت و ارزشیابی در مدیریت فرمایش امام حسین(ع) در مورد عدالت به جان خودم سوگند که امام نیست مگر عمل کننده به کتاب( خدا) و برپادارنده قسط و عدالت و متدین به دین حق و وقف کننده خود برای( رضای) ذات الهی.
ویژ گی های زمامدار و حاکم عادل یکی از ویژگیها و شرایطی که یک حکومت عدالت محور از دیدگاه امام علی(ع) باید دارا باشد وجود حاکم عادل است.
امام علی(ع) در خطرهای حکومت و مسئولیت های بزرگ آنرا بخوبی در ک کرده بود و به همین دلیل در تعیین ویژگیهای زمامدار عادل خت تأکید داشت.
ویژگیها هم تئوری و هم عملی.
و پیشوا مردم بیش از آموزش دیگران به آموزش خود بپردازد.
و نباید آنچه را که حق مشترک مردم است به خود اختصاص دهد روش برقراری عدالت در اداره حکومت از دیدگاه حضرت علی: اگر عدالت اجتماعی نباشد و نیازمندان اکثریت جامعه را تشکیل دهند روانیست که با نیازمندان به گونه ای برخورد شود، که آنان همچنان فقیر و نیازمند باقی بمانند و بقیه افرادی که ثروتمند هستند همچنان به ثروت اندوزی و جمع آوری مال بپردازند.
در اداره حکومت یک حاکم نباید فقط برای طبقات بالای جامعه سودمند باشد و در یک جامعه اگر بخواهد عدالت برقرار شود باید میزان سود و زیان برای همه یکسان و مساوی باشد.
قضاوت در عدالت و عدالت در قضاوت یکی از مسائلی که در حکومت عدالت محور از نظر امام علی(ع) وجود دارد مسأله قضاوت و داوری است.
امام علی(ع) برای قضاوت و داوری عادلانه در جامعه اسلامی برنامه ریزی می کرد که عدالت در آن حاکم باشد و عدالت قضایی باید هدفش حمایت انسان باشد، و در چهارچوب رحمت عفو و احسان اجرا شود.
سخنرانی دانشمند محترم جناب آقای مطهری درباره عدالت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب( علیه السلام) که در شب 19 ماه رمضان 1381 بیان فرموده است: « ان الله یأمر بالعدل و الاحسان و ایتاء ذی القربی و ینهی عن الفحشا و المنکر و البغی یعظکم لعلکم تذکرون» (نحل آیه 90) ( خدا امر می کند به عدالت و نیکی و کمک و صله ارحام و نهی می کند از کارهای زشت و بد و ظلم خداوند پند می دهد تا شما متذکر شوید .) عدل و امامت اختصاصاً در شیعه از اصول دین شمرده شده و گاهی این دور را به نام دو اصل مذهب می نامند.
امام علی(ع) مجسمه عدل و نمونه رحمت و محبت و احسان بوده.
امشب شب ضربت خورد این شهید عدالت و دفاع از حقوق انسان خورد.
ضربتی که در راه تصلب و انعطاف پذیری از حق و عدالت و دفاع از حقوق انسان خورد.
سخنان حضرت علی در مورد عدالت « بالعدل تصلح الرعیه کار رعیت با عدالت اصلاح می شود.» (غ م ص 331 ش 37) « لاریاسه کالعدل فی السیاسه در کار سیاستمداری هیچ ریاستی بهتر از عدل و دادگری نیست.» نمونه ای از نامه امام علی(ع) در مورد اجرای عدالت به اسوه بن قطبه فرمانده لشکر حلوان: بخشی از ترجمه نامه 59 چنین است: پس از یاد خدا و درود اگر رأی و اندیشه زمامدار دچار دگرگونی شود او را از جزای عدالت بسیار باز می دارد.
پس باید که کار مردم در آنچه حق است نزد تو یکسان باشد.
زیرا در ستمکاری بهایی برای عدالت یافت نمی شود.
نتیجه گیری: از این نوشته های نتیجه می گیریم که ما نمی توانیم شخصیت حضرت علی(ع) را مانند شخصیت های یک بعدی تاریخ نشان دهیم و کتابش نهج البلاغه را هم بعنوان کتابی که یک شخصیت معمولی از خود به یادگار گذاشتهه است تلقی کنیم ما با انسانی سروکار داریم که هدف اعلایی برای زندگی داشت.
و زمامداری که عادل مطلق بود و دارای معرفیتی در حد اعلی که جز خدا کسی و چیزی را درنظر نداشت و میتوان از این نوشته ها به این مطلب پی برد که روش و سبک حکومتی او نیز این است که حکومت را وسیله ای برای رسیدن به حق می داند به همین جهت بود که بعد از قتل خلیفه سوم و اصرار زیاد مسلمانان فرمودند که: من این مسئولیت را قبول نمی کردم ولی اصرار زیاد شما باعث که بپذیریم ولی اراده کرده ام با این مسئولیت حق مظلومان را از ظالمان بستانم.
و آنچه از سیره حکومتی و اندیشه های سیاسی حضرت به دست می آید این است که در راه حکومت تمام سعی و تلاش خویش را می کردند و خود همه ویژگی های اعلاء از جمله عدالت، انصاف، پایبندی به عهد و پیمان، با حیایی، امانتداری و غیره را دارا بودند.
امیدواریم که تمام زمامداران و رهبران سیره حکومتی آن حضرت را در پیش بگیرند.
منابع و مأخذ 1- قضاوتها و حکومت و عدالت خواهی علی بن ابیطالب: سیداسماعیل رسولزاده خوئی 2- کوثر کلام 1( گذری بر مفاهیم نهج البلاغه) تقوی و پارسایی: مسلم قلی پورگیلانی 3- حکومت علوی ساختار و شیوه حکومت: گروهی از نویسندگان 4- امام علی علیه السلام نماد حکومت حق: نویسنده عزیز سیدجاسم، ترجمه، موسی دانش 5- نهج البلاغه حضرت امیرالمؤمنین علی( علیه السلام): ترجمه محمد دشتی 6- جلوه ولایت گزاش و تحلیلی از زندگانی امیرمؤمنان علی(ع) عنوانتقدیم به مقدمه نگاهی کوتاه به زندگی حضرت علی مفهوم دولت از دیدگاه حضرت علی: 1- حکومت در نظر علی (ع) وسیله است نه هدف اهداف دولت اسلامی اصل عدالت عدالت امام علی (ع) ویژگی های حکومت عدالت محور از دیدگاه امام علی(ع): 1- دقت و شدت امیر(ع) در امر حسابخواهی و حسابرسی 2- اصل مساوات 3- اصل میانه روی 4- جایگاه و اهمیت انصاف 5- عدالت در استفاده از بیت المال مهمترین عرصه های عدالت در مدیریت و اداره حکومت از نظر حضرت علی(ع) فرمایش امام حسین در مورد عدالت ویژگیهای زمامدار و حاکم عادل روش برقراری عدالت در اداره حکومت از دیدگاه حضرت علی(ع) قضاوت در عدالت و عدالت در قضاوت سخنرانی دانشمند جناب آقای مطهری سخنان حضرت علی در مورد عدالت نمونه ای از نامه امام علی(ع) در مورد اجرای عدالت به فرمانده نتیجه گیری منابع و مأخذ